"Omroepsysteem leidt tot
oneigenlijke concurrentie"
-
NOS-voorzitter Erik Jurgens en het gebrek aan coördinatie in Hilversum
'We moeten
af van
ledentallen'
ZATERDAG 3 APRIL 1982
PAGINA 17
Door Reinier
van de Loo
Ons omroepsysteem, Het Bestel,
wordt van vele kanten bedreigd.
Door het razende tempo
waarmee nieuwe
communicatietechnieken op ons
afstormen. Door interne
concurrentie van de 'zuilen'.
Door geldgebrek en dus
verschraling van het eigen
Nederlandse cultuurgoed omdat
kisten vol Dallassen kopen in
het buitenland nu eenmaal
stukken goedkoper is.
Door politieke voorkeuren van
bijvoorbeeld CRM-minister Van
der Louw die sterk voelt voor
lokale en regionale omroep.
Door dagbladen die sinds kort
massaal de volledige radio- en
televisieprogramma's
afdrukken na een uitspraak
dienaangaande van de rechter in
Groningen.
Kortom, door een veelheid van
ontwikkelingen, die via de ether
en de miljoenen meters kabel in
onze grond op 'Hilversum'
afkomt. Een gesprek met
NOS-voorzitter mr. Erik
Jurgens.
NOS-voorzitter mr. Erik Jur
gens zou afwillen van het sys
teem waarbij Nederlandse
omroepen zendtijd krijgen op
basis van hun ledentallen.
Hij vindt bovendien dat we
afmoeten van de onderlinge
zuilenconcurrentie door mid
del van werving met goedko
pe. publiektrekkende produk-
ties uit het buitenland.
Als mogelijk alternatief ziet hij
een systeem van concessies.
Een onafhankelijk publiek
rechtelijk lichaam zounet als
in Engeland, zendvergunnin
gen aan omroepen moeten
verlenen op basis van bewe
zen kwaliteit en getrouwheid
aan de spelregels van de wet.
Zo'n concessie zou dan bij
voorbeeld voor een periode
van een jaar of zes kunnen
worden verleend.
Jurgens stelt daarbij wel als
voorwaarde dat de omroepen
dan verplicht worden meer
eigen Nederlandse produk-
ties te maken.
Hij vindt overigens dat een
overheid, die destijds een sys
teem invoerde waarbij een
premie werd gezet op het wer
ven van zoveel mogelijk le
den, niet verbaasd behoort te
zijn als de omroepen elkaar
dan op oneigenlijke gronden
gaan beconcurreren.
- Ja. maar die NOS-jongcns
hebben dezelfde baas
..Aparte rubrieken".
- En Teletekst, wat kost dat niet.
Gaat indirect ook weer ten
koste tan de gelden voor alle
media. Is trouwens als me
dium tóch al de zotxelste
'aanslag' op de pers omdat
het m feite om grafische
transmissie gaat. En het ANP
krijgt een schijntje voor het
gebruik van zijn nieuws.
..Teletekst is voor dagbladon
dernemingen natuurlijk niet
interessant als ze tenminste
uit zgn op activiteiten die
geld opbrengen".
- Nee. maar het spel om de cen
ten tussen omroep en pers
wordt ook hier weer voortgt-
zet. De NOS constateert een
behoefte en gaat daar dan in
loorzien. Kost geld Uitbrei
ding van STER-tijd 70 pro
cent daarvan gaat ten koste
van kranteadvertenties
„Da s opgeklopt De concur
rentie voor tijdschriften is
veel groter dan voor dagbla
den Die kleurenadvertenties
in weekbladen zijn net stil
staande tv-spots. Die raak je
gemakkelijk kwijt Maar Al
bert Heyn. wat die met zijn
grutterspnjslijsten in kran
ten doet. kan ie helemaal niet
op tv. Die raak je niet kwijt
Hooguit 20 procent van de
STER reclame werkt concur
rerend voor jullie".
Distributie
- Blijft dat zo als die lokale om
roep er komt. die onvermijde-
lijk uit de STER-pot moei
worden gefinancierdEn als
u lokaal actief gaat worden,
staat in een mum von tijd de
middenstand te roepen om re
clame. Weer ten koste van
kranten.
„Stop alles in een centrale
STER pot en verdeel die dan
naar behoefte. Trouwens, wat
denken ze bij de NDP (Ne
derlandse Dagblad Pers) toch
ouderwets. Als we bij de om
roepen een systeem hebben
aanvaard waarbij de gemeen
schap opdraait voor de vaste
kosten van het hebben van
een pluriform systeem, waar
om zou dat dan niet bü de
kranten kunnen?"
- Hoe'
„Distributie. Als de gemeen
schap onze zenders betaalt,
waarom dan niet ook jullie
bezorgapparaat Tast je de
onafhankelijkheid van de
redacties niet mee aan"
- Mooi. maar de omroep heeft
bij de overheid altijd een dik
ke streep vóór gehad Die
overheid steunt de dagbladen
veel te weinig. Maar nog even
Teletekst Wat kost dat nou"
„Eén komma zéven miljoen".
- Voor die 130.000 bezitters van
speciale apparatuur. Duur
aardigheidje
„Toch een uitstekende service
voor het publiek Weerbe
richten. Schiphol-ttjden. de
len van het spoorboekje en
een geschenk uit de hemel
voor slechthorenden Laatste
nieuws ook Mijn zoon pakt
voor het allerlaatste nieuws
Teletekst".
Onmisbaar?
- Precies Weg krant!
,Nee. als die jongen groter ls
pakt-ie de krant Ik tnnd dat
ook volstrekt onmisbaar"
- Moet u hier m dit huis beleefd
heidshalve ook wel zeggen
„Mun hart ligt nog altijd meer
by de pers"
- Ook nu de dagbladen na een
rechterlijke uitspraak tn Gro
ningen massaal de rtu-pro
gram ma's publiceren''
„Ik vertrouw erop dat de rech
ter in hogere instantie deze
zaak zal terugdraaien. Ik vind
het nogal wat. als een vice-
president van een rechtbank,
notabene in kort geding, vier
kant ingaat tegen een uit
drukkelijk artikel in de Om
roepwet"
- Zo niet. gaan de omroepgidsen
dan terugslaan door tot nu
toe niet toegestane algemene
reportages te brengen buiten
het rtv-program van de be
treffende weeky Dat zou voor
al bladen als Panorama en
Revu treffen. En zou een be
vestiging van de Groningse
uitspraak van beslissende in
vloed zijn op Het BesteP
„Nee, het zal helpen bij het her-
oviTwcgcn "l j' en alt* r na
tief moet zoeken voor het
aantal leden van omroepen"
Begin
- Dan zijn we precies terug bij
het begin van dit gesprek
„Inderdaad Met nog één op
merking als dc omroepen de
dagbladen werkelijk onder
uit willen halen, zetten ze al
hun programgegevens op Te
letekst. Dan lopen jullie een
halve dag achter
Dc bedreigende omroep dreigt
terug Enk Jurgens doet het
met een glimlach
Enk Jurgens, hoogste baas in het Hilversumse, komt rijzig,
grijzend en hijgerig binnen. „Uitgelopen vergadering en
straks moet ik nog naar Den Haag". Zoiets hou je als
voorzitter toch zelf in de hand? „Jawel, maar het hangt er
ook een beetje van af hoeveel eigenwijze mensen je in je
midden hebt. En het percentage daarvan is in journalis
tieke milieus vrij hoog". Prima binnenkomertje. „Wij
hebben wel even een bedrijf van 3500 mensen".
- Een bedreigd bedrijf. Piraten, lokale omroep. Teletekst, geldge
brek, satellieten.
„En kranten. Neem nou die idioot, die onlangs in net Handelsblad
schreef dat ons hele omroepsysteem belachelijk is. Het was im
mers veel goedkoper om het met maar drie of vier zendgemach
tigden te doen. Hoe durf je als kranteman zo'n argument te ge
bruiken! Ik had bijna een ingezonden brief geschreven met de
suggestie dat, als je zó praat, één nationaal dagblad ook heel wat
goedkoper zou zijn
Natuurlijk, er zijn gebieden waar het goedkoper zou kunnen. Ster
ker gezamenlijk optreden in de amusementssfeer zou minder
kosten. Maar juist op het gebied van de informatieverschaffing
zou het de dood in de pot zijn als we het zouden moeten overla
ten aan twee of drie omroepen"
- Maar het zijn er acht. Plus de NOS. Plus een heleboel mim-zendge-
machtigden.
„Het bestel is in 1967 opgezet naar het voorbeeld van de kranten in
de twintiger jaren en naar het voorbeeld van Engeland. Alle
belangengroepen hadden vroeger hun eigen krant. Of kranten
In feite is daarop ons radiobestel geënt. En later de tv. Nogal
voor de hand liggend, die ontwikkeling. De hele verzuiling is
een toevallige manifestatie van het systeem in de Nederlandse
samenleving. Waar het om gaat is dat zoveel mogelijk groepen in
die samenleving op een onafhankelijke manier en gesteund
door de gemeenschap de kans krijgen zich via het medium te
uiten. Als de maatschappij ooit van zijn zuilen afstapt, goed, dan
zullen die ook in de omroep niet lang meer blijven leven. Maar ik
denk dat dat bij ons iets heel hardnekkigs is"
,Het tweede uitgangspunt was
het Engelse voorbeeld. To
taal anders dan in Amerika,
waar radio is ontstaan als me
dium om reclame uit te dra
gen. Bij de Britten en bij ons
was het precies omgekeerd.
Informatie uitzenden en de
commercie buiten houden.
Ons omroepsysteem is nu in
de hele democratische we
reld het sterkst gevrijwaard
van censuur vooraf. Meer nog
dan bij de Engelsen. En bij de
Ieren, daar kan de overheid
ingrijpen als er bijvoorbeeld
IRA-mensen voor de buis
worden gehaald. De richtlijn
daar is: geen bandieten op tv.
Hier is dat volstrekt onmoge
lijk. Hier kan je hooguit
achteraf wat doen. Maar de
inhoudsbepaling van de pro
gramma's wordt volledig
overgelaten aan de zendge
machtigden. En ik denk dat
al die onafhankelijke omroe-
predacties tesamen een zelf
standig goed zijn in onze sa
menleving".
Onverstandig
- Met nadelen.
„Da's juist. Eenheid in het be
stel is vrijwel afwezig. Een
cultuurbeleid voeren, een
minderhedenbeleid, dat gaat
moeizaam. Programma-uit
wisseling met Oost-Europa
bijvoorbeeld, waarin de Ak
koorden van Helsinki voor
zien - dat doen we niet. Hele
maal niet. De NOS ja, die pro
beert daar dan wat aan te ver
beteren, maar die heeft te
weinig zendtijd. Was een gro
te fout van de man die mij be
noemd heeft. Van Doorn: die
bond de NOS aan een maxi
mum zendtijd. Terwijl er
steeds meer onderwerpen op
ons afkomen. Was héél on
verstandig. Je zou een veel
nadrukkelijker eenheidsbe-
leid kunnen voeren als je een
BBC-achtige opzet had. Die
wisselen wèl uit met Oost-
Europa. Gewoon omdat daar
een directeur-generaal uit
maakt wat er gebeurt. Als die
zegt dat ze 80 procent eigen
produktie moeten hebben en
maar 20 procent buitenslands
mogen kopen - ideale verhou
ding! - dan gebeurt dat ook.
Dat kan ik niet".
„Ik vind het overigens gênant
hoe weinig er hier genomen
wordt van het prachtige aan
bod films uit Hongarije. Tsje-
choslowakije en Polen. Het
zou juist nu toch moeten rit
selen van de Poolse films.
Maar ik begrijp het wel. Onze
programmamakers weten
heel goed dat het Oosteuro-
pese filmtempo niet past bij
de mate waarin onze kijkers
door de Amerikanen zijn ge
conditioneerd. Die hakken
een veertig-minuten-film pre
cies in vier mootjes van tien
en dan - pats - reclame. Let
maar eens op: na elke tien mi
nuten heb jc in zo'n film een
dramatisch hoogstandje. Dat
zie je zelfs nadat bij ons de re
clamespots eruit zijn gesne
den. De Duitsers doen dat
met hun krimi's net zo goed.
maar dan zonder shampoo of
smeltjus ertussenin. We heb
ben zelf bij de NOS trouwens
hele wanden vol Eurovisie
uitzendingen met ballet, de
Scala van Milaan. Kan ze niet
uitzenden door tijdgebrek"
Ouderwets
- TijdgebrekGeldt dat ook
voor radioMinister Van der
Louw wil zelfs een zender in-
leveren ten bate van de lokale
hooguit 10.000 mensen wordt
gespeeld terwijl de tv er ten
minste 200 000 mee zou kun
nen halen. We zijn bezig met
CRM om via fondsen voor to
neel en filmproduktie geza
menlijker op te treden Maar
ja,.die economische druk Als
ik in Amerika een stuk drama
kan kopen voor 15 mille plus
5000 gulden voor ondertitels
en een soortgelijk produkt
kost, als je het zelf maakt,
twee ton, dan is de keuze, he
laas, gauw gemaakt".
Die bedreiging heeft nog een
andere kant. Als je naar de
piraten luistert gaat dat hele
maal op de Hollandse toer
Hat>enzangers en 'Trucks als
een woning' daveren door de
kabel.
,U hebt gelijk Als je een Ne
derlander de vrijheid van
keuze geeft, dan zie je bu de
25 meest gewaardeerde tv-
toppers 22 Nederlandse pro
dukties en maar 3 buiten
landse Het Theater van de
Lach is nog altud tien keer
populairder dan een verge-
lijkbaar vreemd produkt
Daarom vind ik dat opgefok
te anglofiele toontje van die
Hilversum 3 discjockeys ook
zo vreseluk Cultuurverar-
mend Ik denk dat die piraten
m die zin een goede invloed
op Hilversum kunnen heb
ben. Er is Nederlands talent
genoeg. Maar het kost ons
per hoofd van de bevolking
meer dan in grotere landen
om onze eigen cultuur te be
houden. En we betalen met
z'n allen minder. De laagste
omroepbijdrage in Europa
Dat bedoel ik met economi
sche bedreiging
Teletekst
- Erg efficient gaat het anders
met in Hilversum. Met drie
verschillende cameraploegen
naar eenzelfde gebeurtenis
drie dagen film monteren om
drie minuten uitzending
klaar te stomen, mensen ran
Journaal en Den Haag Van
daag die elkaar voor de poe
len lopen
..L' loopt uw collega van dc
Volkskrant toch oók voor de
voeten"''
"Dat
opgefokte
anglofiele
toontje van die
Hilversum-3
discjockeys...
Cultuurverar-
mend"
Foto GPD)
omroep. Die lijkt vier natio
nale radiozenders te veel te
vinden.
„Dat vind ik nou ouderwets ge
dacht. Als je nu eens let op de
tijden dat de mensen het
meest luisteren - 's ochtends
tussen 7 en 9, 's middags tus
sen 12 en 2 en in de avond
van 5 tot 8 - dan zou ik daar
/wel zes zenders tegenaan wil
len zetten. Voor educatieve
en minderhedenprogram-
ma's. Zodat je echt een keus
hebt. De rest van de dag doe
je het dan met twee zenders.
Op die intensieve luisteruren
heb je toch al minstens twee
praatzenders a la Hilversum-
2 nodig om alle informatie te
kunnen bieden?"
- U pleit dus voor méér zenders,
maar ook grotere effieiéntie
in het gebruik.
„Natuurlijk En voor een betere
coördinatie Voorkoming van
doublures Vermijding van
oneigenlyk gebruik van een
zender Het kan natuurlijk ei
genlijk niet dat op dezelfde
ochtend EO's Muzikale
Fruitmand op 3 komt en een
NCRV-dominee in de Hoog-
tezon op 4. Ik pleit voor een
zender-redactie Dat idee zal
me niet geliefder maken in
radiokringen, maar daarmee
zorg je wel voor een gemeen
schappelijke planning en in
vulling van twee muziekzen
ders (Hilversum-3 en -4). Dat
is nu een ratjetoe".
En het kan eigenlijk óok niet
dat de TROS nu een politiek
praatprogramma zet naast
het succesvolle In de Rode
Haan.
.Is dat zo? Nee, dat moet niet
kunnen. Maar ja. als de over
heid een systeem invoert,
waarbij er een premie wordt
gesteld op het werven van zo
veel mogelijk leden, moet ze
ook niet verbaasd zijn als
men gaat concurreren met el
kaar op oneigenlijke gron
den. Daar zit de crux van alle
ellende"
Theater
We hadden het over grotere ef
ficiëntie. Besparing dus. En u
wilt meer eigen - dure - pro
duktie. Hoe rijm je dat?
,En u had het over de bedrei
gingen van het bestel. Nou,
voor mij is de economische
bedreiging de grootste. Wil je
je eigen kleine cultuurgebied
voorzien van eigen produk-
ties, dan kost dat bergen. Al
les wat wij zelf maken kost
ons - gemiddeld - 120.000 gul
den per uur. Dallas kost de
Amerikanen per aflevering
een half mifjoen dollar, maar
dat halen ze er dik weer uit
omdat ze over de hele wereld
verkopen. Die Herdershond
van de KRO kostte 25 pro
cent van hun jaarbudget en
vulde maar 3 procent van
hun zendtijd. Zo ligt dat
Maar er zit ook wat fout Den
Haag subsidieert toneel met
zo'n 70 tot 80 miljoen. En wat
zie je daarvan terug op de tv?
In Poolse schouwburgen
staan per maandagavond 6
camera's. Tenminste vóór Ja
ruzelski Dat is niet duur en
wel bediening van een groot
publiek Het is toch doodzon
de dat hier een Medea voor
