Het leven van onderwijzer
-CL^ZD-
HE9&&D<
Touwtrekken om woonruimte
Noorderwiek
kinder)feest
LEIDEN - Vroeger was het onderwijs heus niet beter,
de kinderen niet liever en de ouders niet minder las
tig. Wie nog steeds denkt dat de onderwijzers en on
derwijzeressen van eertijds veel gedegener waren op
geleid dan nu het geval is, moet het onlangs versche
nen boek "Onderwijzersleven" maar eens ter hand
nemen. Het tweeregelige rijmpje van mejuffrouw
Guyt, die de protestants-christelijke kweekschool in
Leiden bezocht, zet de door menigeen lang gekoester
de uitspraak: "Vroeger was alles beter", toch wel
enigszins op losse schroeven.
"Aan de oever van de Slills Rijn
staat de Leidse kweek.
Als je er vier jaar bent geweest,
weet je nog geen steek".
De hervormde school aa
voudige luitjes woonden'.
de Middelstegracht in Leiden. 'Een oude stadswijk.
Ook zij. die actief in het onder
wijs waren, zeg van 1925 tot
1970, werden voor de leeuwen
gegooid en moesten maar zien
of ze het 'in zich hadden'. En
met dat 'in zich hadden' werd
bedoeld het aureool van aan
zien dat boven elk onderwij-
zershoofd moest verschijnen
als de eigenaar ervan voor het
eerst de klas betrad. Want wie
dèt bezat, kon orde houden. De
geringe opleiding en de weini
ge pedagogische kennis wer
den dan niet opgemerkt, aldus
de overleveringsverhalen. De
leerling kreeg het lesgeven on
der de knie door het van de
meester af te kijken en het in
praktijk uit te proberen. Een
leerproces dat aan vaste regels
was gebonden en van genera
tie op generatie werd doorge
geven.
Deze verhalen zijn gebundeld in
"Onderwijzerslcven". Rond de
laatste eeuwwisseling werden
dertig toekomstige onderwij
zers geboren, die aan vier men
sen van de sectie onderwijsso
ciologie (te weten: prof. Ma-
nuela du Bois-Reymond, en
studenten Jos Lamboo, Marc el
Smits en Tamara Walaardt-Sa-
cré) hebben verteld hoe onder
wijzers hun beroep destijds
uitgeoefend en beleefd heb
ben.
Wat zij zich herinneren over het
Nederland van toen is haast
niet meer voor te stellen. Een
reden voor het onderzoeks
team van het Sociologische In
stituut van de Rijksuniversiteit
Leiden om dit eens vast te leg
gen. Hoogleraar Du Bois-Rey
mond: "Vergeleken bij andere
landen zyn er in Nederland
nog maar weinig historische
analyses van het onderwijs ge
maakt. Vooral over de ontwik
kelingen van het onderwijzers-
beroep bestaat nagenoeg geen
literatuur en de onderwijsso
ciologie is er eigenlijk nog niet
eens mee begonnen haar
vraagstellingen ook historisch
te verdiepen".
Wat staan er allemaal voor op
merkelijke zaken in "Onder
wijzersleven"? Voor de mees
ten was het onderwijs beslist
geen roeping cf een voorbe
schikking die je levensweg be
paalde. Veel hing af van de fi
nanciële middelen. Hoe werd
er thuis tegen leren aangeke
ken? Woonde het gezin op het
platteland of in de stad? En
was het erg godsdienstig?
Het boekwerk, uitgeven door de
Socialistiese Uitgeverij Nijme
gen. is geen gortdroog relaas
geworden. De conclusies van
het viertal worden verluchtigd
met citaten en interviews met
Dertig meestersen juffen vertellen hun verhaal in boekje
leerkrachten, voornamelijk af
komstig uit Leiden en omge
ving. Het geheel geeft een aar
dig beeld van de structuren in
het onderwijs destijds. Menig
mens boven de veertig zal de
eventuele kleinkinderen hier
over kunnen informeren. Al
was het alleen maar om te ver
tellen hoe streng de meesters
en juffrouwen toen waren.
Doorleren
Studeren betekende in vroegere
tijden veelal doorleren voor
onderwijzer. Naar de kweek
school gaan was een stap. die
alleen was weggelegd voor de
hele knappe leerlingen. De on
derwijzer van de lagere school
moest er veelal aan te pas ko
men om de ouders ervan te
overtuigen dat hun zoon of
dochter verder kon leren. De
hoofden der scholen die leer
lingen uit arme gezinnen sti
muleerden om het onderwijs
in te gaan, zorgden vaak voor
de benodigde bijscholing,
maar ook voor boeken, school
geld en kleding.
Onderwijzer Pietersen, stond
met gespitste oortjes aan de
deur toen de bovenmeester op
bezoek kwam: "De meester
haalde mijn ouders over. door
dat hij beloofde de extra kos
ten te zullen dragen. Vader was
er blij mee, dat ik verder kon
leren. Hij geloofde trouwens
niet dat ik een goede arbeider
zou worden, omdat ik 's
avonds steeds zat te lezen".
Uit de opsomming van beroepen
blijkt dat de onderwijzers over
het geheel genomen uit de
middenklasse kwamen. Een
grote 'smelkroes' van beroe
pen; van winkeliers en zelf
standige handwerklieden tot
en met administratief perso
neel. Hard werken, ijver en
spaarzaamheid, dat waren de
deugden van deze klasse.
Er werd tegen het beroep van on
derwijzer opgekeken, volgens
onderwijzer De Jong. "Mijn va
der had veel belangstelling
voor politiek en hy had eerbied
voor onderwijzers, journalis
ten en toneelspelers. Dat wa
ren voor hem de grote mensen.
Hij redeneerde: als je onder
wijzer werd, kon je nog van al
les worden. Er waren genoeg
kamerleden die eerst in het on
derwas hadden gezeten. Ook
journalisten".
Prof. Manuela du Bois-Reymond en sludenl Marcel Smits. "Vergeleken bij andere landen zijn e
nog maar weinig historische analyses fan het onderwijs gemaakt".
Weinig praktijk
Zestig jaar geleden waren er in
beginsel drie manieren om on
derwijzer te worden: de,
kweekschool, de normaal
school of een extern afgelegd
staatsexamen. De opleiding
duurde vier jaar en begon op
zijn VToegst op veertienjarige
leeftijd. Soms stapten de leer
lingen zonder hun oude school
te verlaten in hun rol als kwe
keling en vervolgens in de rol
van onderwijzer. Zij verwissel
den na de zesde klas alleen
maar van bank. Een ander ging
eerst twee of drie jaar naar de
Mulo.
Mejuffrouw Maas (76) heeft één
keer, voordat zij de openbare
normaal school in Leiden ver
liet als bevoegd onderwijzeres,
een les mogen geven. "Je werd
meteen in het diepe gegooid.
Ik moest naar de Havenschool,
de ergste school van Leiden,
dat was het minste van het
minste. Dan sta je wel even te
kijken. Mijn grootste probleem
was mijn loshangende haar,
dat pas opgestoken werd op je
achttiende jaar".
"Mijn lievelingsvakken waren
taal en rekenen", constateert
de nu 77-jarige ex-onderwijzer
Van de Berg, geboren en geto
gen Leidenaar. Van 1927 tot
1971 had hij een vaste betrek
king in zijn geboorteplaats. Pe
dagogiek vond hij niets. "Dat
was een naar vak. saai. Met de
praktijk werd helemaal niets
gedaan in de opleiding, even
min aan onderwijsvernieuwin
gen. Over het Daltonplan en zo
kregen we wel iets te horen bij
pedagogiek. Je moest het voor
kennisgeving aannemen, vol
komen neutraal. Discussie was
er nooit. Het was: luisteren en
het goede antwoord geven. Het
was allemaal theorie. Je kreeg
wel een beeld over je zelf als
onderwijzer: zo zal ik het nooit
doen, zo zal ik het wel doen".
De thans 87-jarige mevrouw Van
Haaren kwam uit een rooms-
katholiek gezin, ze mocht be
slist niet naar de openbare
kweekschool in Leiden. Zij
ging daarom naar de katholie
ke in Den Haag bij de nonnen,
waar ze een verschrikkelijke
hekel aan had. Ze waren streng
en hadden nogal voorkeuren.
Veel verhuizen
aan een beetje salaris te komen
moest er steeds worden ver
kast. Er was namelijk een wet
telijke regeling die de hoogte
van het van het salaris verbond
met de grootte van de gemeen
te. Een onderwijzer in een eer-
ste-klasgemeente ontving 100
procent salaris, in een tweede
klasgemeente 96 procent in
een derde-klasgemeente
slechts 92 procent. Daarnaast
werden de scholen ook nog in
gedeeld in klassen. Een armen
school leverde weinig op.
Op het platteland werd het minst
verdiend. Dit had tot gevolg
dat veel jonge leerkrachten
eerst een baan op het plattland
kregen. Ze bleven daar nooit
lang, want als ze eenmaal erva
ring hadden opgedaan, sollici
teerden ze naar betere banen in
grote gemeenten.
De mannelijke onderwijzers met
grote gezinnen hadden alle
maal een bijbaan en studeer
den. Meer scholing betekende
meer salaris. Akten werden ge
honoreerd door de staat met
een paar gulden meer per
maand. Onderwijzer de Jong.
die in Wassenaar en Leiden op
katholieke scholen heeft ge
staan, heeft lange tijd bijlessen
aan nonnen moeten geven. "Ik
gaf 24 nonnen les. En die moes
ten na een jaar examen doen in
het Nederlands. Daar kreeg ik
1.50 gulden per uur voor en
dan gaf ik twee uur les op za
terdag en twee uur op woens
dag. Dat was 24 gulden per
maand extra. Dat zette aan".
Armenschool
Mejuffrouw Guyt begon in een
klein plaatsje in Noord-Hol
land. Ik verdiende 120 gulden
per jaar, waarvan 65 gulden
kostgeld afging voor een klei
ne kamer zonder verwarming
en een kaars als verlichting.
Mejuffrouw Maas verdiende
eenzelfde bedrag op een ar
menschool in Leiden. De
school werd bezocht door kin
deren uit de buurt van de ka-
toenfabriek. "Ik heb het dan
over de voormalige buurten
rond de Oranjegracht, Waard-
gracht en de Zuid-Singel. Je
had daar ontzettend veel poor
ten, sloppen en stegen en ook
veel ongedierte. Ik kwam met
vlooien thuis".
Onderwijzeres Groen (70) zegt
daarover:" Ik heb altijd grote
bewondering gehad voor de
gewone Leidse volksvrouw,
die het moreel van het gezin
hooghield. Weliswaar met een
grote mond, maar goed, ze de
den het toch maar".
"De eerste jaren voelde ik de vij
andigheid van de kinderen
heel duidelijk", zegt ex-on
derwijzer Harteveld (76), die op
een katholieke armenschool in
Leiden les gaf. "De moeilijkste
periode was van begin septem
ber (nieuwe klas) tot 3 oktober
(Leidens Ontzet). We hielden
de kinderen rustig met neger-
zoenen en haringen van taai
taai. In de laatste twee weken
van september voor 3 oktober
waren ze niet meer te houden.
Dan bleven veel kinderen op
het Schuttersland bij kermis
beden met hun woonwagens.
Ze hielpen daar en bleven daar
slapen onder zeildoeken. Na
het feesten kwamen ze wel
weer terug. Als je dit tegen een
ouder zei, kreeg je te horen:
"Maar meester, ze weten toch
veel meer dan ik, ze hoeven
toch niet meer naar school".
Het standenverschil was groot.
Mevrouw van Haaren heeft
toen ze op de deftige Rapen-
burgschool onderwijzeres was,
moeders op bezoek gehad, die
gewoon wilden kijken uit wat
voor een milieu ze kwam.
Meer kennis
De oud-onderwijzers en onder
wijzeressen concluderen aan
het eind van hun geschied
schrijving dat het een vooruit
gang is dat de moderne stu
dent op de Pedagogische Aca
demie aanzienlijk meer erva
ring op doet. Toch kunnen ze
zich niet aan de indruk ont
trekken dat de kennis veel
minder is geworden
Harteveld: "De opleiding is qua
leren omgaan met de kinderen
buitengeoon goed. Maar de in
tellectuele kwaliteiten van het
onderwijzend personeel sla ik
zeer laag aan. Ze leren te wei
nig". Van de Berg: "Ik heb lie
ver de opleiding van vroeger,
het is misschien niet zo gezel
lig als tegenwoordig, maar je
leerde meer".
Zonder uitzondering vinden ze
dat ze vroeger meer leerden,
ondanks alle kritiek die som
migen ook hebben op het stu
pide onderwijs van destijds. Ze
vragen zich af, wat het nut is
van meer ervaring zonder ge
degen vakkennis? Het vak
leert men uiteindelijk wel in de
praktijk. >.Zou dit een redene
ring kunnen zijn waar jonge
onderwijzers en onderwijze
ressen het mee eens zijn?
SASKIA STOELINGA
LEIDEN - De woensdag van de
Leidse Modeweek was Noor-
derwiek-dag. Vanaf tien uur
's ochtends namen de leerlin
gen van deze school, waar on
der meer een mode-opleing
kan worden gevolgd, bezit
van het Waaggebouw De
ochtenduren vulden zij met
demonstraties van o m kle
ding ontwerpen, face-pain-
ting (daarvan waren de resul
taten s middags nog te zien)
en sieraden maken
Maar het grote feest begon ei
genlijk s middags pas, toen
de kinderen erbij kwamen
Leerlingen en docenten
maakten er een dol feest van
met Heer Bommel en zgn
Jonge Vriend op het podium
en een hele groep kleuters
die voor dressmen en manne
quins speelden. En als er een
maal kinderen op het plan
kier lopen dan is het altijd
goed want wie zou er niet ver
tederd raken bij het zien van
twee turven hoge judoers.
kleine turnsters en balle
tratjes. die in hun Perry-
Sport-uitrusting argeloos
over het plankier wandelen.
De leerlingen van de Noor
derwiek zullen er hun han
den vol aan hebben gehad
dat kleine grut steeds weer in
andere kleertjes te steken
Maar, zei een van hen "Hi t in
zo verschrikkelijk leuk om
met van die kinderen te
werken". En de kinderen zelf
LEIDSE JjJ*
MODEWEEK
27/3 t/m 3/4
WAAGC,EBOUV>
vonden het zo te zien ook
leuk. Al kon Heer Bommel,
die van al dat gehuppel en ge-
rollebol op het podium twee
kilo afviel, een jonge fan er
niet toe brengen een liedje
voor hem te zingen. En hij
vierde nog wel zijn verjaar
dag.
De avonduren in de Waag wa
ren weer voor de volwasse
nen. Zij kwamen kijken naar
een show van Wépé (da
mesklcding) en Oerlemans
(schoenen). De kleding die
Wépé verkoopt is niet voor de
actieve modetrendvolgers
maar vrouwen die er ook op
hun veertigste nog goed wil
len uitzien, ook al hebben ze
dan een grotere maat gekre
gen. Het was op het toneel
min of meer een familiege
beurtenis. Theo Perk, zoon
van de eigenaars, fungeerde
als speaker en deed dat on
danks zijn betrekkelijke on
bekendheid met het mode
vak toch niet gek. Zijn zuster
deed mee als mannequin en
bracht het er van al die goed
willende medewerksters van
Wépé toch het beste af. Ster
ke punt van Wépé is dat deze
zaak ook voor vrouwen met
grote maten kleding met spc
ciale heupwijdten en ook
speciale lengte maten ver
koopt. Wépé voert merken
als Heinzelmann. Lady Ham
mer. Sim en Setter Lady en
voor de jeugdige toon de col-
lectie Shubette of London.
Een andere in het oogsprin
gend artikel bij dit modehuis
is de lange jurk. De jurken
voor de bruidsmoeder, om
maar even wat te noemen.
Een heel mooi voorbeeld
daarvan was de gebloemde
jurk met ruches langs de hals
en wijde lange pofmouwen.
Ook de lange feestjurk die
midden voor en achter als
een draperie was opgeno
men, zag er goed uit.
In deze show kon het publiek
ook de tassenmode (Oerle
mans) goed bekijken want bij
al hun combinaties dragen de
mannequins wel een bijpas
sende buideltas of een spor
tieve ronde tas. Heel mooi
was de tas in de vorm van een
"knip", waarin wit en goud
kleur met elkaar vervlochten
waren. Op de displays, die
waren versierd door Artiflor
stonden de heel jeugdige fel
gekleurde laarsjes en Oosters
aandoende platte schoentjes
ook in felle kleuren. De wat
meer klassieke modellen wa
ren op het plankier te bewon
deren Bij de vaak sportief-
klassieke kleding deden de
grappige herenhoedjes van
Messchers Modehuis het heel
goed.
HENRIETTE
VAN DER HOEVEN
Vorderingsprocedures Van Vollenhovenplein en Marislaan
LEIDEN - De vorderings
commissie heeft B en W
het advies gegeven de flat
woning aan het Van Vol
lenhovenplein 13 te vorde
ren voor urgente woning
zoekenden. Eigenaar Van
Hagen kan de vordering
ontlopen door binnen
twee maanden een "illega
le" verheling van de flat
woningen 13 en 14 onge
daan te maken.
Van Hagen biedt de flat op num
mer 13 tezamen met de flat op
nummer 14 als één geheel voor
twee ton te koop aan. Deze
vraagprijs ligt aanzienlijk boven
de koopprijsgrens zodat de wo
ning aan de invloed van de ge
meente lijkt te ontglippen. Maar
de vorderingscommissie meent
dat de flats helemaal niet één ge
heel vormen. Weliswaar heeft de
familie Van Hagen de muur tus
sen de flats uitgebroken maar B
en W zijn zich er niet van bewust
ooit voor deze verheling toestem
ming te hebben gegeven.
"Die toestemming van B en W is
nodig omdat zo'n verheling wo
ningonttrekking inhoudt", legt
P. Lek uit, de secretaris van de
vorderingscommissie Als de
flats apart beschouwd worden,
vallen ze onder de koop'prijs
grens van 150.000 gulden die
voor flats geldt
Ambtenaar Lek heeft de indruk
dat de "familie Van Hagen een
scheidingsspelletje speelt". Me
vrouw Van Hagen heeft vorig
jaar een forse woning in Ter
Wadding in Voorschoten ge
kocht. De heer Van Hagen zou
nog aan het Van Vollenhoven
plein wonen en werken. Buiten
dienstambtenaar Plug van Bu
reau Huisvesting heeft vier
maanden geleden een kijkje ge
nomen in de flats aan het Van
Vollenhovenplein. Zijn conclu
sie was dat het er veel van weg
had dat beide woningen tegen de
regels in als kantoor werden ge
bruikt. Een telex op nummer 14
stond bijvoorbeeld in verbinding
met de andere woning. Verder
stond nummer 14 leeg maar
nummer 13 was heel duidelijk
als kantoor in gebruik.
De familie Van Hagen heeft het al
jaren aan de stok met de gemeen
te. De gemeente beschuldigde
Van Hagen ervan drie flats aan
het van Vollenhovenplein te heb
ben waarvan slechts één om in te
wonen en twee om in te werken.
Dat vond de gemeente een
werkruimte teveel.
Van Hagen verkocht flat
23 vorig jaar net voordat de flat
gevorderd zou worden voor een
woningzoekende Maar nü speelt
eigenlijk hetzelfde verhaal. Van
Hagen heeft volgens de vorde
ringscommissie nog steeds één
werkruimte teveel De familie
Van Hagen heeft de gemeente er
regelmatig van beschuldigd be
dnjfjes om zeep te willen helpen
Marislaan
B en W willen de woning Marislaan
25 vorderen voor een huishou
den met tenminste één kind. De
vorderingscommissie had de ei
genaar I. Delmeer drie maanden
de tijd gegeven om zijn 'illegale'
huurders eruit te krijgen en er
een gezin in te huisvesten zoals
dat hoort volgens de regeling
woonruimteverdeling. Dit is niet
gebeurd, dus hebben B en W op
advies van de vorderingscom
missie besloten dat Bureau Huis
vesting gezinnen voor de woning
aan kan dragen.
Eigenaar Delmeer heeft de woning
enkele jaren geleden geërfd van
zijn vader. Vader Delmeer over
leed vorig jaar en zijn zoon kreeg
ongeveer tegelijkertijd een zware
operatie te verduren. De woning
kwam vorig jaar mei leeg te staan
en bleef vijf maanden leeg. "In
mijn omstandigheden had ik wel
wat anders aan mijn hoofd", zegt
Delmeer nu.
Hij wilde de woning graag bewa
ren voor zijn enige zoon. Van re
gelingen 'woonruimteverdeling'
of andere bepalingen had hu nog
geen idee. Vorig jaar oktober ver
huurde hij de woning voor 675
gulden exclusief in de maand
aan een 19-jarige studente en
haar vriend. Delmeer weet nu
dat hij aan alle kanten 'fout' zat
de huur lag boven de huurprijs
grens terwijl de huurcommissie
een maximale huurprijs van 384
gulden vaststelde Bovendien zat
de studente er illegaal, zonder
woonvergunning. De viiflcamer-
woning die in uitstekende staat
verkeert, is bestemd voor een
huishouden dat al geruime tijd
als woningzoekende staat inge
schreven bij Bureau Huisves
ting.
Bureau Huisvesting wees Delmeer
prompt op de regels. Hij zegt: "Ik
had geen idee dat ik de een of
andere wet overtrad". Delmeer
probeerde zijn huurster eruit te
krijgen om het pand voor 125.000
gulden te verkopen. Half maart -
slechts twee weken later dan
Delmeer de vorderingscommis
sie had beloofd - waren de huur
ster en haar vriend inderdaad de
deur uit. Zij hebben woonruimte
gekregen van de stichting stu
dentenhuisvesting
Delmeer vindt het een ongelukki
ge situatie dat Bureau Huisves
ting een lijst met elf gezinnen
aan het samenstellen is als kan
didaten voor zijn woning. "Het
pand is nu dan eindelijk leeg. We
hebben het pand al eerder te
koop aangeboden maar je moet
toch afwachten tot het leeg
komt Ik heb gegadigden en er is
mij veel aan gelegen het pand te
verkopen. Dit pand wordt een
steen om m'n nek".
In de ogen van de gemeente staat
het pand sinds mei '81 leeg want
illegale bewoning telt niet als be
woning. Als het pand gevorderd
is voor een woningzoekend huis
houden. betaalt dat huishouden
407 huur exclusief in de maand.
De vordering kan - na de uitrei
king van de zogenaamde vorde-
ringslast aan de eigenaar - na een
maand worden doorgezet.
Het onderwijzersteam van de hervormde school
de Middelstegracht.
