Mag een tv-reportage
mensenlevens kosten?
Hilversum likt de wonden van El Salvador
ZATERDAG 27 MAART 1982
PAGINA 21
De gevaren nemen ze op
de koop toe. Bewust
hebben ze voor het re
portage- of camera
werk gekozen. Klagen
hoor je ze nauwelijks.
Ook niet als ze eens oog
in oog met de dood
hebben gestaan. Ze
kennen de risico's die
aan hun vak kleven.
Punt uit. Maar nu vier
collega's meedogen
loos zijn vermoord, zijn
de meningen verdeeld.
Steeds duidelijker
klinkt de roep: moeten
we ons leven wagen
voor spektaculaire
fdmbeelden?
Ad Braamhorst (cameraman)
komt er eerlijk voor uit. Kan
hij in eigen land zijn boter
ham verdienen, dan hoeft hij
niet zonodig ergens in de we
reld een klus te hebben. „Ja",
licht Ad toe, „nu zullen er on
getwijfeld mensen zijn die
zeggen dat ik bang ben. Mag
van mij hoor. Maar ik lach er
om. Je moet, vind ik, ook om
je gezin denken. Bovendien,
in onveilige toestanden kan
ik niet werken. Constant
spookt dan door mijn hoofd
dat er een losgeslagen leger
rondloopt. Met een camera
op je nek ben je in zulke lan
den vogelvrij. Soms denk ik
wel eens, dat iedereen op je
mag schieten".
De wonden van El Salvador
zijn nog vers. Bijna niemand
zal het in zijn hoofd halen nu
naar dit land te gaan om eens
er een 'fijne' reportage te ma
ken. Hoe is dat over een
maand? Denkt Hilversum er
dan nóg zo over? Cameraman
Will Rutten: „Tja, kijk... stuk
voor stuk hebben ze de
schrik in hun lijf. Allemaal
roepen ze: daar ga ik niet
heen. Ik ook. Toch slijt dit.
Natuurlijk, er blijft wat han
gen. Over een poosje ga je
weer. Al is het een link kar
wei. Zo gaat dat."
Blijven wijzen
Blijven wijzen op misstanden
in landen als El Salvador,
vindt Mees van Deth (came
raman). Doe je dat niet,
meent hij, dan laat je de jon
gens die vermoord zijn in de
steek.
Eindredacteuren van actuali
teitenrubrieken bepalen de
inhoud van hun 'winkel'.
Voelen zij zich verantwoor
delijk voor de teams die zij
uitzenden? Eensluidend roe
pen ze in koor 'natuurlijk'.
Wibo van der Linde (Tros
AKtua): „Heetgebakerde lie
den rem ik af als het om een
reportage gaat waaraan ge
vaarlijke kanten zitten. De
mensen moeten goede motie
ven hebben als we ze laten
gaan. Nee, de dood van vier
collega's heeft aan mijn op
stelling niets veranderd. Van
zelf heeft dit mij als mens
enorm geschokt. Daarom ge
loof ik, dat je zorgvuldiger
wordt als het om dit soort
dingen gaat".
En Jaap van Meekren van
Avro's Televizier? „Hoe goed
een oorlogsreportage ook
kan worden, mij is die geen
mensenleven waard. Is het te
link om naar een bepaald ge
bied te gaan, dan kan een
team altijd weigeren. Van
achter je bureau kun je on
mogelijk bekijken hoe groot
het gevaar is. Je kunt in situa
ties terecht komen die niet te
Opdracht geven om naar een
land in oorlog te gaan, kun je
alleen geven aan oorlogscor
respondenten, voegt Ad Lan-
gebent van KRO's Brand
punt eraan toe. „Die mensen
zijn er juist voor zulke klus
sen. Bedenk wel, dat zij heel
wat meer geld vragen dan
een ander"
Weigeren
De cameramensen en de ver
slaggevers kunnen een op
dracht weigeren. En vaste
omroepkracht zal dat sneller
doen dan iemand die zelf
standig werkt. Henk Jenner,
cameraman in dienst bij de
r
Ad Langebent "Laten afwe
ten is er niet bij"
Geschokt nam de wereld,
Nederland in het
bijzonder, anderhalve
week geleden .kennis van
de moord op een
IKON-televisieploeg. Hans
ter Laag
(geluidstechnicus), Joop
Willemsen (cameraman) en
de journalisten Jan Kuiper
en Koos Koster wilden in
El Salvador het leven
filmen van een
boerenfamilie in
guerrilla-gebied. Een
commando lokte het
viertal echter in een
hinderlaag. Zonder pardon
werden zij geëxecuteerd.
De verslagenheid in
Hilversum is groot. Steeds
luider wordt de vraag
gesteld hoe het nu verder
moet. Moeten landen die
levensgevaar opleveren
worden gemeden? Doen de
omroepen dit, dan spelen
zij de regimes daar juist in
de kaart. Want dat willen
ze met hun moordpartijen
bereiken. Pottenkijkers
kunnen ze bij hun
praktijken niet gebruiken.
Cameramensen,
verslaggevers en
geluidstechnici van
actualiteiten-rubrieken
staan, als zij naar landen
als El Salvador, Iran of
Noord-Ierland gaan, bloot
aan gevaar. Zeker ais zij,
dikwijls ongewild,
plotseling in situaties
verzeild raken waar de
strijd met vuurwapens
wordt uitgevochten. Met
gevaar voor eigen leven
worden er beelden
geschoten.
Het televisie-team
verzekeren (tegen molest,
heet dit) kan
vanzelfsprekend, maar
kost handenvol geld. Vele
duizenden guldens per
man per dag soms. Per land
verschilt dit. Hoe groter
het risico, hoe hoger het
bedrag. Hoewel de
omroepen beweren hun
mensen altijd goed te
verzekeren, spreken
werknemers
(cameramensen,
redacteuren) dit met klem
tegen.
Chefs van
actualiteiten-rubrieken
gaan in dit verhaal
uitvoerig in op de vraag in
hoeverre zij zich
verantwoordelijk voelen
voor ploegen die zij
uitzenden en wat ze doen
om het gevaar tot een
minimum te beperken.
Cameralieden en
verslaggevers verhalen
over hoe zij oog in oog met
de dood stonden en of ze,
na de moord op vier
collega's, nog zo
gemakkelijk naar een land
in oorlog zullen afreizen.
De door Salvadoriaanse
kranten gepubliceerde foto van
het IKON-team. heimelijk
gemaakt vlak vóór het verhoor
door de veiligheidspolitie. De
foto die hen vogelvrij maakte...
Door
Jan Westerlaken
KRO, gaat niet naar landen
waar zijn leven in gevaar kan
komen. Ad Braamhorst en
Will Rutten (free-lancers) gin
gen, tot voor kort, overal
heen. Wills vrouw weigerde
haar man te laten gaan toen
hij direct na de moord op de
IKON-ploeg het verzoek
kreeg naar El Salvador te ver
trekken. Rutten gaf aan die
noodkreet gehoor en zag zelf
ook in dat het klimaat er niet
gezond is.
Vorig jaar weigerde Ad Braam
horst naar El Salvador af te
reizen. De politieke tegen
stellingen in dit land spraken
hem toen al niet aan. „Het
vervelende is, dat soldaten
denken dat je met een wapen
op je schouders loopt. Ja, je
bent net een schietschijf. Een
jaar of twaalf geleden had je
bescherming als journalist.
Nu hoef je daar echt niet
meer op te rekenen. Je kunt
beter niet je beroep in je pas
poort laten vermelden".
Voor de zelfstandigen is het
ook moeilijk om 'nee' te ver
kopen. Wil) Rutten: „Doe je
dat een paar keer, dan laten
ze je in de kou staan. Verdien
je niks. Nee, het zijn niet de
omroepen die je vragen, maar
de redacteuren. Zij maken uit
met wie ze een reportage
gaan maken".
Haast je rep je is meestal het
parool. Tijd om rustig over de
situatie ter plekke te praten is
er niet. Dikwijls vertrekt de
ploeg 's nachts. In het vlieg
tuig wordt er wel eens over
het onderwerp van gedach
ten gewisseld. Daar blijft het
bij. Gevaarlijk of niet? Dat is
niet aan de orde.
Verzekeren
Hoe zit het met de verzekering?
Een ploeg die naar een land
in oorlog gaat, kan wat over
komen. Het trieste voorbeeld
daarvan is het IKON-team.
Ed van Westerloo (NOS-jour-
naal), Wibo van der Linden,
Jaap van Meekren, Ad Lan
gebent en Kees Vink (NCRV
Hier en Nu) stellen dat er te
allen tijde een molest-verze-
kering wordt afgesloten. Een
verzekering die noodzakelijk
is als er inderdaad ernstig ge
vaar dreigt. Hier botst het.
Cameralieden en verslagge
vers vertellen heel andere
verhalen.
Luister naar redacteur Pieter
Varekamp van Avro's Televi
zier: „Zeker tien jaar zijn we
al bezig om goede regelingen
te krijgen. Het wordt hoog
tijd dat er nu inderdaad eens
wat gebeurt".
Minstens vier keer is zijn leven
in direct gevaar geweest. Ge
bouwen waarin hij vraagge
sprekken voerde, werden ge-
Cameraman Will Rutten
"Toch slijt dit".
woest Henk Jenner beland
de in Libanon middenin een
burgeroorlog. Toen een sol
daat met zijn geweer in aan
slag dreigend op hem af
kwam. legde hij snel zijn ca
mera op de grond. In Grie
kenland stond Henk tussen
fluitende kogels toen het le
ger met tanks studenten-rel
len met veel bloedvergieten
wilde onderdrukken
Dronken
Dronken soldaten tn Oeganda
hebben Ad Braamhorst wel
eens de stuipen op het Ujf ge
jaagd. Hij filmde daar Anun.
die een cre-doctoraat kreeg
uitgereikt. Lezen konden de
militairen niet. Zyn paspoort
hielden ze op z'n kop
Ad herinnert zich nog dat toen
hij wegliep, de soldaten hem
aanhielden Alle spullen wer
den in beslag genomen.
Braamhorst kreeg hotel-ar
rest. De militairen lieten ge
lijk al weten dat wanneer er
iets belastend op de film zou
staan, zij niets anders konden
doen dan hem doodschieten.
Het liep allemaal goed af De
dag waarop Ad zijn spullen
terugkreeg, reisde hy direct
af.
De omroepen springen met
hun vaste medewerkers heel
wat voorzichtiger om dan
met free-lancers Wibo van
der Linde geeft dit toe.
„Over zelfstandige cameralie
den wordt vaak harder geoor
deeld dan over de eigen men
sen. Hoe gek het ook klinkt,
het is zo"
De Aktua-chef meent dat je
naar gevaarlijke gebieden
vrijgezellen zou moeten stu
ren. Vrijwilligers voor. zegt
hij Voegt eraan tor „Je mag
er geen wet van maken. Ge
trouwde collega's kun je niet
verbieden om. by voorbeeld,
naar El Salvador te gaan"
NCRV's Kees Vink ..Wy zullen
nooit en te nimmer tegen een
team zeggen: je moet koste
wat het kost met beelden te
rugkomen Wordt het te
warm onder de voeten, dan
moeten ze gewoon wegwe
zen Daarnaast, je kunt aan
de hoogte van een molest-
verzekenng wel zien hoe ge-
vaarlyk het in een bepaald
land is. Blind kui) je daarop
Brandpunt
Kort nadat het viertal de dood
vond in El Salvador, bracht
KRO's Brandpunt een ploeg
op de been om er te filmen.
Ad Langebent hierover „Ik
kan je met de hand op myn
hart zeggen, dat het een heel
moeilykc beslissing is ge-
«I awl ICaar> k ml nu ineens
niet zeggen ogen sluiten, we
gaan niet meer. Myn beleid
zal ik niet veranderen. Wel
goed uitkijken wat je doet.
Laten afweten is er niet by
Het team is met een strikte
opdracht op stap werken on
der de paraplu van de Neder
landse ambassadeur. Verder
helemaal niets. Ik realiseer
me heel goed wat ik heb ge
daan. Toch zal ik bly zyn als
die jongens weer op Schiphol
staan"
Wat de zelfstandige cameralie
den betreft kunnen zy zich
permitteren 'nee' tegen een
klus te zeggen die hun niet
aanstaat0 De concurrentie is
groot Will Rutten „Weigeren
kan altyd Alleen in uiterste
noodzaak zou ik dit doen El
Salvador is een voorbeeld
Normaal gesproken zeg je
niet nee. Tenslotte heb je
voor dit vak gekozen Je weet
dat er gekke dingen kunnen
gebeuren Als j< weigert, kan
dat betekenen dat ze je niet
meer zullen benaderen voor
een klus en zitje zonder mko
Ad Braamhorst „Filmen in lin
ke gebieden durf ik best
Maar komt je leven in gevaar
en doe je dat karwei liever
niet. dan mag werkgelegen
heid geen rol spelen"
Temidden van een menigte journalisten belooft de president t
de pers meer veiligheid..
i El Salvador, Jose Napoleon Duarte, enkele dagen na de moord op het IKON-team
(Toto ANP»
bombardeerd. Gevolg: hon
derden doden. Pieter Vare
kamp had puur geluk dat hij
er toevallig niet was.
Verzekerd om de nabestaanden
niet in financiële problemen
te brengen? Pieter, duidelijk:
„Nee. Waarom niet? Omdat
die landen niet écht in oorlog
waren. Het ging om aansla
gen. Ben ik iets later in een
van die gebouwen, dan ben
ik er geweest. M'n vrouw had
dan maar moeten zien rond te
komen met een minimale uit
kering. Niet van te leven.
Kijk, als ik de straat over
steek en onder een auto loop.
is dat mijn verantwoordelijk
heid. Ga ik voor de Avro op
stap naar een gebied waar ik
kan omkomen, dan heeft zij
de plicht om voor de nabe
staanden te zorgen"
Geen uitkering
Wat omroepen wel doen, is het
verzekeren van een hypo
theek of pensioen. Maar een
extra uitkering als de man
wat overkomt, is er niet bij
Wel ligt er een voorstel by de
Raad van Bestuur van de
NOS om een collectieve ver
zekering in het leven te roe-
Jaap van Meekren "Weigeren
altyd mogelijk"
pen. Het duurt allemaal te
lang, vinden de betrokkenen
Pieter Varekamp: „Ik hoop dat
er een goede regeling komt
en dat de omroepen niet gaan
redeneren van: je gaat maar
niet meer naar landen waar
gevaar dreigt. Tranen zullen
er zeker nog wel eens vloeien
in Hilversum. Dqt is al erg ge
noeg. Als ze dan ook het gela
zer van een slechte verzeke
ring aan hun hoofd hebben
Een euvel dat nu voor altijd
moet worden opgelost"
Joop Daalmeyer van Vara's
Achter het Nieuws zegt het
zeer treffend „Een pianist
kan zijn vingers verzekeren.
Maar kom je met een men
senleven, dan blykt verzeke
ren onmogelijk te zyn". Bela
chelyk noemt Daalmeyer het
dat er collectieve afspraken
worden gemaakt over 'veters'
en 'blocnotes', maar dat een
levensbelangrijke zaak als
een goede verzekering niet
mogelyk is.
De nabestaanden van de
IKON ploeg krygen
f 125 000. Zou het vermoorde
viertal voor een miljoen gul
den verzekerd zyn geweest,
dan had dit f3250 aan pre
mies gekost.
Daalmeyer: ..Als ik voor. zeg
maar, dan anderhalve ton
verzekerd zou worden om
naar een land te gaan waar
oorlogstoestanden zyn. dan
ga ik niet- Collectief moeten
we daar nu wat aan doen Met
elkaar zeggen als er niks ge
beurt, gaan we daar niet meer
heen".
Telefoontje
Will Rutien zegt dat je al pra
tend in je hotelkamer de
vraag stelt of je wel bent ver
zekerd. Een telefoontje naar
Hilversum moet daarop
meestal het antwoord geven
De cameraman heeft zélf ook
een verzekering afgesloten.
Om zijn gezin niet in de kou
te laten staan als hem tijdens
zyn werk iets zou overko
men.
Situaties filmen die gevaarlijk
zyn Wie bepaalt tot hoever ze
kunnen gaan0
Samen over praten, beweert
Rutten. „Ja. en een shot mis
sen dat een ander wel maakt,
kan niet. Knjg je op je lazer
Je móét gewoon, omdat an
deren het ook doen. Dan is er
geen inspraak. Een free lance
cameraman hangt aan een zy-
den draadje. Jonge verslag
gevers willen gevaar lopen.
Vaak over de rug van de ca
meraman Worden er later
pryzen uitgereikt, gaat de re
dacteur met de eer stryken.
De cameraman mag thuis
blyven".
Mees van Deth heeft wel eens
beelden geschoten vanuit
een rijdende auto. Voor het
raam had hy z'n jasje gehan
gen Door een kier filmde hy.
„Je moet de situatie taxeren
In landen als El Salvador zyn
het vaak boeren die met wa
pens lopen Hun enige op
dracht is doe je best er maar
