De vrede als conflict
IKV en I
twee wegen naar
hetzelfde doel
Steun aan het Interkerkelijk
Vredesberaad (IKV) of aan
lijn tegenhanger, het
Interkerkelijk Comité voor
Tweezijdige Ontwapening
ICTOl, schijnt steeds meer
fen toetssteen te worden voor
liet gehalte van iemands
[eloof. Bijbels inzicht wordt
gemeten aan de houding die
men tegenover de
vredesbeweging aanneemt.
De discussie ontkomt dan ook
liet aan verkettering. Als
legenstellingen binnen het
ïhristenvolk zich vandaag de
lag érgcns aan vasthaken,
lan is het wel aan het hete
langijzer van 'oorlog en
frede'.
volgens de Leidse
Itudentenpastor dr. Herman
IViersinga zijn de geijkte
verschillen in de kerken
rooms-katholiek -
protestants, orthodox
vrijzinnig) aan het verbleken.
Een andere tegenstelling
heeft ze als het ware
ingehaald, en die heeft meer
te maken met politieke keuze,
gereformeerde theoloog deze
maand op een vergadering
van de Raad van Kerken in
Alphen aan den Rijn.
Toch kan men de
maatschappelijke en
handeling, actie, kortom met
'wereldse' aangelegenheden.
"Dat begint soms op kleine
schaal, maar het blijkt
geweldig veel om het lijf te
hebben", zei de licht-gebaarde
politieke spanningen in de
kerken niet los zien van
geestelijke factoren. De
breuklijn, die dwars door
vrijwel alle kerken heenloopt,
lijkt samen te vallen met een
duidelijk verschil in bijbel- en
kerkbeschouwing. Fungeert
dat boek van de christenheid
als gids op de persoonlijke
levensweg naar 'de
eeuwigheid' Af kun je er ook
nog in lezen wat er in de
menselijke samenleving hiér
en nü moet veranderen?
Vroeger waren het de
orthodoxen en vrijzinnigen,
nu zijn het de vertikalen en
horizontalen, de
evangelischen en
oecumenischen, de
traditionelen en radikalen, de
gezagsgetrouwen en
maatschappijcritici, die het
huis van de kerk tegen
zichzelf verdelen. En iedereen
beroept zich op dezelfde
Schriften. Dié zijn het
immers, die van 'Hem'
getuigen. Maar over 'Hem'
denken christenen
allesbehalve gelijk. Diir zit
'm de kneep.
De Amsterdamse theo
loog dr. A. A. Spijker
boer vroeg zich afgelo
pen zaterdag op een
studiedag van 'Youth
for Christ' af of er in de
theologie van de 'evan
gelischen' soms een
paar 'weeffouten' zit
ten. Bijvoorbeeld een
sterk individualistisch
denken. De 'oecumeni
schen' die op hun
beurt nogal slap zijn
ten aanzien van het
joodse volk - onder
scheiden zich vooral
door hun 'signaalfunc
tie'. "Ze lopen", zegt
Spijkerboer, "eerder
warm voor zaken als
vrede, atoomenergie en
milieu".
De Leidse studentenpastor dr.
Herman Wiersinga gelooft
dat de tegenstellingen veel
dieper gaan dan men vaak
denkt. Het kardinale punt is
"waar we als kerk in deze tijd
concreet op uit zijn". Omdat
dié vraag overal en telkens
weer opduikt, is het naief te
denken dat de gemoederen
wel worden gesust als de
kerk maar minder aan poli
tiek en actie doet.
Verstaanbaar
Afstand
Traditionele theologieën moe
ten plaats maken voor een
óndere theologie, die de bij
bel, Oude en Nieuwe Testa
ment, Tenach en evangelie
direct betrekt op de sociale
en politieke werkelijkheid
van nü. Dat is begonnen met
de bevrijdingstheologie in
Latijns-Amerika. Die kreeg
een vervolg in de zwarte
theologie van Noord-Ameri
ka en Afrika en in de feminis
tische en politieke theologie
van Europa. En nog is die
ontwikkeling niet ten einde.
Grote bijbelfiguren hebben ge
protesteerd tegen toestanden
in hun dagen. Taak van de
nieuwe theologie is dat pro
test over te nemen en op
nieuw verstaanbaar te ma
ken.
Al met al is ook het aandeel van
de kerk in de vredesbewe
ging - en in een organisatie
als het IKV-geea vrijblijven
de vriendelijkheid, maar een
duidelijke keuze. Die heeft
diepgaande tegenstellingen
blootgewoeld. Ze doen alle
kerken die ermee te maken
hebben schudden op hun
grondvesten.
Waar de kerk concrete keuzen
doet, vallen spaanders. Een
precies percentage zal nie
mand kunnen geven, maar
dat een belangrijk aantal
kerkverlaters in de afgelopen
jaren om dié reden heeft afge
haakt, lijdt geen twijfel.
Illustratief voor Wiersinga's
uitspraak, dat iets dat be
scheiden begint later veel om
het lijf blijkt te hebben, is het
Interkerkelijk Vredesberaad.
Vegen kerken hebben dat in
1968 opgericht, en het omvat
nu meer dan 400 plaatselijke
kernen. Sinds 1977 voert het
de geruchtmakende campag
ne 'Help de kernwapens de
wereld uit, om te beginnen
uit Nederland'. Door verant
woorde eenzijdige westelijke
stappen wil het IKV tweezij
dige ontwapening in Oost en
West bevorderen. Het is voor
al deze actie, die mét de
ideeën erachter de kerken
heeft opgezadeld met een on
verteerbaar brok innerlijke
tweespalt.
standen", zei hij in een vraag
gesprek met deze krant. "De
kerk zou terstond met dit
IKV moeten kappen". "En
laat niemand nou denken,
dat de vrede óns niet ter harte
gaat. Maar de weg van eenzij
dige stappen en van verzwak
king van eigen veiligheid la
ten wij ons niet opdrijven".
Ook ds. Geluk doet dus aan po
litiek. Alleen ónders....
De oppositie tegen de synodale
instemming met de IKV-
campagne kreeg in hervorm
de kring stem in het 'Her
vormd Beraad voor Vredes
vraagstukken'.
De gereformeerde synodecom
missie 'voor de bestudering
van het oorlogsvraagstuk'
legt zich weliswaar niet vast
op de leus van het IKV, maar
vindt er wel goede elementen
in voor een concrete eenzijdi
ge stap.
"De kerk kan in deze tijd niet
anders dan het veiligheids
systeem dat gebaseerd is op
dreiging met massavernieti
ging, veroordelen, en oproe
pen om nieuwe wegen te
gaan. Desnoods zal ze bereid
moeten zijn deze weg alléén
te gaan. Dat kan maatschap
pelijk isolement betekenen.
Maar de bewapeningswed
loop is nog veel riskanter".
Meer steun
Het 'Platform voor kritische ge
reformeerden' vroeg de syno
de zelfs, méér steun te geven
aan het IKV en een uitspraak
over massavernietiging te
doen die het karakter zou
hebben van een 'geloofsuit
spraak'. "Zwijgen stelt de
kerk schuldig". De kritische
gereformeerden vinden dat
het 'belijdend spreken van de
kerk' nog te veel wordt ge
hinderd door 'restanten van
een aanvechtbare bijbeluit
legging' en door 'gebrekkige,
vaak eenzijdige informatie' in
de kerkelijke pers.
Toch moest de commissie voor
de bestudering van het oor
logsvraagstuk, na een uren
lang debat in de synode, haar
studierapport terugnemen.
Het wordt nu 'bewerkt' en
zelfs gedeeltelijk herschre
ven. De bekende professor I.
A. Diepenhorst, notabene
zelf lid van de commissie,
vond het geschrift maar zwak
en 'hoogstens geschikt als
bijdrage aan de discussie'.
"Een organisatie als het IKV
zou in Rusland het éérst wor
den verboden", riep een be
wogen Diepenhorst in de sy
node uit.
En de theoloog professor H. M.
Kuitert bestempelde het stuk
als een 'gemiste kans'. "Oost-
Europa wordt er gunstiger in
voorgesteld dan het is". "Het
kapitalisme wordt veel te ge
makkelijk als zondebok aan
gewezen". En dan ook nog:
"Wie énders denkt dan wat
het IKV voorstaat, wordt wei
nig serieus genomen".
De gereformeerde kerkeraad in
Doetinchem gaf als eerste in
Nederland zijn kerkleden de
vrijheid het deel van hun ker
kelijke bijdrage, dat voor het
IKV bestemd is, in minde
ring te brengen. "Het IKV
ligt bij een aantal gemeente
leden gevoelig", verklaarde
kerkeraadslid G. Kodde.
"Door allerlei uitspraken en
leuzen krijgt deze organisatie
een politiek tintje".
Tegenstanders van deze 'aftrek'
vrezen navolging in andere
plaatsen.
'Waakt en Weegt'
Ook bij remonstranten, doops
gezinden en humanisten
scheidt de vredesbeweging
de geesten.
Verontruste remonstranten
stichtten de vereniging
'Waakt en Weegt'. "Onze
broederschap begeeft zich op
een totaal verkeerde weg. Zó
kan een geloofsgemeenschap
verworden tot een eenzijdige
politieke pressiegroep. Een
kerk mist ook de bevoegd
heid en deskundigheid om
zich over concrete maatrege
len van regeringsbeleid uit te
spreken".
Onder de doopsgezinden - die
nog in beraad zijn over hun
houding tegenover het IKV
leven dezelfde reserves. "De
grote vraag van dit ogenblik
is hoe we elkaar, ondanks
diepgaande meningsverschil
len, bij de broederschap kun
nen houden", schrijft de
redactie van het Algemeen
Doopsgezind Weekblad deze
week in een commentaar bij
een ingezonden stuk. In dat
stuk wordt party-kiezen vóór
het IKV beschouwd als in
strijd met de 'ondogmatische
doperse traditie'.
De rooms-katholieken wachten
- niet zonder spanning - het
standpunt van hun bisschop
pen af. Dat komt binnenkort.
Inmiddels hebben tal van reli
gieuze en niet-religieuze
groepen binnen de Neder
landse kerkprovincie - na de
brede raadpleging in bisdom
men en parochies - het bis
schoppencollege laten weten
eenzijdige stappen naar kern-
ontwapening aanvaardbaar
te vinden, hoewel sommige
erbij zeggen dat dit niet de
enige oplossing is. In het bis
dom Haarlem zei 60 procent
van de gelovigen 'ja' op het
advies van de rooms-katho-
lieke vredesbeweging 'Pax
Christi', dat in grote trekken
overeenkomt met de IKV-
lijn.
Kern
In september '81 zei Pax-secre-
taris Guy Dilweg in Leiden:
"Wij hopen als vredesbewe
ging samen met de kerken
dieper door te dringen tot de
kern van het evangelie. Een
van de functies van de vre
desbeweging is, onder woor
den te brengen wat bij grote
groepen mensen leeft, aan
angst maar ook aan hoop"
Uit: "Lachen in de kerk", uitfZomer en Keunln«.
Oud-leden van het Humanis
tisch Verbond kondigden
een paar maanden geleden de
oprichting aan van een 'Alge
meen Humanistisch Tref
punt'. De reden was, dat door
'eenzijdige uitspraken over
politieke onderwerpen' het
Verbond 'ontrouw' was ge
worden aan zijn doelstelling.
De maat was vol, toen met de
oprichting van het Humanis
tisch Vredesberaad steun
werd gegeven aan de grote
vredesdemonstratie in Am
sterdam.
In 1980 verschijnt het ICTO ten
tonele. Een comité van chris
tenen uit allerlei kerken, dat
de IKV-gedachte van 'eenzij
dige stappen' radikaal af
wijst. Het ICTO-nu met zo'n
3500 leden in een veertigtal
plaatsen - is verontrust over
het feit dat de kerken zich op
een zodanige manier rtïet de
maatschappij - en dan spe
ciaal met het bewapenings
vraagstuk - bezighouden dat
velen zich daarmee niet kun
nen verenigen. "De kerk mag
en moet misstanden aan de
kaak stellen, maar geen poli
tieke richtlijnen daarbij ge
ven".
Het ICTO-dat bestuursleden
heeft uit rooms-katholieke,
hervormde, gereformeerde
en remonstrantse kring - wil
vrede en gerechtigheid be
vorderen, verwerpt onder al
le omstandigheden een
athéstisch systeem, is be
zorgd over de grootte van de
De hervormde synode deed een
uitspraak in de lijn van de
IKV-leus. Maar de Gerefor
meerde Bond en de Confes
sionele Vereniging in deze
kerk - twee rechts georiën
teerde modaliteiten - namen
onmiddellijk afstand.
'Wanbeheer van het huis
Gods!', riep de voorzitter van
de Bond, de Zwolse predi
kant L. J. Geluk, verontwaar
digd uit. "Dit is een gevolg
van een verpolitiekte theolo
gie, die het evangelie naar ei
gen inzicht toepast op maat
schappelijke en politieke toe-
Sowjet-macht, is tegen elke
verzwakking van de westerse
defensie zónder ontwapening
aan de kant van het oostblok
(machtsevenwicht) en dnngt
aan op besprekingen over
wederzijdse ontwapening.
"De vrijheid van het land en
van ons geloof is m het ge
ding". "Geen demonstraties,
maar wel getuigen. Geen ma
nipulaties, maar de feiten als
basis".
Stem
In het comité van advies en
aanbeveling met vogels
van de meest uiteenlopende
geestelijke pluimage - zit on
der anderen de Rynsburgse
gereformeerde predikant dr.
B. van Oeveren. Hij verheft
binnen het Confessioneel Ge
reformeerd Beraad ook zyn
stem tegen bepaalde, naar
vryzinnigheid zwemende
theologische opvattingen in
zyn kerk.
Het ICTO werpt zich op als
stem van al die bezwaarden
in de kerken die het IKV niet
alleen eenzijdigheid maar
ook eigenmachtigheid ver
wijten. en die het de kerken
kwalijk nemen dat ze zich
voor de IKV-kar laten span
nen. Wat klein en, naar het
leek. onschuldig is begonnen
is nu lelijk uit de hand gelo
pen. Het ICTO probeert bij
de synodes voet aan de grond
te krijgen om die ontwikke
ling terug te draaien.
De gereformeerde synode wei
gerde met het ICTO eenzelf
de relatie aan te gaan als met
het IKV. maar gaf haar com
missie voor de bestudering
van het oorlogsvraagstuk wel
opdracht contact en gesprek
met het comité tot stand te
brengen en daarover nog dit
jaar te rapporteren De gere
formeerden zijn vooral be
nieuwd naar de 'evangelische
motivatie' van het ICTO, dat
van zichzelf zegt uit te gaan
van 'de Bijbel als het Woord
van God'.
De hervormden gaan niet zo
ver als de gereformeerden.
Zij zullen hun Raad voor
Overheid en Samenleving
niét vragen in het gesprek
met het IKV ook het ICTO te
betrekken. De werkgroep
'Kerken' van het IKV heefl
namelyk zélf het ICTO-be-
stuur al voor een gesprek uit
genodigd.
Omroeppastor Jan ter Laak.
die voorzitter is van deze
werkgroep, verklaarde een
gedachtenwisseling met het
ICTO zeker niet uit de weg te
willen gaan. "Wy zijn vooral
geïnteresseerd in de bybelse.
theologische en ethische mo
tieven van de ICTO-mensen
voor hün vredesweek".
Verwijdering
DILWEG
...angst, maar ook hoop...
KUITERT
...niet serieus genomen...
SPIJKERBOER
..weeffouten in theologie...
Zo liggen de zaken dan. Twee
wegen, met hetzelfde uit
gangspunt en doel, die zich
steeds meer van elkaar ver
wijderen.
Er komen dus nu gesprekken.
Dat is altijd beter dan verket
tering. vooral als men be
denkt dat IKV en ICTO béide
grote groepen in de kerken
achter zich weten. En als het
ergens duidelijk moet zyn
dat in zulke ingewikkelde
kwesties niemand alle wijs
heid en zeker niet 'de waar
heid' kan claimen, dan wel in
de kerk
Een gemakkelijk pleidooi voor
gescheiden ontwikkeling van
beide stromingen in eigen
'thuislanden' doet de kerk in
losse brokken uiteenvallen
De ongeest van de 'apartheid'
zal zich verkneukelen, omdat
de voortdurend oplaaiende
gevechten steeds verder van
het doel afleiden.
Waarmee beslist niet gezegd
wil zyn dat partyen, terwille
van een schynovercenkomst,
hun vitale argumenten nu
maar moeten prijsgeven.
Het zal. na een periode van
worsteling, toch een zaak van
kiézen moeten zyn. Als je el
kaar diep hebt gepeild, is
daaraan niet te ontkomen
Misschien wordt het een schei
ding. Maar dan wel een met
pijn en respect voor elkaar
Dat is nog altyd te verkiezen
boven met muffe standpunt
dat geloof louter een pnvé-
zaak is en dat de kerk - zo
zonder deskundigheid' -
zich maar moet beperken tot
wat 'des geestes' is.
