c
'Helpen industrie een
nieuwebasis te geven'
Wat doet TNO?
Rentedaling overwint aarzeling
Economie
Extra
Een streepje vóór
Beursweek
Belastingen
iATERDAG 27 FEBRUARI 1982
Extra
De voorzitter van de raad van
bestuur, prof. ïr. W. A. de
Jong, twee jaar geleden spe
ciaal aangezocht om TNO-
nieuwe-stijl te leiden, blijkt
een man die sterk gelooft in
het „nieuwe industrieel
élan". Hij merkt zelfverze
kerd op, over de rol die hij
TNO toedenkt: „Wij moeten
de industrie in Nederland
een fundering van nieuwe
kennis verschaffen waarmee
zij kunnen groeien. Waarbij
wij wel beseffen dat het heel
al niet om TNO draait".
Een gesprek met hem over vijf
tig jaar TNO is meer een ge
sprek over het naoorlogse
Nederland dat zich zo snel en
voorspoedig ontwikkelde en
nu in een crisis is geraakt. De
rol van TNO daarin volgens
de voorzitter: „We moeten
ons voortdurend afvragen
wat over enkele jaren nodig
is. We moeten bijblijven, den
ken over de dingen die het
bedrijfsleven straks nodig
heeft. De regeringscommis
sie Wagner doet voorstellen
voor vernieuwing van de Ne
derlandse industrie. In het
rapport van die commissie
zullen wij dat nog meer dan
eens lezen. Dat is de beste bij
drage die we kunnen leveren
aan het banenplan".
Kennis
TNO mag dan vijftig jaar be
staan, wie de geschiedenis
nagaat zal zien dat de grote
bloei en opkomst pas na de
Tweede Wereldoorlog begon,
toen er een markt was voor
de kennis die TNO potentieel
te bieden had. Niet alleen be
drijven hadden kennis nodig.
Ook de snel groeiende sa
menleving in zijn algemeen
heid vroeg oplossingen voor
problemen in de energie-
vooziening, voeding en ge
zondheid. Wat voor elk be
drijf gold, ging ook op voor
TNO.
Prof. De Jong: „Er was toen
geld genoeg. Alles wat je aan
pakte was goed, dat ging van
zelf. In de jaren zestig werd
dat moeilijker, maar dat is
pas goed merkbaar geworden
in 1973 met de oliecrisis. TNO
was toen net zo slecht inge
speeld op die nieuwe situatie
als de rest van Nederland".
Geld genoeg is er nu bepaald
niet. De regering heeft TNO
tijdens de reorganisaties fi
nancieel aan strakkere ban
den gelegd. De algemene ba
sissubsidie is teruggebracht.
Daarvoor in de plaats zijn
meer subsidies gekomen die
TNO in een bepaalde richting
moet aanwenden, zoals bij
voorbeeld onderzoek naar de
gevolgen van het op grote
schaal gebruiken van kolen
in elektriciteitscentrales.
Verder is de organisatie te
verstaan gegeven meer op
drachten van het (betalende)
bedrijfsleven te verwerven.
'Ruimte
De ruimte die de raad van be
stuur heeft om eigen beleid te
ontwikkelen is beperkter,
geeft De Jong toe, maar niet
zodanig klein dat vrij onder
zoekswerk niet mogelijk is.
Twintig procent van de in
komsten van TNO wordt ge
vormd door de betaling voor
opdrachten door de overheid,
25 procent door opdrachten
van derden (bedrijfsleven of
consumentenorganisaties).
Zo'n dertig procent van de in
komsten zijn de speciale
doelsubsidies van de over
heid. De rest is de algemene
basissubsidie.
Veel ruimte om daarmee vrij
beleid uit te kunnen zetten is
er niet. „We krijgen eigenlijk
2 tot 3 procent eigen be
leidsruimte". Nodig, vindt
De Jong, om die zaken te
kunnen ontwikkelen waar
nog niemand speciaal naar
Nederland ligt industrieel op
zijn gat. Arbeidsplaaten ver
dwijnen bij duizenden. Te
dure sociale voorzieningen
en te hoge consumptie, zo
heet het vaak, zouden mede
oorzaak zijn van die ellende.
Of heeft het Nederlands be
drijfsleven zich niet op tijd
vernieuwd?
Als dat zo is, heeft ook TNO ge
faald. TNO, de semi-onaf-
hankelijke organisatie voor
Toegepast Natuurweten
schappelijk Ondefzoek, die
door de overheid is ge
sticht om het bedrijfsleven
te voeden met technisch uit
gewerkte produktie-ideeën,
zodat beter met het buiten
land geconcurreerd kon
worden.
De vraag of TNO in gebreke is
gebleven, is in feite enkele
jaren geleden al door de re
gering beantwoord. De orga-
nisatie bleek te veel uitge
dijd, ingedut en. belangrij
ker nog, zowel de regering
als het centrale TNO-be-
stuur hadden geen greep
meer op het totale onder
zoeksbeleid.
De organisatie, waarvan de
meeste Nederlanders niet
meer weten dan dat ze auto's
laat botsen of gifconcentra
ties in grondmonsters meet,
is sinds dat besef doordrong,
in een omvangrijke reorga
nisatie verwikkeld die, juist
nu dit jaar het vijftigjarig
jubileum wordt gevierd, zijn
voltrekking krijgt. Een reor
ganisatie die TNO kreeg op
gelegd door de overheid.
met als belangrijke voor
waarde dat er best eens zui
niger gewerkt kon worden.
Het heeft tot onrust bij het
personeel geleid. Vanouds
bekende maar verouderde
instituten zijn verdwenen of
staan zieltogend naar de
laatste adem te snakken. Er
heerst nog altijd onzeker
heid over de interne plannen
van de wat dat betreft zwijg
zame raad van bestuur.
Duidelijker is dat wat voor de
buitenwacht geldt. De nieu
we raad van bestuur (alle
oude bestuurders hebben
zich teruggetrokken) heeft
alle touwtjes naar zichzelf
getrokken met als resultaat
een sterk centraal geleid re-
se arch-instituul; een soort
„bedrijfslaboratorium voor
de BV Nederland". Wél een
lab waar zo'n 5000 werkne
mers, verspreid over 35 in
stituten in heel Nederland,
werken. De gewijzigde TNO-
wet waarin de nieuwe situa
tie staat beschreven, moet
overigens nog bij het parle
ment worden ingediend.
De 'omzet' ligt nu op 550 mil
joen gulden per jaar. 6000
opdrachtgevers zorgen voor
totaal 20.000 aparte onder
zoeksopdrachten per jaar.
Over winst wordt door de
Raad van Bestuur niet ge
praat. Niet omdat het een
vies woord is, maar omdat
TNO als 'instelling in het al
gemeen belang' slechts kos
tendekkend mag werken.
Door José Smits
Prof. De Jong:
"Een paar jaar
geleden zag n ie
mand de nood
zaak van moder
nisering.
vraagt. Om dingen uit te pro
beren. Zoals? „In Japan bij
voorbeeld werken ze met ro
bots in de industrie. Je kunt
er donder op zeggen dat dat
hier ook komt".
TNO mag geen winst maken
om bijvoorbeeld die vrije be
leidsruimte van twee tot drie
procent groter te maken.
Jammer? „Ja, je wilt toch wel
net als een bedrijf een return
of investment. Maar het zou
niet goed mogelijk zijn. We
worden voor een groot deel
door de overheid gefinan
cierd".
Het is ook een misverstand te
denken dat TNO vooral de in
dustriële technologie en het
bedrijfsleven voedt. „Ons
werk komt ruwweg voor vijf
tig procent direct het be
drijfsleven ten goede", zegt
De Jong. „Maar denk maar
aan ons gezondheids- en voe
dingsonderzoek, de medi
sche biologie. Dat helpt dat
grote apparaat van de ge
zondheidszorg, dat toch een
verantwoordelijkheid van de
overheid is, in stand te hou
den".
Crisis
De top van TNO verwijst, als
gepraat wordt over het nieu
we élan, graag naar de nieu
we opbouw van Nederland
na de oorlog. Zijn vergelijkin
gen met die tijden wel moge
lijk? De Jong vindt van wel.
„Er is een grote parallel met
toen. Het is heel juist te zeg
gen dat we net als toen voor
een hele zware taak staan. De
industrie moet vernieuwen,
moderniseren. Maar een paar
dingen zijn fundamenteel an
ders. Toen lag alles in puin.
De behoefte was toen ook
niet te bevredigen, en nu wel.
Belangrijk verschil is ook dat
tot een paar jaar geleden nie
mand nog de noodzaak zag
van modernisering. Destijds
wist iedereen dat we er met
zijn allen de schouders onder
moesten zetten".
Terwijl men een paar jaar gele
den praatte, en sommigen
doen dat zelfs nu nog, over
het postindustriële tijdperk.
Maar we hebben de industrie
hard nodig. De handel,
dienstverlening en industrie
is de basis onder onze samen
leving zoals we die opge
bouwd hebben. De sociale
voorzieningen moeten toch
ergens van betaald worden".
Hij veroordeelt de houding van
sommigen „die wel plannen
willen toestaan maar altijd
onder de voorwaarde dat
niets van het oude wordt af
gebroken". En hij bedoelt
daar (,ja, eigenlijk wel") de
discussie over het onverkort
in stand houden van de socia
le voorzieningen mee. Maar
ook de tegenstand die er was
tegen de bouw van het DNA-
laboratorium waar TNO wil
'sleutelen' aan erfelyk mate
riaal heeft hem tegen de borst
gestuit. Zulke tegenstand
maakt het volgens hem on
mogelijk dat Nederland in de
pas blijft lopen met andere
geïndustrialiseerde landen.
Over dat gevoel van met zijn al
len de schouders eronder:
„Mensen zijn er moeilijk van
te doordringen. We hebben
het immers al zo goed".
Positieve veranderingen signa
leert hij ook: „Er is de toene
mende neiging en behoefte
om problemen meer inte
graal te beschouwen. Het
gaat niet langer alleen om de
techniek. De gevolgen daar
van was men zich vroeger
niet helemaal bewust. Nu
wel, nu wordt ook het sociale
klimaat bezien. De herverde
ling van de arbeid speelt mee,
de gezondheid van mensen".
Groei
Sociaal klimaat of niet, het be
drijfsleven betaalt uiteindelijk
alles. Werkgelegenheid op
hoog niveau moet gehand
haafd blijven. „Het gaat erom
die bedrijvigheden te kiezen
waarvan wij verwachten dat
er groei in zit en waar Neder
land traditioneel sterk in is.
Die moeten we blijven voe
den met onze kennis. Wij zien
ook bijoorbeeld industrieën
zich verplaatsen naar de ont
wikkelingslanden. Dan vra
gen wij ons binnen TNO af of
we met onderzoek voor die
bedrijfstakken nog wel inten
sief door moeten gaan".
Grote bedrijven of bedrijfstak
ken hebben vaak hun eigen
researchafdelingen. Techni
sche Hogescholen brengen
hun kennis ook steeds actie
ver op de markt. Wat in dat
grote aanbod aan kennis en
onderzoek TNO nu juist zo
speciaal maakt, is volgens De
Jong de combinatie van tech
nologie met voeding en ge
zondheid. TNO heeft een ap
paraat ontwikkelt dat gewo
ne automotoren op een wille
keurig mengsel van alcohol
met benzine laat lopen. Maar
TNO is ook actief bezig met
kolenyerbranding en de ge
volgen daarvan voor het mi
lieu. En het is ook datzelfde
TNO dat internationaal ge
zien vooraan loopt bij het on
derzoek naar bereiding en
toepassing van het genees
middel Interferon.
Juist de combinatie van al die
verschillende onderzoeksge
bieden kan bijzondere resul
taten leveren. Prof. De Jong
noemt het ook uniek dat al
het defensieonderzoek in
handen is van een organisatie
buiten het leger of overheid.
„Dat is bij mijn weten ner
gens anders zo, in ieder geval
in geen enkel ander NAVO-
land. Dat heeft het voordeel
dat al dat defensieonderzoek
binnen de TNO-organisatie
ook voor anderen dan het le
ger beschikbaar kan komen.
Het leger is hier niet met gro
te wapensystemen bezig,
maar bijvoorbeeld erg geïnte
resseerd in de relatie mens
machine. Dat is voor de mo
derne oorlogvoering van
groot belang De resultaten
van onderzoek daarnaar zijn
ook voor andere bedrijfstak
ken erg belangrijk."
Belastingwetten zijn een ideale
speelbal van de politiek. Een
duidelijk voorbeeld daarvan
is de z.g. "landbouwvrijstel-
ling", welke voor landbou
wers geldt Het gaat hier om
een vrijstelling van belasting
over de (boek)winst, behaald
met gronden, die bij de uitoe
fening van het land- en tuin
bouwbedrijf door de onder
nemer zelf zijn en worden ge
bruikt
Elke andere (niet-agrariër). die
zakelijk gebruikt onroerend
goed bezit, is wél belasting
verschuldigd over de boek
winst (zijnde het verschil tus
sen verkoopprijs en boek
waarde), óók als daaraan in
flatoire oorzaken ten grond
slag liggen. Welke is dan de
argumentatie vóór deze vrij
stelling?
Inflatie
Eerlijk gezegd, wisten de mi
nisters van financiën, die
achtereenvolgens aan de van
1964 daterende belastingwet
hebben gesleuteld, het ook
niet. Voor de eigenaar-ge
bruiker is landbouwgrond
een bedrijfsmiddel (het be
drijfsmiddel bij uitstek zelfs)
Voorwaarden
Het is zaak de vrijstelling wat
nader te preciseren en de
voorwaarden, waaronder er
belastingvrijdom bestaat, te
noemen. In de eerste plaats
moet sprake zijn van een
landbouwbedrijf, waaronder
vallend de akkerbouw, tuin
bouw. fruitteelt, bloembol
lenteelt, boomkwekerij, vee
houderij. vetweiderij en
pluimveehouderij.
Verder moet vaststaan, dat het
landbouwgronden betreft,
die daadwerkelijk in de uit
oefening van het eigen be
drijf betrokken zijn, zelf be-
teeld zijn dus. Bij verpach
ting bijvoorbeeld, is de land-
bouwvrij stelling niet van toe
passing.
Men kan van een koude kermis
thuiskomen, als tegenover de
(lage) pachtpenningen het
grote nadeel staat dat de
waarde-stijging tijdens de
verpachtingsperiode niet in
de vrijstelling mag delen. Dat
nadeel blijkt pas later, zodra
de waardeveranderingen bij
verkoop gerealiseerd wor-
door J. Booij
belastingadviseur
en er is geen motivering te
bedenken om tussen agrari
sche en middenstandsbedrij-
ven een verschil in eigen
domstoestand te zien. Dus
schrapten de bewindslieden
de landbouwvrijstelling
steeds maar uit het wetsont
werp.
De Tweede Kamer echter stem
de de vrijstelling er vervol
gens weer in. De volksverte
genwoordigers bleken gevoe
lig voor een nota van het
Landbouwschap, waarin
werd gesteld, dat het niet
juist is om waardeverschil
len, die te danken zijn aan
monetaire en conjuncturele
factoren als fiscale winst te
belasten. Op zich een waarde
volle gedachte, maar waarom
zo'n betoog dan niet zou op
gaan voor het onroerend
goed van niet-landbouwers is
een raadsel.
De belastingheffing over
schijnwinsten, veroorzaakt
door inflatie heeft overigens
onderwerp van studie ge
vormd van de "Commissie
Hofstra", welke door de rege
ring is ingesteld. Intussen
hebben de land- en tuinbou
wers een streepje vóór. De
grootste vgand van het recht
is het voorrecht Niemand
weet hoe lang dat nog zal du
ren; een algemeen protest is
den. Dan moet de praktijk
zich er maar uit redden om de
waarde-styging aan de pacht
en "eigengebruiks"-periode
toe te rekenen.
Een zeer moeilijk karwei, dat
tot tal van geschillen en fisca
le procedures heeft geleid:
Land- en tuin bouwgronden
worden de laatste jaren als
gevolg van de afhemende
vraag steeds goedkoper. Het
Centraal Bureau voor de Sta
tistiek heeft vorige week me
degedeeld. dat de gemiddel
de prijs van een onverpachte
landbouwhectare in het sei
zoen 1980/1981 is gedaald van
45.000,- naar 38.000.-.
Van groot belang is, dat slechts
die waarde-stijging onbelast
is, welke aan externe oorza
ken is toe te rekenen. Indien
men weiland "zwart" maakt,
een drainage aanbrengt en
verharding laat aanleggen,
zijn dat zaken, welke op eni
gerlei wijze ten laste van de
winst (zullen) komen.
Indien deze zaken later in de
verkoopprijs terug te vinden
zijn, is de waardestijging van
die onderdelen uiteraard wél
belast Een mogelijkheid van
"verdienen" aan belastingen,
is nog niet ingevoerd.
Steeds duidelijker aanwijzin
gen dat de rente over haar top
heen is, hielpen het koerspeU
voor een opwaarts gerichte
trend. Toch was deze ontwik
keling nog niet overtuigend
omdat in het jongste verle
den meerdere malen teleur
stellingen moesten worden
geïncasseerd in de hoop dat
de hoge rente definitief voor
bij zou zijn. Steeds gooiden
de Verenigde Staten dan roet
in het eten omdat in dat land
na een korte tijd van renteda
ling weer even snel een her
stel van het hoge peil tot
stand werd gebracht.
Wall Street begon deze week
dan ook met een koersdaling
van 13 punten ondanks het
feit dat voor het eerst sedert
vele weken de geldcirculatie
met een paar miljard dollar
was ingekivmpen. Maar de
hoge rente heeft al zoveel
schade toegebracht aan de
Amerikaanse economie dat
zorgen daarover de doorslag
gaven. Daarbij komt dat één
zwaluw nog geen zomer
maakt en deze week vrijdag
weer nieuwe cijfers over de
hoeveelheid geld in omloop
bekend zouden worden ge
maakt.
Bovendien blijft president Rea
gan uiterst onduidelijk over
zijn fiscaal beleid. Want de
man is moeilijk van zijn stok
paardje af te krijgen dat on
der zijn regering Amerika be
lastingverlagingen nodig
heeft. Hierdoor blijft het be
grotingstekort veel te hoog
wat door velen als de grootste
hindernis gezien wordt op de
weg naar een krachtige rente
daling. Toen de Amerikaanse
banken hun rente toch met
een half procent terugbrach
ten op 16,5 procent, trad er
weer een koersherstel op van
13 punten. Maar hiertoe
werkte ook het herstel van de
oliewaarden mee als gevolg
van het afzeggen van een
OPEC-spoedberaad dit
weekeinde over de aanhou
dende prijsdalingen op de
vrije oliemarkten.
Amerika heeft er alleen belang
bij dat de olieprijzen verder
zakken. De OPEC-vergade-
ring lijkt nu niet vóór april te
worden gehouden.
Meer reliëf verkreeg de rente
daling in ons werelddeel.
Hier begon de week met een
opzienbarende devaluatie
van de Belgische franc met
8,5 procent. Door deze stap is
België gered uit de situatie
om met extreem hoge rente
standen zijn franc op het ou
de niveau te houden. De de
plorabele toestand van de
Belgische economie liet dit
niet toe en zou het land nog
verder in het moeras hebben
geleid.
De vaste stemming voor onze
gulden die in het Europese
Monetaire Systeem steeds
aan de top van zijn toelaatba
re zone balanceert, veroor
zaakte een krachtige ont
spanning op onze geldmarkt.
De rente waartegen geleend
kon worden zakte belangrijk
beneden de 10 procent wat in
tijden niet is voorgekomen.
In antwoord hierop verlaagden
vele financiële instellingen
tde afgifteprijzen van hun
pand-, bank- en spaarbrieven
of kwamen met lagere cou
ponrente op de markt. De hy
potheekbanken verlaagden
bovendien de hypotheekren
te met enkele tienden van
procenten maar verwacht
wordt dat volgende maand
over de gehele linie belangrij
ker rentedalingen op de hy
potheekmarkt zullen optre
den.
Des te teleurstellender was het
dat de regering deze week
met de nieuwe staatslening,
waarop volgende week dins
dag kan worden ingeschre
ven, de rentedaling niet volg
de maar een couponrente
heeft aangeboden van 11,25
procent. Dezelfde rente waar
op vorige week de Bank voor
Nederlandse Gemeenten 200
miljoen gulden had binnen
gekregen en welke lening de
ze week rond 101 procent no
teerde. De beurs had op 11
procent gerekend, wat onge-
twijfeld ook best mogelijk
was geweest, maar aangeno
men wordt dat het ministerie
dit extraatje aanbiedt om een
zo groot mogelijk bedrag bin
nen te krijgen. De beurs
spreekt al over drie miljard
gulden wat de regering uit
stekend van pas zou komen,
omdat, naar gevreesd wordt,
de komende Voorjaarsnota
weer ernstig zal tegenvallen
en nieuwe grote budgetgaten
zal vertonen.
Hierdoor wist de obligatie-
markt niet waaraan toe te zijn
en de koers index liet vrijwel
geen verandering zien. Pas
later in de week, toen duide
lijker werd dat er wel dege
lijk sprake was van een rente
daling in ons land, begon de
obbgatiemarkt op te lopen
Ook op de aandelenmarkt
duurde het lang voordat de
rentedaling de aarzeling
overwon en de stemming
gmg ontdooien. De week was
bijzonder slecht begonnen
voor de scheepvaart, die op
één dag bijna vier punten van
de index verloor. Het meest
zakte de Nedlloyd met zo'n
f6,- tot f117. Maar ook bij
Van Ommeren ging er ruim
een gulden verloren tot f27.
Later trad weer emg herstel
in. Maar het slechte geluid
dat het SHV-concern over de
zeescheepvaart bet horen
verhinderde een volledig bij
trekken van deze sector.
Toen de rente bleef dalen en
vooral ook Wall Street bijspij
kerde. beten althans de inter-
door
C. Wagenaar
nationals zich van de goede
kant zien Akzo was de eerste
die met voorlopige jaarcijfers
voor de draad kwam en het
gehalte daarvan was dusda
nig verheugend dat het aan
deel zo'n f3.- opbep tot f30.
Aandelen Koninklijke Petro
leum die aanvankelijk van
f80 op f74 inzakten, herstel
den zich tot f 78 en KLM bep
op van f 92 op f 98.
Ook bestond er voortdurend
vraag voor Nijverdal ten Cate
op gunstig beoordeelde per
spectieven. Evenals voor
Buhrmann Tetterode die bei
de hierdoor zo'n f3,- stegen.
Rijn-Schelde-Verolme daar
entegen moest door het aan
vragen van een schuldenre
geling bij de overheid van
f34 op f30 terug.
