"De reageerbuisbaby
hoort er gewoon bij"
Wachtlijst van 200 echtparen
Leidse ethica dr. Heieen Terborgh
"Ik let op
de klank in
de stem"
mensen worden gekweekt,
die er hetzelfde uitzien.
Waar ligt het einde voor wie
ook nog bedenkt dat eitjes,
die niet direct worden ge
bruikt, ingevroren kunnen
worden en bewaard. On
danks een reeks van vragen
is de animo van echtparen
die geen kinderen kunnen
krijgen groot.
In Nederland worden ook po
gingen gedaan om de eerste
'reageerbuisbaby' het leven
te doen zien. De Erasmiis
Universiteit in Rotterdam is
er wél in geslaagd om het
eitje in de reageerbuis te be
vruchten. Maar het inplanten
van de vrucht in de baarmoe
der mislukte.
Meer dan tweehonderd kinder
loze echtparen staan op de
wachtlijst om in aanmerking
te komen voor een 'reageer
buisbaby'. Het universi
teitsteam heeft de zieken
fondsen gevraagd de kosten,
f. 3500 per behandeling, voor
hun rekening te nemen. Het
is niet te overzien wanneer op
Steptoe de techniek van
kunstmatige bevruchting
ontwikkelde, liet onlangs we
ten dat niets wijst op even
tuele gevaren.
De techniek is 'eenvoudig'. Bij
vrouwen, die via de normale
weg geen kinderen kunnen
krijgen, wordt een eitje weg
genomen. In een schaaltje,
Louise Joy Brown de eerste rea
geerbuisbaby. Het meisje is inmid
dels bijna 4 jaar oud.
speciaal hiervoor gemaakt,
wordt het met sperma be
vrucht. In het laboratorium
wordt het uitgebroed. Daarna
gaat het embryo terug in de
baarmoeder om zich verder
Deze methode van bevruchten
heeft, vooral dus in Enge
land, veel vragen opgeroe
pen. Dr. Michael Thomas,
hoofd van de ethische com
missie van de Engelse Ver
eniging voor Medici, heeft
zich afgevraagd of men niet
bezig is te experimenteren
met kinderen. Er gaan zelfs
geluiden op om een wet in
het leven te roepen die het
verbiedt identieke mensen te
'maken*. Deze techniek
Dr.
Terborgh:
"Echt geen
punt om je
druk over te
maken".
(Foto: Dirk
Ketting).
precies hetzelfde als dat je
weet dat er ergens op de we
reld goede kunstharten wor
den gemaakt, maar dat jij er
niet voor in aanmerking
komt. Hier raak je de kern
van de zaak: dit is een con
flict tussen het individuele-
en het algemeen belang. De
gezondheidszorg werkt aan
de verbetering van het wel
zijn van alle mensen. Met de
ze technieken bereik je er
maar heel weinig. Natuurlijk
kun je zeggen: in Nederland
doen we daar niet aan mee.
Dat men stelt, stop het geld
maar in andere onderzoeken.
Psychiatrie, bijvoorbeeld.
Want daar heeft men met
enorme tekorten te kampen.
Ik vind het wél moeilijk om
een dergelijke beslissing te
nemen."
Onoplosbaar
ZATERDAG 27 FEBRUARI 1982
Reageerbuisbaby: hoe ver mag
je gaan? De kunstmatige be
vruchting laat veel kritische
vragen open. In Engeland,
waar bijna vier jaar geleden
de allereerste 'reageerbuisba
by' (Louise Brown) ter we
reld kwam, gaat de medische
wetenschap zich herbezin
nen. Het Britse parlementslid
Shirley Williams heeft Mar
garet Thatcher, de eerste mi
nister, gevraagd om bij die
herbezinning ook sociale,
medische, wettelijke en ethi
sche overwegingen een rol te
laten spelen.
De medische wereld is ver
deeld. Vooral in Engeland.
Men wil zeker weten waar
mee men bezig is. Op dit mo
ment zijn er vijfentwintig
'reageerbuisbaby's' over de
hele wereld. Dr. Edwards, die
samen met de vrouwenarts
te splitsen. Zo kan een massa
Neemt de medische weten
schap de rol van de Schep
per over? Dr. Heieen Ter-
borgh-Dupuis, als ethica
verbonden aan de medische
faculteit in Leiden, reageert
resoluut: "Dat doen we toch
al lang? Ziekten bestrijden
is óók een zaak van God. Het
ligt allemaal in het verleng
de van de wetenschap, 't
Hoort er gewoon bij. De zaak
terugdraaien? Nee, dat zal
niet gemakkelijk gaan. De
andere kant is natuurlijk
wel, dat we ook goede din
gen met de wetenschap heb
ben bereikt. Voor mij is de
reageerbuisbaby echt geen
punt om je heel druk over te
maken. Ik vind dat er ergere
dingen zijn.
Er zijn, wat de ethica betreft,
twee kanten aan de zaak: wat
de gezondheidszorg kan ver
helpen, verhelpt ze. Zelf zet
zy daar wat vraagtekens by.
"Maar we hebben geaccep
teerd dat vermeerdering van
welzijn bij het leven hoort.
Dat is de positieve kant."
De negatieve zijde? "De moge
lijkheid, dat je van zulke in
vitro (letterlijk 'in glas') tech
nieken misbruik gaat maken.
Of dat de vrouw een eitje van
een ander krijgt ingeplant, of
er wordt een zeer intelligent
kind gekweekt. Ja, slordig
gebruik kan grote risico's
met zich meebrengen. Het
meest dringende probleem
is, hoe ver mogen we in de sa
menleving gaan? Heel het
medisch bedrijf is opgezet
om zieke mensen te genezen.
Door
Jan Westerlaken
Maar in het geval van de rea
geerbuisbaby heb je met ge
zonde mensen te maken.
Steeds meer van die gezonde
mensen gaan gebruik maken
van de gezondheidszorg. Hét
probleem is: blijft zij zo be
taalbaar. Ik vind dat we daar
over bewust moeten naden
ken. Durven kiezen."
Druk
Wat ook een rol speelt is het feit
dat in sommige kringen de
vrouw het als een geweldige
druk ervaart om kinderen te
móeten krijgen. Heieen Ter
borgh: "Als het niet lukt, gaat
zij zich een minderwaardig
schepsel voelen. Je mag niet
hardop zeggen dat kinderen
soms heus niet zó leuk zijn."
Vraagt dr. Terborgh zich wel
eens af waarmee de weten
schap bezig is?
Het antwoord komt direct:
"Met heersen over het leven.
Steeds meer grip krijgen op
de werkelijkheid. Dit heeft
alles te maken met de macht
die de mens wil hebben: het
lot naar zijn hand willen zet
ten. De hele wetenschap is
één grote machtstrijd. Zeg
maar gerust een strijd op le
ven en dood. We willen het le
ven verlengen en de kwaliteit
verhogen."
In de medische en biologische
wetenschap telt elk leven.
Maar op een ander front, ook
wetenschappelijk, is men
precies met het omgekeerde
bezig. "Inderdaad. De wa
penindustrie bedreigt het le
ven. Neem nou onlangs dat
vliegtuigongeluk in Amerika.
Met man en macht waren ze
in touw om het leven van één
vrouw te redden. En kijk nu
eens naar El Salvador in Mid-
den-Amerika? Juist, daar
worden de mensen zo maar
afgeslacht."
Het kunstmatig verwekken van
baby's in glas, veroordeelt
Heieen dat?
"Nee, hoor. Waar ik wel moeite
mee heb is dat de arts of on
derzoeker én de patiënt sa
men de beslissing kunnen
nemen. Dat zou ik anders ge
regeld willen zien. De parle-
mentaire-democratie moet
hierin het laatste woord heb
ben. Of dat mogelijk is? Ik
betwijfel het. Eén goed
standpunt krijg je, denk ik,
nooit. Kijk maar naar de
kwestie van de abortus en eu
thanasie. Zitten we eveneens
in een impasse. Ik kan niet
zeggen dat de komst van rea
geerbuisbaby's mij hebben
geschokt. Maar we mogen er
best eens over nadenken
waarmee we bezig zijn."
Kerk
Wat zijn tot nog toe de reacties
uit de kerkelijke hoek? Hoe
is het standpunt van de ka
tholieken in deze?
Heieen: "De kinderwens in die
(katholieke) kring staat hoog
genoteerd. Bevruchting
vindt plaats met cellen van
de ouders. Ik geloof niet dat
er ernstige bezwaren kunnen
zijn. Aan de andere kant: de
katholieken wijzen het ge
bruik van de anti-conceptie
pil af, omdat die té onnatuur
lijk is terwijl dit soort tech
nieken niét in het verdom
hoekje zitten. Vreemd gere
deneerd."
Stel dat er een verbod komt om
'in vitro-baby's' te kweken.
Zou dat veel leed veroorza
ken?
"Denk ik wel. Vrouwen zullen
zich verraden voelen, 't Is
In het buitenland zijn vrouwen
zonder meer bereid om tien
duizend gulden neer te tellen
voor het kunstmatig verwek
ken van een kind. Heb je heel
wat te verteren, dan kun je
zo'n baby 'kopen'. Arme
mensen die zich zo'n 'investe-
-( E.,„
ring' niet kunnen veroorlo
ven, moeten daarom maar
kinderloos blijven....Een niet
op te lossen probleem noemt
dr. Terborgh dit. "Iemand
met veel geld kan zich zo'n
ingreep permitteren, bezit je
niks, dan kun je het wel ver
geten. Tja, je zou aan het zie
kenfonds kunnen denken.
Maar daar zitten wel de nodi
ge nadelen aan. De totaalkos-
ten zouden weer stijgen. En
het pakket wordt op den
duur onbetaalbaar."
Inmiddels zijn er vijfentwintig
reageerbuisbaby's ter wereld
gekomen. Is er, vooraf, vol
doende onderzoek gedaan
om alle risico's die aan zo'n
geboorte kleven uit te slui
ten? Een embryo kan gemak
kelijk beschadigen...Heieen
Terborgh zegt, dat dit nog
niet zó duidelijk is.
"Je kunt rustig aannemen dat
men daar uiterst voorzichtig
mee is. Wat wel gebeurt is,
dat er foto's worden gemaakt
en vruchtwaterpuncties wor
den gedaan. Vóór het embryo
in de baarmoeder wordt inge
plant, kan men met zeker
heid zeggen dat het in orde is.
Maar ik denk dat ze vooral in
het begin best risico's heb
ben genomen. Hoewel dat na
tuurlijk geregeld voorkomt
De eerste mens die antbiotica
slikte, nam óók een risico."
Hetgeen echter niet wegneemt
dat men voorzichtig moet
zijn met het sleutelen aan het
leven, vindt de Leidse ethica.
"Zo weten we veel te weinig
over de ervaringen van de
vrucht in de moederschoot
Als de moeder schrikt,
schijnt de vrucht dit ook mee
te maken. In dit opzicht be
treden we onbekend terrein",
aldus dr. Terborgh.
Grote vraag
De vraag naar reageerbuisba
by's is groot Tóch zijn er nog
maar 25 verwekt. Wat is daar
van de reden?
Heieen Terborgh: "Ik denk dat
dit hoofdzakelijk ligt in de
technische moeilijkheden.
Die moeten eerst overwon
nen zyn. Daarnaast moet je
een klimaat voor de cellen
scheppen waarin ze zich pret
tig voelen en zich kunnen
maakt het namelijk mogelijk
hof oitio tot in hot oneindige
dit terrein resultaten zullen
worden geboekt. Pas als de
financiering is geregeld, kun
nen de wachtenden worden
geholpen.
Resten de talrijke ethische vra
gen. Wat Engeland betreft: al
zou de medische vereniging
tot een verbod overgaan, dan
heeft dit geen rechtskracht.
Edwards en Steptoe kunnen
hun werk dan toch gewoon
voortzetten.
Heieen Terborgh-Dupuis is als
ethica verbonden aan de me
dische faculteit in Leiden. Zij
is deskundige in de weten
schap van de moraal, anders
gezegd, hoe je moet handelen
in ethische vraagstukken. Dr.
Terborgh laat haar licht schij
nen over de vraag: 'Reageer
buisbaby': hoe ver mag je
gaan?
vermenigvuldigen. Op dat
punt gaat het dikwijls fout.
Erg is het niet, want die cel
len sterven af. Misschien
moet juist dóór meer onder
zoek worden gedaan. Alles
onderzoeken is echter niet
mogelijk. Je moet dingen
soms aannemen. In de ge
neeskunde is die factor onze
kerheid aanwezig. Men
neemt dan gewoon aan dat
een bepaalde handeling een
bepaald gevolg zal hebben.
Neem nou infectie. Je hebt er
een pil voor om beter te wor
den. 't Is best mogelijk, datje
zonder dat ding in te nemen
óók beter wordt. De meeste
mensen denken dat de medi
sche wetenschap met keihar
de feiten werkt. Is helemaal
niet waar. In het wereldje van
de geneeskunde schrikt nie
mand daarvan."
Alle eicellen die worden
'geoogst', worden bevrucht.
Niet meer dan twee ervan
worden in de baarmoeder in
gebracht. In de hoop dat er
één zal 'aanslaan'. Wat doet
men met de embryo's die
'over* rijn? In Australië wor
den ze ingevroren.
"Er is en blijft een factor van
onzekerheid. Die bevroren
embryo's kunnen bij vrou
wen worden ingeplant. Wat
we niet weten is hoe zo'n cel
rich in de toekomst zal gaan
gedragen. Ik denk dat er
vrouwen zijn die de gok best
durven wagen om zo'n 'diep
vriescel' bij ze te laten in
brengen. Moedig? Nou, nee",
reageert Heieen Terborgh.
"Die vrouwen, vind ik, ne
men wel erg veel risico. En
dat alleen voor hun eigen
welzyn. Vrouwen die op deze
manier een kind krijgen, krij
gen ontzettend veel aan
dacht. En hebben die nodig.
Het is waarschijlyk wél een
bepaald type vrouw die dit
doet."
Overdreven
Als zo'n kind opgroeit krijgt
het, evenals de moeder voor
af, overdreven aandacht "Of
we daaraan ooit gewend zul
len raken? Dat weetje nooit."
Een ander punt is celdeling.
Die wordt by kikkers en mui
zen al toegepast Met mense
lijke cellen kan dit ook. Je
kunt met die deling tot in het
oneindige doorgaan. Zo zou
je een heel leger van mensen
kunnen kweken, die er stuk
voor stuk hetzelfde uitzien.
Zou er eigenlijk geen wet
moeten komen die, op voor
hand, zoiets verbiedt?
'Tja. dat is een grote angst
droom. Ik kan daar niet zo
bar veel over vertellen, om
dat ik de technieken niet ken.
Mocht het ooit zo ver komen,
dan moet er een brede maat
schappelijke discussie op
gang komen. Wanneer je
werkelijk dezelfde mensen
kunt creëren, is dit natuurlijk
te verwerpen. Dan moet je
het totale mensbeeld her
zien."
Heieen Terborgh: "We winden
ons nu op over dingen die
zich in de verre toekomst
zouden kunnen voordoen.
Wellicht gebeurt het in het
geheel niet De problemen
waaraan we nu onze handen
meer dan vol hebben, laten
we liggen. Dat is erg jam
mer."
Een gewetensvraag. Stel dat zij
zelf niet op een normale ma
nier kinderen zou kunnen
krijgen. Dat alleen een rea
geerbuisbaby tot de moge-
lykheden behoort Wat zou
Heieen in zo'n geval doen?
"Voor mij dan maar geen kin
deren. Van die techniek zal ik
nooit en te nimmer gebruik
maken. Ja, ik weet het, ik heb
gemakkelijk praten Omdat
ik mijn keuze al heb bepaald.
Zou ik normaal geen kinde
ren kunnen krygen, dan
maar helemaal niet. Als ik
een ernstige vorm van kan
ker zou hebben, zou ik me
ook nooit agressief laten be
handelen Ik probeer wat te
redden van het gewone. Ge
lukkig maar dat met iedereen
er hetzelfde over denkt"
PAGINA 25
Eerste blinde rechter
mr. Romke de Vries:
(Van ome correspondent
De 33-jange jurist Romke de Vries
vindt het eigenlijk niets byzon-
ders dat hy onlangs als de eerste
blinde rechter in Nederland
werd geinstalleerd in het Am
sterdamse Paleis van Justitie.
„In Duitsland, Amerika en Enge
land werken al langer blinde
rechters, de situatie in Neder
land is nu tenmiste rechtgetrok
ken", stelt hij nuchter vast.
Ofschoon mr. De Vries de grote be
langstelling rond zyn persoon
een beetje overdreven vindt, wil
hij er toch wel over praten. De
Vries wordt familierechter. Hij
gaat deel uitmaken van een colle
ge van rechters dat zich bezig
houdt met zaken als echtschei
ding. voogdij en alimentatie.
Sinds anderhalf jaar was hij
plaatsvervangend rechter. Daar
vóór was hij een tijdje werkzaam
als hulpstrafrechter in het kader
van zijn opleiding.
De Vries heeft gezegd dat zyn on
partijdigheid wordt bevorderd
doordat hij de verdachte niet kan
zien. „Mijn oordeel wordt niet
beinvloed door uiterlijk of kle
ding", zegt hy. Betekent dit dan
dat andere rechters zich daar wel
door laten beinvloeden?
„Tja", grinnikt hij, „dat kan zowel
positief als negatief zyn. Een
punkfiguur kiest een bepaald ui
terlijk. Ik denk van iemand die
zich in de meest wilde kleuren
schildert plus gekke kleding
draagt dat dat is om te provoce
ren. En om zichzelf een beetje
buiten de maatschappij te plaat
sen. Dat kan by de beoordeling
een rol spelen. Ook ten goede
hoor, om iemand recht te doen".
„Maar wat ik eigenlijk wil zeggen,
is dat uiterlijk minder bepalend
is dan men in de dagelijkse gang
van zaken geneigd is te denken.
Sommige mensen zeggen dat de
eerste indruk de beste is. Ze
beoordelen iemand op het zien.
Die mogelijkheid mis ik. En ik
heb dan ook minder gauw een
oordeel over iemand".
.Zolang iemand niet aan het
woord is weet ik niet goed wat er
in hem omgaat Iemand die
zwygt nodig ik uit om iets te zeg
gen. Ik let op de klank in de-
stem. De stem is een verrader
van emoties. Het is heel moeilijk
om je stem helemaal onder con
trole te houden".
Het bijhouden van stapels paperas
sen waarin de jurisprudentie
over uiteenlopende zaken is te
rug te vinden, is voor De Vries
een moeilijke zaak. Behalve dat
hij door familieleden wordt ge
holpen (hij is getrouwd en heeft
twee kinderen) heeft hij een as
sistente toegewezen gekregen.
Als De Vries zittingen voorbe
reidt of nadenkt over hoe hy een
vonnis moet formuleren, leest de
assistente stukken uit de juri
sprudentie hardop voor. Dat
wordt opgenomen op band en de
rechter kan die dan later afluiste
ren.
Verwacht de rechter dat er extra
op hem gelet zal worden omdat
hy als blinde rechter in Neder
land uniek is? „Een heel groot
deel van de rechtspraak ligt vast
Er is een beleid dat is opgesteld
in onderlinge afspraken van de
rechters, je hebt te maken met de
procesorde zoals de wet die voor-
schryft en er zyn de regels van de
advocatuur. En als ik dan hardop
een vraag stel, of ik als rechter
zoveel speelruimte heb dat ik ex
tra ln de gaten moet worden ge
houden, dan zeg ik nee".
Tydens zyn rechtenstudie aan de
universiteit in Utrecht en de
RAIO (Rechterlijke Ambtenaren
In Opleiding) heeft De Vries veel
hindernissen van veelal prakti
sche aard genomen Boeken kon
den niet snel genoeg in braille
worden omgezet Tijdens de gnf-
fierperiode van de RAIO moest
hij vooral administratief werk
doen. Dat was ook moeilijk. On
langs sloot hy zyn marathon met
hindernissen voorlopig af in het
Amsterdamse paleis van justitie.
