'Tk ben g.
3en
vorm-dom
imee
Herkomst van zure
regen onderzocht
Bruno Ninaber, ontwerper
van nieuwe Beatrix-munt:
Door
Syp Wynia
Extra kans
op f100.000,
Elke week.
rSSK"
Spoedberaad OPEC?
Polisario boekt succes
Ziekenfonds
overweegt
aanklacht
dagblad
PAGINA 12
Varia
DINSDAG 23 FEBRUARI 19
SCHIETPARTIJ
„In de onmiddellijke omgeving van
ons huis vond op zaterdag 27 sep
tember 1941 een zeer onaangena
me demonstratie van de NSB en
haar trawanten plaats. Het was
deze lieden allang een doorn in
het oog dat de naamborden van
onze straten, die naar koninklij
ke personen waren genoemd, nog
steeds niet waren verwijderd.
Zogenaamd officieel hadden die
straten al wel een andere naam
gekregen. Zo heette onze Wilhel-
minastraat tijdens de bezetting
„Verlengde Badhuisstraat" en de
Julianastraat „Trompstraat,,.
Maar de oorspronkelijke bordjes
prijkten nog fier op de hoeken
der straten, en dat stak de „he
ren" diep in hun volkse zie\!
Het gevolg was: provoceren, herrie-
schoppen en die bordjes van de
gevels rukken! Zij hadden zelf
ook „prachtige" nieuwe namen
bedacht en die op houten bordjes
geschilderd. Zo moest de Wilhel-
minastraat „Mien Tippelstraat"
gaan heten, en de Julianastraat
.Medelijdenstraat". Dat laatste
vanwege het feit dat de bewoners
van de Julianastraat praktisch
niets voor Winterhulp gaven!
De zogeheten W. A.-mannen zouden
dat karweitje van de bordjesver-
wisseling wel even opknappen,
maar die zuivere uiting van
„volks" ontwaken" (zoals dat in
het Nationaal Dagblad van 30-9-
41 genoemd werd), pakte heel an
ders uit dat zij het in hun be
krompen brein voor mogelijk
hadden gehouden.
Want zoiets werd niet genomen.
Duitsers of geen Duitsers in ons
land! Tegen zulk schandalig op
treden moest desnoods geknokt
worden, en daar liep het met ge
weldige vechtpartijen dan ook op
uit!
Hitiers aanhangers kregen ex ge
ducht van langs, maar onze poli-
tie-agenten, Van Doeland en Nij-
zink, moesten het na hun moedige
optreden toch ook ontgeÜden. Zij
werden zwaar mishandeld,
maar uiteindelijk lukte het hun
toch nog om in de Emmastraat
(de hele buurt begon intussen op
een complete veldslag te lijken)
de originele straatnaambordjes
weer in handen te krijgen.
Toen, in het heetst van de strijd,
verscheen plotseling een Rijks
duitser tussen de vechtenden.
Hard hollend begon hij als een
gek in 't wilde weg met een revol
ver te schieten, waarbij een vier
tal burgers schotwonden opliep,
die gelukkig niet van ernstige
aard bleken!
In de Kroniek van de heer P. Boors-
ma lezen wij hierover
„Deze schietpartij duurde niet lang
want de schutter werd gepakt en
zijn gevaarlijke wapen werd
hem ontworsteld. De heethoofd
viel ten prooi aan de woedende
menigte en met een stalen stoel
uit de winkel van Albert Heijn
werd hij bewefkt. Hij wist daar
na te ontkomen en vluchtte het
café van Stam binnen.
Daar werd hij allesbehalve liefde
vol ontvangen, want enige bezoe
kers namen hem op en smeten
hem door een der ramen naar
buiten! De toegestroomde menig
te ontving hem als 't ware met
open armen en wilde hem par
does in de Zaan smijten, maar op
het laatste nippertje wist de poli
tie de geschandaliseerde „edel-
germaan" te ontzetten. Hij was
er slecht aan toe en werd naar het
politiebureau vervoerd, waar hij
voorlopig werd verbonden".
Tot zover de heer Boorsma. Die
verbinding op het politiebureau
heb ik van nabij meegemaakt,
omdat ik bij de geneeskundige
dienst was ingedeeld. Dr. Schaap
verrichtte daar de Eerste Hulp en
ik kan u verzekeren dat hij het
mij, op de onder zijn leiding
staande cursus, beslist niet zó ge
leerd had!
De „stakker" zat onder het bloed en
de dokter was met zuinig met het
gebruik van jodium, en de ver
banden werden beslist „stevig"
aangelegd. Ik heb met verstand
naar de behandeling van de pa
tiënt gekeken en daarna nog
meer respect voor Dr. Schaap ge
kregen! De Rijksduitser is enige
maanden in het ziekenhuis ver
pleegd en ten slotte toch nog her
steld.
De Duitse bezetter strafte ons, dat
wil zeggen de gehele Koger Bur
gerij, voor ons ongedisciplineerd
optreden met een geldboete via
hun „Inkomstenbelasting". Der
gelijke bestraffingen werden dan
onder de benaming zoengeld"
opgelegd. En de officiële straat
naambordjes, die zo trouw door
Van Doeland en Nijzink waren
verdedigd, werden op het Ge
meentehuis bewaard, totdat bete
re tijden zouden aanbreken".
Tot zover Bertus Bark, aan wiens
levendige schildering van het
verleden ik al eens aandacht heb
besteed. Geen beroeps-, vpel een
rasschrijver!
Bertus Bark dn zijn vrouw Tine
wonen nog steeds in de Wilhelmi-
nastraat 3 (alias Verlengde Bad
huisstraat, alias Mien Tippel
straat), sterker nog: op 3 maart
a s. wonen zij er precies een HAL
VE EEUW en zijn ze ook 50 jaar
getrouwd!
Toen ik hem een vorige keer citeer
de heb ik uit reacties uit het hele
land gemerkt dat veel ex-Kogers
zich hem en zijn vrouw nog goed
herinnerden, daarom meld ik
maar even dat zij op 3 maart
vanaf 16.30 uur recipiëren in de
voormalige Lindenboomschool,
Raadhuisstraat 55 in Kooa aan
de Zaan.
Vorige week kwamen via postkantoren en banken de eer
ste nieuwe Beatrix-guldens op de markt. In de komende
maanden volgen de nieuwe rijksdaalders, de kwartjes, de
dubbeltjes en de stuivers. Geen centen, want die zijn af
geschaft. Een aantal Tweede-Kamerfracties had vorig
jaar nogal wat bezwaren tegen het ontwerp van de nieu
we munten. Koningin Beatrix zou „om het* hoekje kij
ken". Anderen vonden dat ontwerper Bruno Ninaber van
Eyben (31) teveel van een gebruiksvoorwerp was uitge
gaan en te weinig rekening had gehouden met de tradi
tionele waarden, die toegekend worden aan muntstuk
ken. Syp Wynia sprak met Ninaber, die in tien jaar een
van de belangrijkste industriële ontwerpers van Neder
land werd.
Ninaber van Eyben werkt in zijn geboorteplaat^ Boxtel in
een negentiende-eeuws fabriekje. Op zolder is het kan
toorgedeelte met een ontwerpruimte gehuisvest. Bene
den staan draaibanken en andere ambachtelijke machi
nes, waarmee de afgelopen jaren in kleine series Nina-
ber-ontwerpen zijn gemaakt: sieraden, meubels, lampen.
Het bekendst werd het halshorloge dat op zijn ontwerp-
tafel ontstond en dat in eerste instantie in eigen atelier
werd gemaakt, grotendeels door de ontwerper zelf. Sinds
1976 is het horloge opgenomen in de collectie industriële
vormgeving van het Museum of Modern Art en Ninaber
heeft de produktie aan een horlogefabriek moeten uitbe
steden. Er is nu een fors aantal van gemaakt en de ont
werper en zijn medewerkers zijn nog steeds niet uitgeke
ken op het opmerkelijke gebruikssieraad: twee leden van
zijn team lopen er mee rond.
Het Ninaber-team is de laatste zeven maanden uitgebreid
tot een zestal personen omdat in ijltempo in samenwer
king met een fabriek in Den Bosch een nieuwe schrijfma
chine moest worden ontwikkeld. Dagen en nachten wer-
den doorgewerkt en onlangs kon het prototype met be
hulp van een wervende diashow worden gepresenteerd.
Er hing een enthousiaste sfeer bij de presentatie: nog
geen jaar geleden was de fabriek ten dode opgeschreven.
Alle meer dan achthonderd personeelsleden kwamen na
een faillissement op straat en er was geen hoop voor de
toekomst. Tot buitenlandse investeerders brood zagen in
de voormalige Remington-fabriek, driehonderd vijftig
personeelsleden weer in dienst namen en besloten een
nieuwe elektronische kantoorschrijfmachine te ontwik
kelen. Ninaber deelt in de euforie: het gaat niet overal
slecht in Nederland.
Bruno Ninaber: "grafische vormgeving moet de communicatie niet blokkeren".
Het begon tien jaar geleden
met een eigen bureautje in
het ouderlijk huis in Boxtel.
De jeugdige Bruno kwam
van de Kunstacademie in
Maastricht: „Het is eigenlijk
net zo gegaan als de jongens
nu doen. Jobje zoeken, ge
vonden, zich niet bij de baas
thuis voelen, her en der wat
gezeten bij verschillende be
drijfjes, ideëen hebben die
van de tafel worden ge
veegd."
"En toch een soort eigenzinnig
heid hebben van: ik begin
voor mezelf, opdrachtjes
georganiseerd. Ik was hele
maal niet zeker van mezelf.
De enig zekerheid was, dat ik
van die andere omstandighe
den ziek werd. Ik ben ie-
1 mand, die als hij ergens in ge
looft een eindeloze energie
heeft. Maar geloof ik er niet
in, dan word ik spastisch.
Blindenblokjes
De opdracht om de nieuwe Ne
derlandse munten te ontwer
pen, kwam niet in een namid
dag. De toenmalige staatsse
cretaris Van Amelsvoort be
noemde een adviescommis
sie die een gunlijst met 49
mogelijke ontwerpers sa
menstelde. Uit die lijst wer
den negen kunstenaars gese
lecteerd, die een voorlopig
ontwerp maakten. De com
missie koos het ontwerp van
Ninaber, met Jaap Drupsteen
- bekend van de baanbreken
de vormgeving voor de
VPRO- als goede tweede. Het
advies werd gepubliceerd en
meteen kwamen de eerste
reacties los. In ingezonden
stukken werd geklaagd over
de afbeelding van een „hal
ve" Koningin en het ontbre
ken van het officiële Rijkswa
pen.
De vaste commissie voor Fi
nancien in de Tweede Kamer
bracht de kritiek over en
haakte daarbij ook in op de
kritiek die vanuit de organi
satie van blinden en slecht
zienden op het ontwerp
kwam. De in het Ninaber-
ontwerp aangegeven blokjes
op de munten werden door
een misverstand ten onrechte
als „blindenblokjes" om
schreven. Ninaber nu: „Het is
totaal niet mijn opzet ge
weest om de munten aan te
passen voor blinden en
slechtzienden. Als ik iets
voor iemand doe, ga ik eerst
vragen wat ik voor hem kan
doen. Als ik iets voor blinden
had willen ontwerpen, had ik
zonder meer contact met die
vereniging opgenomen."
Hoe dan ook, staatssecretaris
Van Amelsvoort bleef het
ontwerp-Ninaber steunen.
Hij leunde daarbij op de
praktische omstandigheid
dat de voorbereiding van een
nieuw ontwerp teveel tijd zou
kosten, maar bovenal vefzet-
te hij zich tegen „een soort
volksraadpleging over een
esthetisch vraagstuk".
Ge bruiKsvoorwerp
Een deel van de kritiek richtte
zich op het principe van de
munt als gebruiksvoorwerp.
Ninaber erkent, dat hij van
dat principe is uitgegaan.
„Mensen kennen een waarde
aan dingen toe. Als je nieuwe
dingen maakt, moet je die
niet weer gaan belasten met
een soort historische waarde.
Mensen hebben ook een bin
ding met hun emaille koffie
pot. Maar toen was het email
leren een nieuwe techniek en
nu hebben we andere moge
lijkheden. Dus maak je nu
een ander soort koffiepot.
Anders is het een goedkoop
speculeren op gevoelige sen
timentele snaren en dan krijg
je een soort nieuw antiek. Ik
vind dat een kwalijke zaak.
Over enkele tientallen jaren
wordt mijn ontwerp weer in
geleverd voor een nieuw en
dat is terecht".
De behoefte om eigentijdse
technieken toe te passen bij
de uitvoering van de nieuwe
munt bleek niet zo eenvoudig
gerealiseerd. Ninaber: „Ieder
bedrijf zou jaloers op de
Rijksmunt zijn: tientallen ja
ren hetzelfde produkt, geen
concurrentie. Het nodigde
niet uit om de technische ont
wikkelingen binnen te halen:
niets hoefde beter. Munten
mochten zelfs niet beter ge
maakt worden, want dan
krijg je veranderingen en ge
doe met verzamelaars. Op het
moment dat er dan een nieu
we munt gemaakt moet wor
den, dan zou je eigenlek eerst
de fabriek up to date moeten
maken. En dat is natuurlijk
niet eventjes te doen: ook
niet door een nieuwe'ontwer
per binnen te halen of wat
dan ook. We hebben er wel
naar gezocht om met nieuwe
machines te gaan
werken".
„Er was wel een leuke omstan
digheid, dat er tegelijk met
de nieuwe munt een nieuwe
muntmeester - een nieuwe di
recteur eigenlijk - kwam. Die
man heeft de opdracht: maak
hier een rendabele tent van.
Ik kan niet namens anderen
spreken, maar mijn indruk is
dat de Rijksmunt op een fat
soenlijker manier georgani
seerd zou moeten worden en
dan ook in sociale zin: er zijn
omstandigheden die gewoon
_uit de jaren dertig dateren.
Gevoelsarm 7
Ninaber heeft de naam een
functionele vormgever te
zijn, maar hij bestrijdt dat
daardoor gevoelsarme ont
werpen ontstaan: „Ik probeer
in mijn werk juist een soort
gevoelswaarde te leggen. Ik
kijk om me heen. ik zie din
gen, analyseer dingen, ik
praat met mensen, ben ge
woon een wereldburger en
daar rolt dan wat uit. Maar ik
wil niet napraten wat ik
"Ben je wel een in Almere ge
weest? Het heeft een soort
schijn van gezelligheid. Het
zijn betonbouwsels waar
dakkapelletjes aan op zijn ge
hangen en met van die kunst
matige grachtjes. Het druist
in tegen wat ieder normaal
denkend mens zou beden
ken. Dat houdt niet in, dat
dan maar la de Bijlmermeer
moet blijven bouwen of van
uit andere rechtlijnige dog-
matieken. Maar in Almere
zijn het ook betonnen skelet
ten waar bakstenen tegenaan
hangen. Met dakgoten die
verstopt raken. Het is niet
met ambachtelijke liefde ge
maakt en druist daarom in te
gen de realiteit. Als je een hi-
fi-stereo maakt denk ik niet
dat je daar een rustieke eiken
kast omheen moet timmeren
of zo. Ik geloof ook niet dat
het er uit moet zien alsof je
naar de maan 'gaat. Ik geloof
dat daartussen iets moet zijn,
dat heel spannend kan zijn.
Dat kan een rechte lijn zijn,
een kromme hjn. Wat ik wil
proberen is dingen begrijpe
lijk te maken. Begrijpelijk
van vorm en begrijpelijk van
opbouw van vorm. De begrij
pelijkheid van een vorm kun
je met elementaire vormen
vaak duidelijker maken dan
met plastische vormen. Gra
fische vormgeving moet vol
gens mij dienstbaar zijn aan
het communiceren. Het moet
de communicatie niet blok
keren".
Decimaal
Ninaber heeft bij zijn muntont-
werpen een filosofie bedacht
die uitgaat van het decimale
stelsel, dat zowel het rekenen
met cijfers en geld als het re
kenen met oppervlaktes en
volumes omvat. Hij heeft met
de ten onrechte als „blinden
blokjes" uitgelegde vlakjes
op de munt de onderlinge sa
menhang willen aan geven.
Hij is daarbij uitgegaan van
de cent als kleine kubus. Tien
cent (het dubbeltje) is dan
een staafje van tien kubusjes
en de gulden is een plak van
tien van die staafjes naast el
kaar. Een tientje geeft weer
tien van die guldensplakjes
op elkaar, of wel opnieuw een
kubus. Het kwartje heeft op
die manier een vlakje, dat be
staat uit vier blokjes. Toch
frustreert het hem niet dat hij
die functionele symboliek
niet consequent heeft kun-
hen doorvoeren. De cent ont
breekt immers dit jaar voor
het eerst. En er zijn weer wel
een stuiver en een kwartje.
En de stuiver is - onlogisch -
groter dan het dubbeltje dat
meer „waard is.
„Het is natuurlijk ook in de
Muntwet verankerd. Ik ben
niet dogmatisch in die din
gen. Ik ben geen vormdomi-
nee. Ik zeg niet dat morgen
iedereen zijn huis moet in
richten met produkten, die
door mij ontworpen zijn. Ik
predik veel eerder: zet zoveel
mogelijk ontwerpers aan de
gang, maak zoveel mogelijk
dingen met een stuk eigen
heid, met een gezicht, met
een smoel."
DEN HAAG (ANP) Staatssecre
taris mevrouw Lambers-Hacque-
bard van volksgezondheid en mi
lieuhygiëne heeft vijf deskundi
ge instituten opdracht gegeven
onderzoek in te stellen naar de
herkomst en het transport door
de lucht van die stoffen die ver
antwoordelijk zijn voor de zure
regen. Behalve de bomen en
planten tast de zure neerslag ook
gebouwen, monumenten en an
dere materialen aan. De verzu
ring van de atmosfeer is ook niet
ROTTERDAM (ANP) - Een hon
derdtal leden van de anti-milita
ristische actiegroep "Onkruit"
hebben vanmorgen op het ha
venterrein van Kühne en Nagel
in Rotterdam met rook- en
verfbommen gegooid. Zij protes
teerden daarmee tegen de aan
wezigheid van een Amerikaans
militair bureau, dat de toevoer
van Amerikaanse wapens naar
Europa verzorgt en ook verant
woordelijk zou zijn voor het mu
nitietransport naar Delfzijl.
bevordelijk voor de volksge
zondheid.
De zure regen wordt veroorzaakt
door de aanwezigheid van zwa-
veldioxyde en stikstof oxyden in
de lucht. Deze komen daar te
recht door de verbranding van
zwavelhoudende brandstoffen,
zoals kolen en olie en aardgas.
Ook bij de raffinage van aardolie
en het winnen van metalen uit
zwavelhoudende ertsen komt
zwaveldioxyde vrij. De uitworp
van beide stoffen zal de komen
de jaren veregeren, als voor de
elektriciteitsopwekking steeds
meer kolen zullen worden ge
bruikt.
De stoffen blijven lang in de lucht
hangen. Met de wind kunnen zij
daardoor over grote afstanden
worden meegevoerd. Het is dus
niet uitgesloten dat zwaveldioxy
de en stikstofoxyde, die in ons
land de lucht in worden gewor
pen, de oorzaak zijn van zure
neerslag in een ander land. Om
gekeerd kan het ook het geval
zijn dat Nederland de zure regen
uit een ander land ontvangt. Vast
staat dat het regenwater in Ne
derland nu al 25 keer zo zuur is
als het van nature had moeten
zijn.
VOOR LOTTO-EN TOTO-SPELERS!
Dus doe voor maar f 1.50
mee aan het Cijferspel en
kruis het "ja"-vakje aan.
CIJFBRSPEL MEE
TE DOEN.
LONDEN (AFP) De president
van de Organisatie van Olie Ex
porterende Landen (OPEC), mi
nister van olie Mana Said Al-
Oteiba van de Verenigde Arabi
sche Emiraten (VAE), heeft het
hoofdkantoor van de organisatie
in Wenen gevraagd aanstaande
zaterdag een spoedvergadering
bij te wonen in Wenen of Aboe
Dhabi in verband met de prijsda
ling van de olie op de vrije markt.
Dit meldt het Algerijnse officiële
persbureau. In Wenen wilde men
dit bericht bevestigen noch ont
kennen.
ADDIS ABEBA (Reuter/DPA) Zonder de Marokkaanse delegatie, maar
met vertegenwoordigers van het Polisario, xs gisteren in Addis Abeba
de zitting van de ministerraad van organisatie voor Afrikaanse Eenheid
(OAE) begonnen. Vlak voor de zitting officieel werd geopend, verliet de
Marokkaanse delegatie de zaal uit protest tegen het toelaten van een
delegatie van Polisario.
Een woordvoerder van het Polisario zei dat de politieke vleugel van deze
organisatie die strijdt voor de onafhankelijkheid van de Westelijke Sa
hara, de Saharaanse Arabische Democratische Republiek (RASD), een
delegatie mocht afvaardigen omdat 26 van de 50 OAE-leden de RASD
hebben erkend. Marokko, dat de westelijke Sahara als Marokkaans
grondgebied beschouwt, is met het Polisario in een woestijnoorlog ver
wikkeld'. De Marokkaanse vertegenwoordigers hebben tevergeefs ge
probeerd de toelating van de RASD-delegatie tegen te houden. Volgens
Marokkaanse functionarissen is een gewone meerderheid voor het toe
laten van een nieuwe delegatie niet voldoende, maar moet tweederde
van de OAE-leden hier zijn goedkeuring aan hechten.
Volgens OAE-bronnen is het nu niet uitgesloten dal Marokko zich uit de
OAE terugtrekt.
DEN HAAG (GPD) - Het Haags,
ziekenfonds Azivo overweegt ge
rechtelijke stappen tegen d.
Haagsche Courant omdat he
dagblad gisteren heeft berich
dat het Azivo ,i,vele jaren lang ii
eigen laboratorium beschermdl
merk-geneesmiddelen heeft na
gemaakt". Hiermee zou de oc
trooiwet zijn overtreden oj
grond waarvan justitie een on
derzoek zou instellen.
In een verklaring die algemeen di
recteur H.C. van der Hoeven vai
het Azivo vandaag heeft uitgege
ven wordt gesteld dat het Azivt
van de officier van justitie heef
vernomen dat van een gerich!
onderzoek naar octrooien geef
sprake is. De betrokken officie!
van justitie was nog niet voo!
commentaar bereikbaar.
Azivo zegt zelfde officier van justi
tie in kennis te hebben gesteld
van „mogelijke malversaties'
van de inmiddels vertrokket
waarnemend apotheker Chi
Wouters.
