Bijgeloof in de topsport:
een neurotisch ritueel
■c
„Het is eigenlijk
allemaal onzin"
Ay
3-
ZATERDAG 13 FEBRUARI 1982
Extra
Stropdas
Er zijn mensen die hun hele leven niets
anders doen dan opstaan en naar bed gaan.
Tijd voor andere bezigheden hebben ze niet
omdat ze deze dagelijkse handelingen
uitvoeren met een tijdrovend ritueel. Een
uit de hand gelopen bijgeloof ligt aan hun
doen en laten ten grondslag. In veel
onschuldiger vormen heeft iedereen
weieens te maken met dit fenomeen. Het
tegenkomen van een zwarte kat, het lopen
onder een ladder of het morsen van zout zijn
voor velen slechte voortekenen.
Door
Herik Hielkema
In de sport is het bijge
loof in veel gevallen
een ingeburgerd begrip
waar je eigenlijk niet
meer omheen kunt. Een
mascotte is wel het be
kendste voorbeeld,
maar om de geluksfac
tor een beetje in posi
tieve zin te beinvloeden
halen sommige spor
ters de vreemdste ca
priolen uit. Zo droeg de
Feyenoord-speler Cor
Veldhoen tijdens de
voetbalwedstrijden een
onderbroek van zijn
echtgenote. Het werkte
bij zijn ploeggenoten
op de lachspieren,
maar hij was er zelf vast
van overtuigd dat het
slipje hem geluk
bracht.
Kledingstukken spelen trou
wens een belangrijke rol in
het bijgeloof in de sport.
Veldhoens teamgenoot Coen
Moulijn wilde persé in een
extra grote voetbalbroek spe
len. Zonder een grote lap tex
tiel om zijn benen voelde hij
zich niet lekker. Terrein-
knechten en clubofficials zijn
herhaaldelijk op pad ge
stuurd om voor een grote
voetbalbroek te zorgen. Wim
van Hanegem, een andere
Feyenoorder, hecht nogal
wat waarde aan jasjes. Na een
belangrijke overwinning ver
schijnt Willem in de daarop
volgende weken met hetzelf
de jasje in de Kuip. Het kle
dingstuk wordt tot de eerst
volgende nederlaag gedra
gen. Daarna verdwijnt het
jasje in de kast om voorlopig
niet meer te worden ge
bruikt.
lagen uit acht duels, week het
team voor de wedstrijd tegen
Nederland uit naar een voor
stadje van Parijs. Le Tour-
quet zou immers teveel her
inneren aan de serie nederla
gen.
Gevoelig
Motorcoureur Lucchinelli
houdt er de gewoonte op na
om onder zijn overall een wit
overhemd met een stropdas
te dragen. Zolang het deze
wereldkampioen op de weg
voor de wind gaat zal hij er
niet over peinzen om dan bij
voorbeeld een T-shirt te dra
gen. Napoli-voetballer Ruud
Krol draagt altijd het shirt
boven de broek. Hij voelt
zich doodongelukkig als hij
verplicht zou worden het
hemd bij de broek in te stop
pen. Bij Feyenoord waren de
spelers tot voor kort ver
plicht om correct gekleed aan
de wedstrijd deel te nemen.
Na wat geharrewar werden
de richtlijnen echter versoe
peld. Het bijgeloof van de
spelers kreeg de nodige ruim
te, maar veel heeft dat tot
dusverre niet geholpen.
Hoofddeksels zijn voor veel bij
gelovige sporters ook een ge
liefd kledingstuk. De Franse
voetbalcoach Michel Hidalgo
haalde voor het belangrijke
kwalificatieduel tegen Ne
derland een honkbalpet uit
de kast, die hij ooit eens ca
deau kreeg van een supporter
voor de interlandwedstrijd
tegen Bulgarije die de Fran
sen naar de WK in Argentinië
bracht. De honkbalpet werd
door Hidalgo in verband ge
bracht met WK-kwalificatie.
„Als het toen met die pet luk
te. moet het tegen Nederland
ook met die pet lukken", zal
de coach gedacht hebben.
Datzelfde geldt eigenlijk voor
de keuze van het hotel en de
plaats van het trainings
kamp. Het Franse elftal ver
bleef tijdens de voorberei
ding van de meeste inter
lands in de Noordfranse bad
plaats Le Tourquet. Maar om
dat daar de basis werd gelegd
voor maar liefst zeven neder
Topsporters zijn blijkbaar nog
al gevoelig voor de omgeving
waarin ze zich op een belang
rijke wedstrijd moeten voor
bereiden. Zo heeft Van Hane
gem er een gewoonte van ge
maakt om de situatie van een
succesvol trainingskamp
nauwkeurig na te bootsen als
de ploeg zich later weer moet
terugtrekken voor een ge
wichtig duel.
Van Hanegem: „Met Feye
noord gingen we vooral vroe
ger veel in trainingskamp. Ik
moest altijd dezelfde kamer
hebben en ik deed zoveel mo
gelijk dingen die ik eerder
ook al had gedaan. Bijvoor
beeld de kleding op een be
paalde manier opbergen in
de kast en de schoenen op
een vaste plek uittrekken.
Daarmee probeerde ik de af
loop van de wedstrijd een
beetje gunstig te beinvloe
den. Ik herhaalde dingen van
een voorgaande keer, want
toen was het ook allemaal
goed afgelopen".
Van Hanegem staat als vrij bij
gelovig bekend, maar het
hoogtepunt van die vaste ge
bruiken en gewoonten kende
hij in de glorietijd van Feye
noord. Met al het mogelijke
probeerde hij het succes vast
te houden. Van Hanegem:
„Het valt me wel op dat ik dit
jaar bij Feyenoord veel min
der bijgelovig ben dan vroe
ger. Maar ja, dit seizoen zal
het toch niet helpen omdat
we sowieso te veel nederla
gen om de oren krijgen".
Volgens de Kromme heett ie
dere topsporter wel iets bij
gelovigs. Onder trainer Hap-
pel rookte Van Hanegem
vlak voor een belangrijke
wedstrijd stiekum een siga
retje, dat ongeveer halverwe
ge werd gedoofd. De sigaret
verdween in de binnenzak
van zijn colbert om vervol
gens na het duel weer te wor
den aangestoken. Willem
maakte er ook een vaste ge
woonte van om een rood-wit-
te bal mee naar het speelveld
te nemen. Daar mocht nie
mand aankomen. Hij gooide
de knikker dan in de cata
comben driemaal tegen het
plafond en liet de bal daarna
Wim van Hanegem.
een ijs
muts en hetzelfde jasje..
Ijsmuts
In het trainingskamp droeg
Willem lange tijd een ijsmuts,
die hij zelfs droeg tijdens het
slapen. Bij het uitpakken van
de koffer met shirts gaven
Willem en Rinus Israël elkaar
altijd hun shirt. Daar mocht
ook verder niemand aanko
men. Opk de volgorde van
opkomst was altijd een vaste
prik. Willem liep doorgaans
als één na laatste het veld op.
Van Hanegem: „Hoe langer ik
over die bijgelovige dingen
nadenk, hoe meer ik besef
dat ze eigenlijk allemaal on
zin zijn. Je wint er natuurlijk
geen wedstrijd mee. Maar ik
doe het toch, omdat het me
een lekker gevoel geeft. Dat
kun je ook zo hebben met
muziek. Een plaat van bij
voorbeeld Joe Cocker geeft
me een heerlijk gevoel. Als ik
vlak voor een wedstrijd naar
hem luister dan voel ik me
beresterk".
De meeste sporters zoeken in
het bijgeloof wat houvast. Ze
voelen zich gesterkt door mu
ziek, een kledingstuk of een
vertrouwde, herkenbare
voorbereiding. Ook in spor
ten waarbij de geluksfactor
niet zo'n grote rol speelt,
komt bijgeloof om de hoek
kijken. Wat te denken bij
voorbeeld van de topscha-
kers. Tijdens de laatste
match om de wereldtitel
schaken tussen Kortsjnoi en
Karpov droeg laatstgenoem
de tot zijn eerste verliespartg
steeds hetzelfde pak, hetzelf
de overhemd en dezelfde
stropdas. Pas na de eerste ne
derlaag verscheen Karpov in
andere kledij.
Poes
De schaker Aijechin, die in de
jaren '30 een WK-match ver
loor van Max Euwe, had ook
allerlei vaste gewoonten en
gebruiken. Hij zou zelfs voor
elke partij het schaakbord
hebben laten besnuffelen
door zgn poes, hetgeen trou
wens nooit door iemand is
waargenomen.
Dat bijgeloof een puur per
soonlijke zaak is, bewijst in
ternationaal schaakmeester
Gert Ligterink, die zich dis
tantieert van alle vormen van
bijgeloof. Ligterink: „Ik vind
het grote nonsens. Het ver
loop van de partij heb je im
mers zelf voor een groot deel
in de hand. Bijgeloof is ty
pisch iets voor voetballers.
Die zijn gemiddeld wat dom
mer dan schakers".
Hoewel bijgeloof een puur per
soonlijke aangelegenheid is
(Van Hanegem: „In een elftal
wordt er nooit over gepraat"),
komt het fenomeen af en toe
in groepsverband voor. Zo
droegen de spelers van het
Nederlands elftal tijdens de
WK in Munchen allemaal be
paald soort kraaltjes en het is
een rage geweest om een
stoppelbaard te laten staan
voor een belangrijk duel. In
Argentinië had Orarge een
klein jongetje als mascotte,
dat zelfs plaats nam in de
dug-out. Het knaapje heeft
het geweten, toen Nederland
zwak speelde werd hij gena
deloos door de spelers afge
stoten. De mascotte bracht
geen geluk meer.
Puur individuele spoilers nep-
ben in de praktijk ongeveer
net zoveel bijgeloof als team
sporters. Lange afstandloper
Jan Knippenberg denkt vrij
nuchter over het merkwaar
Coen Moulijn in e<
grote voet balbroek...
periode snoot hg tweemaal
zijn neus m de kleedkamer.
Ook als hu met verkouden
Voor Nanne vormden allerlei
ntuele handelingen op den
duur een obsessie Hij was er
zo mee bezig dat hij met meer
zonder kon. Voor de buiten
wereld was de poespas mis
schien lachwekkend, maar
Nanne zelf geloofde er heilig
in en hu benaderde het een
en ander bloedserieus Hu
had zelf ampler in de gaten
dat zijn bijgelovigheden neu
rotische vormen aannamen.
Dagtaak
dige verschijnsel, maar als hij
op pad gaat voor een wed
strijd dan zorgt hij er wel
voor dat hij in zijn sporttas
een piepklein sportbroekje
heeft met een oud hemdje.
Verder haalt hij zijn medi
cijnkastje thuis leeg om alle
potjes en flesjes over te heve
len in zijn sporttas. Daarmee
heeft Knippenberg het ge
voel dat er nauwelijks iets
verkeerd kan gaan. Het eten
van havermout met rozijnen
heeft voor hem trouwens
meer te maken met een goe
de voeding dan met bugeloof.
IJshockey
Sommige bijgelovige gewoon
ten zijn in verscheidene spor
ten ingeburgerd. Wie kukt er
nog raar op van <Je ijshoc
keyers die zich voor elke
speelperiode rond de goalie
verzamelen? Omdat de ijs
hockeyspelers voor een groot
deel afhankelijk zijn van de
vorm van de doelman wen
sen ze hem succes door het
slaan van de'stick tegen dt
leggards Ondanks de
dosis zelfvertrouwen die ijs
hockeyers doorgaans uitstra
len, zijn ook zij nogal gevoe
lig voor bijgelovigheden. De
spelers van de Groninger IJs
hockey Stichting vertroetel
den in de kleedkamer een
tijdlang een uitheemse vogel,
die werd beschouwd als een
mascotte. Toen het beestje
vlak voor een wedstrijd
doodging, zorgde het zelfs
voor een klein beetje verwar
ring.
De Canadese ijshockeyer Espo-
sito maakte er altijd een ge
woonte van om zich in een
bepaalde volgorde aan te kle
den. De kledingstukken van
de rechterledematen kregen
daarbij de voorrang. Hu
stond erop dat zijn schouder
beschermers door zun team
genoot Sanderson werden
aangebracht.
De voormalige ushockeyer Lou
Nanne was zo bijgelovig dat
hu zo*h beetje de hele dag be
zig was met vaste gewoonten.
Alles moest precies volgens
een vastomlijnd programma
afgewerkt worden. Zelfs nam
hij steeds dezelfde weg naar
het ijsstadion waama hu een
andere route nam als hu naar
huis terugkeerde Ook raakte
hu nooit eerder zijn stick aan,
voordat twee andere ploegge
noten dat voor hem hadden
gedaan Verder moest de cap
tain van het team altijd zijn
veters vastmaken. Na iedere
Een bekende Nederlandse
zwemster klopte eens met
haar ziekelijke bijgelovigheid
aan bij sportpsycholoog Pe
ter Blitz. De zwemster (Blitz:
„Nee. haar naam noem ik
niet") had een aantal gewoon
ten waar ze niet meer om
heen kon. Haar polsslag
moest per sé onder een be
paald getal blijven, ze reed op
de oude fiets van haar moe
der naar het zwembad en
voor ze de straat uit was,
mocht ze niet gepasseerd
worden door een auto. Als
dat wel gébeurde dan startte
ze opnieuw bij haar woning.
Blitz: „Het meisje had er zo
langzamerhand een dagtaak
aan. Ze werd er stapelgek van
en ze wist niet hoe ze er van
af kon komen. Maar die ge
vallen zijn in de sportwereld
gelukkig uitzonderingen.
Meestal blijft het bij onschul
dige dingetjes. Als probleem
ben ik het in de sportwereld
eigenlijk niet zo vaak tegen
gekomen. Iedereen heeft wel
een of ander bijgelovige ge
woonte Je komt het bgvoor-
beeld ook tegen op school.
Veel leerlingen hechten aan
de balpen waarmee ze ooit
eens een goede schriftelijke
beurt hebben gemaakt".
Waarom is iemand bijgelo
vig
Blitz ..Dat is een kwestie van
onzekerheid. Hoe bggelovi-
ger iemand is des te onzeker
der hy zich voelt Hg is dan
niet overtuigd van bijvoor
beeld een goed eindresultaat.
Ze zullen het zelf nooit toege
ven, maar de bggelovige twg-
felt. Een voorbeeldje Simon
Tahamata is ervan overtuigd
dat hij een zwakke wedstrgd
speelt als hg tijdens de eerste
vgf minuten geen briljante
actie lean laten zien. Onzin
natuurlijk, maar hg gelooft er
wel in".
Kan iemand dankzij zijn bij
geloof een uitzonderlijke
prestatie leveren?
„Met bijgeloof win je geen wed
strijd Maar als een speler
zich happy voelt als hg er in
de voorbereiding vaste ge
woonten op na houdt, dan
moet je hem dat niet verbie
den. Een sporter is vaak in
zgn prestatie afhankelgk van
onzekere factoren Hg heeft
wat houvast aan het bggc-
loof. Sommigen proberen het
lot te beïnvloeden. Astrologie
kan er zelfs aan te pas komen.
Voetbaltrainer Atte Bouma
was er bg SC Cambuur des-
tgds heilig van overtuigd dat
je voor een elftal spelers
moest selecteren met sterren
beelden die bg elkaar pas
ten".
„Nee. dat is niet nodig Kgk,
bggeloof is onzin Het is in
feite nergens goed voor Je
reinste lariekoek. Ik zeg allgd
wql dat de mensen niet te
snel moeten toegeven aan die
bggelovigheden. Als ik ze
kan overtuigen van hun ei
gen kunnen, dan hebben ze
het bggeloof niet meer no
dig"
