c
BOEKEN
Van Vance tot Tanith Lee
Gregoriaanse kerkzang
H KUIFJE
Genadeloze ontleding van een verziekt Italië
Een mond van
zand en een
stenen lichaam
Voorlopig heerst rust aan het SF-front
'Muziek tussen hemel en aarde'
Arbeiderspers viert dit jaar het tweede lustrum van de "Crime de la crime' -serie
DONDERDAG 11 FEBRUARI 1982
Extra
Met enige zekerheid kan ik me
herinneren in vorige bespre
kingen de science fiction-li-
teratuur een rooskleurige
toekomst te hebben voor
speld. Maar helaas. Ook in
deze ruimtelijke branche lij
ken recessie en malaise ie
dere illusie van omzetverho-
ging te willen vernietigen. De
poen is op en de knip op slot,
populair gezegd. De laatste
maanden konden bevreesde-
SF-fanaten de eerste tekenen
al in het duister zien opdoe-
Zo heeft uitgeverij Elsevier on
omwonden laten weten met
het produceren van SF te
stoppen, mede door de terug
lopende omzetcijfers. Daar
naast, zo verzekerde men mij
terloops, was er nauwelijks
meer op te boksen tegen de
monopolie-positie van con
current Meulenhoff. SF-gi-
gant Meulenhoff daarente
gen, onkundig van deze
mooie overwinning, doet het
op zijn beurt zuinigjes aan.
Vaste SF-lezers was het grote
aantal herdrukken dat de
laatste maanden bij deze uit
geverij uitkwam, evenmin
ontgaan. Al sinds jaren is de
Amerikaan Jack Vance dé
coryfee bij de M=SF reeks,
maar zelfs Vance is niet heilig
meer.
In augustus '81 nog verscheen
met een hoop lol en poespas
de verzamelbundel Alambar
die, ondanks de kwalitatief
magere inhoud, met veel
feestgedruis en getoeter ge
presenteerd werd. Een
maand later andermaal een
Vance: Trullion/Alastor 2262
- zoals te verwachten een
herdruk van het gelijknami
ge werk dat in 1976 bij uitg.
Scala verschenen was. Trul-
lion is een niet onaardige, ty
pische Vance-roman, spelend
uiteraard op een eigenaardi
ge planeet vol eigenaardige
typetjes en eigenaardige spel
letjes. De terloopse Vance-
humor is ditmaal onvoldoen
de om het boek dringend aan
te raden.
Overigens meldt de buitenge
woon succesvolle SF-redac-
teur bij Meulenhoff, Mark
Carpentier Alting, mij per
brief weinig veranderingen
in deze politiek voor 1982.
Liefst 6 Vance-herdrukken
staan ons dit jaar te wachten,
wat overigens mijzelf uit
gezonderd - voor velen pri
ma nieuws zal betekenen. Af
gezien van het feit dat Meu
lenhoff inmiddels het meren
deel van Vance's werk in ver
taling heeft uitgebracht en
nieuw werk van de auteur
binnenkort niet te verwach
ten is. Zoals Carpentier Al
ting schrijft: "Meulenhoffs
herdrukpolitiek is eenvou
dig: we herdrukken alles van
Vance wanneer wij denken
dat er voldoende vraag naar
is gerezen". Ondanks deze te
rughoudende politiek zo'n
stapje terug is best begrijpe
lijk blijft er nog genoeg te
beleven aan het rustige SF-
front.
Meulenhoff - alweer zal vele
liefhebbers verrukt hebben
met de 12 verhalen die bij
eengebracht zijn in de fanta-
sy-bundel Nirwana, bijzon
der fraai geïllustreerd door
Alicia Austin. Opvallend zfjn
hier de gevarieerdheid van
keuze der verhalen (van het
uit 1936 stammende Ne
cromantie in Naat, een som
ber-romantisch tovenaars-
verhaal van de legendarische
Clark Ashton Smith, vriend
en tijdgenoot van Lovecraft,
tot bijdragen van nieuwelin
gen als Edward Degeorge en
Richard K. Lyon) en ook de
uitstekende vertalingen door
resp. Jaime Martijn en Anne-
marie Kindt, twee gerenom
meerde namen in dit genre.
Naast deze prachtbundel nog
vermelding van een door-
snee-MSF-roman: Charles
Harness' Afdaling is Dis
leest spannend weg, maar is
toch voornamelijk interes
sant door een originele kop
peling van motieven. Aan
vankelijk is er de suggestie
van een mythologische On
derwereld, vervolgens over
heerst de populaire SF-sfeer
van een met psi-krachten be
gaafde Held die zijn geliefde
onder de grond (Orpheus!)
opspoort en tenslotte vindt
alles zijn verklaring in het
aloude NA-DE-BOM-gege-
Ook nu wil ik niet nalaten te be
sluiten met een juichende
aanbeveling van de snel furo
re makende schrijfster Ta
nith Lee, die m.i. Vance
steeds meer naar de kroon
steekt. Huisdrukkerij Gradi-
vus produceert in niet afla
tend tempo werk van haar en
terecht. Ook Ten Oosten van
Middernacht, een fascine
rend parallelle-werelden-
avontuur vol bizarre toverij
en spanning, en Het Kasteel
der Duisternis dat meer 18e-
eeuwse, zwart-romantische
of gothic-elementen bevat,
bevestigen het grote talent
van de auteur om het fantas
tische tot haast "alledaagse
waarschijnlijkheid" te ver
draaien. Fel geschilderd, met
een zweem van erotiek, een
hoop geweld en geweldig
veel originaliteit. Dat Lee's
werk soms stiekem riekt naar
het odeur dat een wekelijks
Libelle-romannetje af
scheidt, zal uiteindelijk elke
geharde SF-genieter een zorg
zijn. Warm aanbevolen voor
wie zijn of haar SF het liefst
geniet zonder èl te veel psy
chologische diepgang.
ROB VOOREN
Jack Vance, Alambar. Uitg.
Meulenhoff, Amsterdam
1981, 13,90.
Jack Vance, Trullion. Uitg.
Meulenhoff, Amsterdam
1981, 14,25.
E.L. de Marigny/Jaime Martijn
(samenst.), Nirwana. Uitg.
Meulenhoff, Amsterdam
1981, 29,50-.
Charles Harness, Afdaling in
Dis. Uitg. Meulenhoff, Am
sterdam 1981, 11,50.
Tanith Lee, Ten Oosten van
Middernacht. Uitg. Gradi-
vus, Den Haag 1981, 14,90.
Tanith Lee, Het Kasteel der
Duisternis. Uitg. Gradivus,
Den Haag 1981, 14,90.
Gardner:
routineus
maar weinig
geïnspireerd
schrijver
Het feit datje een avontuurlijke
levensloop achter de rug hebt
(van goochelaar tot journa-
list), dat je heel wat spannen
de thrillers hebt geschreven
en dat je zelfs geroepen bent
om in de voetsporen van Ian
Fleming geheim agent James
Bond weer tot leven te roe
ipen garandeert nog niet dat
je alleen maar goede boeken
kunt produceren.
Ik denk daarbij aan John Gard
ners "Het spoor van de weer
wolf' Volgens dat verhaal
zou Hitler in zijn laatste da
gen een veertienjarige jongen
tot zijn opvolger hebben be
noemd.
Dertig jaar later ontdekt de
Britse geheime dienst tot gro
te ontsteltenis dat die per
soon in Engeland woont.
Ogenschijnlijk onschuldig.
Maar men wil het niet gelo-
John Gardner laat de leiders in
zijn verhaal een intense jacht
ontketenen. Routineus ge
noeg beschreven. Maar er is
toch iets meer nodig dan rou
tine om een meeslepend
boek te schrijven. En juist die
inspiratie heb ik niet kunnen
ontdekken.
KOOS POST
"Het spoor van de weerwolf'
door John Gardner, uitgeve
rij L.J.Veen in Utrecht.
Het Gregoriaans heeft helaas
vrijwel afgedaan samen met
de Latijnse liturgie. Volgens
prof. dr. Helène Nolthenius
ziet het ernaar uit, "dat van
het Gregoriaans als kerkzang
de laatste galmen wegster-
In haar dezer dagen versche
nen boek "Muziek tussen he
mel en aarde" (de wereld van
het Gregoriaans) signaleert
de schrijfster dat het Tweede
Vaticaans Concilie de Latijn
se liturgie en dus het Grego
riaans opofferde aan de mo
derne zielzorg. Terwille van
de "actieve deelname" door
het volk werden concessies
gedaan, "die niet anders dan
fnuikend konden zijn voor de
diepgang der liturgische taal
en de hooggang der liturgi
sche muziek". Zij vraagt zich
in gemoede af of deze conces
sies "allemaal nodig waren
geweest".
Een niet-katholiek, die zo vol is
van Gregoriaanse muziek,
moet er wel van houden. Dat
doet de schrijfster ook. Dat
blijkt overduidelijk uit haar
bijzonder boeiende, maar
niet altijd even gemakkelijke
studie. De eerlijkheid gebiedt
te zeggen, dat om de schoon
heid van het Gregoriaans
echt tot haar recht te laten
komen, men deze muziek het
beste kan beluisteren. In die
behoefte is voorzien, want bij
het boek zit een grammo
foonplaat met Gregoriaanse
kerkzang.
"Muziek tussen hemel en aar
de", prof. dr. Helène Nolthe
nius, uitg. Querido, 95,-.
De vraag "hoe katholiek is
Limburg?" is moeilijk te
beanwoorden. Wat verstaat
men onder "katholiek"? Er
zijn hedentendage zoveel me
ningen, dat deze vraag niet
gemakkelijk te beantwoor
den valt. In een boek met de
ze vraag als titel wagen Jo
Wijnen en Theo Koopman
schap een poging. Met de
vaststelling dat "Gijsen de
kerk van Limburg niet is"
ben je er natuurlijk niet. Maar
hun conclusie, dat "de ge
schiedenis er zonder Gijsen
wellicht heel wat minder tra
gisch zou hebben uitgezien
dat nu het geval is", kan ik
wel onderschrijven.
De auteurs wijzen erop, dat de
Limburger zijn eigen, zeer
persoonlijke en nogal luister
rijke manier van geloven
nooit heeft opgegeven. "De
Limburger is gewend het niet
zo nauw te nemen". Het zal
wel. Maar ik weet nog steeds
niet hoe katholiek Limburg
eigenlijk is.
"Hoe katholiek is Limburg?",
Jo Wijnen en dr. Theo Koop
manschap, uitg. De Lijster,
28,90.
In 1978 verscheen van de hand
van de historicus prof. dr.
Hans Bornewasser "Katho
lieke Hogeschool Tilburg'
deel 1 1927-1954. Lang werd
uitgezien naar deel II, dat on
langs verscheen van de hand
van prof. dr. Johan de Vries.
Dit deel betreft de periode
1954-1977. Thans is de halve
eeuw geschiedenis KHT ge
schreven. Wederom een stan
daardwerk katholieke (jong
ste) geschiedenis. Ik ben daar
erg blij om. Veel gaat verlo
ren omdat men zo gauw ver
geet èn omdat de geschiede
nis geweld wordt aangedaan
om daden van heden te "ver
klaren".
Katholieke Hogeschool Til
burg, deel II. 1955-1977, Jo
han de Vries. AMBO 62,50.
Sinds de oorlog zijn e nogal
wat publikaties verschenen
over het kerkelijk .even in
Nederland. Men koi zo lang
zamerhand door de bomen
het bos niet meer zien. Dezer
dagen verscheen een lijvig
boekwerk, getiteld: "Gods
dienst en kerk, 1945-1980".
De auteur, drs. J.P.A. Vugt,
heeft een bijzonder overzich
telijk geheel gemaakt. Meer
dan 600 titels! Schematisch
ingedeeld in thema, jaar van
verschijning en confessione
le groepering. Door van ieder
boek een korte beschrijving
te geven is het een waardevol
naslagwerk geworden.
"Godsdienst en kerk, 1945-
1980", drs. J.P.A. Vugt, AM
BO, 45,-.
THEO KROON
Na jaren herdrukt: "Kuifje in Zwitserland", een inmiddels be
rucht geworden parodie op de avonturen van de bekende stripfi
guur Kuifje en zijn trouwe hond Bobbie. Kuifjes geestelijke va
der Hergé heeft publicatie van deze parodie in Belgiè weten te
voorkomen, in Nederland heeft het inmiddels verdwenen tijd
schrift Caramba enkele jaren geleden het gewraakte stripver
haal afgedrukt.
Uitgever Drukwerk brengt de strip opnieuw uit in de vorm van
een album. De kans om ook eens kennis te maken met een ande
re onbekende - Kuifje: een onverzorgde, fors rokende en
drinkende, onbeleefde slungel. De prijs van het album bedraagt
9,90.
Wanneer je de achterkant van Marain's Een mond van zand leest,
krijg je sterk de indruk dat je weer zo'n zielig boekje in je han
den hebt, gevuld met kommer, kwel en allerlei andere vormen
van ellende die sommige mensen schijnen te teisteren. Als men
zich hierdoor niet heeft laten afschrikken, of zeer verstandig
nooit flapteksten van boeken leest, zal blijken dat de roman,
alhoewel merkwaardig, beslist geen aaneenschakeling van deer
niswekkende gebeurtenissen is.
Marthe, de hoofdpersoon, heeft toen ze vijf jaar oud was, tijdens
een wandeling met haar tante Angèle, iets ellendigs meege
maakt dat ze niet heeft kunnen verwerken en waardoor ze ver
vreemd is van haar omgeving. Het verongelukken van haar ou
dere broer Jozef, de enige in haar omgeving waarmee ze nog een
beetje kontakt had, heeft tot gevolg dat ze nog meer geïsoleerd
raakt.
Aan haar ouders heeft ze weinig steun, want haar moeder kan de
dood van Jozef niet verwerken en blijft in het verleden steken,
terwijl Marthe's vader er overheen probeert te komen door de
hele wereld af te reizen om filmreportages van parende kraanvo
gels te maken.
In Een mond van zand wordt beschreven hoe Marthe aanvanke
lijk probeert met haar eenzaamheid gelukkig te worden: "Men
sen moeten opgevoed worden tot de eenzaamheid. Ze hoort we
zenlijk bij hen. Eenzaamheid aanvaarden ts gelukkig zijn"
Niettemin probeert ze later het met haar omgeving verbroken
kontakt te herstellen. Met haar moeder lukt dit niet. Nadat ze
vanwege een hysterische bui op school voor goed naar huis
wordt gestuurd, bestaat Marthe's conversatie met haar moeder
in zes weken uit niet meer dan dertig woorden. Omdat dit geen
houdbare situatie is, besluiten ze dat Marthe een tijd met haar
vader mee reist.
Na een klein jaar reizen met haar vader blijkt ook deze poging tot
kontakt een fiasco. Al haar verder pogingen mislukken totdat ze
op de bruiloft van een oude schoolvriendin, die door middel van
overigens onbeantwoorde briefjes heeft geprobeerd de vriend
schap in stand te houden, een Bulgaarse vluchteling ontmoet,
Vasil Velkovski. Vasil karakteriseert Marthe's onvermogen tot
kontakt goed aan de hand van een gedicht uit zijn geboorte
streek, waarvan de laatste regel is: "Een mond van zand, een
lichaam van steen". De machteloosheid, als zand in de mond,
belet Marthe het spreken. Paniek maakt zich van haar meester,
wanneer iemand zelfs maar probeert haar aan te raken. De angst
veroorzaakt door wat er in het verleden gebeurd is, doet haar
verstenen. Het duurt nog een tijdje voor Marthe zich gewonnen
geeft en zich bij Vasil voegt.
Het verhaal wordt niet chronologisch verteld maar voortdurend
onderbroken door flarden van herinneringen die door Marthe's
hoofd spelen. Zo komt de lezer beetje bij beetje te weten wat
zich tijdens die bewuste wandeling precies heeft afgespeeld.
Ook komt men zo wat meer te weten over de band die Marthe
met Jozef had.
Die afwisseling zorgt voor vaart, wat de roman wel ten goede
komt, en maakt het een en ander ook wat raadselachtiger. Dit
wordt nog versterkt doordat de schrijfster voortdurend van per-
spektief verandert. Het effekt is dat het beeld van Marthe, die als
het ware door een muur van mist is afgesloten van haar omge
ving, enigszins wordt versterkt, doordat gedeeltes van gesprek
ken, onsamenhangend, als door een mist tot haar doordringen.
Jammer is dat de schrijfster wat de perspektief-wisselingen be
treft af en toe technisch tekort schiet, zodat de lezer wel eens het
spoor bijster raakt en niet meer weet in wiens perspektief hij
terecht is gekomen.
PETER LINDENBURG
De veelal voortreffelijke
serie "Crime de la cri
me" van De Arbeider
spers viert dit jaar haar
tweede lustrum. Het ju
bileumjaar is begonnen
met de uitgave van
twee nieuwe boeken:
een zeer actuele be
schrijving van een ont
voering in Italië ("Rode
Vos" van Gerald Sey
mour) en de eerste Ne
derlandse verschijning
van een al uit 1974 date
rend oorlogsverhaal
("De diepvries spion
nen" van George Mark-
stein).
Toen de Amerikaanse NAVO-
generaal Dozier kortgeleden
door zijn ontvoering door de
Rode Brigades in Italië en
zijn latere bevrijding door de
politie zeer geprononceerd in
het nieuws was moest ik heel
sterk denken aan Seymours
boeiende reportage van een
soortgelijke ontvoering.
Natuurlijk, in zijn fantasie is de
ontvoerde een Britse zaken
man en wordt de hoofdrol
aan de kant van de ontvoer
ders gespeeld dopor een jon
ge, dweperige terrorist in spe.
De omstandigheden zijn dus
duidelijk anders.
Maar de beschrijving van de
entourage, de aanwezigheid
van extreme emoties en de
fanatieke gedrevenheid van
het Italiaanse terrorisme -
overgeplaatst naar de reali
teit van het hedendaagse we
reldnieuws - maken de si
tuatie in Seymours boek zo
herkenbaar en daardoor zo
boeiend.
De journalist Seymour heeft de
ontvoering en dood van poli
tiek leider Aldo Moro des
tijds van dichtbij meege
maakt. Hij weet dus over wie
en wat hij schrijft. Zijn even
beduimelde als gedreven po
litieman Carboni krijgt via
zijn pen vlees en bloed.
"Dienaar van een maatschap
pij die verantwoordelijkheid
en betrokkenheid de rug had
toegedraaid. Een dienaar die
vertrouwd noch gewaardeerd
werd en vocht voor normen
waar zij die zelf de hogere
posten bekleedden afstand
van hadden gedaan. Lock
heedFriuli, Esso Italiana,
Belice. Zelfs Quirinaal, zelfs
de president. Schandalen,
smerig en doortrokken van
bedrog. En de schuldigen ver
keerden op de hoogste sporten
van de maatschappelijke lad
der van het grote Mama Ita
lia. Wie wilde er dus eigenlijk
dat de wet werd nageleefd?
Wie wilde dat er orde heer
ste?".
Gerald Seymour heeft genoeg
kritiek. Maar hij vergoeilijkt
het geweld nergens. Het ver
ziekt het leven in Italië. Een
etterende wonde. Maar de ge
nezing zal moeilijk zijn, juist
omdat het vuil zo diep in het
Italiaanse lichaam is doorge
drongen.
Hoe anders is de sfeer die Geor
ge Markstein oproept in zijn
acht jaar oud verhaal "De
diepvries spionnen". Een
sfeer die dateert uit de voor
bije oorlogstijd, die slechts
geschiedkundige banden
met heden heeft.
Maar de verdienste van Mark-
steins verhaal is dat het laat
zien dat geheim agenten ook
maar gewone mensen zijn,
aan wie niets menselijks
vreemd is. Die derhalve ook
kunnen ontsporen. Maar dan
juist zijn zij gevaarlijk want
vaak dragen zij kennis van
zaken die niemand anders
mogen weten.
De Britse geheime dienst lost
het probleem niet bijster ori
gineel op: gewoon wegstop
pen. Wel met de luxe van een
groot-aantal-sterren-hotel
maar zonder enig contact met
de buitenwereld. Natuurlijk
lukt dat niet. Ze kunnen hun
verleden niet verloochenen.
Het loopt uit op moord en
doodslag. Waarom? Door
wie? In dat wereldje gebeurt
immers niets om niets.
Markstein bijt de zinnen als het
ware af. Zijn harde, afgepaste
verteltrant past goed bij het
wrede bijna surrealistische
wereldje waarin hij zijn figu
ren laat rondspringen. Intri
gerend, knap, maar ook koel
en afstandelijk. Meer interes
sant dan meeslepend.
"De Rode Vos" 29.50) en "De
diepvries spionnen"
<J 24.50), in de serie Crime de
la crime van De Arbeider
spers.
Zigzag
Als introductie doet het het
goed.
Tony Foster werd veroordeeld
tot gevangenisstraf wegens
het smokkelen van drugs. Hij
zat zijn straf uit in een Call fo
nische gevangenis. Toen hij
daar papier en potlood kreeg
begon hij met het schrijven
van een boek. Dat ging beter
toen hij aan een bewaker een
balpen wist te ontfutselen.
En via goed gedrag kon hij
ten slotte achter een schrijf
machine terecht komen. Zo
zou zijn "Zigzag naar Arma
geddon" zijn geboren.
Nogmaals: best een leuk ver
haaltje. Maar of het meer dan
een grein waarheid bevat
moet worden betwijfeld.
Iedere ingewijde vertelt altijd
dat de gevangenis een nooit
aflatende bron van informa
tie is over misdadige praktij
ken. Nergens schijnt er een
betere en hardere leerschool
in de misdaad te zijn
Ik neem dat onmiddellijk aan
Maar het wil er bij toch niet
in dat ze daar ook alles kun
nen vertellen over de tech
niek van kernenergie. Dat ze
daar ook het fijne weten over
de politieke verhoudingen
tussen Oost en West. En dat
ze je daar ook een subtiel ge
voel voor de drijfveren van
Arabische terroristen kun
nen bijbrengen. Dat gaat mij
te ver.
Toch legt Tony Foster dat alle
maal op tafel in zijn wereld
omvattend verhaal, waarvan
de lengte overigens doet vre
zen voor de duur van zyn ge
vangenisstraf. Want hij
schreef wel meer dan zeshon
derd bladzijden vol met heel
kleine lettertjes
Dat is een fikse kluif. Maar on
danks die lengte en ondanks
de niet altijd noodzakelijke
detaillering heb er mu er
geen moment mee verveeld.
Tony Foster veegt in zijn lijvig
boek drie werelden op één
hoop. In de eerste plaats is
daar de Canadese zakenwe
reld die graag zoveel moge
lijk kernenergiecentrales wil
verkopen en daarbij niet al
tijd even nauwkeurig is in de
zorg voor het radio actieve af
val
danks al zijn goede bedoelin
gen er maar niet in Kan sla
gen zijn gedroomd paradijs
gestalte te geven. Hij accep
teert dan ook graag wat hulp
van buitenaf en vraagt dan
maar niet waarom men be
reid is die hulp te geven.
Ten slotte zijn er in het verhaal
de Arabische terroristen die
in blind fanatisme alles wat
joods willen vernietigen om
toch maar gehoor te kunnen
vinden voor hun smeekbede
om gerechtigheid voor de Pa-
lestijnen
Dat alles leidt tot de produktie
en verkoop van vier atoom
bommen die in die Arabische
handen machtige chantage
middelen worden.
Zeshonderd bladzijden in en
kele regels samenvatten is
niet alleen schier ondoenlijk,
het doet ook geen recht aan
de kracht en de dreiging van
Fosters verhaal.
Atoomchantage is geen nieuw
onderwerp Diverse auteurs
hebben er al met min of meer
succes omheen zitten fanta
seren. Het is te hopen dat het
bij fantasie blijft Want je
moet er niet aan denken wat
er zou kunnen gebeuren als
mensen als bijvoorbeeld To
ny Foster eens een vooruit
ziende blik blukt te hebben...
KOOS POST
"Zigzag naar Armageddon"
door Tony Foster, versche
nen bij Uitgeverij Lutlingh
in Laren 34.50).
