Rente blijft beurzen drukken IW£.,.jw Beursweek
Nederland wikt
Amerika beschikt
ZATERDAG 6 FEBRUARI 1982
Extra
PAGINA 23
Geld uitgeven zonder het te
hebben is al eeuwenlang de
gewoonste zaak van de we
reld. Zeker tegenwoordig is
er nauwelijks een Neder
lands gezin te vinden dat niet
ergens in het krijt staat. Door
een hypotheek bij de bank,
een persoonlijke lening voor
een auto bij een financie
ringsmaatschappij of "ge
woon" door rood te staan bij
de giro. En niet alleen consu
menten doen het, maar ook
bedrijven en niet te vergeten
de overheid.
Dat lenen gaat niet voor niets.
Als prijs of vergoeding voor
geleend of uitgeleend geld
wordt rente betaald of ont
vangen. Wie geld op een
bankrekening zet zonder het
te gebruiken, krijgt daar ren
te voor terug. Want dat geld is
niet dood, maar wordt door
de bank gebruikt. De bank
kan het bijvoorbeeld op haar
beurt weer uitlenen aan ie
mand die een huis wil kopen
en zelf te weinig geld heeft en
de huizenkoper betaalt de
bank dan als tegenprestatie
voor de lening rente.
Schaars
Die rente is altijd een percenta
ge van het bedrag van de le
ning. Gaat het om een lening
van duizend gulden voor een
jaar en is de rente tien pro
cent, dan is de vergoeding
honderd gulden. Dat rente
percentage is niet zomaar
tien procent. De hoogte is af
hankelijk van een aantal om
standigheden. Als er weinig
wordt gespaard en er is wel
veel vraag naar leningen, dan
is de rente meestal hoog.
Wordt er veel gespaard en
weinig geleend dan is de ren
te lager. De algemene regel
dat alles wat schaars is ook
duur moet worden betaald,
gaat ook voor de rente op.
Vraag en aanbod van geld ko
men samen op de kapitaal
markt. Zo'n markt is er in Ne
derland, op de Amsterdamse
effectenbeurs, maar ook in
andere landen. In Amster
dam wordt de rente dan ook
niet alleen bepaald door het
VTaag en aanbod daar, maar
ook de rest van de Westerse
wereld.
Is er in Nederland in verhou
ding tot het aanbod weinig
vraag naar geld, maar in
Amerika bijvoorbeeld veel,
dan kan de Nederlandse ren
te toch hoog zijn. Amerika-
Aan het rentefront is het de laatste tijd weer een komen en gaan van meningen. Politi
ci en financieel deskundigen strijden om het hardst om de gunst van het getergde
Dubliek. KrantekoDnen als "Forse rentedaline moeelijk" en "Daling rente zet niet
door" wisselen elkaar in snel tempo af en de misverstanden stapelen zich op. Wordt
de rente lager als de overheid minder leent? Gaat de rente omhoog als het Ameri
kaanse tarief wordt verhoogd. Helpt het nog wat als Nederlanders weer gaan spa
ren? Ligt het lot van de rente in handen van de Nederlandsche Bank? Wat is rente
eigenlijk en hoe komt het tarief tot stand? Bijgaand een tweetal artikelen: één over
de oorzaken van de hoge rente en één over de situatie in Nederland.
nen trekken dan het beschik
bare geld in de wereld naar
zich toe en dat kan een
schaarste aan geld in Neder
land tot gevolg hebben. Wie
veel geld over heeft en dat wil
uitlenen zal immers altijd
zoeken naar een plaats waar
de rentevergoeding hoog is.
Tekorten
De hoge rente van de laatste ja
ren is de prijs die de Westerse
landen moeten betalen voor
hun failliete overheidsfinan
ciën. Niet alleen Nederland,
maar vrijwel alle Westerse
landen hebben zich sinds de
Tweede Wereldoorlog ont
wikkeld tot dure huishou
dens. Onderwijs, defensieap
paraat, sociale zekerheid; al
lemaal voorzieningen die
voor een belangrijk deel voor
rekening komen van de staat.
Dat ging in de meeste geval
len goed tot zich in 1973 de
oliecrisis aandiende en de
winsten in het bedrijfsleven
als gevolg van de sterk geste
gen energieprijzen fors ver
minderden. Minder winst le
verde de staat ook minder be
lastingen, onontbeerlijk voor
de financiering van alle uitga
ven. Nog voordat het tij goed
en wel was gekeerd diende
zich in '79 een tweede oliecri
sis aan en voor het Westen
bleek dat het moment dat de
financiële problemen zich
"Rentedaling is het beste ba
nenplan", luidde de kop
waarmee het respectabele El-
seviers Weekblad de afgelo
pen week de aandacht van de
lezers trok. Het was een citaat
uit een gesprek met CDA-
fractieleider Ruud Lubbers,
die ditmaal zonder de hem
bekende slagen om de arm,
de zekerheid uitsprak dat de
rente in Nederland dit jaar
met twee procent kan dalen.
Een scheutje rente en een toef
je werkloosheid en vandaag
de dag is ieders aandacht ge-
wekt.Als een renteverlaging
mogelijk is en het aantal
werklozen daardoor vermin
dert, dan is dat belangrijk ge
noeg voor een voorpagina.
Voor de stelling van Lubbers
dat een lage rente meer ba
nen oplevert is heel wat te
zeggen. De investeringen van
Nederlandse bedrijven heb
ben een dieptepunt bereikt
en vrij algemeen wordt aan
genomen dat dat te wijten is
aan gebrek aan eigen kapitaal
en een te hoge rente op ge
leend geld. Wordt er weer
geinvesteerd, dan komt er
vanzelf weer nieuw werk, zo
luidt de theorie.
De vraag is alleen wel of die
rentedaling er komt.
Verwachting
In het weekblad "Economisch
Statistische Berichten" ver
scheen twee weken geleden
het traditionele artikel: "De
rente in '82". Net zoals het
jaar daarvoor groepeerden de
economen Brandsma en
Kauffman een aantal feiten
die het rentebeeld bepalen.
Hun conclusie voor '82:
"De Nederlandse rentetarieven
zullen op grond van binnen
landse factoren op een hoog
niveau blijven, hoewel enige
daling in de rede ligt. Door de
openheid van onze nationale
economie heeft evenwel het
buitengebeuren een grote in
vloed. Aldaar lijkt een rente
daling in de eerste helft van
1982 mogelijk. Deze stijging
zal zich ook op de Nederland
se markt manifesteren".
Na regen komt zonneschijn en
na zon weer regen. De con
clusie van het duo heeft veel
trekken van een weerbericht.
Toch is niet alleen maar "het
kan vriezen en het kan dooi
en" wat de heren te melden
niet langer met allerhande
lapmiddelen lieten bestrij
den.
Zo'n vooral in Amerika popu
lair middel om de schaarste
aan geld te maskeren was het
drukken van extra bankbil
jetten. De hoge olierekening
kon daarmee worden be
taald, maar gevolg was wel
dat de dollar steeds minder
waard werd.
Koersval
De vorige president Carter
bleek niet in staat die ontwik
keling ten goede te keren.
Zijn beleid tegen de inflatie
(geldontwaarding) kwam niet
van de grond, de uitgaven
van de overheid bleven stij
gen en daarmee ook de be
grotingstekorten. De dollar
kelderde en was op een
gegeven moment niet meer
Reagan
waard dan 1,80, de helft van
wat gebruikelijk was.
De race om het presidentschap
tussen Jimmy Carter en Ro
nald Reagan stond om die re
den voor een belangrijk deel
in het teken van het herstel
van Amerika's economische
macht in de wereld. Reagan
beloofde de geldontwaarding
aan te pakken en de over
heidstekorten drastish te ver
minderen. De koopkracht
van de Amerikanen zei hij op
peil te willen houden door
forse belastingverlagingen.
Beleggers en geldhandelaren
op de Amerikaanse effecten
beurs in Wall Street hebben
hem lang het voordeel van de
twijfel gegund, maar nu Rea
gan al weer een jaar in het
Witte Huis zetelt is men heel
wat minder optimistisch. De
"State of the Union", de vori
ge week uitgesproken Ameri-
kaanse troonrede, bevatte op
merkelijk vage passages over
economisch beleid en het te
kort op de begroting is nu tot
boven de honderd miljard
opgelopen en dat is 2xh keer
zo veel als was voorspeld.
Spiraal
Terwijl in Europa de eerste te
kenen van een licht econo
misch herstel zich aandienen,
is Amerika in een neerwaart
se spiraal terecht gekomen.
Het aantal bedrijfssluitingen
en werklozen neemt sterk
toe, de binnenlandse beste
dingen verminderen en er is
een tekort op de handelsba
lans: er wordt meer inge
voerd (uitgegeven), dan er
wordt geëxporteerd (ver
diend).
De problemen van de Verenig
de Staten zijn niet alleen te
rug te voeren op Reagan en
hebben. Het klimaat in Ne
derland los van de rest van de
wereld, is volgens hen niet al
gemeen positief voor een ren
tedaling. Het tekort dat de
overheid door leningen moet
dekken blijft groeien. Het te
kort aan geld wordt vermoe
delijk onvoldoende weggeno
men door de toegenomen be
sparingen en het overschot
op de betalingsbalans (er
wordt meer aan het buiten
land verdiend, dan betaald).
Het hangt daarom van de be
zuinigingen van de regering
af in hoeverre Nederland zelf
voor een goed klimaat kan
zorgen. Het bezuinigingspro
ces blijkt in Nederland heel
traag te verlopen.
Stempel
In bovenstaand artikel is aan
gegeven welk stempel de
Verenigde Staten op het in
ternationale rentepeil druk
ken. In de conclusie van
Brandsma en Kauffman
wordt een rentedaling in de
VS gedurende de eerste zes
maanden van dit jaar voor
mogelijk gehouden. Tot op
heden is in Amerika het te
genovergestelde het geval: de
rente is daar deze week juist
weer gestegen. En ook in de
VS bestaan wel plannen,
maar nog geen beleidsdaden
die het begrotingstekort van
honderd miljard omlaag
moeten drukken. Bovendien
is de Amerikaanse centrale
bank vastbesloten de krediet-
teugels strak te houden. En
ook dat levert in de door
Brandsma en Kauffman aan
gehangen en overigens zeer
populaire theorie niet het ge
schikte klimaat voor een
rentedaling.
Wat dan te doen met een op
merking van een vooraan
staand politicus als Lubbers,
die bovendien eens een bril
jant student economie was
Als voorwaarden voor die da
ling noemt ook hij bezuini-
Duisenberg
zijn voorgangers. Het afgelo
pen jaar is een niet onbelang
rijk verschil in beleid duide
lijk geworden tussen de pre
sident en de Amerikaanse
Duisenberg, Paul Volcker.
Centrale Banken drukken een
groot stempel op het finan
ciële beleid van een regering.
De Nederlandsche Bank
moet waken over de waarde
van de gulden, zorgt er voor
dat geldontwaarding binnen
de perken blijft en onder
neemt pogingen om de over
heid op het "goede" financië
le spoor te houden. In een
groot land als de Verenigde
Staten werken verschillende
centrale banken, maar wel
onder één paraplu: de Fede
ral Reserve Board (FED).
Paul Volcker is daar de baas
en hij en zijn medewerkers
hebben zo hun eigen gédach-
ten over de manier waarop
Amerika uit de malaise moet
komen.
Bezwaren
Volcker heeft grote bezwaren
tegen de groei van het aantal
dollars. Daarmee wordt ver
huld dat er eigenlijk een
schaarste aan geld is en blijft
de rente dus kunstmatig laag.
Hij heeft de bevoegdheid om
de kredietverlening aan ban
den te leggen en daar maakt
hij nu al enige tijd gebruik
van. De geldschaarste is voor
iedereen duidelijk geworden,
de rente is daardoor in de VS
hoog
Volcker laat geen gelegenheid
voorbijgaan om duidelijk te
maken dat die rente wat hem
betreft hoog blijft totdat de
Amerikaanse president een
ander beleid in gang heeft ge
zet Ingrijpende bezuinigin
gen bij de overheid zijn een
absolute voorwaarde voor
renteverlaging zegt hij. Presi
dent Reagan en het Ameri
kaanse parlement hebben de
macht om Volcker af te zet
ten. maar de vraag is of dat
zoveel verandert. Zijn mede
werkers blijven zitten en ver
moedelijk is er niet snel een
vervanger voor Volcker te
vinden die een wezenlijk an
der beleid zal voeren. Een
eventueel ontslag van Volc
ker zal door de publieke opi
nie zeker als gezichtsverlies
voor Reagan worden opge
vat. En diens populariteit is
op het ogenblik toch al lager
dan die van zijn voorganger
Carter.
Gevolgen
Het zijn vooral de Westerse
bondgenoten die de wrange
vruchten plukken van de ho
ge Amerikaanse rente. Beleg
gers, die leven van de rente
van hun geld, zoeken zoals
gezegd altijd de plek op waar
de rente het hoogst is, omdat
ze daar hun belegging het
meest rendabel kunnen ma
ken. Die plek is Amerika. Om
kapitaalvlucht te voorkomen
en de waarde van de eigen va
luta op peil te houden zijn an
dere landen wel verplicht om
de Amerikaanse rente te vol
gen.
De Europese druk op Amerika
om de rente te verlagen is de
laatste tijd weer sterk. Het
economisch herstel in Euro
pa, dat op gang kan komen
als bedrijven weer gaan in
vesteren, wordt vertraagd
door de hoge rente, die lenen
veel te duur maakt. In het
Zwitserse Davos kwamen het
afgelopen weekeinde de mi
nisters van economische za
ken van twintig industrielan
den bijeen en daar waren het
vooral de Fransen en de
Westduitsers die Amerika
aan de schandpaal nagelden.
Een protest dat weinig resul
taat zal opleveren. Voor een
belangrijke daling van de in
ternationale rente zijn voorlo
pig geen aanwijzingen.
ging op de overheidsuitga
ven, een overschot op de be
talingsbalans en een spaar
overschot. Aan de laatste
twee voorwaarden is vol
daan, aan de eerst allerminst.
De staatsschuld maakt, zelfs
als de tekorten tot 6,5 zijn
teruggebracht, een groot be
roep van de overheid op de
kapitaalmarkt noodzakelijk.
Want ook in Nederland voelt
de centrale bank (De Neder
landsche Bank) weinig voor
uitbreiding van de geldhoe-
veelheid.
Merkwaardig
Het merkwaardige is dat Lub
bers de invloed van het bui
tenland in het geheel niet in
zijn overwegingen betrekt.
En het moet gezegd: daarin
staat de econoom Lubbers
nogal alleen.
Steun voor dat standpunt vindt
hij slechts bij zijn partijge
noot Van der Stee, die ook
nogal eens de indruk wekt
dat Nederland alleen iets aan
de hoge rente kan doen. De
minister van financiën heeft
in het verleden gesuggereerd
dat een verminderde behoef
te van de overheid aan lenin
gen, ruimte op de kapitaal
markt zal scheppen en de
schaarste aan geld kan ver
minderen, waardoor de rente
kan dalen.
In dit verband is het nuttig nog
eens te herinneren aan uit
spraken van dr Lempers,
hoofd van de afdeling korte
termijnplanning van het Cen
traal Planbureau Hij wees er
een paar maanden geleden
op (zie LD/AD 3-10-81) dat
"er in algemene zin wel een
effect zal zijn van een laag fi
nancieringstekort op de ren
te. Maar we weten ook dat de
invloed van het buitenland
en dan met name van de Ver
enigde Staten en West-Duits-
land zeer groot is. Blijft de
rente in de VS hoog dan is
het onwaarschijnlijk dat ze
hier zal dalen als wij het fi
nancieringstekort verminde
ren. Het buitenlandse effect
zal groter blijken te zijn".
In het gesprek dat Lubbers met
het Elseviers Weekblad voer
de blijkt de wens de vader
van de gedachte, een in de
politiek ook buiten verkie
zingstijd wel voorkomend
verschijnsel.
Maandag begon de Newyorkse
effectenbeurs met een koers
val van bijna 20 punten,
waarmee de koersstemming
voor de rest van de week voor
vele andere nationale beur
zen was bepaald. Omdat de
ondertoon in Amsterdam in
de grond van de zaak goed is
en er in feite gekozen is voor
de opgaande lijn, bleef hier
de schade beperkt. Maar voor
de vaste stemming van janua
ri kwam nu een onzekere
houding in de plaats. Wall
Streets verliezen hadden
weer betrekking op het rente-
vraagstuk, dat nu al maan
denlang het beursbeeld in
New York bepaalt.
Deze week scoorde Centrale
Bank-president Paul Volcker
in zijn strijd met de Ameri
kaanse regering om een hard
monetair beleid een duidelijk
punt. Want de meeste banken
van het land gingen ertoe
over hun rente tot 16,5 pro
cent te verhogen. Voor
voerder City Bank van New
York, die de rente als eerste
van 15,75 op 16,5 procent
bracht, wat dit de eerste ver
hoging sinds begin juli vorig
jaar, toen de rente in de Ver
enigde Staten van 21 tot rond
16 procent begon terug te lo
pen. Wall Street verstarde
van schrik en liet direct 18
punten vallen, terwijl ook de
obligatiemarkten flink terug
liepen.
Helemaal onverwacht kwam de
rentestijging overigens niet,
want onderling hadden de
banken in de laatste week
van januari al hogere tarieven
ingevoerd. Ook het lenen op
effecten als onderpand werd
duurder, maar men had toch
enige hoop geput uit de felle
aanvallen uit het regerings
kamp op het straffe monetai
re beleid van de Centrale
Bank, die in hoge mate ver
antwoordelijk wordt gesteld
de nog altijd zeer hoge
rentestanden in de Verenigde
Staten.
Weliswaar haastte zich ook nu
Amerika's minister van fi
nanciën Regan, de felste op
ponent van het huidige mo
netaire beleid in de Verenig
de Staten, te verklaren dat de
rentestijging wel geen lang
leven zal zijn beschoren en
zeker binnen zes weken weer
in een daling zal overgaan.
Maar het kwaad was al ge
schied, en toen het bij slechts
dit protest bleef en president
Reagan als gewoonlijk op dit
terrein van scherpe tegenstel
lingen geen kleur bekende,
liet Wall Street ook verder in
de week terrein schieten.
Hierdoor was met een daling
van 30 punten alle winst van
de vorige week weer wegge
werkt.
Paul Volcker, de man die als
maar weigert zijn kredietpoli-
tiek te versoepelen om zo met
meer kapitaal de rente te ver
lagen en door deze weigering
ook elders in de wereld een
echte rentedaling blokkeert,
baseert zijn standpunt op de
vloedgolf van nieuw geld, die
in januari in de Amerikaanse
omloop is gekomen. Deze
aanwas overtreft verre de li
miet die de centrale banken
in dat land zich hadden ge
steld en veroorzaakten enige
paniek bij de felle inflatiebe
strijders.
Voorstanders van een soepeler
monetair beleid vinden deze
angst overdreven en zijn van
mening dat er sprake was van
een tijdelijk verschijnsel. Met
meer dan de toch al gespan
nen verwachtingen zal nu
worden uitgezien naar de we
kelijkse publikaties van de
geldcirculatie.
door
C. Wagenaar
Dat het met de duurder gewor
den dollar al gauw een flinke
slok op de borrel scheelt, be
wijst het deze week bekend
geworden jaarresultaat van
zeesleper Smit Internationa
le. Dit veel dollars ontvan
gende bedrijf zag in het per
30 september vorig jaar
geëindigde boekjaar de winst
verdubbelen, wat overigens
nog maar een mager herstel
betekent, gerekend naar de
vroegere topjaren. Daarom
reageerde de koers nauwe
lijks.
Wereldhave, die veel vaste goe
deren in de Verenigde Staten
bezit, liep deze week op van
f 95 tot f 98 en de HAL Trust,
die de met de Amerikaanse
cruise-organisaties varende
Holland Amerika Lijn be
heert, hep deze week van
f205 op tot f230.
Verbluffend goed nieuws
kwam deze week uit de tex
tielsector, waar het confectie
bedrijf Macintosh een verlies
van 20 miljoen gulden in 1980
in een winst van 10 miljoen
gulden vorig jaar heeft weten
om te zetten. De koers steeg
er met f 70 tot f 85 door.
Een merkwaardige speculatie
ve rel ontwikkelde zich even
voor Ogem en Van Gelder.
Nu de uittocht uit het sterf
huis van Ogem sneller ver
loopt dan verwacht en voor
vele van hier ten dode opge
schreven bedrijven toch nog
emplooi gevonden schijnt te
kunnen worden, stijgt de
hoop op nog een pofltthf
overblijvend bedragje in geld
voor de aandelen Deze ste
gen één dag van f 0,70 op f 2,
terwyl Van Gelder opliep van
f 0,80 op f 1,20, maar reeds de
volgende dag waren de veel
lagere uitgangspnjzen weer
bereikt
