"We zijn te lang bestuurd
met beloften en kretologie"
De ondernemers, de politiek en de crisis (3)
J. Kraaijeveld van Hemert, topman van Koninklijke Boskalis Westminster
ZATERDAG 6 FEBRUARI 1982
Extra
PAGINA 19
De economische malaise slaat
op alle fronten hard toe. Tot
vervelens toe wordt de BV
Nederland opgezadeld met
sombere berichten over
bedrijfssluitingen en
oplopende werkloosheid. Het
probleem Is voor iedereen
duidelijk. Er komt te weinig
geld binnen. De
verzorgingsstaat wordt te
duur. Dus iedereen moet
Inleveren. Alleen dan kan de
economie zich herstellen.
Maar niemand weet precies
hoe. Economen, politici,
werkgevers en werknemers
roepen om het hardst dat er na
knopen moeten worden
doorgehakt. Maar dat Is niet
makkelijk. Economische
wetmatigheden xijn
spaarzaam. Er zijn dus keuzes
te over. Bovendien gooi je de
verworvenheden
welvaartsstaat - soals een
sociaal zekerheidsstelsel - niet
zomaar even overboord. Het
zijn (dan) Impopulaire
maatregelen die moeten
worden genomen. En dat kost
veel pijn en moeite.
Om de legstukjes van de
economische puzzel een beetje
te ordenen, brachten
hooggeleerde beren vorig jaar
een reeks van voorstellen ter
tafel. De «ommissle-Wagner
kwam mot een rapport over
herindustrialtsatie.
Economische deskundigen
van de Sociaal-Economische
Raad kwamen met een
soortgelijk rapport. Een
ambtelijke werkgroep
presenteerde een aantal
varianten om te bezuinigen.
En het moeizaam
geconstrueerde kabinet-Van
Agt II bracht eeb
regeringsverklaring uit die
doordrenkt was van
trefwoorden als nieuw
industrieel élan, innovatie
(vernieuwing) en matiging.
Mooie woorden. Maar nu de
praktijk. Hoe wordt er op de
werkvloer van de economie
tegenaan gekeken? In een
serie Interviews die de
komendg weken in deze krant
zullen verschijnen, geven «es
Nederlandse top-ondernemers
daar antwoord op. Over één
ding zijn ze het alle ses eens:
"Winst maken mag weer in
Nederland". Vandaag deel 3.
Een gesprek met J.
Kraaijeveld van Hemert.
voorzitter van de raad van
bestuur van Koninklijke
Boskalis Westminster.
"Ach, ach, ach. Arbeidsom
standigheden. Ja hoor. Ik
vind dat weer zo'n state
ment. Zo'n meneer zou
eens een reis rond de we
reld moeten maken en
dan hier terugkomen".
We zwijgen, kijken toe, ver
wachten en krijgen meer.
"Arbeidsomstandigheden,
toe nou. Die zijn hier toch
uitstekend. En als ze dat
niet zijn dan moeten we
de mensen wat meer beta
len. Ik heb het toch alle
maal zelf mee gemaakt.
Dat keken ze dan van Na-
zi-Duitsland af. Er moes
ten bloemen in de venster
bank, muziek op de ach
tergrond. Maar dat was al
lemaal propaganda hè".
Relatief zien
"To.en ik begon te baggeren, stond
je in weer en wind. Op klompen.
Ik ook. Twaalf uur per dag. Het
was dertien uur dienst op de dag
en elf uur in de nacht. Aan één
stuk door. Geen aflossing. Dat
moest jezelf maar zien te regelen.
Je zit nu binnen. Droog, met
computers. Maar je komt er dan
ook niet meer uit".
Bezwerend: "En zie: de mensen
worden ongezonder en dikker".
"Nou het was niet slecht. Net als
zo'n kapitein die vroeger op de
open brug stond en nu binnen zit
met moderne apparatuur. Dat
heet dan een verbetering. Wat
kunnen we nog doen? Moeten
we dan tijdens de lunch een drie
sterrenmaaltijd gaan serveren of
zo. Alles kan natuurlijk beter,
maar dat moet je wel relatief
Met een onmiskenbare gretigheid
verhaalt de man aan de top bij
Koninklijke Boskalis Westmin
ster, J. Kraaijeveld van Hemert,
over zijn jongensjaren. Een
moeizame schoolcarrière, HBS
na een aantal jaren gymnasium,
geen Delft, maar HTS en daarna
bij zijn vader onderaan de ladder
begonnen. Werkte in Portugal,
Zweden en Engeland en nam op
zijn dertigste de leiding in han
den.
Ook hij zetelt hoog in een ultra-mo
dern gebouw. Op verzoek van
zijn secretaris "antichambreren"
we in een belendende kamer in
afwachting van de aanvang van
het gesprek.
Politiek
De ondervraagde viel in het verle
den op door zijn flirt met de poli
tiek, die hij via een kandidaat
stelling voor de WD-lijst zei te
willen gaan dienen. Zover kwam
het niet en zijn politieke aspira
ties zijn inmiddels wat naar de
achtergrond verdwenen.
"Het was een idee van mij dat je na
je vijftigste als topondernemer
moet stoppen. Dat dan een frisse
vent de boel moet overnemen.
Nou ze hebben hier in het bedrijf
gezegd dat ik nog best mee kan.
Dus ik ben gebleven. Maar niet
omdat ik anders over de politiek
ben gaan denken. Het is geen
vies métier".
- Toch maken weinig ondernemers
de overstap.
"Nou, daar zijn wel verklaringen
voor natuurlijk. Het is toch een
beetje closed shop daar in Den
Haag. Er wordt bij de kandidaat
stelling in eigen kring gezocht.
Ze maken mekaar commissaris
van de koningin en burgemees
ter en lid van commissies. Me
neer De Brauw heeft ook weer
een mooie positie. Ik gun ieder
een alles maar het is wel opval
lend. Anderen hebben het dan in
het bedrijfsleven geprobeerd.
Die kunnen later in de politiek
niet meer terug, want niemand
wil ze hebben. En nu de laatste
tijd begin ik te denken dat het
misschien toch een beetje andere
mentaliteit is".
- Ondernemers zijn gewend om
knopen door te hakken en politici
aarzelen. Is dat waar u op doelt?
"Zo zou u het kunnen zeggen"
- Rond de nieuwe minister van eco
nomische zaken is het nogal stil.
"Nou ja, je mag meneer Terlouw
wel even de tijd geven om zich te
oriënteren, om waar te maken
wat ie wil. Maar ik vind zijn state
ments bijzonder constructief.
Over steunverlening. Die wordt
niet meer zo links en rechts uit
gedeeld, maar gaat alleen naar le
vensvatbare bedrijven. Het is uit
met de bodemloze put. Hij heeft
grote belangstelling voor het
midden- en kleinbedrijf, ook
heel goed. Bovendien: de minis
ter is wel nieuw, maar de ambte
naren zijn gebleven. Het gaat er
maar helemaal om wat hij met
hun adviezen doet. Ik heb hem
nog nergens horen zeggen dat hij
het absoluut oneens is met zijn
voorganger. Je hoort eerder het
tegendeel. Economie is natuur
lijk geen wetenschap. Je moet de
zaken met gezond verstand be
kijken, dan kom je een eind. Zo'n
banenplan dat is een politieke
zaak, dat heeft daar niets mee te
maken. Als Terlouw nou maar
goed naar zijn ambtenaren luis
tert en het niet allemaal politiek
gaat kleuren, dan..."
- Maar Terlouw is politicus. Wat u
politiek kleuren noemt, dat is
zijn vak. Daar zit ie voor.
"In de toestand waarin wij nu ver
keren valt er niet zoveel te kleu
ren. Je zit ook vlak bij een zaken
kabinet. Zo mogen met hun
monden kleuren, maar kijk eens
naar de daden? Er is geen ruimte
meer. De potjes zijn leeg. Dan is
het niet zo moeilijk om te kie-
- Je kunt ook zeggen dat als de mid
delen schaars zijn, het verdelen
er van juist keuzes vergt.
"Zo'n discussie hebben we ook
achter de rug. Nou, dan zie je dat
het verstand toch heeft gewon
nen. Het klimaat wordt beter.
Het maatschappelijke klimaat
vooral. De onderneming wordt
weer herkend als bron van de
welvaart. Dat wordt niet meer
bevochten. Dat is wel eens an
ders geweest hè. En nu hoor je
het in de politiek ook. Zo'n za
kenkabinet kan alles achter me
kaar saneren. Dan ben je er in
twee jaar vanaf. De gewone poli
tici ontbreekt het nog aan moed.
Ze doen het mondjesmaat. Dat is
gevaarlijk".
"Het Nederlandse volk is natuur
lijk veel realistischer dan de poli
tiek. Iedereen weet dat er over
vraagd is. Als ik hier in de gang
aan willekeurige mensen vraag
of ze vinden dat we terug moe
ten, dan zeggen ze: ja. Dat mag u
een makkelijke vraag noemen.
En ik ben met u eens dat het gaat
om hoeveel, wie en wanneer,
maar mensen hebben echt welde
bereidheid. De tijd van discus
sie is voorbij. Ik denk dat men de
heren vakbondsleiders bijzonder
zou helpen met een duidelijk en
strak beleid. Dan kan de vakbe
weging de regering verwijten dat
ze doen wat ze doen. Dat kunnen
ze dan een paar weken blijven
roepen, maar dat helpt niets, dus
kunnen ze met een gerust hart
naar huis gaan, bevrijd van de
plicht om er zo tegen in te gaan.
Als je aannemelijk weet te ma
ken dat het moet, dan houden ze
heus wel op met protesteren".
"U gaat uw gang maar. Ik ben er
van overtuigd dat een zakenkabi
net zo kan werken. Natuurlijk
moet alles door het parlement,
maar zo'n kabinet vraagt wel een
mandaat. Als je goed weet uit te
leggen dat de mensen er zelf wij
zer van worden, dat ze zelf later
de vruchten gaan plukken. Van
een failliete staat zijn werkne
mers immers primair de dupe.
Dat wordt te weinig benadrukt.
Wij zijn te lang bestuurd met be
loften. Kretologie. Demagogie.
Maar naar die achterbannen
wordt al minder geluisterd. Me
neer Van der Stoel wordt door
een partijraad voor oud vuil uit
gemaakt vanwege de Spaanse
toetreding tot de NAVO, maar hij
blijft wel zitten. Dat zijn belang
rijke tekenen dat het klimaat rijp
Koninklijke Boska
lis Westminster
heeft ruim tiendui
zend mensen in
dienst. Werkt in Ne
derland, maar voor
al daar buiten (in 70
landen). Is naar om
zet de 24e onderne
ming van Neder
land. Een aanne
mingsmaatschappij
met grote faam als
baggeraar. Is actief
in de off-shore sec
tor, ontwikkelde
technieken voor
diepzee-'mijnbouw,
kwam twee jaar ge
leden in het nieuws
met een order van
drie miljard voor de
aanleg van een lei
dingnet voor gas in
Argentinië. Is in de
markt voor een aan
deel in de aanleg
yan een pijpleiding
waarmee gas uit de
Sowjet-Unie naar
Europa moet wor
den vervoerd. Heeft
een goed gevulde or-
derporteuille en
maakt een gezonde
winst.
J. Kraaijeveld van Hemert
is om impopulair beleid door te'
zetten".
"Loon naar werken, lagere belas
ting. Al die vieze woorden die we
er in de jaren zeventig uit hebben
moeten halen, die moet je weer
introduceren. En dan krijg je ze
wel mee hoor, als je het mij
vraagt".
Geen garanties
- Die matigingsbereidheid blijkt
gekoppeld aan de vraag naar
garanties voor behoud van werk.
De oude arbeidsplaatsenovereen
komst, die destijds als eis door de
werkgevers is afgekocht aan de
onderhandelingstafel.
"Schei nou toch uit jongens. Ik kan
als werkgever nooit garanderen.
Ik kan mijn aandeelhouders
geen winst garanderen, mijn
werknemers geen werk. Ik weet
niet eens zeker of ik hier zelf
morgen nog wel zit. We kunnen
met elkaar aan tafel gaan zitten
en eens over een paar hulpmid
deltjes gaan praten. Ziektever
zuim omlaag, productiviteit om
hoog, lonen omlaag. En dat dan
een paar jaar en dan kan ik het
vermoeden uitspreken dat de
ergste klappen misschien te
voorkomen zijn. Zo staan de za
ken er voor. Die loonmatiging
van nu is toch onvoldoende. Ik
kan geen cijfers noemen, maar ik
denk dat het gewoon min vijf
moet of daaromtrent. In één keer
veel, is beter dan jaar in jaar uit
een beetje. Zachte heelmeesters
maken stinkende wonden. Ik le
ver toch zelf ook al jaren in, ter
wijl ik al tachtig procent belas
ting betaal. Je kachelt gewoon
achteruit. Maar dat was ook de
bedoeling. Dat staat in het socia
listisch manifest. Ondernemers
moet je gezellig laten uitsterven.
Nou dat hebben we dan nu ach
ter de rug".
Van Hemerts' betoogtrant kent een
voortdurende ondertoon van iro
nie, die twijfel maskeert. Onder
nemen doet hij al een kleine 25
jaar. Met succes. Boskalis is uit
de gevarenzóne gebleven en dat
heeft hem gezag in brede kring
bezorgd. Loopt normaal op zpn
schoenen, hoewel ijdelheid hem
allerminst vreemd is. Speelt de
bal tijdens het gesprek regelma
tig terug met opmerkingen als:
jullie verdienen toch ook aardig?
Zou jij een deeltijdbaan nemen?
Kunnen jullie thuis dan wel blij
ven uitgeven? Halverwege het
gesprek is de grote lijn van zijn
boodschap wel duidelijk en on
dernemen we een poging tot
nuancering.
Overuren
- Het VNO bepleit een ruime af
stand tussen lonen en uitkerin
gen.
Door Wim Wirtz
en
Ton van Brussel
"Daar ben ik het mee eens. Ik denk
niet dat er erg veel van dat mini
mum afkan. Dat moetje handha
ven. Maar er moet een mogelijk
heid bestaan om individueel
meer loon te geven. Naar presta
tie en naar omstandigheden.
Mensen mogen best een prikkel
hebben om harder te werken. En
de winst daarvan, daar mogen ze
in delen. Maar heel nadrukkelijk
individueel en niet maar meteen
weer iedereen. Ik begrijp dat de
overheid zijn zorgen heeft over al
te grote stijgingen van de loon
som. Maar zoek het dan eens in
de sfeer van belastingen. Belast
die overuren bijvoorbeeld wat
minder".
- U noemt overuren. Dat is een om
streden zaak. De vakbeweging
denkt dat die ten koste gaan van
arbeidsplaatsen en een grote
meerderheid in de kamer wil
juist naar een herverdeling van
arbeid, iedereen een beetje min
der werken.
)Foto Dirk KettlnO
"Dat lukt je niet. Kijk, ik sta toch
een vrije markt economie voor.
Je kunt al die dingen wel van bo
venaf opleggen, maar Nederland
is daar internationaal gezien toch
al ver mee. Het individu is er ook
niet vóór denk ik. Die vakbewe
ging verzint nu weer dingen, om
dat er geen geld is. Ik geloof niet
dat je op die manier meer men
sen aan het werk krijgt. Waarom
zouden ze bereid zijn om korter
te werken en in salaris achteruit
te gaan om een ander aan werk te
helpen"?
"Ik bedoel dat heel serieus hoor.
Laat ik een voorbeeld geven. Ik
heb jarenlang de cao's in het bag
gerbedrijf mogen onderhande
len. We hebben de vrije zaterdag
ingevoerd, toen de de vrije vrij
dagmiddag, toen de vrije vrijdag.
Die vuile vieze week hebben we
heel ideëel teruggebracht, zodat
die vrouwen niet meer zaten te
janken dat die mannen de hele
week weg waren. Dat is allemaal
gebeurd. En wat dacht je dat de
vakbond toen wilde? Meer over
uren. En wat dacht je dat die
vrouwen zeiden toen ze op vrij
dag het zaakje thuis hadden: Heb
jij niks beter te doen dan me hier
in de weg te lopen? Kijk, zomers,
dan weten ze wat ze met zo'n dag
moeten. Maar voor de rest? En
als ze dwingend halve dagen
moeten werken, dan nemen ze
toch gewoon twee banen".
"Ja, maar dan kom je op het punt
van zeggenschap van dc aandeel
houders en dan moet ik toch wel
even lachen. Dc overheid is na de
Tweede Wereldoorlog alleen
maar bezig geweest met de aan
deelhouder te castreren. En als
dan straks werknemers door in-
vesteringsloon aandelen kragen,
moet die zeggenschap opeens
weer groter worden. Ik geloof ze
ker dat het de betrokkenheid van
de werknemer bij het bednjf zal
vergroten. De inzet neemt toe na
tuurlijk Maar hoe moet die me
dezeggenschap functioneren,
naast een aandeelhoudersverga
dering, naast een ondernemings
raad? En de verplichting, daar
zeg ik als liberaal van: verplich
ten mag je niet. Voordat je de
mensen zo'n investeringsloon
aansmeert moet je wel goed we
ten wat je doet".
Onkunde
"Ach, ik zie veel onkunde. U komt
met onderdelen van de rege
ringsverklaring. Maar wat stond
daar nou in. Goeie bedoelingen.
Die onkunde is er niet alleen in
de politiek. Er is mij ooit eens
verweten dat ik zei dat vijftig
procent van de ondernemers niet
deugde voor de plek waar ze za
ten. Nu mag je dat misschien wel
zeggen, maar toen niet. Maar dat
percentage is algemeen. Dat gaat
ook op voor vakbondsmensen en
jullie journalisten".
"Innovatie, da's ook zo'n woord
wat je in Den Haag veel hoort
Dat komt opeens op. Wat dacht
je als er niet geinnoveerd was,
dan was er geen bedrijf over.
Daar ben je toch steeds mee be
zig. jaar in jaar uit. Nieuwe din
gen proberen. Als je zegt dat Ne
derland achterblijft met innove
ren, en dat wordt gezegd, dan
vind ik dat een blamage voor het
gezonde deel van het bedrijfsle
ven. Laten we overigens niet ver
geten dat Nederland van oor
sprong in de eerste plaats geen
industriële natie is. We hebben
natuurlijk industrie, maar dat is
nooit het grote vak geweest
hier".
- Een groot deel van uw omzet komt
uit het buitenland. Staat Den
Haag u op dat gebied in de weg,
bijiK>orbeeld als het opdrachten
in politiek omstreden landen be
treft.
"De Nederlandse markt is voor ons
een puinhoop. Daar hebben we
weinig te doen en zijn de marges
ook slecht. Tachtig procent komt
uit het buitenland. Als je thuis
blijft zitten hou je schone han
den, maar dan heb je 10.000 man
op straat. Wij zijn natuurlijk wel
gehoorzaam aan de wet. Waar het
ons om gaat is de veiligheid van
onze mensen. We hebben toen
dat gedoe in de Sahara gehad
met Polisario. In Iran zaten we
niet. Dat was geen wijsheid nee,
maar stom geluk. Maar neem
Spanje, daar zijn jullie toch ook
op vakantie geweest toen Franco
er zat. Ik zie de politieke norm
slecht hoor. Weetje wat het is: er
blijft geen land over. Wy houden
ons aan wat de Nederlandse re
gering en de internationale orga
nen voorschrijven".
Nuttig
"Jazeker. Het was destijds iets
nieuws hè. Beijen moest zichzelf
bewijzen Hij heeft op economi
sche zaken en financiën veel
goeds gedaan. Dat moet je niet
onderschatten. En de handels
missies die hy heeft geleid. Nee,
onderhandelen doen we zelf,
maar zijn aanwezigheid geeft
toch een bepaald cachet. Men
stelt het in het buitenland zeer
op prijs Als zo'n iemand mee
gaat. treedt er een protocol in
werking. Ik heb dat zelf mee ge
maakt toen ik met Piet de Jong
naar Australië ging. Die werd
daar gepresenteerd als de ex-pre
mier van Nederland. Ik was
stomverbaasd. Dan gaan er vlag
gen op en neer en komen cr fan
farekorpsen bij Wat dacht je'.
Als ik alleen met myn koffertje
aankom, dan zeggen ze kom u
doen? Op zo'n moment is de poli
tiek heel nuttig eq ik moet zeg
gen als je ze dat draagt, zijn ze
nooit te beroerd hoor".
(Deel 4, een gesprek met Philips
topman Dr. W. Dekker, ver
schijnt a.s. donderdag).
