Een cursus examenangst
Jaar nadenken over
studiekeuze en jezelf
E""
Gerichte aanpak van twee
Leidse studentenpsychologen
„Waarom
zou ik
niet
mogen
blunderen?"
Aan Vrije Hogeschool in Driebergen
ZATERDAG 30 JANUARI 1982
PAGINA 19
Examenangst en studiekeuze, het
zijn twee verschillende zaken
waar scholieren en studenten
nogal eens moeilijkheden mee
ondervinden. Examenangst kan
verlammend werken tijdens de
studie, zowel in de voorbereiding
op een examen als tijdens een
examen. Veel ellende, maar dan
op een andere manier, kan
worden veroorzaakt door een
verkeerde studiekeuze. En dat
laatste overkomt menige
middelbare scholier die na het
behalen van het diploma voor de
lastige klus staat te kiezen uit een
veelheid van opleidingen.
Een cursus tegen examenangst,
opgezet door Leidse
studentenpsychologen, en een vrij
studiejaar, bijvoorbeeld aan de
Vrije Hogeschool in Driebergen,
zijn mogelijkheden om iets aan
die problemen te doen. Al vraagt
met name 'het jaartje bezinning'
aan de Vrije Hogeschool een fiks
financieel offer.
Examens brengen altijd
spanning met zich, ieder
een heeft daar last van.
Die spanning hoeft niet
tot slechtere resultaten te
leiden dan die men zou
behalen in gewone doen.
Integendeel, soms doet
die spanning de examen
kandidaat juist 'boven
zichzelf uitstijgen' en
komt hij tot opvallend
goede verrichtingen.
Het omgekeerde is echter ook on
tegenzeglijk waar. Niet zelden
veroorzaakt de examenspanning
regelrechte angst die de presta
ties negatief beinvloedt. De Leid
se studentenpsychologen Rob
Topman en Bert van Loon zijn
bekend met dat verschijnsel. Ze
hebben er zelfs een cursus 'Exa
menangst' voor opgezet. Het
tweetal: "Er komen geregeld stu
denten naar ons toe die kampen
met examenangst. Het leek ons
handiger om ze bij elkaar te zet
ten en het probleem in groeps
verband aan te pakken dan
steeds weer individueel aan de
slag te gaan".
Reacties
Enkele oproepen in het universi
teitsblad Mare leverden overi
gens maar weinig aanmeldingen
op voor de cursus. Bert van
Loon: "Op een totaal van 15.000
studenten reageerden er maar 7.
Velen vonden de advertentie
maar vreemd, het idee dat je via
een cursus iets aan examenangst
kon doen ging er niet in. Mensen
zeiden: examenangst, dat heb je
of je hebt het niet. In de cursus
worden onder meer dat soort al
gemene opvattingen bestreden.
Het is jammer dat mensen die
last hebben van examenangst
vaak zo lang wachten totdat ze
daarover komen praten. Wij krij
gen nogal eens te maken met ex
treme examenvrees: mensen die
continu zakken voor examens of
bijzonder negatief over zichzelf
denken. Dat is vaak zo'n doffe el
lende die niet zelden leidt tot het
eindeloos uitstellen van exa
mens of het maar stoppen van de
studie. Beter is het dat mensen
die door examenangst proble
men ondervinden daar gelijk
mee aankomen 'en nog liever
zouden we zien dat ze er zelf iets
over zouden gaan lezen. Dat
geeft soms al een verandering in
het denken over zichzelf en over
examenangst".
Studentenpsycho
logen Bert van
Loon (links) en
Rob Topman:
"Examenangst
heel gericht
aanpakken, geen
gewroet in
iemands
verleden".
Dat laatste punt, de opvattingen
die men heeft over zichzelf en
over examenangst, zijn volgens
de studentenpsychologen van
grote invloed op de resultaten. In
de cursus wordt daar dan ook
veel aandacht aan geschonken.
Rob Topman: "De reacties die
examens bij mensen kunnen op
roepen liggen op drie niveaus. Je
hebt de lichamelijke spanning:
slapeloosheid, geen eetlust, mis
selijkheid, zweten, droge keel en
gespannen gevoel in maagstreek.
Op dit element wordt meestal te
veel de nadruk gelegd. De indus
trie speelt er ook gretig op in met
allerlei kalmeringsmiddeltjes".
Slachtbank
"Daarnaast heb je het niveau van
het denken. Dat is volgens ons
erg belangrijk. Als je het gevoel
hebt als een schaap naar de
slachtbank te worden geleid dan
raak je in paniek. Men moet
spanning niet interpreteren als
angst waarbij men gaat denken
in de trant van: ik kan het niet,
vader kon het ook niet, het lukt
me nooit, m'n leven is mislukt
enz. Dergelijke gedachten ma
ken het probleem steeds groter.
In de cursus wordt geleerd om te
gaan met dergelijke gedachten.
Je kunt ze niet zomaar eventjes
wegduwen maar je kunt ze wel
leren hanteren. Het denken heeft
grote invloed op de resultaten,
het reguleert de spanning. Nu
gaat het er om welke ideeen je
aan die spanning verbindt. Wij
brengen studenten het besef bij
dat het hebben van allerlei nega
tieve ideeën over jezelf slech'
kunnen uitwerken op je examen
resultaat. De cursisten moeten
een dagboekje bijhouden, sto
rende gedachten opschrijven:
het lukt me toch nooit e.d. Door
het opsporen van dergelijke ge
dachten kun je mensen leren er
anders mee om te gaan. Hen le
ren zich op een examen te con
centreren op de vraagstukken
die ze moeten oplossen. Op de
cursus brengen we de studenten
bij hoe ze afleidende gedachten
kunnen stoppen. Zo iets van: het
is een interessante gedachte
maar niet nu, nu eerst de exa
menopgave, dat andere komt
straks wel. Je leert jezelf in de ga
ten te krijgen".
Naast de lichamelijke spanning en
het denken speelt ook het ge
dragsniveau een rol. Topman:
'Het examenresultaat wordt ook
nogal eens beïnvloed door een
onverstandige voorbereiding.
Men leert bijvoorbeeld veel de
tails maar verwerft zich weinig of
geen inzicht. Wij proberen stu
denten vaardigheden bij te bren
gen hoe ze een examen aan moe
ten pakken. Neem een multiple
choice examen. Mensen die erg
detaillistisch hebben gestudeerd
kunnen reuze in verwarring ra
ken omdat meerdere antwoor
den juiste elementen bevatten.
Bij multiple choice moet men le
ren het beste antwoord te kiezen
en er niet van uitgaan dat er één
goed is en de andere antwoorden
slechts onzin bevatten".
"Ook wijzen wij op een fout die in
de psychologie de fout 'meer van
hetzelfde' wordt genoemd. Een
student leert heel nauwgezet de
feiten, hij zakt omdat hij geen in
zichtelijke kennis heeft. Vervol
gens gaat hij de feiten en details
er nog nauwgezetter instampen,
men gaat de bestaande gewoonte
verfijnen maar daarmee wordt
de werkelijke fout, het op die
wijze niet verkrijgen van inzicht,
niet aangepakt. Men moet dus
voor een andere aanpak in stude
ren kiezen en niet de foutieve
manier van studeren steeds ver
der gaan verfijnen".
Behandelaars
De eerste twee cursussen be
staande uit 5 lessen, zitten er in
middels op.
(Foto Holvast!
Het tweetal over de opzet:"De
cursus is een toepassing van
Amerikaanse denkbeelden. Wij
zijn geen onderzoekers, maar be
handelaars. Wij maken gebruik
van Amerikaanse onderzoekin
gen en methoden waar resulta
ten mee zijn behaald. We hebben
een cursus opgezet handelend
over een herkenbaar probleem
waarvoor men kan intekenen.
Dat is een heel concreet aanbod
zodat de student in grote trekken
weet wat hem te wachten staat.
Er komt geen persoonlijkheids
therapie aan te pas, zoals veelal
in de psychologie gebeurt wan
neer er klachten zijn. Er wordt in
deze cursus niet gewroet in het
verleden in dp trant van: hoe was
de relatie met uw vader? Er
wordt op een concrete klacht in
gegaan en de hulpvrager kan zelf
beslissen of hij daar wat voor
voelt. In een eerste gesprek ma
ken we de cursisten duidelijk dat
het gewoon een kwestie van een
paar weken hard werken is, met
huiswerk".
"Op het programma staan onder
meer ontspanningsoefeningen.
Het op een adequate wijze leren
omgaan met spanning. Weten en
voelen waar de spanning zit,
voorhoofdspieren, schouder- en
nekspieren enz. Niet in paniek
raken maar weten wat er aan de
hand is. De ontspanningsoefe
ningen lopen door de hele cursus
heen, mensen dienen ze thuis te
oefenen".
"Wij praten op de cursus optimis
tisch, hoopgevend en enthou
siast. Maar dat slaat niet zomaar
over. Je moet de mensen overha
len want de angst zit er echt diep
in gebakken. Mensen hebben
heel sterke gewoonten en staan
zeer kritisch ten opzichte van
ons, benaderen ons met een hou
ding van: zij kunnen er vast ook
niets aan doen. Bij de cursisten
zit de scepsis over de eigen mo
gelijkheden er meestal zo diep in
dat ze na het slagen voor een exa
men zeggen:'Ik heb geluk gehad'
of 'Het examen was deze keer be
lachelijk eenvoudig'. Een stu
dent die na onze cursus opeens
wel succes op een examen boek
te zat daar eigenlijk een beetje
mee in z'n maag. Het slagen ver
oorzaakte een ongemakkelijk ge
voel, het bevestigde niet hoe hij
over zichzelf dacht".
Effecten
Bert van Loon en Rob Topman zijn
zeker van plan om door te gaan
met hun cursus al hopen ze dan
wel met wat meer door examen
angst gehinderde studenten
aan de slag te kunnen. "In de toe
komst willen we per cursus toch
wel zo'n stuk of 10 cursisten. Het
liefst zagen we dat ons initiatief
zich zou uitbreiden. Wij hebben
het in gang gezet, anderen kun
nen het overnemen temeer daar
wij ons moeten beperken tot stu
denten. Maar het probleem
speelt natuurlijk ook bij met-stu
denten. Wij zouden niet-studen-
ten, die ook last hebben van exa
menangst, willen adviseren er bij
hulpverleners op aan te dringen
zich met dergelijke cursussen te
gaan bezighouden. Het is echt
niet zo ingewikkeld en hoewel
wij in Leiden nog weinig kunnen
zeggen over de effecten hebben
de ervaringen in Amerika wel ge
leerd dat een dergelyke cursus
tot een verminderde angst en
vaak betere examenresultaten
leidt".
"Ik had een enorme angst voor
mondelinge tentamens Dat
ging gepaard met geweldige
lichamelijke spanningen Het
zweet brak me aan alle kan
ten uit Tijdens het tentamen
kwam ik bijna niet meer uit
m'n woorden, begon ik te
stotteren wat ik normaal niet
doe. Dat is een hele rare erva
ring. Na zo'n tentamen kwam
ik werkelijk helemaal uitge
put thuis. De dagen voor een
tentamen liep ik constant
naar het toilet. Trouwens, het
afspreken van een tentamen-
datum was een hele toestand.
Dat schoof ik eindeloos voor
me uit. Op zo'n manier gaat
de studie natuurlijk wel lang
duren. Na drie jaar tobben
ben ik toen maar eens naar
studentenpsycholoog Bert
van Loon gestapt".
Aan het woord is een Leidse
student die liever anoniem
wenst tc blijven maar wel be
reid is te praten over zijn ten
tamenangst Hu volgde overi
gens niet de cursus maar had
een serie individuele ge
sprekken met Van Loon
waann de tijdens de cursus
gevolgde werkwijze werd ge
hanteerd.
"Het lijkt op het eerste gezicht
weinig spectaculair wat er ge
beurt maar ik verwacht er
toch wel resultaat van. Ik heb
sinds de gesprekken nog
geen tentamen afgelegd,
maar ik heb nu het gevoel dat
ik er heel anders tegenover
sta. De studentenpsycholo
gen maken je bewust van een
aantal onzinnige zaken. Je
gaat jezelf vragen stellen die
je je eerst niet stelde. Vroeger
vond ik dat ik niet mocht
blunderen. Nu denk ik: waar
om zou ik met mogen blun
deren? Je wordt gedwongen
tot nadenken, je probeert je
emoties onder controle te
krugen. Waarom zou je bang
zijn, waarom zou je geen zelf
vertrouwen hebben? Ieder
een is wel eens nerveus. Als
ik me nu niet lekker voel dan
denk ik aan hun vragen. Ze
bekijken het positief, daar
moet je mee aan de slag. Je
moet het natuurlek wel zelf
doen. Maar ik heb het gevoel
jaren op een blind spoor te
hebben gezeten waarin de
angst steeds groter werd. Dat
is driejaar geleden begonnen
met een rot tentamen dat vol
ledig mislukte. Ik was toen
mentaal gekraakt en ben daar
niet meer bovenop gekomen.
Ik heb me de afgelopen jaren
laten wiegen op de golven
van m'n emoties. Nu benader
ik de zaken rationeel. De ont
spanningsoefeningen heb ik
overigens niet gedaan. Maar
door die gesprekken met Van
Loon ben ik ook anders gaan
denken over die lichamelijke
klachten. Wat geeft het eigen
lijk als je stottert fijdens een
tentamen. Als je een ant
woord weet dan weet je het
en dan maakt het niks uit of
je daarbij wat stottert Men
moet mij op dat moment
maar nemen zoals ik ben".
Voor veel leerlingen die het
middelbaar onderwijs suc
cesvol hebben afgerond is
het vaak uiterst moeilijk een
keuze te maken uit de veel
heid van studiemogelijkhe
den en beroepsopleidingen.
Het komt meer dan eens voor
dat een gedane keuze achter
af wordt betreurd met alle
vervelende gevolgen vandien
(afbreken en7of veranderen
van studie, geen werkvreug-
de in het vak waarvoor men
is opgeleid enz.).
Die verkeerde beslissing kan
men de jongeren vaak nau
welijks aanrekenen want het
is zeer de vraag of de middel
bare school, met zijn sterke
gerichtheid op cijfers en het
behalen van een diploma, de
leerlingen wel voldoende
voorbereidt op de te maken
keus. Een keus die richting-
bepalend kan zijn voor de
rest van iemands leven.
Op de Vrije Hogeschool in
Driebergen wordt via een
'vrij studiejaar' geprobeerd
jongeren te helpen bij het
maken van een verantwoorde
keuze. Vragen als 'Wat kan ik
eigenlijk?', 'Hoe kom ik tot
een echte keuze ten aanzien
van studie of beroep?', 'Wel
ke verantwoording legt mijn
keuze mij op?' en 'Welke
richting wil ik mijn leven ge
ven?' komen aan de orde tij
dens het studiejaar waarin
wordt gepoogd een brug te
slaan tussen de middelbare
schoolperiode en de te kiezen
vervolgopleiding.
Vermoeiend
De levensbeschouwelijke basis
van de Vrije Hogeschool
wordt gevormd door de zoge
naamde antroposofie van de
Duitser Rudolf Steiner. Dat
is een bepaalde 'leer' waarbij
ten aanzien van opvoeding en
onderwijs minder accent
wordt gelegd op het verwer
ven van kennis als wel op de
ontwikkeling van het wils- en
gevoelsleven en het bijbren
gen van sociale vaardighe
den.
Arnoud Lagendijk, 18 jaar en
afkomstig uit Dordrecht, is
op het ogenblik één van de
ongeveer 140 deelnemers aan
het vrije studiejaar in Drie
bergen. Aanvankelijk had hij
na de middelbare school wis
kunde willen gaan studeren
aan de Leidse universiteit.
Zijn ouders hadden zelfs al
een kamer voor hem geregeld
toen hij het in zijn hoofd
kreeg een jaartje Vrije Hoge
school te gaan doen. Arnoud-
:"Wiskunde leek me wel
leuk, ik was er op school vrij
goed in. Toch was ik niet ze
ker van m'n zaak. Ik had het
gevoel nog niet echt rijp te
zijn voor een duidelijke stu
diekeuze. Enthousiaste ver
halen van een vriend die het
vrije studiejaar had gedaan
paxten me. Zo ben ik in Drie
bergen terecht gekomen en
ik heb er eerlijk gezegd tot nu
toe geen spijt van al kost de
opleiding waanzinnig veel
energie. Al dat sociale bezig-
zijn, het is heel vermoeiend
en het neemt al je tijd in be
slag. Het hangt natuurlijk
van je eigen instelling af
maar voor de meesten is het
echt geen jaartje freewhee
len".
Omdat kunstzinnig bezigzijn
van groot belang wordt
geacht voor het ontwikkelen
van sociale vaardigheden ne
men kunstvakken een voor
aanstaande plaats in op het
lesprogramma. Pottenbak
ken, boetseren, tuinieren,
schilderen en tekenen, to
neel, muziek en eurythmie
bepaalde bewegingsleer) ko
men volop aan de orde, onder
meer in de circa anderhalve
maand durende introductie
periode waarin het werken in
mentorgroepen centraal
staat. Arnoud daarover:"Een
mentorgroep telt ruim 20
mensen die elke ochtend bij
elkaar komen. Via gesprek
ken en allerlei andere bezig
heden, noem het maar thera
Arnoud Lagendijk voor het
gebouw van de Vrije Hoge
school: "Al dat sociale bezigzijn
is heel vermoeiend".
pieachtige spelletjes al wekt
dat misschien verkeerde
ideeën, wordt geprobeerd el
kaar beter te leren kennen. Je
wordt ook geacht iets over je
zelf te vertellen, over je leven
tot nu toe, waarom je op
school zit, wat je wilt gaan
doen enz. Sommigen doen
dat heel dramatisch, anderen
juist heel luchtigjes. Kortom,
elke mentorgroep doet die
kennismakingsperiode op z'n
eigen manier".
"Daarna volgen de studiekeu-
zeweken. Daarin worden stu
dies op een rijtje gezet. Wat
houden ze in? Verder word je
gewezen op vragen die je je
zelf moet stellen als je voor
een beroep kiest. Hoe ben ik
en welk beroep zou bij m|j
passen? Op de Vrije Hoge
school zijn twee beroepskcu-
zestagiaires die een archief
over allerhande studies en
beroepen hebben opgezet
met wie je kunt gaan praten
als je daaraan behoefte hebt.
Er worden in die penode ook
excursies naar instellingen
en eventueel bedrijven geor
ganiseerd".
"Dan zijn er de projectperio
den. Zo'n periode duurt 4 5
weken waarin je met een
groep aan één onderwerp
werkt. De grootte van de
groep is afhankelijk van de
animo voor het betreffende
onderwerp. Mentoren en stu
denten kunnen zelf onder
werpen aandragen. Op het
ogenblik zijn er bijvoorbeeld
projectgroepen bezig met
volksdansen, cabaret, antro
posofie. Faust, studievaardig
heden, kunst na 1945 en oor
logsvraagstukken. Aan het
slot van een projectperiode
laat elke groep zien wat men
heeft gedaan".
(Foto Joo Poulussen)
Naast het bovenstaande func
tioneren het hele jaar door
studiegroepen die één keer
per week werken aan één be
paald onderwerp en worden
er colleges gegeven over za
ken als levens- en mensbe
schouwingen, sociale weten
schappen, biografie en psy
chologie.
Groepsgebeuren
Arnoud Lagendijk:"Het is op
de Vrije Hogeschool een
enorm groepsgebeuren. Ie
dereen staat er anders in
maar je hebt in ieder geval
veel sociale contacten. Ik
denk dat ik dat de eerste
maanden in m'n nieuwe stu
die wel zal gaan missen. Veel
mensen die het vnje studie
jaar hebben gedaan hebben
die ervaring Qua sfeer en
contacten betekent een stu
die na de Vrije Hogeschool
een hele omschakeling Daar
om is het van belang dat er
aan de Hogeschool aan je
wilsvorming wordt gewerkt.
Je moet jezelf kunnen en wil
len redden. Ik heb besloten
sociale geografie in Amster
dam te gaan studeren. Dat
lijkt me meer maatschappij
gericht dan wiskunde en
voor zo'n studie voel ik toch
Arnoud Lagendgk behoort tot
de 'gelukkigen' die er eens
een jaar de tyd voor kunnen
nemen om te onderzoeken
wat ze nu eigenluk willen,
een voorrecht dat alleen om
financiële redenen al voor ve
le schoolverlaters niet is weg
gelegd. Althans niet aan de
Vrye Hogeschool in Drieber
gen waar de opleiding 8000
gulden kost, nog afgezien van
allerlei bijkomende kosten,
buvoorbeeld voor eten op
school en voor het wonen op
een kamer in de omgeving
van de Hogeschool. De hou
ding van de Hogeschoollei-
ding, die volgens Arnoud La-
geodgk laks' is in het aanvra
gen van subsidies omdat men
geen bemoeienis van het rijk
wil. werkt de hoge kosten in
de hand.
Noch thans stromen de studen
ten uit alle delen van het land
toe. nu al zo'n tien jaar. Om
dat het vr\je studiejaar ken
nelijk in een behoefte voor
ziet Arnoud Lagendijk:"Er
zal wel verschillend over
worden geoordeeld maar zo'n
jaar bezinning op wat je nu
eigenluk wilt is natuurlijk
niet weggegooid Want het
maken van een verantwoorde
studie- of beroepskeuze, dat
is met niks"
