"Gewoon even schoon schip
maken. Met goed verstand"
De ondernemers, de politiek en de crisis (1)
r 7
G. Hvan Drieltopman van Koninklijke Wessanen:
De economische malaise slaat
op alle fronten hard toe. Tot
vervelens toe wordt de BV
Nederland opgezadeld met
sombere berichten over
bedrijfssluitingen en
oplopende werkloosheid. Het
probleem is voor iedereen
duidelijk. Er komt te weinig
geld binnen. De
verzorgingsstaat wordt te
duur. Dus iedereen moet
inleveren. Alleen dan kan de
economie zich herstellen.
Maar niemand weet precies
hoe. Economen, politici,
werkgevers en werknemers
roepen om het hardst dat er nu
knopen moeten worden
doorgehakt. Maar dat is niet
makkelijk. Economische
wetmatigheden zijn
spaarzaam. Er zijn dus keuzes
te over. Bovendien gooi je de
verworvenheden van de
welvaartsstaat - zoals een
sociaal zekerheidsstelsel - niet
zomaar even overboord. Het
zijn (dan) impopulaire
maatregelen die moeten
worden genomen. En dat kost
veel pijn en moeite.
Om de legstukjes van de
economische puzzel een beetje
te ordenen, brachten
hooggeleerde heren vorig jaar
een reeks van voorstellen ter
tafel. De commissie-Wagner
kwam met een rapport over
herindustrialisatie.
Economische deskundigen
van de Sociaal-Economische
Raad kwamen met een
soortgelijk rapport. Een
ambtelijke werkgroep
presenteerde een aantal
varianten om te bezuinigen.
En het moeizaam
geconstrueerde kabinet-Van
Agt II bracht een
regeringsverklaring uit die
doordrenkt was van
trefwoorden als nieuw
industrieel élan, innovatie
(vernieuwing) en matiging.
Mooie woorden. Maar nu de
praktijk. Hoe wordt er op de
werkvloer van de economie
tegenaan gekeken? In een
serie interviews die de
komende weken in deze krant
zullen verschijnen, geven zes
Nederlandse top-ondernemers
daar antwoord op. Over één
ding zijn ze het alle zes eens:
"Winst maken mag weer in
Nederland". Vandaag deel I.
Een gesprek met G.H. van
Driel, voorzitter van de raad
van bestuur van Wessanen,
het grootste voedings- en
genotmiddelenconcern in
Nederland.
Door
Ton van Brussel
en Wim Wirtz
"Een ondernemer is geen
politicus. Ik bedoel: als je
die in de banken van de
Tweede Kamer zou neer
zetten, zou hij er niet zo
verschrikkelijk veel van
terecht brengen. Hij vindt
dat toch een heel andere
sfeer en mentaliteit".
Aanvankelijk houdt hi^de
boot ferm af: orlderhb-
mers doen immers geen
politieke uitspraken. Maar
de grenzen zijn moeilijk te
trekken. Waar houdt het
ondernemen op en waar
begint de politiek? Gaan
deweg wordt hij toeschie
telijker. En aan het eind
van het gesprek praten we
toch over politiek.
"Ik vind Terlouw een hele aardige
man, al ken ik hem persoonlijk
helemaal niet. Dus zeg ik: the
proof in the pudding is in the ea
ting, we zullen eerst maar eens
kijken wat-ie er allemaal van te
recht brengt".
"Ik vind dat de politiek, in het alge
meen geredeneerd, de beste
mensen op de beste plaats be
hoort te zetten. Een definitie van
politiek mag niet zijn dat je op
den duur toch maar eens minis
ter moet worden als je lang ge
noeg in die Kamer hebt gezeten".
- U zegt dan: liever een zakenkabi
net met deskundigen.
"Mag ik dit zeggen: ik denk dat als
het in dit land op den duur zo
doorgaat zoals het nu gaat - want
I er gebeurt niks en dat kan na
tuurlijk niet - dan zou het niet on
verstandig zijn als de politiek be
reid zou zijn daar een zakenkabi
net neer te zetten".
- En dan zouden ze daar natuurlijk
ondernemers voor vragen.
"Ja. Maar zo'n kabinet mag geen
regel worden, het is een uitzon
dering. Je hebt het toch bij een
onderneming ook wel eens dat
het heel slecht gaat en dat de
raad van commissarissen besluit
er een meneer neer te zetten met
meer volmachten dan z'n voor
gangers ooit hebben gehad?".
"Daarom is het misschien wel ver
standig dat u eens met onderne
mers praat, omdat je dan een an
dere invalshoek krijgt. U weet:
als je met politici praat, krijg je
allemaal beloften. Wat je nodig
hebt zijn een paar kerels die zeg
gen: ja, het zou toch wel leuk zijn
als we nou es afscheid namen
van de poütiek en eeri zakenka
binet in elkaar gingen zetten. De
democratie moet je daarbij recht
overeind houden, zodat daar
geen beschadigingen- komen.
Maar wel even schoon schip ma
ken. Met een paar niet-politiek
gerichte mensen. Met goed ver
stand. En die zijn er in dit land.
Gewoon, die zaak op poten zet
ten. Ik denk dat je daar in dit
land erg mee gediend zou zijn".
De globale redeneertrant van Van
Driel (59) keert vaak terug. Hij re
lativeert graag en veel. Een jovia
le man die makkelijk met men
sen omgaat. Als wij op het punt
staan zijn kamer te betreden,
draagt hij dat nadrukkelijk uit:
"Kom toch binnenjongens
Van Driel is aan het bedrijfsleven
ontsproten. Hij begon zijn loop
baan in de havens van Rotter
dam. Was van 1959 tot 1962 direc
teur van een stuwadoorsonder
neming, maakte daarna vijf jaar
lang deel uit van de groepsdirec
tie van een veembedrijf. Als
voorzitter van de raad van be
stuur van Koninklijke Wessanen
nv (sinds 1970) zetelt hij in een
modern zakelijk gebouw, ergens
in een uithoek van Amstelveen.
Daar leggen wij met enige
schroom ons breiwerk van de
economische crisis op tafel.
- Je hoort vaak dat het onderne
mingsklimaat in Nederland niet
deugt. Klopt dat?
"Ik weet het niet. Ik heb daar ver
schrikkelijk veel moeite mee om
dat maar elke keer te zeggen.
Kijk, er is wat anders aan de
hand. Het gaat in Nederland
slecht. Dat ligt niet alleen aan de
regering, dat ligt ook niet alleen
aan het sociale pakket, al heeft
Nederland natuurlijk wel reuze-
goeie sociale voorzieningen".
"Waar het om gaat is datje de eco
nomie zodanig opkrikt datje hoe
dan ook een continuiteit van het
economische leven kunt bewerk
stelligen. Maar dat is helemaal af
hankelijk van vraag en aanbod,
van de situatie waarin Nederland
zich kan profileren. Ik vind bij
voorbeeld dat ondernemingen
die hier geen redenen van be
staan meer hebben, maar wat an
ders moeten gaan doen. Zo is het
in Nederland altijd gegaan. Ne
derlanders zijn altijd kerels ge
weest die bereid waren om elk
ogenblik weer nieuwe risico's te
nemen. Maar je moet ze ook de
kans geven om die risico's te ne
men en om daarbij eventueel uit
te glijden".
- In deze tijd wordt de druk op de
politiek steeds groter om onder
nemers wat meer armslag te ge
ven. Minder beperkende regelin
gen, lastenverlichting.
i"Ja, en waarom vraagt mén dat?
Niet omdat die ondernemer zo
verschrikkelijk graag zelf erg
veel geld wil verdienen; dat geld
heeft-ie nodig voor investerin
gen. Maar die ondernemer wil
dat bedrijf continueren. En als u
die ondernemer de muts over de
oren trekt en je gebruikt hem als
melkkoe, dan zijn we verkeerd
bezig".
"Je moet hem de gelegenheid ge
ven om tegenover het buitenland
te concurreren. Want het buiten
land is onze backbone. Het bui
tenlandse aandeel in de omzet
van onze onderneming is meer
dan zestig procent. Dat betekent
dat wij heel sterk afhankelijk zijn
van dat buitenland. Nou kan je
daar alleen maar concurreren als
je de zekerheid hebt dat je met
een redelijke kostprijs kunt blij
ven werken. Dat kun je bereiken
door aan een paar factoren iets te
doen. De belastingen zijn er één
van. De lonen zijn dat ook".
- Die loonkosten zijn te hoog?
"Ik denk dat je iemand goed kunt
betalen als hij daar een goeie
prestatie voor levert. Ik betwijfel
dat niet, ik bestrijd dat ook niet.
Ik wil ook niet beweren dat de
produktiviteit in de benen is ge
zakt, want ik denk dat als je dat
vergelijkt met andere landen het
best meevalt. Maar op het gebied
van de loonkosten zou wat meer
de tering naar de nering moeten
worden gezet. Als je als bedrijf
wat minder verdient dan moet je
ook als werknemer wat minder
verdienen. Aan de andere kant:
als je wat meer verdient moet je
werknemers ook wat geven. Dat
vind ik reëel".
"Maar als een bedrijf opgezadeld
wordt met een verhoging van de
lonen in een periode dat-ie net in
een verliesgevende situatie zit,,
dan krabbel je wel eens op je
hoofd. Dat zijn dingen, vind ik,
die uiteindelijk door de politiek,
de vakbonden en het hele maat
schappelijke bestel, de sociale
zekerheid, zijn ingegeven. Ieder
een weet dat-ie er automatisch
wat bij krijgt als het jaar ten ein
de is. Een Vijf procent prijscom
pensatie, of zes procent Op die
manier wordt de ondernemer ge
confronteerd met een continu
stijgende last.
- Maar wat zou politiek Den Haag
daar dan aan moeten doen?
"Die zou een veel vrijere loonpoli
tiek moeten creëren en de onder
nemer wat meer ruimte moeten
geven. In een bedrijf moet je
kunnen werken met classifica
ties. Afhankelijk van hoe goed de
man is deel je hem in. Je beloont
hem naar zijn prestatie. Die
ruimte zit er best in. Je mag hem
dan best een maximum geven,
maar verschillende beloningen
in een zelfde functie, dat moet
kunnen".
- Toen er nog geen loonmaatregelen
waren en de politiek zich er dus
niet mee bemoeide, was de loon
kostenstijging toch niet misselijk.
"Nee".
- Met andere woorden: als je vrije
onderhandelingen hebt is dat he
lemaal geen garantie dat er geen
loonstijging komt.
"Nee, dat is het natuurlijk ook
niet".
Koninklijke
Wessanen nv is
het grootste
voedings- en
genotmiddelen
concern in zijn soort
in Nederland en
Europa. Het
heeft ruim 3.500
mensen in dienst,
een omzet van 2,5
miljard gulden
en heeft
vestigingsplaats
en in de gehele
wereld.
Wessanen heeft
vijf groepen,
namelijk
diervoeding,
vlees, zuivel,
meel, en cacao en
olie. De
produkten
variëren kortom
van
chocoladehagel
tot varkensvoer.
Van Driel: "Een
bedrijf
is geen
levens
verzekerings
maatschappij",
Foto Dirk Ketting
- Kennelijk is het dus niet alleen de
politiek die een factor is in de
loonkostenstijging.
"Nee, dat is een ontwikkeling die
de welvaart heeft gebracht. Ik
moet ook zeggen dat Nederland
de laatste jaren op het gebied van
de inflatie duidelijk heeft gewon
nen. Vanuit die optiek heeft het
Nederlandse bedrijfsleven zijn
concurrentiepositie ten opzichte
van het buitenland ook kunnen
versterken. Want het gaat overal
slecht hoor. Niet alleen hier".
- Het laag houden van de inflatie is
erg belangrijk geweest voor het
bedrijfsleven. Dat is gekomen
door loonkostenmatiging en
doordat de overheid de tekorten
niet heeft weggewerkt door geld
te scheppen maar door te lenen.
Dat heeft een zeker voordeel op
geleverd., bijvoorbeeld in de con
currentieverhouding met West-
Duitsland. De overheid heeft dat
dus mogelijk gemaakt.
"Ja, nou, ik ben het er ook wel mee
eens dat de overheid, van welke
signatuur die dan ook moge zijn,
op bepaalde momenten inder
daad ingrypt om orde te brengen
in de economische verhoudin
gen. Dat vind ik inderdaad zin
vol, want daar zijn we niet zo
slecht bij gevaren".
- Als we ons dan even op de ar
beidsvoorwaarden concentreren.
In de periode van vrije onder
handelingen zijn er vanuit de
vakbeweging voorstellen gedaan
- prijscompensatie, een initiële
loonsverhoging. Maar de vakbe
weging had ook een aantal im
materiële eisen, bijvoorbeeld de
arbeidsplaatsenovereenkomst.
Toen zeiden de bedrijven: dat
nooit, trokken de geldbuidel open
en kochten zo'n immateriële eis
af. Dan zie je de loonkosten stij-
gen.
"Die eis is afgekocht, ja. Maar ik
denk dat de vakbonden langza
merhand tot het bewustzijn zijn
gekomen dat het in het bedrijfs
leven slecht gaat en dat je niet
meer met exorbitante eisen kunt
komen. Ik denk dat je daardoor
ook beter met elkaar kunt pra
ten".
- Nu is er een aantal loonmaatrege
len geweest. Die houden de loon
kosten laag. Dat is toch uiterma
te gunstig voor het bedrijfsleven?
"Ik weet het niet".
- Dan kun je als bedrijf zeggen: zie
zo, geen last meer van de vakbe
weging.
"Nee, dat is niet waar. Dat is hele
maal niet waar. U weet net zo
goed als ik dat de mensen in dit
land uiteindelijk werken voor
geld. Een loonmaatregel moet je
nemen als de economische om
standigheden slecht zijn. Maar
als het je als bedrijf goed gaat,
dan moet je de mensen laten
mee-delen. Ze begrijpen er an
ders niets van wanneer zij van de
overheid niets mogen krijgen. Ik
zie al dat je bedrijf goed loopt en
je zegt tegen je mensen: jongens,
we hebben goed gedraaid, we
hebben goed geld verdiend,
maar voor jullie zit er niks in.
Dan raak ik m'n mensen kwijt".
- Nu zitten we voor het dilemma dat
het economisch slecht gaat. Dat
de goede bedrijfsresultaten van
Wessanen eerder een uitzonde
ring zijn dan een regel. U kunt
zich zo'n extraatje voor goede
werknemers permitteren.
"Ja. Dat is ook geluk, haha. Onder
nemen is vijftig procent geluk en
vijftig procent gezond verstand.
Van allebei alles, dat werkt niet".
- Maar Den Uyl hanteert de gemid
delde loonsom over de hele linie.
Die zegt dan: één procent minder
voor de laagste inkomens, niet
meer, plus een beperkte loon
maatregel die nivellerend werkt.
Zegt u dan: dat is politiek voor
de achterban, dat is niet realis
tisch?
'Politiek is niet gebaseerd op ratio
nele grondslagen, zij is daarom
ondoorzichtig. Je kunt zeggen:
democratie is de slechtste vorm
van dictatuur, al is dat natuurlijk
ook overtrokken. Maar ik vind
inderdaad dat de politiek zich
over het algemeen te sterk richt
op wat de achterban uiteindelijk
vindt dat er moet gebeuren".
'Ik denk dat je je meer moet rich
ten op de middenmoot. Want
naar mijn gevoel moet je meer
aandacht besteden aan de jeugd
dan aan wat voor deel van de be
volking dan ook. Die moet uit
eindelijk de kansen krijgen om
aan de slag te gaan. Daar moetje
voor zorgen. En dat bereik je niet
door allerlei loonmaatregelen.
Dat kun je alleen bereiken door
een zekere goodwill te kweken,
zodat de ondernemer wat meer
in de belangstelling komt te
staan".
Maar daar is ook werkgelegen
heid voor nodig. De vakbeweging
eist in dit opzicht zekere garan
ties. De werkgevers staan daar
als vanouds lijnrecht tegenover.
Dan gebeurt er niets en dan
grijpt de overheid dus in.
'Maar luister nou es joh, vóór de
oorlog had je ook werkverschaf
fing en dat soort zaken. Dat heeft
toch ook nooit enig succes ge
had? Algemeen is gebleken dat
de overheid als zij zich met de za
ken, met de ondernemingen,
ging bemoeien, niet veel succes
heeft gehad. En dat is uitgere
kend die overheid die maar
steeds samen met de vakbewe
ging blijft zeggen dat er meer
werkgelegenheid moet komen.
Ik zeg: die werkgelegenheid
moet je bij die ondernemer gaan
halen. Je moet hem de ruimte ge
ven en dan creëer je werkgele
genheid".
Maar ondernemers hebben in dit
opzicht toch niet zoveel te bieden.
U zegt: geef ze de ruimte, dat
biedt de beste kans op werkgele
genheid. Of dat zo is, moeten we
maar afwachten. U kunt geen en
kele garantie geven.
"Een bedrijf is geen levensverzeke
ringsmaatschappij. Nee, ik kan
geen garanties geven"
- Japan is in dit opzicht wel een le
vensverzekeringsmaatschap pij.
"Ja natuurlijk, daar komt-ie weer.
Japan wordt elke keer als groot
voorbeeld aangehaald. Die Ja
panners hebben natuurlijk ook
een andere inslag. Die maken al
les wat ze bij een ander als
grondstof hebben gekocht. En
hun levensstandaard is natuur
lijk ook anders. Die is lager dan
hier.
- Iets anders: u erkent dat de crisis
een internationaal fenomeen is.
Daar zit een zeker sneeuwbalef
fect in. Als de overheid nou ook
nog eens drastisch gaat bezuini
gen, dan wordt er hier minder be
steed en wordt die crisis alleen
maar groter.
"Als het slechter gaat moet je wel.
Meer uitgeven dan je hebt, gaat
toch niet? Doe je dat thuis wel?
In zo'n situatie moet de overheid
hetzelfde doen als een onderne-
U zit in de sector van de primaire
levensbehoeften, voedingsmidde
len. U zit goed. Maar het is jam
mer voor al die mensen die in de
secundaire levensbehoeften zit
ten, bijvoorbeeld de woning
bouw. Die gaan dan voor een
deel kapot.
'Ik weet het niet. Maar als er geen
koopkracht is, wordt het daar in
derdaad wel moeilijk Maar wat
kopen ze niet allemaal? Je kunt
toch wel produkten maken die
nuttig zijn? Ik denk dat dc klant
overvoerd is met een materiële
welstand die niet echt nodig is.
Hoeveel hebben de mensen niet
thuis staan? Ze kopen spullen
die ze nooit gebruiken".
- Investeringsloon en deeltijdar
beid. Wat vindt u daarvan?
"Ik ben voor investeringsloon als
dat een zinvolle besteding zou
blijken te zijn voor de continui
teit van de onderneming en als ik
mijn kapitaal niet ergens anders
vandaan kan halen. Maar in prin
cipe ben ik er voorstander van
om mijn geld van de vrije kapi
taalmarkt te betrekken".
"Deeltijdarbeid, ik weet het niet.
Zou het leuk vinden om elke»
dag van 's morgens acht tot elf
uur te werken en dan maar naar
huis te gaan en te zeggen: nou,
zoek het verder maar uit? Ik
weet niet of je de mensen er alle
maal zo snel rijp voor krijgt. Een
halve week werken en voor de
rest voetballen. Ik denk dat men
sen daar niet zo gelukkig mee
zullen zijn".
- Laten we nog even terug gaan
naar de politiek. In Amerika be
spelen de bedrijven de politiek
vrijwel dagelijks. Ze hebben zelfs
een gebouw in de buurt van het
Huis van Afgevaardigden staan.
De stem van het bedrijfsleven
klinkt daar door in het parle
ment. In Nederland veel minder.
"Ja, en dat vind ik jammer. Ik zeg
niet dat wij aan politiek moeten
doen. Maar we moeten wel bij de
politiek gehaald worden. De po
litiek moet zich meer afstemmen
op wat de ondernemer eigenlijk
denkt. Ondernemers zijn niet on
genegen contacten te leggen met
politici en omgekeerd zal dat ook
wel niet zo zijn. Maar er zijn op
het ogenblik toch veel politici in
Nederland die als groep gewoon
niet met ondernemers in contact
durven te treden omdat zij an
ders bg hun achterban in een
verkeerd daglicht komen te
staan. De ondernemer heeft bij
velen toch nog vaak dat imago
van: die heren hebben zoveel in
vloed. Maar dat is helemaal niet
- Zou u zich iets aan de politiek ge
legen laten liggen aLs u plannen
hebt om te investeren in een poli
tiek omstreden land?
"Ja kijk, als je in Perziè een bedrijf
gaat stichten en meneer Chomei-
ni komt het van je afpakken, da's
niet zo lollig natuurlijk. Je moet
dus als ondernemer vanuit je ei
gen optiek gaan kijken waar je
gaat zitten. Je zoekt dan een sta
biel politiek klimaat en ook een
stabiel economisch klimaat".
- Maar als in een land de mensen
rechten worden vertrapt?
"Wij houden er wel rekening mee.
Als ik hier allemaal spandoeken
en optochten voor de deur zou
krijgen, hahaha, dan weet ik het
nog niet. Maar ik redeneer in eer
ste instantie vanuit de onderne
mersvisie, dat moet je me niet
kwalijk nemen. Ik doe ook wel
eens dingen waarvan ik zeg: per
soonlijk heb ik daar moeite mee,
maar voor de onderneming is het
goed".
"Als ik een voorbeeld mag geven.
Kijk, Wessanen was tot voor drie
jaar geleden de grootste kalve-
renmesterij van West-Europa.
We hebben daar veel geld mee
verdiend Maar persoonlijk vond
ik het niet zo lollig Als ik daar
dan bij die kalveren in die boxen
ging staan, die beesten, dat vond
ik verschrikkelijk. Maar als die
mensen van ons dan zeiden: me
neer Van Driel, dat is een mooie
zaak want dat levert wat op, dan
vind ik het economisch een aar
dige winkel en probeer ik het
maar te vergeten".
- Als je alles zo eens op een rijtje zet,
dan ivordt ondernemen eigenlijk
steeds minder leuk hé' AI moeten
we erbij zeggen dat u wel de in-'
druk wikt het nog graag te doen.
"O ja, vindt u. Nou ja, ik moet van
m'n vrouw ook elke avond met
een vrolijk gezicht thuis komen.
Maar u hebt gelijk, het wordt
steeds moeilijker, omdat er na
tuurlijk van alle kanten op je
wordt gedrukt".
Maar als er iets in politiek Den
Haag wordt bekokstoofd, dan
zegt u toch: laat ze maar, ik zie
wel wat ervan komt
"Ja, ik vind dat je dat wel moet
doen Als zij het daar niet met el
kaar eens zyn. stop ik echt niet
met ondernemen". Strekt de rug.
priemende wijsvinger "Want on
dernemen is het doel waarnaar
w\) streven Heft fier het hoofd:
"De handen uit de mouwen, de
handen aan de ploeg, bepeinzen
en beschouwen, dat doen er in
Nederland al genoeg, hahahaha"
(komende donderdag drs. A. C.
Helfrich, president-directeur van
Shell-Nederland).
