Voortgang
elektronica
schept
onthutsend
toekomstbeeld
Juffrouw Ans, ik kom
een kwartiertje later"
Is het voorgaande verhaal fantasie of werkelijkheid?
Zullen werkelijk al de daarin genoemde zaken over
20 jaar mogelijk zijn? Ik vrees dat het antwoord op
die vraag een duidelijk 'ja' is. Al lijkt het bizar om
in een tijd met gigantische economische proble
men een toekomst te schetsen met een aantal mo
gelijkheden die op het eerste oog volstrekt overbo
dig zijn.
Het afgelopen jaar heb ik me
intensief met deze zaken be
ziggehouden. Ik bezocht vele
bedrijven in Japan, de Ver
enigde Staten en Europa. De
meeste bezoeken betroffen
de ontwikkelingslaboratoria
van deze bedrijven. Zo maak
te ik een reis langs de resear
chinstituten van ITT in Euro
pa, bezocht ik het AEG-Tele-
funken-ontwikkelingscen-
trum in het Duitse Ulm en
ging ik kijken bij British Te
lecom, British Aerospace en
uitvinder Clive Sinclair.
Het beeld dat zich nu aan me
opdringt is zo onthutsend dat
het me vervult met een grote
bezorgdheid. We gaan een
toekomst tegemoet die nog
veel meer en veel sneller ver
anderingen in petto heeft dan
we th^ns gewend zijn. Vooral
als de ontwikkelingen uit ve
le bedrijven worden gecom
bineerd, krijgen we een ont
hutsend plaatje. Enkele
hoofdlijnen uit die ontwikke
lingen zullen kort worden sa
mengevat.
Televisie
Enkele nieuwe televisie-ont
wikkelingen zijn al aange
kondigd. Er komt stereoge
luid op het televisietoestel.
De videorecorders worden
kleiner én over een paar jaar
hebben we videocamera's
met een ingebouwde recor
der. De beeldplaat komt er,
weliswaar vertraagd, aan. Te
letekst is een succes aan het
worden, al meer dan 100.000
Nederlandse gezinrfen heb
ben een teleteksttoestel. Vi
ditel komt veel trager van de
grond, maar de PIT denkt
toch in 1985 de 100.000e aan
sluiting'te kunnen realiseren.
Veel grotere ontwikkelingen
op televisiegebied hebben
zich aangediend. We zullen
op den duur zeker een televi
sietoestel krijgen met een
véél beter beeld dan thans
het geval is. Om dat te kun
nen bereiken zal het aantal
beeldlijnen ongeveer worden
verdubbeld, van 625 naar bij
voorbeeld 1150 lijnen.
Een nog belangrijkere ontwik
keling is het platte beeld
scherm. De toekomst is veilig
gesteld voor de fabrikant die
het eerst met een groot, plat
en betaalbaar beeldscherm
komt. De videoprojectie is de
voorloper hiervan: wel een
groot beeld, maar zeker niet
klein genoeg. We zoeken naar
een scherm dat ingebouwd
kan worden in de wand, zon
der dat er een projector voor
staat.
Er zijn al zeker drie technieken
hiervoor ontwikkeld: één
werkt met vloeibare kristal
len (door de Japanse indus
trie ontwikkeld), één werkt
met een bundel elektronen
die scherp worden afgebogen
(van de Engelse uitvinder Cli
ve Sinclair) en één werkt met
een nieuw elektronengelei-
dingssysteem (van het Ame
rikaanse RCA).
Wie winnaar gaat worden is on
duidelijk, maar dat er giganti
sche bedragen worden gein-
vesteerd in deze ontwikke
ling is volstrekt duidelijk.
Over tien jaar, maar ook niet
veel eerder, zullen de aller
eerste grote platte beeld
schermen in de huiskamer
verschijnen.
Chips
Wellicht de belangrijkste ont
wikkeling die gaande is,
werd in de inleiding uitge
breid geschetst: computers
(of zelfs losse chips) die kun
nen spreken en die luisteren
(spraak herkennen). In feite
kennen we ze al: in sommige
flipperkasten zit al een com
puterstem. Vertaalcomputers
hebben een beperkte stem.
Er is in Nederland een spre
kend horloge en/of een klokje
op de markt. Je kunt al ge
wekt worden door een klokje
(dat nu nog Engels of Duits
spreekt) en dat zegt dat het
tijd is om op te staan.
De kunstmatige stem en de
spraakherkenning hebben
natuurlijk veel met elkaar te
maken. In beide gevallen
moet de menselijke stem
worden begrepen. We moe
ten het stemgeluid ontleden
in een aantal signalen. Als we
eenmaal zover zijn kunnen
we die signalen nabootsen
(kunstmatige stem) of ze op
slaan in een geheugen. Door
een gesproken woord te ver
gelijken met de signalen in
een geheugen kunnen we een
woord herkennen.
Het is nu al heel goed mogelijk
om een zeer beperkt aantal
woorden te herkennen. Het
sprekende klokje en de spre
kende flipperkast zijn hier
voorbeelden van. Deze voor
beelden lijken geen wezenlij
ke betekenis te hebben, maar
er zijn andere.
In Bordeaux en omgeving wor
den elke vijf minuten de wa
terhoogten automatisch ge
meten. Een kunstmatige
stem spreekt vervolgens in
een rechtstreekse radio-uit
zending de waterhoogten uit.
Aan dit systeem, dat werd
ontwikkeld door het LCT-la-
boratorium in Velizy bij Pa
rijs, komt geen mens meer te
pas om voortdurend de wa
terhoogten door te geven
voor de scheepvaart.
Bij AEG-Telefunken in Ulm is
al een apparaat ontwikkeld
dat 600 woorden kan herken
nen. Dit toestel, dat ADES
heet, wordt gebruikt om een
computer te bedienen. Er zijn
dus 600 commando's be
schikbaar om de computer
gewoon toe te spreken.
Typemachines
Nog veel meer tot de verbeel
ding spreekt de typemachine
die woorden herkent en uit
typt, zonder typiste. Het Ja
panse bedrijf Sharp heeft al
aangekondigd dat het in 1982
op de Hannover Messe zo'n
typemachine met een woor
denschat van 300 woorden
zal tonen. Een complete taal
schat bevat echter zo'n 10.000
woorden. Nu is het uitbrei
den van het geheugen een
kwestie van tijd: dat is het
probleem dan ook niet.
Een taal is echter meer dan een
optelsom van woorden. De
onderlinge betekenis en
rangschikking van de woor
den is belangrijk. Klemtoon
en pauzes zijn in de gespro
ken taal van betekenis. Zo is
kom eten heel wat anders dan
kometen. Waar gastronomen
de eerste uitdrukking gebrui
ken, verwacht je de tweede
van astronomen. Het is ech
ter heel moeilijk om een com
puter te maken die zulke ver
schillen herkent.
De specialisten bij ITT denken-
dat over zeven jaar de dic-
teerbare typemachine be
staat. Bij AEG-Telefunken
denkt men dat het nog 15 jaar
duurt, maar blijkbaar is ie-
Door
Chriet Titulaer
MAANDAG 25 JANUARI 1982
- Januari 2002-Een stem inde auto
1 fluistert: „Benzine, je hebt nog
vijf liter". Even later klinkt het
opnieuw, maar nu dreigender:
5 „Benzine, je moet nu echt
- tanken". Gisteravond kwam ik in
r de stromende regen thuis. Geen
weer om nog even de tank te laten
r vullen. Gelukkig hoefde ik toen in
dat beestenweer ook niet uit de
r auto om thuis de garagedeur open
te maken. Ik riep: „Heideroosje",
een codewoord dat we thuis
hebben bedacht, en de garagedeur
zwaaide soepel open.
Ook vanmorgen had ik al
fluisterende en dreigende
stemmen gehoord. De wekker zei
eerst dat het zeven uur was en dat
ik op moest staan. Tien minuten
later riep dezelfde wekker
dreigend dat ik er echt uit moest.
Slaapdronken wandelde ik de
badkamer in. Ik mompelde:
„Douche, 32 graden", gelukkig
verstond de douche metn stapte
ik onder de waterstraal. Terwijl
ik terugliep naar de slaapkamer
om me aan te kleden riep ik naar
beneden dat het water (voor de
thee) gekookt moest worden. Het
gasfornuis gehoorzaamde feilloos.
Glimlachend dacht ik aan alle
speelgoedachtige toepassingen
die de sprekende en luisterende
chips ons in de laatste jaren van
de vorige eeuw hadden gebracht.
Op deze zonnige dag in het begin
van de nieuwe eeuw leek het jaar
1982 al lang geleden. Toch was het
pas 20 jaar geleden dat ons
kantoor de elektronische post had
ingevoerd. De vakbonden hadden
gewezen op het onmenselijke van
het werk van de postbode. Door
weer en wind moesten deze
mensen brieven bezorgen. Zoiets
hoefde toch niet? Brieven konden
elektronisch worden bezorgd.
Juist op het moment dat de
postbezorging steeds langer ging
duren kwam de elektronische
brief als een gave uit de hemel.
Trouwens, op mijn kantoor was
veel meer veranderd. Tien jaar
geleden hadden we de nieuwe
typemachines ingevoerd. Die
machines kon je direct dicteren.
Ze typten zelf uit wat er gezegd
werd. De secretaressen waren
korte tijd later bevorderd tot
'communicatie-assistenten'.
Mijn horloge liet me opschrikken
uit mijn gepeins. Een fluisterende
stem zei me dat ik over een half
uur mijn eerste afspraak had.
Files waren ook nu nog niet
verdwenen, het te late opstaan en
de noodzaak om te tanken waren
er de oorzaken van dat ik laat zou
komen. Ik vroeg de beeldtelefoon
inde auto mijn
communicatie-assistente te
bellen. Enkele seconden later
meldde het telefoontoestel dat
juffrouw Ans aan de telefoon was.
Zonder dat ik het stuur hoefde los
te laten was de verbinding tot
stand gekomen. Met satellieten
kon blijkbaar alles. Ik zag Ans op
het beeldscherm op het
dashboard en vroeg haar te
zeggen dat ik een kwartiertje te
laat zou komen. Ik verbrak, met
een korte zin, de verbinding.
dereen het erover eens dat
die typemachine er komt en
zelfs nog in deze eeuw.
De sprekende en luisterende
chips zullen in de komende
jaren op vele plaatsen op
duiken. In Duitsland praat de
auto-industrie al met de elek
tronische industrie over alle
mogelijkheden van chips in
auto's. In wezen is de auto
echter veel te eenvoudig voor
de chip. Het beste wat je er
mee kunt doen is zorgen dat
er brandstof wordt bespaard
door met een microprocessor
het verbrandingsproces te
optimaliseren. Daarnaast ver
schijnen er in de auto beeld
schermen (met bijvoorbeeld
informatie over temperatuur,
oliedruk, etc.).
De beeldschermen gaan de wij
zertjes vervangen (een ont
wikkeling die in de lucht- en
ruimtevaart al volop bezig is).
Op het beeldscherm in de au
to kan ook een energiebespa
rend rij-advies komen: route,
snelheid, etc. Het is mogelijk
alle belangrijke informatie
ook door een chip te laten uit
spreken: vandaar het begin-
voorbeeld van de lege benzi
netank.
Telefoon
In vele bedrijven worden er
proeven genomen met nieu
we telefoontoestellen. Een
voorproefje daarvan is er nu
al op de markt: het VK (Ver
kort Kiezen) toestel, dat een
geheugen heeft voor een be
perkt aantal nummers. Als je
een van die nummers wilt
bellen is één druk op een
knop voldoende om de ver
binding aan te vragen. De te
lefoontoestellen van de toe
komst zullen veel verder
gaan. Ik zag al een toestel met
onder andere de volgende
mogelijkheden:
- op een schermpje aangeven
wie er belt;
- een nieuwe vriendelijke bel (is
weer een chip!);
- op een scherm de kosten van
het gesprek aangeven;
- een toestel met een geheugen:
je ziet wie er heeft gebeld
toen je niet thuis was en je
kunt zelfs een boodschap
(bijvoorbeeld 'bel terug') ach
terlaten op het telefoontoe
stel.
Dit soort telefoontoestellen
wordt er nu al gemaakt en in
de komende jaren moet blij
ken waaraan de consument
behoefte heeft.
Het echte telefoontoestel van
de toekomst gaat verder. De
beeldtelefoon ligt in het ver
schiet. De telefoon kan
draadloos worden Je kunt
een telefoontoestel beveili
gen, zodat het alleen gebruikt
kan worden als het de stem
van de baas hoort (weer een
toepassing van spraakher
kenning). In Parijs zag ik bij
ITT al een telefoontoestel dat
60 nummers kan onthouden.
Het toestel wordt met de
stem geprogrammeerd. Als je
een van de 60 nummers wilt
hebben, vraag je er gewoon
naar. Het telefoontoestel luis
tert alléén naar de stem die
het programmeerde.
De spraakherkenning en de
sprekende chips staan in de
kinderschoenen, maar de
ontwikkelingen gaan snel. Er
zijn al stations waar een chip
de berichten omroept. Er is al
een sprekende en een luiste
rende oven. De in de inlei
ding geschetste toekomst
wordt werkelijkheid.
Post
Ook de gewone briefbestelling
gaat veranderen In Neder
land kunnen de Viditel-abon-
nees elkaar al brieven sturen
via de telefoonlijn. De brie
ven arriveren een seconde la
ter en kunnen op het televi
sietoestel worden gelezen.
In Duitsland begon in maart
1981 een proef, Teletex, met
elektronische post Er nemen
nu 300 Duitse en 20 Zwitserse
bedrijven aan deel. Die be
drijven typen op een gewone
typemachine een brief, die
even later bij de ontvanger
wordt uitgetypt. De brieven
gaan over de gewone tele
foonlijnen en alle letterte
kens kunnen worden ge
bruikt. Het is ook mogelijk
om zo tekeningen naar een
ander te sturen (Telefax).
Door Teletex en Telefax zal de
gewone telex gaan verdwij
nen. Rond het jaar 2000 kan
de elektronische post echt
een flink deel van de gewone
post hebben vervangen. Het
is leuk te bedenken dat in de
21ste eeuw een huis-aan-huis
post elektronisch besteld kan
worden.
De mogelijkheden zijn onbe
perkt. We kunnen creatieve
computers krijgen die zelfs
sprookjes kunnen schrijven.
De volgende generatie com
puters, ook de huiscompu
ters, zal gewoon toegespro
ken kunnen worden. Een
kind kan dan de computers
bedienen. Satellieten en
(glasvezel) kabelnetten zullen
zorgen voor de televisie van
de overvloed. Over tien jaar
kunnen we kiezen uit meer
dan 30 programma's. Als we
nog niet tevreden zijn met
dat aanbod van onze plaat-
seijke kabel, kunnen we er
met een eigen schotelanten
ne makkelijk nog wat bizarre
zenders aan toevoegen.
We zullen steeds meer via de
huiscomputer en de telefoon
gaan winkelen: het telewin
kelen is nu al mogelijk via Vi
ditel. Ook het regelen van
geldzaken kan vanuit de luie
leunstoel: het telebankieren.
Trouwens, al heel binnenkort
krijgen we een elektronische
betaalkaart die we ook in te
lefooncellen en bij parkeer-
meters kunnen gebruiken.
Op den duur verdwijnen het
telefoonnummer en vele an
dere nummers: we krijgen
weer gewoon onze naam te
rug. Vóór het zover is ver
dwijnt de gedrukte telefoon
gids: we kunnen alle gewen
ste nummers aan een centra
le computer vragen. De com
puter begrijpt ons en geeft
keurig antwoord.
Vertalen
De sprekende en de luisterende
chips worden steeds knapper
en kort na de eeuwwisseling
wordt de eerste poging on
dernomen om chips op inter
nationale conferenties simul
taan te laten vertalen. Al eer
der wordt de vertaalftmctie
ingebouwd in de elektroni
sche post, in teletex. Als er
een bnef uit het buitenland
arriveert, wordt die in het
ontvangende apparaat met
een vertaald. Overigens zal
voor het bedrijfsleven dit te-
letextoestel worden opgeno
men in de tekstverwerkende
apparatuur van het bedrijf.
Het in dit verhaal geschetste
beeld hoeft nooit werkelijk
heid worden. Echter niet om
dat niet alles mogelijk is,
maar omdat er nog veel méér
mogelijk is. Ik redeneerde
vanuit de stand van zaken in
de technologie op dit mo
ment Morgen kan er echter
alweer een dramatische nieu
we vinding worden aange
kondigd. Fabrikanten maken
niet alleen spullen waaraan
behoefte is. Ze proberen ook
nieuwe behoeftes te kweken.
Een aardig voorbeeld daarvan
is de zakrekenmachine, een
opmerkelijk commercieel
succes. Uiteindelyk bepaalt
de consument welke nieuwe
vondsten een succes worden.
In een tijd van economische
problemen zal de consument
kritischer worden in zijn aan
koopbeleid. De fabrikant wil
echter ook omzet houden,
dus moet hij produceren. De
Europese industrie is al erg
onder druk komen te staan
door met name de import uit
Japan.
Europese prod uk ten kunnen
alleen in prijs concurreren
met Japanse prod uk ten als ze
in grote series kunnen wor
den vervaardigd. De Europe
se elektronicafabrikanten
zijn zich hier nu wel van be
wust U zult het als consu
ment wel gaan merken.
Mede dankzij de glasvezel wordt beeldtelefoon over niet al te lange tijd realiseerbaar (foto GPD).
Deze computer kan al worden bediend met gesproken signalen en heeft een woordenschat van 600
woorden. De gebruiker moet eerst "kennismaken" met de computer, voordat deze de stem herkent (foto
GPD).
Het
kantoor
toekomst.
Over
twintig
jaar staat
er op elk
bureau een
beeldscherm.
De
typemachi
ne kan
worden
"ingesprok
en", terwijl
op de
beeldtelefoon
