Alleen God weet of het lukt
Keer ten goede op obligatiemarkt
ge
De moeizame verkoop van Fokkers MDF-100
Economie
Extra
ursweek
E"r'
ZATERDAG 9 JANUARI 1982
PAGINA 21
Door
Réne Prummel
Jim Douglas, zoon van de
grondlegger van het bedrijf
waar Fokker zijn toekomst
aan heeft verbonden, spreekt
niet alleen van een MDF-100,
maar van een hele familie
MDF-toestellen die Fokker
en McDonnell-Douglas sa
men zullen gaan bouwen.
„Waar we nu aan bezig zijn is
niet een single-shot-operatie.
Ik voorzie een lange samen
werking met Fokker", aldus
Douglas.
Deze man, die bij McDonnell-
Douglas hoofd is van de afde
ling lange termijnplanning,
durft echter evenmin te voor
spellen of de MDF-100 ook
werkelijk verkocht zal wor
den. „Wij hebben het vlieg
tuig dat de luchtvaartmaat
schappijen nodig hebben,
maar je weet pas of ze het be
stellen als ze dat gedaan heb
ben. Alleen God weet het. Als
de grote maatschappijen niet
bestellen, dan zitten we in de
problemen".
Daarmee is in het kort het pro
bleem aangegeven waar Fok
ker en McDonnell-Douglas
voor staan. Volgens vele des
kundigen voorziet een korte-
afstandsvliegtuig als de
MDF-100 met zijn uiterst zui
nige motor in een duidelijke
behoefte. Analyses wijzen
uit, dat er de komende vijf
tien jaar een markt is voor
2000 van dit soort toestellen,
maar het geld om ze te bekos
tigen ontbreekt de lucht
vaartmaatschappijen op het
ogenblik. De economische
recessie en de stijgende olie
prijzen zijn daar de voor
naamste oorzaken van.
Nu wijzen woordvoerders van
Fokker en McDonnell-
Douglas op de golfbeweging,
waarmee in de loop der jaren
vliegtuigen zijn verkocht. De
ze curve loopt parallel met
die van de economische top
pen en dalen, alleen zit er een
tijdsverschil van ongeveer
een jaar tussen. „Als de ver
diensten van de luchtvaart
maatschappijen na een slech
te periode omhoog gaan,
wachten ze meestal een jaar
en bestellen dan weer nieuwe
vliegtuigen", zegt Jim
Douglas.
„Ze bestellen dan zoveel ze
kunnen en stoppen op het
moment dat de economie be
gint in te zakken. De bestelde
toestellen worden echter nog
tot een jaar daarna afgele
verd, zodat de maatschappij
en met een overcapaciteit ko
men te zitten. Het gaat ze dan
slecht, wachten een tijdje en
bestellen vervolgens toch
weer. Sinds de jaren dertig is
er om de vier vijf jaar zo'n
wisseling van overcapaciteit
naar nieuwe bestellingen ge
weest", zegt de topman van
het Amerikaanse vliegtuig
concern.
Zo'n periode van laagconjunc
tuur doet zich op het ogen
blik weer voor, met als ge
volg dat de behoefte aan zui
nige vliegtuigen steeds ster
ker wordt gevoeld. Maar het
ontbreken van enig reëel uit
zicht op een weer aantrek
kende economie, maakt de
luchtvaartmaatschappijen
zeer voorzichtig in het doen
van uitgaven. Bovendien is er
op de voor Fokker en
McDonnell-Douglas onont
beerlijke Amerikaanse markt
meer aan de hand.
Het besluit van de regering-
Carter, drie jaar geleden, om
de monopoliepositie van de
grote Amerikaanse lucht
vaartmaatschappijen op te
heffen en een groot aantal
nieuwe luchtvervoerders toe
te staan, heeft de vliegtuig-
markt danig ontregeld. De
„deregulation", zoals de
maatregel wordt genoemd,
heeft veel kleine onderne
mingen van de grond doen
komen die voornamelijk op
de korte afstanden hun pas
sagiers vervoeren.
Zij bezorgen de grote maat-
meren. Bovendien kan deze
gigant een paar jaar uitstel
best gebruiken, omdat de
produktie van de nieuwe
Boeing's 757 en 767 enorm
veel geld opslokt.
Toch wordt deze vliegtuigfabn-
kant als de grootste concur
rent gezien voor de samen
werkende Fokker- en
McDonnell-Douglas-ontwer-
pers. Door kwalitatief uitste-
kehde vliegtuigen te leveren,
heeft Boeing zich een domi
nerende positie op de wereld
markt weten te verschaffen,
waartegen anderen zich nau
welijks kunnen verweren. De
ongelukken met enkele toe
stellen van het type DC-10,
hebben het vertrouwen van
klanten in McDonnell-
Douglas bovendien flink
doen afnemen
Verder is de. eveneens alleen
nog maar op papier staande.
A-320 van de in Frankrijk ge
vestigde Airbus Industrie
een concurrent voor de Ne
derlands-Amerikaanse sa
menwerking. „De A-320 is
een concurrent, omdat de
Fransen de wil hebben om
iets te presteren op vliegtuig-
gebied". zegt Jim Douglas. En
MDF-projectleider De Leeuw
voegt daaraan toe: „Aange
zien Airbus zijn positie als
vliegtuigindustrie wil uitbrei
den, is het een erg serieuze
concurrent van ons".
Misschien juist wel door deze
internationale wedijver zijn
de ontwerpers van Fokker en
McDonnell-Douglas de afge
lopen maanden dichter naast
elkaar toegegroeid. Want
hoewel de topmensen van
beide concerns alleen maar
spreken over een „uitsteken
de" en „produktieve" samen
werking. is dat zeker in het
begin bij veel gewone ont
werpers anders overgekome-
.Tegen samenwerking met ons
werd door McDonnell-
Douglas de eerste tijd wat
moeilijk aangekeken", zegt
een van de Fokker-mensen in
Long Beach. „Ze waren niet
zo overtuigd van ons kunnen
Nu is dat wel over. Wij heb
ben duidelijk bewezen gelijk
waardig werk te levere-
Mocht deze samenwerking
dan, ondanks de weinig
hoopvolle vooruitzichten,
toch leiden tot produktie van
de MDF-100, dan is het nog
steeds de bedoeling dat met
een eindlijn in Long Beach
en één op Schiphol te doen.
Zij het dan, dat die by Fokker
ongeveer negen maanden la
ter dan die by McDonnell-
Douglas in gebruik zal wor
den genomen. Deze vertra
ging is volgens De Leeuw no
dig om de kinderziekten van
de eerste eindlijn op te spo
ren. zodat niet twee keer de
zelfde fout wordt gem aak-
t.
Vraagtekens bij het in ons land
zo onderstreepte belang van
een eigen eindlyn voor Fok
ker, zet Jim Douglas. „Het in
elkaar zetten van een vlieg
tuig is niet het belangrijkste.
Dat is hooguit vyf tot zeven
procent van de hele produk
tie. De bouw van de verschil
lende componenten is in feite
veel belangryker"
Zover is het met de MDF-100
evenwel nog lang niet en de
vooruitzichten op een succes
volle produktie zijn, in elk ge
val op dit moment, niet erg
gunstig. Met luchtvaartmaat
schappijen die hun geld nog
niet willen besteden, een te
ruggang in het reizigersver-
voer, een economische reces
sie waarvan het eind nog niet
in zicht is en een geduchte
concurrentie, ziet het er naar
uit, dat de tekentafel voorlo
pig de laatste plaats zal zyn,
waar Fokker en McDonnell-
Douglas aan hun MDF-100
samenwerken.
De juichtoon waarop Fokker halverwege dit jaar aankondigde samen met McDon
nell-Douglas een nieuw vliegtuig te zullen bouwen, heeft plaatsgemaakt voor
een duidelijk gematigder geluid.
Zeker in Long Beach, waar de ontwerpers van beide concerns nog steeds geen
kant-en-klaar toestel op papier hebben gezet, kan niemand garanderen dat er
straks ook klanten voor hun MDF-100 zullen zijn. Slechts een enkeling lijkt
ervan overtuigd, dat het technologisch hoog ontwikkeld vliegtuig voor 150 pas
sagiers een succes zal worden.
De presentatie
van de MDF-100
tijdens de Parijse
luchtvaarttentoo
nstelling. V.l.n.r.:
Daan Krook
(Fokker), Frans
Swarttouw
(Fokker), Sandy
McDonnel
(McDonnel-Doug-
las) en John
Brizendine
(McDonnel-Doug-
las).
schappijen een flinke concur
rentie, die duidelijk heeft bij
gedragen aan hun nog steeds
slechter wordende financiële
positie. Verder heeft de sta
king van luchtverkeerslei
ders en het daarop volgend
ontslag van meer dan tien
duizend van hen, aan een da
ling van inkomsten bijgedra
gen. Bestaande lijndiensten,
niet alleen de onrendabele,
moesten worden opgeheven
door een gebrek aan ver
keersleiders om de vliegtui
gen te begeleiden.
Zelfs de zeer grote maatschap
pij Delta Airlines, die er fi
nancieel nog het beste voor
staat, is voorzichtiger gewor
den. Kondigde deze onderne
ming in april nog aan onmid
dellijk honderd toestellen als
een MDF-100 (dus een zuinig
vliegtuig voor 150 passagiers)
te bestellen indien het ont
werp erop dat moment zou
zijn, nu heeft Delta een be
slissing of ze wel zo'n type
vliegtuig aan wil schaffen,
uitgesteld tot het tweede
kwartaal van volgend jaar
Op Delta Airlines en het even
eens zeer grote United Airli
nes is de hoop van Fokker en
McDonnell-Douglas gericht.
Deze maatschappijen moeten
de eerste orders plaatsen om
de MDF-100 ook werkelijk
van de grond te tillen. Heb
ben zij eenmaal hun vertrou
wen in het toestel gestoken,
dan zal de rest van de markt
vanzelf volgen, zo menen de
samenwerkende vliegtuig
bouwers.
Bestelt een van beide echter
niet, dan wordt de MDF-100
niet gebouwd en blijft dit
vliegtuig alleen op papier be
waard. Bovendien, zo leeft de
verwachting bij de ontwer
pers nu, zal er van de voor
spelde honderd orders door
Delta en United elk, geen
sprake zijn.
Willem de Leeuw, die in Long
Beach namens Fokker het
MDF-project l^idt, zegt hoog
uit op twintig orders per
luchtvaartmaatschappij te re
kenen. Of dit aantal voldoen
de zal zijn om met de produk
tie van de MDF-100 te begin
nen, mag worden betwijfeld.
Fokker-topman Daan Krook,
hoofd van de afdeling ver
koop, liet eerder dit jaar we
ten dat alleen met de produk
tie kan worden begonnen, als
er tussen de vijfenzeventig en
honderd orders binnen zij-
De kans dat het project winst
oplevert zou anders te klein
zijn het ontbreken van elke
zekerheid over het welslagen
van het project, werken op
het kantoor van Mc-Donnell-
Douglas in Long Beach sinds
september ruim honderd
Fokker-ingenieurs met een
even groot aantal Amerikaan
se collega's samen aan het
ontwerp van de MDF-100. De
meeste Nederlanders blijven
slechts een paar weken aan
de Amerikaanse westkust,
om vervolgens weer plaats te
maken voor collega's die op
andere terreinen van de
vliegtuigbouw hun speciali
saties hebben. Enkelen
werken er al vanaf september
en zullen dat ook de komen
de maanden nog blijven doe-
Een van hen is de heer De
Leeuw, samen met de ont
werper van de DC-9, Ray Ba
tes, verantwoordelijk voor
het uiteindelijke resultaat
van maandenlang berekenen
en overleggen. Op de derde
verdieping van het hoge kan
lende Westeuropese maat
schappijen en aan Garu-
da".
Al deze maatschappijen toon
den zich volgens De Leeuw
„erg geïnteresseerd", zy het
dat de twee Amerikaanse ge
gadigden op dit moment
niets voelen voor een vlieg
tuig met twee gangpaden. Dit
in tegenstelling tot de ont
werpers en de Westeuropese
luchtvaartmaatschappijen,
die voordelen zien in het ex
tra comfort dat twee gangpa
den (dus drie keer twee stoe
len) met zich meebrengt.
„Het is duidelijk dat de markt
beslist of de MDF-100 een
vliegtuig met een of twee
gangpaden wordt en Delta en
United vormen een belang
rijk deel van de markt. Aan
de andere kant moeten we
ons ook realiseren dat deze
maatschappijen waarschijn
lijk wel „launching custo
mers" (klanten die het pro
ject door voldoende orders
moeten lanceren - red.) zul
len zijn, maar niet de enige
klanten. De markt is breder
dan alleen Delta en United en
dat is het dilemma waar we
nu mee zitten", aldus De
Leeuw.
De reden voor beide maat
schappijen om voor een
gangpad te kiezen, is brand
stofbesparing. De romp kan
wat smaller worden, waar
door de luchtweerstand ver
mindert. Volgens De Leeuw
gaat het echter om een byna
te verwaarlozen voordeel.
„Het verschil is ongeveer
twee procent in brandstof
verbruik, nog minder dat een
procent van de operationele
kosten. Daar staat tegenover.
dat je met het extra comfort
van twee gangpaden waar
schijnlijk meer passagiers
zult aantrekken".
Desondanks zeggen Fokker-in
genieurs in Long Beach des
gevraagd, er toch van uit te
gaan, dat de MDF-100 op pa
pier straks een toestel met
een gangpad zal worden.
Vrijwel alle aandacht van de
ontwerpers is momenteel op
Delta gericht en een op deze
maatschappij toegesneden
ontwerp zal in februari aan
de potentiële klant worden i
gepresenteerd.
Een essentieel probleem is
evenwel, dat de motor die
Fokker en McDonnell-
Douglas voor hun MDF-100
willen gebruiken, nog niet
bestaat. De technologische
kennis voor deze lichtge
wicht en superzuinige
krachtbron hebben de mot-
rfabnkanten weliswaar voor
handen, maar met de ontwik
keling ervan zijn gigantische
bedragen gemoeid. Zolang er
nog geen overtuigende vraag
naar is in de vorm van orders,
aarzelen zij nog met investe
ren.
„Het gaat in wezen om een pro
bleem van de kip of hetei. De
motorfabrikanten wachten
op de vliegtuigontwerpers en
wij wachten op hen", zegt De
Leeuw. „Om te voorkomen
dat de een op de ander moet
wachten, zijn wij van plan te
gelijkertijd met de ontwikke
ling te beginnen, zodra er vol
doende orders binnen zy-
De afwezigheid van een geheel
nieuwe generatie motoren, is
voor Boeing reden geweest,
voorlopig nog niet met een
vliegtuigontwerp voor 150
passagiers aan de weg te tim
toorgebouw in Long Beach
heeft hij zijn werkkamer, die
uitkijkt op een deel van het
enorme fabriekscomplex van
McDonnell-Douglas.
,We vonden het een gezond
idee om alle deskundigen
hier samen te brengen, beter
dan ze op Schiphol en hier in
Long Beach apart te laten
werken", zegt De Leeuw.
„Vooral in de engineering
vind ik het belangrijk dat de
mensen bij elkaar in de buurt
zijn. Ze praten dezelfde taal
en hebben het over hetzelfde
vliegtuig".
De afgelopen maanden zijn ge
bruikt om de oorspronkelijke
ontwerpen van Fokker en
McDonnell-Douglas in elkaar
te schuiven. Aan de F-29,
waar Fokker al jaren aan
werkte, werden ruw gezegd
twintig stoelen toegevoegd,
terwijl de DC-JÖC, die
McDonnell-Douglas in de te
kenpen had, dertig zitplaat
sen kwijtraakte.
„Zodoende kwamen we tot een
vliegtuig voor honderdvijftig
passagiers, wat natuurlijk erg
eenvoudig ging, omdat daar
een markt voor is", aldus De
Leeuw. „Het basis-ontwerp is
gereed. Het vliegtuig heeft
een T-staart, twee gangpaden
en een landingsgestel met
vier wielen en dit ontwerp
hebben we gepresenteerd
aan Delta, United, verschil
De eerste werkweek van het
jaar 1982 liep voor het beurs-
wezen op een teleurstelling
uit. Hiermede trok het nieu
we jaar de stijl van het oude
rustig door. Ook 1981 stond
in het teken van vele beurste-
leurstellingen. Aanvankelijk
zag het er beter uit, want de
Newyorkse effectenbeurs be
gon met een ruim zeven pun
ten hogere koersverbetering
voor de dertig vooraanstaan
de industriële aandelen van
de Dow Jones-index. Maar
dinsdag gingen er zeventien
punten verloren en woens
dag nog eens vier. Onder de
ze omstandigheden kon Am
sterdam niet veel anders
doen dan na aanvankelijk ho
ger te zijn begonnen, rechts
omkeert te maken.
Toch was er een lichtpuntje. De
obligatiemarkt op onze beurs
begon midden in de week
plotseling te stijgen nadat het
nieuwe jaar hier eerst nog
een aarzelende stemming
had laten zien. De Nederland-
sche Bank was echter bereid
het bankwezen een lening te
verschaffen van 2,6 miljard
gulden tegen even 10,6 pro
cent, waardoor de banken in
staat waren de opslagrente
van 1 procent te halveren.
Rood staan kost nu nog 12,5
tot 13 procent.
Ook de geldmarkt kwam hier
door ruimer te liggen. In Bel
gië waar kort geleden het dis
conto met twee procent ver
hoogd was om de zwakke
franc te steunen, werd deze
week een verlaging van 1 pro
cent doorgevoerd. De Neder
landse banken waren er als
de kippen bij om de afgifte-
prijzen voor de bankbrieven
in hogere zin aan te passen.
Helaas liet de rente in West-
Duitsland weer een lichte
stijging zien nadat vorige
week tekenen van enige da
ling konden worden opge
merkt.
In de Verenigde Staten bleven
de gemoederen echter nog
danig verhit. Toen begin deze
week een bekend econoom
van een groot Newyorks ef
fectenkantoor voorspelde dat
vooral de rente op langlopen
de leningen later dit jaar ze
ker weer de top van 21 pro
cent zal bereiken, was het
hek van de dam. De aande
lenmarkt verspeelde zeven
tien punten en de obligatie
markt liet anderhalve punt
vallen. Maar toen de volgen
de dag de grote Citibank van
de stad New Vork als zijn ver
wachting uitsprak dat zowel
de inflatie als de rente in 1982
behoorlijk zouden gaan da
len, kon in elk geval de obli
gatie-index zijn schade weer
inhalen.
De aandelenmarkt bleef onder
druk omdat hier economisch
voorlopig alleen maar slecht
nieuws dreigt binnen te ko
men. Alleen een overtuigend
bewijs van rentedaling zou
Wall Street duidelijk kunnen
opbeuren. Maar zolang dat
niet het geval is, en er eerder
gesproken wordt van een
goede kans op een nieuwe
forse stijging, staat het sein
voor de beurs od rood. Daar
bij komt dat over een paar
weken de stroom van jaarcij
fers begint te vloeien met,
naar gevreesd wordt, voor ve
le ondernemingen tegenval
lend nieuws. De Amerikaan
se autoindustrie ging al in mi
neur over de drempel van de
jaarwisseling en zag zowel
voor als na nieuwjaar de pro
duktie op aanzienlijk lager
niveau dan een jaar geleden
Zoals opgemerkt bleef door uit
blijvende stimulansen de
Amsterdamse aandelen
markt weinig anders over
dan het beloop in Wall Street
te volgen. Woensdag ging
hier flink terrein verloren,
maar nadien kon er een bo
dem in deze daling worden
gelegd door de wending ten
goede op de rentemarkt.
Anders dan in Amerika bleveri
op onze beurs de jaarcijfers
nog enige tijd uit en komt de
stroom van jaarverslagen pas
in april goed op gang. Zelfd
voorlopige cyfers kunnen nu
nog niet gegeven worden.
Wel geven vele bedryfsbestu-
ren in de vorm van nieuw
door
C. Wagenaar
jaarredes tot hun personeel
of iri de daarvoor bestemde
bladen hun indruk weer over
het beloop in 1981 en de voor
uitzichten. Deze hebben op
de beurs dan vaak weer de
bekende gevolgen: koersda
lingen bij slecht, maar oplo
pend bij goed nieuws. Tenzy
de koers al bij voorbaat op
goede verwachtingen te ver
was opgelopen.
Dit was bijvoorbeeld het geval
voor Wessanen waar al gerui
me tijd rekening gehouden
werd met een goed jaar 1981.
Hoewel het bestuur dit deze
week bevestigde maar geen
harde winstcyfers kon over
leggen, trok de beurs zich
enigszins teleurgesteld terug.
Positiever was men over Phi
lips waar gunstige uitlatin
gen van de nieuwe president
van de raad van bestuur flink
wat kopers naar de markt toe
trok. Ook een wat hoopvoller
geluid van de katoen-, rayon-
en linnenindustrie over de
huidige textielsituatie deed
deze sector flink opveren
Nyverdal Ten Cate was met
een sty ging van 31 gulden tot
37 gulden wel de grootste
profiteur. Maar dit bedrijf
had zelfs eind vorig jaar al
een opgewekt geluid laten
horen. De verwachting van
de RAI dat in 1982 eindelyk
weer een keer ten goede zal
optreden in de autobranche
deed Riva oplopen van 250
op 265 gulden en Automdus-
tne Rotterdam van 600 gul
den op 650 gulden
Maar het was met allemaal gun
stig nieuws wat de klok
sloeg Een tegenvallende
winstontwikkeling by de Ne
derlandse Middenstands
Bank trok dit aandeel van 135
op 124 gulden naar beneden
en deed ook de andere bank
aandelen in koers teruglo
pen. Het afschrijven van de
zwaar verliesgevende Belgi
sche dochter van het Buhr-
mann-concern gaf het aan
deel een dreun van tien gul
den VNU was echter zo'n vyf
gulden in herstel en IHC In-
ter steeg zo'n kleine twintig
gulden. Verder nam de beurs
de constatering van do Euro
pese Commissie dat de eco
nomie in de EG sedert vorig
jaar september aantrekt voor
kennisgeving aan.
