"Geen olieboycot
zonder de Benelux"
Bij Ballast-Nedam nog
niet-j oodverklaring
Van der Stoel in Nigeria
'Meniscus laten zitten'
VRIJDAG 8 JANUARI 1982
Halfschaduw
Kern schaduw
De schijngestalten van onze Maan als gevolg van tiaar araaung rona ae
aarde. We moeten er aan denken dat we die Maan steeds vanaf de aarde
bekijken. Zo zien we bijvoorbeeld het eerste kwartier steeds als zijnde de rech
terzijde van de maan verlicht.
Hier zien we de oorzaak van het ontstaan van het begrip "halfschaduw".
Zoals op de onderkant van de tekening weergegeven. Grootten de afstandsver
houdingen zijn hier, voor de duidelijkheid, niet juist weergegeven. De aarde
zou, in vergelijking met de zon, niet meer dan een stipje zijn.
Op deze wijze trekt de maan vanavond door de half- en kern-schaduw van de
aarde heen. De tijden zijn bij de diverse posities vermeld. Voor de duidelijk
heid is de half-schaduw té groot weergegeven.
Wie morgenavond rond half acht, als de hemel ten
minste onbewolkt is, een blik op de maan werpt,
zal misschien merken dat er iets niet geheel in orde
mee is. Omstreeks dat tijdstip is de linkerkant van
de maan in duisternis gehuld en naarmate de tijd
verstrijkt wordt het donkere deel steeds groter, zo
dat ier doe langer hoe minder van te zien is.
Iets na kwart over acht zal de maan praktisch geheel
zijn verdwenen en dat is toch wel merkwaardig tij
dens een avond waarop het nota bene volle maan
is.
Dat "verdwenen" zijn van de maan duurt ruim vijf
kwartier. Om vijf over half tien komt er weer een
glimp van tevoorschijn en het gehele verschijnsel
is om acht over half elf voorbij. Na dat tijdstip is de
maan weer mooi vol, alleen de rechterzijde blijft
nog enige tijd een beetje donkerder getint dan de
rest, maar ook dat is omstreeks half twaalf verdwe
nen.
We zijn dan getuige geweest van een betrekkelijk
zeldzaam natuurverschijnsel: een maansverduiste
ring. En wel een totale maansverduistering, want
de maan verdwijnt in zijn geheel.
We kennen hier op aarde zons-
en maansverduisteringen, ge
deeltelijk of totaal. Een zons
verduistering ontstaat als de
maan zich, bezien vanaf een
bepaald gebied op aarde,
vóór de zon langs beweegt en
de zonneschijf geheel of ge
deeltelijk aan het oog ont
trekt.
Een maansverduistering vindt
plaats als de maan zich door
de slagschaduw (of: kern-
schaduw) van de aarde be
weegt. De planeet aarde
wordt door de zon verlicht en
werpt dus eftn schaduw, zoals
elk voorwerp doet dat door
een lichtbron wordt verlicht.
Op sommige tijden schuift de
maan in haar maandelijkse
baan rond de aarde die scha
duw binnen, zodat ze dan
niet meet door de zon ver
licht wordt.
Vroeger, toen men nog niet
wist hoe zons- en maansver
duisteringen ontstonden, zag
men in deze vrij spektakulai-
re natuurfenomenen allerlei
tekenen van rampspoed zoals
op handen zijnde plagen,
rampen, oorlogen en honger.
In het geval van morgenavond
vindt er dus c
duistering plaats, die, bij on
bewolkte hemel, vanuit Eu
ropa dermate goed is te vol
gen (met het blote oog) dat
het beslist de moeite waard is
om er de nodige aandacht
aan te besteden.
Verloop
Wie de maan gedurende een
aantal weken een beetje in de
gaten houdt, merkt dat er een
gelijkmatig verloop in het ui
terlijk van de maan in de "spel
is. En eigenlijk zal iedereen
er wel eens bij stilgestaan
hebben dat ze meestal maar
voor een deel, en soms ge
heel, is te zien.
Daarbij moeten we bedenken:
de maan geeft licht dankzij
de zon. Wat wij van de maan
zien is is gewoonweg terug
gekaatst zonlicht.
En omdat de maan om onze
planeet aarde draait, zien we
vanaf de aarde de maan
steeds wisselend verlicht. Zo
ontstaan de zogeheten schijn
gestalten van de maan: nieu
we maan, eerste kwartier,
volle maan, laatste kwartier
Nu voltooit de maan in onge
veer vier weken één baan om
de aarde en die beweging
vindt niet plaats van oost
naar west, zoals men mis
schien zou denkén, maar
juist van west naar oost.
De oplettende waarnemer zal
merken dat de maan zich el
ke avond, in vergelijking met
de avond ervóór, een stukje
verder in de richting van het
oosten heeft verplaatst.
Dat de maan, net zoals zon en
sterren, in het oosten opkomt
en in het westen ondergaat,
komt doör de draaiing van de
aarde om haar as (de rotatie),
welke in 24 uur plaatsvindt.
Daardoor ontstaan dag en
nacht en lijkt het alsof zon,
maan, sterren en planeten
zich van oost naar west langs
de hemel bewegen. Behalve
dat de aarde roteert, draait zij
ook nog om de zon waarvoor
zij één jaar nodig heeft.
Pingpongbal
De schijngestalten van de
maan kunnen we trouwens
zelf gemakkelijk thuis na
bootsen met een sterke zak
lantaarn en een pingpongbal.
Houd de pingpongbal tussen
duim en wijsvinger op oog
hoogte met gestrekte arm,
terwijl een huisgenoot op een
paar meter afstand met de
zaklantaarn naar de ping
pongbal schijnt. Het hoofd
van degene met de pingpong
bal stelt de aarde voor, de
pingpongbal de maan en de
zaklantaarn de zon.
Draai nu het hele lichaam,
steeds met de ogen op de
pingpongbal gericht, lang
zaam lifiksom en we zien dan
hoe het verlichte deel van de
pingpongbal steeds lang
zaam verandert.
Ineens valt de schaduw van ons
hoofd op de pingpongbal. En
dat gebeurt als de pingpong
bal precies aan de andere zij
de dan de zaklantaarn van
ons hoofd staat.
Er zit onder ons hoofd echter
altijd nog een romp, zodat er
altijd wel een pingpongbal-
verduistering zal optreden
als we de pingpongbal niet
hoog genoeg houden, zodat
hij door de zaklantaarn (de
"zon") kan worden besche
nen. Bovendien liggen de
verhoudingen in grootte en
vooral afstanden tussen aar
de, maan en zon wel even an
ders dan die tussen ons
hoofd, pingpongbal en de
zaklantaarn, maar het gaat
even om het principe.
Stellen we ons namelijk de aar
de voor als een voetbal, dan is
de maan, op die schaal, een
sinaasappel op ongeveer tien
meter afstand, en onze zon
een geweldige laaiende vuur
bol van meer dan 30 meter
middellijn op bijna vier kilo
meter afstand.
Wie er wat dieper op ingaat zal
zich misschien afvragen of er
niet steeds elke vier weken
zowel een zonsverduistering
als, twee weken daarna, een
maansverduistering zou
moeten optreden.
Dat zou inderdaad het geval
zijn als de maanbaan precies
in hetzelfde vlak zou liggen
als de baan van de aarde.
De maanbaan maakt met het
vlak van de aardbaan echter
een kleine hoek, zodat zons-
en maansverduistering met
recht toevalstreffers mogen
worden genoemd. Uit figuur
1 blijkt dat maansverduiste
ringen altijd tijdens volle
maan (de maan moet immers
recht tegenover de zon staan)
en zonsverduisteringen altijd
tijdens nieuwe maan optre
den (de nieuwe maan staat de
maan het dichtst bü de zon
aan de hemel).
De tijden
Aan de hand van figuur 3 zullen
we bekijken welke tijden
morgenavond van belang
zijn. Allereerst zien we daar
twee benamingen staan:
kernschaduw en halfscha
duw. De halfschaduw ont
staat door het simpele feit dat
de aarde door een bol (de zon)
wordt verlicht (zie fig. 2). Zou
de aarde door een felle punt
bron worden verlicht dan
was er alleen sprake van de
kernschaduw en zou er geen
half-schaduw zijn.
Dé buitenkant van de kern
schaduw is overigens niet zo
scherp begrensd als de teke
ning suggereert. Dat komt
omdat de aarde een damp
kring heeft waardoor haar
schaduwbeeld, waar de maan
vanavond doorheen trekt,
niet scherp omlijst is.
Om 18.16 uur (iets na kwart
over zes vanavond) begint de
maan de halfschaduw binnen
te trekken. We kunnen daar
met het blote oog echter niets
van zien: alleen heel gevoeli
ge instrumenten tonen aan
dat de maan ietje donkerder
wordt.
Maar naarmate de maan de
kernschaduw van onze pla
neet nadert, zullen opletten
de waarnemers steeds duide
lijker kunnen zien dat de lin
kerzijde van de maan ietwat
donkerder begint te worden
dan de rest.
Rond 19.14 uur treedt een dui
delijke verandering op als de
maan de kernschaduw be
treedt.
Een steeds groter wordend
stuk lijkt aan haar te gaan
ontbreken. Vanaf 20.17 uur
bevindt ze zich geheel in de
kernschaduw en dat duurt
tot 21.35 uur. Men zou ver
wachten dat de maan dan ge
heel is verdwenen, maar dat
is niet zeker. Er zijn in het
verleden totale maansver
duisteringen geweest warbij
de maan geheel onzichtbaar
was, maar ook waarbij ze, tij
dens de totaliteit, als een
bloedrode bol aan de sterren
hemel prijkte, hetgeen een
prachtig schouwspel bood.
Onbewolkt
Het is niet te voorspellen wat er
morgenavond van de maan te
zijn zal zijn als ze geheel in de
aardschaduw zit.
Onze aardse dampkring draagt
af en toe, tijdens totale
maansverduisteringen, zorg
voor dat rode uiterlijk van de
maan doordat het rode deel
van het zonlicht (denk aan
een regenboog die de be
standdelen van bet zonlicht
laat zien) via onze damp
kring, ongehinderd in de
richting van de jhaan door
gang wordt verleend.
Meer dan moet die dampkring,
op het moment van de ver
duistering, niet al te zeer met
wolken of stof bezwangerd
zijn.
Verder schijnt het uiterlijk van
een totaal verduisterde maan
ook afhankelijk te zijn van de
processen die zich op de zon
afspelen: processen die in
kracht en afmetingen ons
voorstellingsvermogen zeer
ver te boven gaan.
In ieder geval loont het de
moeite om morgenavond de
maan eens extra in de gaten
te houden, want een dergelijk
natuurverschijnsel komt niet
elke dag voor. Maar het moet
dan wel onbewolkt zijn. En
daarop is morgen ook de
hoop gevestigd van vele hon
derden Nederlandse ama
teur-sterrenkundigen die ge
reed staan om de verduiste
ring te observeren, fotografe
ren en zelfs filmen.
In Leiden bevindt zich zo'n ak-
tieve afdeling amateur-ster
renkundigen, die geregeld op
de Leidse Sterrenwacht bij
elkaar komen, tijdens welke
bijeenkomsten bij gunstig
weer ook met een in één der
koepels opgestelde sterren-
kijker kan worden waargeno-
Wie zich bij deze afdeling wil
aansluiten kan een briefkaar
tje sturen naar:
Afdeling Leiden der Neder
landse Vereniging voor Weer-
en Sterrenkunde (N.V.W.S.),
Huygens-Laboratorium,
Wassenaarseweg, te Leiden.
Onderzoek orthopedisch chirurg:
UTRECHT (GPD) - Tot het
operatief verwijderen van
een gescheurde meniscus
moet pas worden overgegaan
als niets anders meer helpt.
Deze kraakbeenschijf in het
kniegewricht heeft namelijk
een belangrijke functie en
zou niet zo snel moeten wor
den uitgesneden.
Tot die conclusie komt dr. P.
Jaspers, orthopedisch chi
rurg in het Oudenrijn-zieken
huis in Utrecht, in zijn proef
schrift waarop hij vandaag
promoveert aan de Katholie
ke Universiteit van Nijme
gen.
Dr. Jaspers heeft ontdekt dat
mensen bij wie de meniscus
operatief is verwijderd later
vaak klachten krijgen als ge
volg van een versleten knie
gewricht. Het is verstandiger,
zo concludeert dr. Jaspers,
om een gescheurde meniscus
maar te laten zitten en het bij
voorbeeld met sportbeoefe
ning wat kalmer aan te doen.
Ook is het in veel gevallen
aan te raden om niet de hele
meniscus te verwijderen,
maar een deel te laten zitten.
Volgens Jaspers vervult de me
niscus de functie die bij een
auto de vering en de schok
dempers hebben. Bij verwij
dering ervan ontstaan later
dikwijls moeilijkheden. Kort
na de operatie gaat alles vaak
goed, schrijft Jaspers, maar
na 15 jaar is het resultaat in 40
procent van de gevallen on
aanvaardbaar.
Vandaar dat volgens Jaspers de
meniscusoperatie, die de
laatste jaren steeds vaker
voorkomt, slechts als laatste
redmiddel zou moeten wor
den beschouwd.
(Van onze verslaggever Ruud
Kreutzer)
LAGOS - De belangrijkste
steun voor het Nederland
se olieboycot tegen Zuid-
Afrika zal van de Benelux-
partners moeten komen.
Dat valt op te maken uit
uitlatingen van minister
Van der Stoel (buitenland
se zaken aan het eind van
zijn bezoek aan Nigeria.
Zijn Nigeriaanse ambtge
noot, minister Audu,
prees het Nederlandse be
leid inzake Zuid-Afrika
tijdens dit bezoek op vrij
uitbundige wijze. Van der
Stoel besloot vandaag zijn
bezoek aan Nigeria en is
doorgereisd naar Angola.
Maandag keert de minis
ter terug om de NAVO-mi-
nisterraad in Brussel bij te
kunnen wonen.
Gisteren heeft minister Van der
Stoel een uitstapje gemaakt naar
Abuja in het centrale deel van
Nigeria, waar momenteel de
nieuwe federale hoofdstad uit
het niets wordt opgebouwd. Het
Nederlandse bouwbedrijf Brede-
ro is daar als een van de buiten
landse ondernemers actief. Het
bedrijf zet er een gigantisch hotel
neer voor de kosten van 300 mil
joen gulden. Van de kant van de
Nederlanders die op de bouw
plaats werkzaam zijn, viel te ho
ren dat er nogal wat vertraging in
de bouw optreedt, omdat de Ni
geriaanse overheid de grootste
moeite blijkt te hebben met het
organiseren van een zo groot
schalig project.
Van der Stoel was ook in Nigeria
om de nieuwe beleidsvoorne
mens van de regering voor wat
betreft Zuid-Arika en Namibië te
toetsen aan de mening van het
belangrijkste land van zwart
Afrika, dat Nigeria is. In de rege
ringsverklaring werd er al op ge
wezen dat bijzondere aandacht
moet worden gegeven aan de op
vattingen van met name Afri
kaans landen. Zeker is dat de mi
nister de steun in de rug heeft ge
kregen hier in Lagos, maar even
zeker is dat voor de wijze waarop
Nederland zal deelnemen aan
het olie-embargo tegen Zuid-
Afrika, de opstelling van met na
me de Benelux-partners van veel
groter belang is.
,Het gaat erom of wij het al of niet
helemaal alleen moeten doen,
wat de effectiviteit van de Neder
landse boycot zou aantasten. Het
beperken van bepaalde importen
uit Zuid-Afrika bijvoorbeeld -
een ander instrument om druk
uit te oefenen dat in het regeer
akkoord wordt genoemd - is ver
re van eenvoudig, omdat er een
gemeenschappelijke markt in
het Europa van de tien is". Maar
Van der Stoel wilde niet zeggen
of steun van de Benelux-part
ners de laatste weken dichterbij
is gekomen. ,,De kwestie ligt
daar erg gevoelig. Ik kan alleen
maar zeggen dat wij dringend
hebben gevraagd om een positief
besluit", aldus minister Van der
Stoel aan het eind van zijn be
zoek aan Nigeria.
ENSCHEDE - B en W van En
schede sluiten niet uit dat er
door een nieuwe bezuinigings
ronde meer arbeidsplaatsen bij
deze gemeente verloren gaan
dan zij in hun plannen nog aan
nemen. Hierin wordt ervan uit
gegaan dat dit jaar 70 banen ver
dwijnen en in de periode
1983-1986 nog eens 180 arbeids
plaatsen. Of deze inkrimping van
het personeelsbestand als En-
schede's aandeel in het terug
dringen van de financiële tekor
ten voldoende is, hangt af van de
uitkering die het rijk geeft om
Enschede uit de malaise te halen.
Valt die bijdrage tegen, dan zal En
schede zelf nog meer moeten
snijden in de uitgaven.
DEN HAAG (ANP) - Het con
structiebedrijf Ballast-Nedam
werkt nog steeds met niet-jood-
verklaringen. Dat zegt het Cen
trum voor Informatie en Docu
mentatie Israël (Cidi), dat woens
dag in een brief de officier van
justitie in Amsterdam heeft ver
zocht hiernaar een onderzoek in
te stellen. Niet-joodverklanngen
zijn sinds juni 1981 wettelijk ver
boden op grond van het discrimi
natieartikel.
Het Cidi beschikt over kopieën van
formulieren voor visumaanvra
gen voor werknemers die wor
den uitgezonden naar Saoedi-
Arabié. Aan die aanvraag voegt
Ballast-Nedam een voorgedruk
te verklaring toe waarin staat dat
de werknemer een "dutch-chris-
tian" is en "dat noch het bedrijf
noch de werknemer direct of in
direct financiële betrekkingen
onderhoudt met Israël".
Volgens het Cidi is hier sprake van
een niet-joodverklaring "Joden
worden aldus door Ballast-Ne
dam uitgesloten naar Saoedi-
Arabiè te gaan of lopen de kans
niet in bepaalde posities binnen
het bedrijf te worden toegelaten
omdat daar een eventuele uitzen
ding naar Saoedi-Arabié aan ver
bonden is".
Een woordvoerder van Ballast-Ne
dam erkende gisteren dat er met
de betreffende formulieren
wordt gewerkt omdat "de rege
ring van Saoedi-Arabié vermel
ding verlangt van de religie van
werknemers op de visumaan-
vraag". Hij ontkende echter dat
de toevoegingen "dutch chris
tian" en geen "direct of indirect
financieël contract met Israël" in
feite neerkomen op een niet-
joodverklaring. "Er had net zo
goed kunnen staan dat onze
werknemers geen betrekkingen
mogen onderhouden met bij
voorbeeld Andorra". De woord
voerder wenste in afwachting
van de ontwikkelingen geen ver
der commentaar te geven.
PAARDESPORT - De Stichting
Draf- en Rensport heeft de elfja
rige hengst Monty Buitenzorg tot
de draver van het jaar uitgeroe-
pen. Buitenzorg draafde tot nu
toe ruim 268.000 gulden bijeen
voor zijn baas en rijder Sj«ng
Hendnkx.
VOETBAL - Dave Watson (34) is
voor ongeveer 250.000 gulden
van Southampton overgedaan
aan Stoke City De 63-voudig En
gelse international hoopt by zijn
nieuwe club de WK-sclectie voor
Spanje te halen
SKIËN - Peter van der Swaluw is
gisteren in Val D'Iseie Neder
lands kampioen ski op het on
derdeel slalom goworden. Er wa
ren achttien deelnemers.