"Geen olieboycot zonder de Benelux" Bij Ballast-Nedam nog niet-j oodverklaring Van der Stoel in Nigeria 'Meniscus laten zitten' VRIJDAG 8 JANUARI 1982 Halfschaduw Kern schaduw De schijngestalten van onze Maan als gevolg van tiaar araaung rona ae aarde. We moeten er aan denken dat we die Maan steeds vanaf de aarde bekijken. Zo zien we bijvoorbeeld het eerste kwartier steeds als zijnde de rech terzijde van de maan verlicht. Hier zien we de oorzaak van het ontstaan van het begrip "halfschaduw". Zoals op de onderkant van de tekening weergegeven. Grootten de afstandsver houdingen zijn hier, voor de duidelijkheid, niet juist weergegeven. De aarde zou, in vergelijking met de zon, niet meer dan een stipje zijn. Op deze wijze trekt de maan vanavond door de half- en kern-schaduw van de aarde heen. De tijden zijn bij de diverse posities vermeld. Voor de duidelijk heid is de half-schaduw té groot weergegeven. Wie morgenavond rond half acht, als de hemel ten minste onbewolkt is, een blik op de maan werpt, zal misschien merken dat er iets niet geheel in orde mee is. Omstreeks dat tijdstip is de linkerkant van de maan in duisternis gehuld en naarmate de tijd verstrijkt wordt het donkere deel steeds groter, zo dat ier doe langer hoe minder van te zien is. Iets na kwart over acht zal de maan praktisch geheel zijn verdwenen en dat is toch wel merkwaardig tij dens een avond waarop het nota bene volle maan is. Dat "verdwenen" zijn van de maan duurt ruim vijf kwartier. Om vijf over half tien komt er weer een glimp van tevoorschijn en het gehele verschijnsel is om acht over half elf voorbij. Na dat tijdstip is de maan weer mooi vol, alleen de rechterzijde blijft nog enige tijd een beetje donkerder getint dan de rest, maar ook dat is omstreeks half twaalf verdwe nen. We zijn dan getuige geweest van een betrekkelijk zeldzaam natuurverschijnsel: een maansverduiste ring. En wel een totale maansverduistering, want de maan verdwijnt in zijn geheel. We kennen hier op aarde zons- en maansverduisteringen, ge deeltelijk of totaal. Een zons verduistering ontstaat als de maan zich, bezien vanaf een bepaald gebied op aarde, vóór de zon langs beweegt en de zonneschijf geheel of ge deeltelijk aan het oog ont trekt. Een maansverduistering vindt plaats als de maan zich door de slagschaduw (of: kern- schaduw) van de aarde be weegt. De planeet aarde wordt door de zon verlicht en werpt dus eftn schaduw, zoals elk voorwerp doet dat door een lichtbron wordt verlicht. Op sommige tijden schuift de maan in haar maandelijkse baan rond de aarde die scha duw binnen, zodat ze dan niet meet door de zon ver licht wordt. Vroeger, toen men nog niet wist hoe zons- en maansver duisteringen ontstonden, zag men in deze vrij spektakulai- re natuurfenomenen allerlei tekenen van rampspoed zoals op handen zijnde plagen, rampen, oorlogen en honger. In het geval van morgenavond vindt er dus c duistering plaats, die, bij on bewolkte hemel, vanuit Eu ropa dermate goed is te vol gen (met het blote oog) dat het beslist de moeite waard is om er de nodige aandacht aan te besteden. Verloop Wie de maan gedurende een aantal weken een beetje in de gaten houdt, merkt dat er een gelijkmatig verloop in het ui terlijk van de maan in de "spel is. En eigenlijk zal iedereen er wel eens bij stilgestaan hebben dat ze meestal maar voor een deel, en soms ge heel, is te zien. Daarbij moeten we bedenken: de maan geeft licht dankzij de zon. Wat wij van de maan zien is is gewoonweg terug gekaatst zonlicht. En omdat de maan om onze planeet aarde draait, zien we vanaf de aarde de maan steeds wisselend verlicht. Zo ontstaan de zogeheten schijn gestalten van de maan: nieu we maan, eerste kwartier, volle maan, laatste kwartier Nu voltooit de maan in onge veer vier weken één baan om de aarde en die beweging vindt niet plaats van oost naar west, zoals men mis schien zou denkén, maar juist van west naar oost. De oplettende waarnemer zal merken dat de maan zich el ke avond, in vergelijking met de avond ervóór, een stukje verder in de richting van het oosten heeft verplaatst. Dat de maan, net zoals zon en sterren, in het oosten opkomt en in het westen ondergaat, komt doör de draaiing van de aarde om haar as (de rotatie), welke in 24 uur plaatsvindt. Daardoor ontstaan dag en nacht en lijkt het alsof zon, maan, sterren en planeten zich van oost naar west langs de hemel bewegen. Behalve dat de aarde roteert, draait zij ook nog om de zon waarvoor zij één jaar nodig heeft. Pingpongbal De schijngestalten van de maan kunnen we trouwens zelf gemakkelijk thuis na bootsen met een sterke zak lantaarn en een pingpongbal. Houd de pingpongbal tussen duim en wijsvinger op oog hoogte met gestrekte arm, terwijl een huisgenoot op een paar meter afstand met de zaklantaarn naar de ping pongbal schijnt. Het hoofd van degene met de pingpong bal stelt de aarde voor, de pingpongbal de maan en de zaklantaarn de zon. Draai nu het hele lichaam, steeds met de ogen op de pingpongbal gericht, lang zaam lifiksom en we zien dan hoe het verlichte deel van de pingpongbal steeds lang zaam verandert. Ineens valt de schaduw van ons hoofd op de pingpongbal. En dat gebeurt als de pingpong bal precies aan de andere zij de dan de zaklantaarn van ons hoofd staat. Er zit onder ons hoofd echter altijd nog een romp, zodat er altijd wel een pingpongbal- verduistering zal optreden als we de pingpongbal niet hoog genoeg houden, zodat hij door de zaklantaarn (de "zon") kan worden besche nen. Bovendien liggen de verhoudingen in grootte en vooral afstanden tussen aar de, maan en zon wel even an ders dan die tussen ons hoofd, pingpongbal en de zaklantaarn, maar het gaat even om het principe. Stellen we ons namelijk de aar de voor als een voetbal, dan is de maan, op die schaal, een sinaasappel op ongeveer tien meter afstand, en onze zon een geweldige laaiende vuur bol van meer dan 30 meter middellijn op bijna vier kilo meter afstand. Wie er wat dieper op ingaat zal zich misschien afvragen of er niet steeds elke vier weken zowel een zonsverduistering als, twee weken daarna, een maansverduistering zou moeten optreden. Dat zou inderdaad het geval zijn als de maanbaan precies in hetzelfde vlak zou liggen als de baan van de aarde. De maanbaan maakt met het vlak van de aardbaan echter een kleine hoek, zodat zons- en maansverduistering met recht toevalstreffers mogen worden genoemd. Uit figuur 1 blijkt dat maansverduiste ringen altijd tijdens volle maan (de maan moet immers recht tegenover de zon staan) en zonsverduisteringen altijd tijdens nieuwe maan optre den (de nieuwe maan staat de maan het dichtst bü de zon aan de hemel). De tijden Aan de hand van figuur 3 zullen we bekijken welke tijden morgenavond van belang zijn. Allereerst zien we daar twee benamingen staan: kernschaduw en halfscha duw. De halfschaduw ont staat door het simpele feit dat de aarde door een bol (de zon) wordt verlicht (zie fig. 2). Zou de aarde door een felle punt bron worden verlicht dan was er alleen sprake van de kernschaduw en zou er geen half-schaduw zijn. Dé buitenkant van de kern schaduw is overigens niet zo scherp begrensd als de teke ning suggereert. Dat komt omdat de aarde een damp kring heeft waardoor haar schaduwbeeld, waar de maan vanavond doorheen trekt, niet scherp omlijst is. Om 18.16 uur (iets na kwart over zes vanavond) begint de maan de halfschaduw binnen te trekken. We kunnen daar met het blote oog echter niets van zien: alleen heel gevoeli ge instrumenten tonen aan dat de maan ietje donkerder wordt. Maar naarmate de maan de kernschaduw van onze pla neet nadert, zullen opletten de waarnemers steeds duide lijker kunnen zien dat de lin kerzijde van de maan ietwat donkerder begint te worden dan de rest. Rond 19.14 uur treedt een dui delijke verandering op als de maan de kernschaduw be treedt. Een steeds groter wordend stuk lijkt aan haar te gaan ontbreken. Vanaf 20.17 uur bevindt ze zich geheel in de kernschaduw en dat duurt tot 21.35 uur. Men zou ver wachten dat de maan dan ge heel is verdwenen, maar dat is niet zeker. Er zijn in het verleden totale maansver duisteringen geweest warbij de maan geheel onzichtbaar was, maar ook waarbij ze, tij dens de totaliteit, als een bloedrode bol aan de sterren hemel prijkte, hetgeen een prachtig schouwspel bood. Onbewolkt Het is niet te voorspellen wat er morgenavond van de maan te zijn zal zijn als ze geheel in de aardschaduw zit. Onze aardse dampkring draagt af en toe, tijdens totale maansverduisteringen, zorg voor dat rode uiterlijk van de maan doordat het rode deel van het zonlicht (denk aan een regenboog die de be standdelen van bet zonlicht laat zien) via onze damp kring, ongehinderd in de richting van de jhaan door gang wordt verleend. Meer dan moet die dampkring, op het moment van de ver duistering, niet al te zeer met wolken of stof bezwangerd zijn. Verder schijnt het uiterlijk van een totaal verduisterde maan ook afhankelijk te zijn van de processen die zich op de zon afspelen: processen die in kracht en afmetingen ons voorstellingsvermogen zeer ver te boven gaan. In ieder geval loont het de moeite om morgenavond de maan eens extra in de gaten te houden, want een dergelijk natuurverschijnsel komt niet elke dag voor. Maar het moet dan wel onbewolkt zijn. En daarop is morgen ook de hoop gevestigd van vele hon derden Nederlandse ama teur-sterrenkundigen die ge reed staan om de verduiste ring te observeren, fotografe ren en zelfs filmen. In Leiden bevindt zich zo'n ak- tieve afdeling amateur-ster renkundigen, die geregeld op de Leidse Sterrenwacht bij elkaar komen, tijdens welke bijeenkomsten bij gunstig weer ook met een in één der koepels opgestelde sterren- kijker kan worden waargeno- Wie zich bij deze afdeling wil aansluiten kan een briefkaar tje sturen naar: Afdeling Leiden der Neder landse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (N.V.W.S.), Huygens-Laboratorium, Wassenaarseweg, te Leiden. Onderzoek orthopedisch chirurg: UTRECHT (GPD) - Tot het operatief verwijderen van een gescheurde meniscus moet pas worden overgegaan als niets anders meer helpt. Deze kraakbeenschijf in het kniegewricht heeft namelijk een belangrijke functie en zou niet zo snel moeten wor den uitgesneden. Tot die conclusie komt dr. P. Jaspers, orthopedisch chi rurg in het Oudenrijn-zieken huis in Utrecht, in zijn proef schrift waarop hij vandaag promoveert aan de Katholie ke Universiteit van Nijme gen. Dr. Jaspers heeft ontdekt dat mensen bij wie de meniscus operatief is verwijderd later vaak klachten krijgen als ge volg van een versleten knie gewricht. Het is verstandiger, zo concludeert dr. Jaspers, om een gescheurde meniscus maar te laten zitten en het bij voorbeeld met sportbeoefe ning wat kalmer aan te doen. Ook is het in veel gevallen aan te raden om niet de hele meniscus te verwijderen, maar een deel te laten zitten. Volgens Jaspers vervult de me niscus de functie die bij een auto de vering en de schok dempers hebben. Bij verwij dering ervan ontstaan later dikwijls moeilijkheden. Kort na de operatie gaat alles vaak goed, schrijft Jaspers, maar na 15 jaar is het resultaat in 40 procent van de gevallen on aanvaardbaar. Vandaar dat volgens Jaspers de meniscusoperatie, die de laatste jaren steeds vaker voorkomt, slechts als laatste redmiddel zou moeten wor den beschouwd. (Van onze verslaggever Ruud Kreutzer) LAGOS - De belangrijkste steun voor het Nederland se olieboycot tegen Zuid- Afrika zal van de Benelux- partners moeten komen. Dat valt op te maken uit uitlatingen van minister Van der Stoel (buitenland se zaken aan het eind van zijn bezoek aan Nigeria. Zijn Nigeriaanse ambtge noot, minister Audu, prees het Nederlandse be leid inzake Zuid-Afrika tijdens dit bezoek op vrij uitbundige wijze. Van der Stoel besloot vandaag zijn bezoek aan Nigeria en is doorgereisd naar Angola. Maandag keert de minis ter terug om de NAVO-mi- nisterraad in Brussel bij te kunnen wonen. Gisteren heeft minister Van der Stoel een uitstapje gemaakt naar Abuja in het centrale deel van Nigeria, waar momenteel de nieuwe federale hoofdstad uit het niets wordt opgebouwd. Het Nederlandse bouwbedrijf Brede- ro is daar als een van de buiten landse ondernemers actief. Het bedrijf zet er een gigantisch hotel neer voor de kosten van 300 mil joen gulden. Van de kant van de Nederlanders die op de bouw plaats werkzaam zijn, viel te ho ren dat er nogal wat vertraging in de bouw optreedt, omdat de Ni geriaanse overheid de grootste moeite blijkt te hebben met het organiseren van een zo groot schalig project. Van der Stoel was ook in Nigeria om de nieuwe beleidsvoorne mens van de regering voor wat betreft Zuid-Arika en Namibië te toetsen aan de mening van het belangrijkste land van zwart Afrika, dat Nigeria is. In de rege ringsverklaring werd er al op ge wezen dat bijzondere aandacht moet worden gegeven aan de op vattingen van met name Afri kaans landen. Zeker is dat de mi nister de steun in de rug heeft ge kregen hier in Lagos, maar even zeker is dat voor de wijze waarop Nederland zal deelnemen aan het olie-embargo tegen Zuid- Afrika, de opstelling van met na me de Benelux-partners van veel groter belang is. ,Het gaat erom of wij het al of niet helemaal alleen moeten doen, wat de effectiviteit van de Neder landse boycot zou aantasten. Het beperken van bepaalde importen uit Zuid-Afrika bijvoorbeeld - een ander instrument om druk uit te oefenen dat in het regeer akkoord wordt genoemd - is ver re van eenvoudig, omdat er een gemeenschappelijke markt in het Europa van de tien is". Maar Van der Stoel wilde niet zeggen of steun van de Benelux-part ners de laatste weken dichterbij is gekomen. ,,De kwestie ligt daar erg gevoelig. Ik kan alleen maar zeggen dat wij dringend hebben gevraagd om een positief besluit", aldus minister Van der Stoel aan het eind van zijn be zoek aan Nigeria. ENSCHEDE - B en W van En schede sluiten niet uit dat er door een nieuwe bezuinigings ronde meer arbeidsplaatsen bij deze gemeente verloren gaan dan zij in hun plannen nog aan nemen. Hierin wordt ervan uit gegaan dat dit jaar 70 banen ver dwijnen en in de periode 1983-1986 nog eens 180 arbeids plaatsen. Of deze inkrimping van het personeelsbestand als En- schede's aandeel in het terug dringen van de financiële tekor ten voldoende is, hangt af van de uitkering die het rijk geeft om Enschede uit de malaise te halen. Valt die bijdrage tegen, dan zal En schede zelf nog meer moeten snijden in de uitgaven. DEN HAAG (ANP) - Het con structiebedrijf Ballast-Nedam werkt nog steeds met niet-jood- verklaringen. Dat zegt het Cen trum voor Informatie en Docu mentatie Israël (Cidi), dat woens dag in een brief de officier van justitie in Amsterdam heeft ver zocht hiernaar een onderzoek in te stellen. Niet-joodverklanngen zijn sinds juni 1981 wettelijk ver boden op grond van het discrimi natieartikel. Het Cidi beschikt over kopieën van formulieren voor visumaanvra gen voor werknemers die wor den uitgezonden naar Saoedi- Arabié. Aan die aanvraag voegt Ballast-Nedam een voorgedruk te verklaring toe waarin staat dat de werknemer een "dutch-chris- tian" is en "dat noch het bedrijf noch de werknemer direct of in direct financiële betrekkingen onderhoudt met Israël". Volgens het Cidi is hier sprake van een niet-joodverklaring "Joden worden aldus door Ballast-Ne dam uitgesloten naar Saoedi- Arabiè te gaan of lopen de kans niet in bepaalde posities binnen het bedrijf te worden toegelaten omdat daar een eventuele uitzen ding naar Saoedi-Arabié aan ver bonden is". Een woordvoerder van Ballast-Ne dam erkende gisteren dat er met de betreffende formulieren wordt gewerkt omdat "de rege ring van Saoedi-Arabié vermel ding verlangt van de religie van werknemers op de visumaan- vraag". Hij ontkende echter dat de toevoegingen "dutch chris tian" en geen "direct of indirect financieël contract met Israël" in feite neerkomen op een niet- joodverklaring. "Er had net zo goed kunnen staan dat onze werknemers geen betrekkingen mogen onderhouden met bij voorbeeld Andorra". De woord voerder wenste in afwachting van de ontwikkelingen geen ver der commentaar te geven. PAARDESPORT - De Stichting Draf- en Rensport heeft de elfja rige hengst Monty Buitenzorg tot de draver van het jaar uitgeroe- pen. Buitenzorg draafde tot nu toe ruim 268.000 gulden bijeen voor zijn baas en rijder Sj«ng Hendnkx. VOETBAL - Dave Watson (34) is voor ongeveer 250.000 gulden van Southampton overgedaan aan Stoke City De 63-voudig En gelse international hoopt by zijn nieuwe club de WK-sclectie voor Spanje te halen SKIËN - Peter van der Swaluw is gisteren in Val D'Iseie Neder lands kampioen ski op het on derdeel slalom goworden. Er wa ren achttien deelnemers.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1982 | | pagina 15