uit!
Help, de bajes puilt
Er zijn nog elfduizend wachtenden voor u...
Er zijn meer zware
jongens bijgekomen
ZATERDAG 2 JANUARI
PAGINA 19
Detentie, een heel
belangrijke pijler
waarop justitie steunt,
wankelt. Alle
gevangenissen zitten
stampvol. En de lijst
van bajesklanten blijft
gestaag groeien. Meer
dan elfduizend
landgenoten wachten
maanden, soms wel
jaren, voor ze eindelijk
hun straf kunnen
uitzitten. Een
ongewenste toestand.
Het ministerie van
justitie, althans een
werkgroep ervan, sloeg
aan het rekenen wat er
nodig is om die
problemen uit de
wereld te helpen.
Tussen nu en vijf jaar is
er een tekort van
dertienhonderd cellen.
De situatie is, zo zegt de
werkgroep, veel
ernstiger dan tot voor
kort werd aangenomen.
Daarom wordt
overwogen meer cellen
te creëren. Er gaan zelfs
stemmen op om jaren
geleden gesloten Huizen
van Bewaring weer
open te stellen.
Omdat er nu geen
ruimte in de
gevangenissen is,
worden de criminelen
maar naar huis
gestuurd. Met andere
woorden: de celdeur
staat opeenkier.de
maatschappij, buiten de
poorten van het gevang,
op de tocht.
De moeilijkheden in het
gevangeniswezen en de
problemen waarop een
officier van justitie
steeds weer stuit. Mr.
JJ. Abspoel (64),
vertegenwoordiger van
het openbaar
ministerie, krijgt
hiermee vrijwel elke
dag te maken. Mensen
die eigenlijk direct
achter slot en grendel
zouden moeten worden
gezet, maar voor wie
geen cel vrij is.
Frustraties bij de
officier, boze en niet
begrijpende gezichten
bij het publiek als zij
een gestrafte frank en
vrij op straat zien
rondlopen.
Abspoel, die bijna
twintig jaar officier van
justitie in Amsterdam
was en nu zes jaar
hoofdofficier in
Alkmaar, doet ren
aantal suggesties om
wat sneller van die
wachtlijst af te komen.
Door
Jan Westerlaken
Toestanden zoals Ameri
kaanse- en Engelse gevan
genissen die kennen, vier
man in één cel, zullen zich
in ons land niet gauw
voordoen. De politiek en
vooral de rechterlijke
macht zullen zich hier met
hand en tand tegen verzet
ten. Alleen als het
werkelijk de spuigaten
uitloopt, zal Nederland
een dergelijke stap kun
nen overwegen.
"Nu", beweert mr. J.J. Abspoel,
hoofdofficier van justitie in Alk
maar, "hoeven we daarvoor echt
niet bang te zijn. Wat de toe
komst zal brengen? Tja. dat is op
dit moment moeilijk te over
zien."
Feit is wél, dat we met een ellen
lange wachtlijst criminelen zit
ten, voor wie in de bajes geen
plaats is. Een jaar of tien terug
deden de eerste tekenen zich
Acuut
Dit is eigenlijk één van de gerin
ge voorbeelden waarbij je ziet
dat het publiek zich ermee gaat
bemoeien."
Abspoel haalt een televisie-pro
gramma aan waarin de gewone
burger op de stoel van de rechter
zit Daaruit is hem gebleken, dat
die leek een stuk milder is in zijn
strafmaat dan de rechter. "Ik ge
loof, dat de Nederlander niet op
strengere straffen zit te wach
ten."
Kosten
Justitie is een kostbaar bedrijf.
Een gedetineerde kost de staat
vierhonderd gulden per dag. De
begroting van het ministerie
stijgt elk jaar weer. Het merk
waardige verschijnsel doet zich
voor, dat justitie óók de kosten
betaalt van toegevoegde advoca
ten, deskundigen dje mensen
verdedigen die zelf de rekening
niet kunnen betalen.
"Reken maar dat dit om aanzienlij
ke bedragen gaat", legt Abspoel
uit. "Heel vaak gaan ze in hoger
beroep. Om zulke zaken af te
werken moeten er meer officie
ren en rechters worden aange
steld. De kosten gaan op die ma
nier dubbel werken."
Terug nog even naar die 'open' ba
rakken van de Alkmaarse hoofd
officier. Abspoel vreest niet dat
de gestraften die hierin worden
ondergebracht de benen zullen
"Zouden ze dat wel doen, wat dan
nog? Een man die wegloopt
straft zichzelf hoor Hij gaat naar
huis maar zit constant in de rats
dat de politie hem komt ophalen
Zeker, er is een kleine kans dat
dit met gebeurt. Maar dan wil hu
met vakantie naar Spanje Komt
bg de marechaussee, z'n pas
wordt gecontroleerd en men ziet
op het register dat 'ie nog een
paa* dagen moet uitzitten Wordt
hg épgepakt Mag 'ie een paar
dagen later dan de bedoeling was
met vakantie."
Streng hoeft men in zo n open in
richting met te zgn, vindt Ab
spoel. Beroving van de vrgheid
is al voldoende "Daar heb je
geen strenge wakers nodig Die
moet je pas hebben als er crimi
nelen rondlopen dn- een gevaar
voor anderen zgn Vanzelf moet
je dan ook veilige gebouwen
hebben."
Het acute tekort is echter van de
laatste tijd. 'n Brandstichter die
wordt gepakt en direct achter
slot en grendel moet, maar na
vier dagen weer op vrije voeten
komt, maakt een rare indruk op
het publiek. Moet zo iemand pas
na een jaar z'n straf uitzitten, dan
is het effect volledig verloren.
Hetzelfde geldt bijvoorbeeld
voor molesteren.
Gevolg: de politiecel neemt steeds
meer de taak van het gevang
over. "Je zal toch wat moeten",
verdedigt Abspoel deze maatre
gel. "Ik geef toe, dat hier grote
bezwaren tegen zijn. De politie
cel is daarvoor niet bestemd en
niet geschikt."
Meer plaatsen in gevangenissen
kan een oplossing zijn. Dan zal er
echter geld, heel veel geld, op ta
fel moeten komen. In deze tgd
van allerlei bezuinigingen zal dit
niet gemakkelijk te verkopen
zijn.
Abspoel: "Het ministerie van justi
tie heeft geprobeerd geld los te
peuteren. Er is inderdaad wat be
schikbaar gesteld, maar ik vrees
dat dit lang niet voldoende zal
zijn."
De hoofdofficier dacht na en vond,
in zijn ogen althans, een aan
vaardbare oplossing. "Misschien
kunnen we voor bepaalde gevan
genen een ander soort gebouw
dan een Huis van Bewaring be
schikbaar stellen. Met minder
voorzieningen en minder bewa
king. Aan wie ik denk? Mensen
die, bijvoorbeeld, een boete niet
betalen en als gevolg hiervan een
korte straf moeten uitzitten. Je
zou ze kunnen onderbrengen in
barakkenkampen. Zij zijn ten
slotte niet vluchtgevaarlijk. Of
dit haalbaar is? Zoiets kan ik niet
bepalen. Maar het is de moeite
van het onderzoeken waard."
Politiecel?
Of de politiecel? "Nou, nee, dat zie
ik niet zitten. Zo'n ding biedt
veel te weinig mogelijkheden om
een gevangene bezig te houden.
Ik denk dat het verblijf in een po
litiecel veel erger is dan opgeslo
ten te zijn in een Huis van Bewa
ring. Daar heb je nog beweging."
Een maatregel die justitie óók zou
kunnen bekijken: een verande
ring van de strafvordering. Al
leen een boete opleggen. Ab
spoel: "Ik vrees dat de proble
men zich dan zullen verplaatsen.
Natuurlijk, je kunt afzien van on
voorwaardelijke gevangenisstraf
en een geldboete opleggen. Op
papier kun je dat mooi regelen.
Maar nu de praktijk. Als iemand
niet kén of wil betalen? Zit je
toch weer in de moeilijkheden en
komt de celstraf opnieuw om de
hoek kijken."
Af en toe hoor je stemmen die be
weren dat de overvolle gevange
nissen worden veroorzaakt door
strengere straffen. Hoofdofficier
Abspoel ontkent dit hardnekkig.
"Dat is gewoon niet waar", veegt
hij deze beschuldiging van tafel.
"De laatste tien jaar zijn de straf
fen constant gebleven. Wat wél is
veranderd, is het aantal langge
straften. En zij nemen natuurlijk
erg veel plaats in beslag. Kijk, als Oplossing
een crimineel een jaar moet zit-
ten, neemt hij wél de plaats in
van 26 mensen die maar veertien
dagen hebben gekregen. De aard
van de criminaliteit is veranderd.
Waardoor langere straffen wor
den gevorderd. Een handelaar in
heroïne, bijvoorbeeld, is een ver
schijnsel var. de laatste tijd. Plus
roofovervallen met geweld. Nee,
er worden géén hogere straffen
opgelegd, maar er komen méér
zware jongens."
Beleid
Het klinkt, zeker voor een leek,
vreemd in de oren. Maar niet
overal is het beleid van justitie
hetzelfde. Neem bijvoorbeeld
Amsterdam en Den Haag. In de
hoofdstad past men heel vaak
voorlopige hechtenis toe. Den
Haag doet dit een stuk minder.
Komt een verdachte in de Resi
dentie vóór, dan wordt dikwijls
vrijheidsstraf opgelegd terwijl
die man of vrouw tot op dat mo
ment kon gaan en staan waar hij
of zij wilde. Bovendien: mensen
die voorlopig vastzaten, krijgen
ook wel kortere straffen.
Abspoel knikt slechts. "Eén beleid
voor de hele rechtspraak is na-'
tuurlijk niet mogelijk. Waar ik
om voorarrest vraag, doet een an
dere officier dat niet. Voor de
plaatsen in de gevangenissen
maakt dit weinig of niets uit. Mg
spreekt het Amsterdamse model
meer aan dan dat van Den Haag.
Vind ik, dat iemand zo snel mo
gelijk naar een cel moet, dan be
reik ik dat in Amsterdam. Niet
met het Haagse model."
Een lijst met meer dan elfduizend
'wachtenden'. Hoe kon die in he
melsnaam zó lang worden?
"Denk erom", waarschuwt mr. Ab
spoel, "dit is een vertekend
beeld. Het zijn niet allemaal
mensen die voor de poort staan
om hun straf uit te zitten. Een
deel ervan zijn vonnissen die nog
moeten worden uitgesproken."
Gekscherend: "Er zijn ook ge
straften die men helemaal niet
hg de hand heeft. Die zijn ge
woon niet te vinden. Dus die
staan helemaal niet te dringen
om een poosje in een cel te wor
den opgesloten."
Hamvraag in de kwestie is: ligt de
oplossing voor gestraften wel in
de gevangenis?
"Natuurlijk niet. Die ligt daar
nooit", geeft Abspoel eerlijk toe.
"Je kunt een gevangenis alleen
maar verdedigen uit het oogpunt
van preventie. Wellicht schrikt
het anderen af om iets te onder
nemen dat niet door de beugel
kan. Hoewel ik dit zelf ten zeer
ste betwijfel. Verder zie ik geen
nut in een Huis van Bewaring.
De andere kant is wel dat de da
den zó ernstig kunnen zijn, datje
niets anders kunt doen dan ie
mand met opsluiting in een cel te
straffen."
Van het ene naar het andere uiter
ste: gevangenisstraf volledig af
schaffen. Abspoel wil er niet van
horen. "Omdat de Nederlander
zoiets gewoonweg niet zal accep
teren. Wat je wel kunt zien te be
reiken, is de celstraffen terug
dringen. Door mensen dienstver
lenend werk te laten doen. Nee,
'zware jongens' (heroïnehande
laars, overvallers) komen daar
vanzelfsprekend niet voor in
aanmerking. Daarnaast blijft er
toch wel een vrij grote groep
over op wie zoiets van toepassing
kan zgn. We experimenteren
hiermee nu een maand of negen.
Zg het op bescheiden schaal.
Maar de resultaten zgn bemoedi
gend. Welke grens wordt aange
houden? Wie een straf van (maxi
maal) zes maanden moet uitzit
ten, kan voor dienstverlenend
werk worden ingezet. Ja, er zgn
arrondissementen die het hier
mee niet eens zijn. Zij vinden de
grens van zes maanden te hoog.
Willen die omlaag hebben. Dat
moeten we nog maar eens bekij
ken zodra erover van gedachten
wordt gewisseld."
Weinig invloed
Mr. J.J. Abspoel: 'Stuur kortgestraften
'open' barak ken'.
(Foto Wil v.d. Ley graaf).
Tekort aan cellen. Als een rode
draad komt het elke keer op
nieuw terug. Of dit kan leiden tot
méér criminaliteit, Abspoel heeft
er zgn twijfels over. "Ik geloof
het eigenlijk niet", zegt hij.
"Mensen zullen niet iets doen dat
ongeoorloofd is, omdat er toch
geen plaats in de gevangenis is.
En ik ben van mening, dat de
straffen weinig invloed hebben
op de omvang van de criminali
teit. Neem nou een land als Ame
rika. Elke staat heeft z'n eigen
recht. In de ene is de doodstraf
van toepassing, in de andere niet
Denk nu niet, dat in een staat
waar men de doodstraf kent,
minder overtredingen zijn dan
ergens anders. Helemaal niet. Er
is nauwelijks enig verschil. Wat
ik wil zeggen is dit: als nu de
doodstraf zelfs niet afschnkwe-
kend genoeg is, kun je je afvra
gen of hogere straffen dit wel zul
len zgn."
Het gaat in hoofdzaak om de maat-
schappelgke factoren die een be
langrijke rol spelen. Voorbeeld:
er komen steeds meer auto's op
de weg, omdat de benzine goed
koper wordt. Maar ook de sterke
drank daalt in prijs. Abspoel
"Nou, dan hoeft het niemand te
verwonderen als steeds meer
chauffeurs met een slok op ach
ter het stuur gaan zitten. Ander
som: maak je benzine en drank
twee keer zo duur als nu, dan zul
je in deze sfeer heel wat minder
straffen krijgen."
Wat gigantisch is gegroeid, is het
aantal zeer lang gestraften (bo
ven de drie jaar): drie tot vier
keer zo groot. Zeker, het gaat om
betrekkelijk kleine getallen (een
stgging van veertig tot 135), maar
zij nemen een cel bijzonder lang
in beslag. De hoofdofficier
noemt dit een teken aan de
wand. De criminaliteit wordt een
stuk harder. Vooral in het kleine
heroïnewereldje. "Je kunt er ge
woon niet onderuit, je moet, of je
wilt of niet, hoger straffen",
denkt Abspoel.
Zgn het buitenlanders die een
poosje moeten worden opgeslo
ten, dan probeert justitie hen aan
het eigen land over te dragen Of
dit zoden aan de dijk zet? "Wan
neer het buitenland precies het
zelfde met Nederlanders zou
gaan doen, lost dit niets op", ver
telt Abspoel.
Verslaafden
Verslaafden leggen zo nu en dan
ook langdurig beslag op cellen.
Zijn die mensen hier op hun
plaats? Abspoel onomwonden:
"Nee. Het is niet goed als zij wor
den opgesloten in een inrichting
die niet is ingericht om aan ver
slaafden hulp te bieden. Ik zeg
het weer: je moet toch wét doen?
Als een verslaafde nu om de ha
verklap auto's openbreekt en je
laat hem lopen? Vraagje toch om
moeilijkheden met eigenaars?
Zo iemand moet je oppakken. In
de hoop, dat de één of andere in
stelling wat met hem hem kan
beginnen. Meldt een inrichting
zich, dan laten we een verslaafde
ook direct hier naartoe gaan Het
Huis van Bewaring helpt hem
niet verder. Wg zijn al lang big
als we een tijdje niets van hem
horen Een enkele keer komt dit,
gelukkig, wel eens voor."
Eén keer is er openlgk en fel gepro
testeerd tegen een rechterlgke
uitspraak. Het ging om een
moord op een Amsterdamse
snackbarhouder. De dader kreeg
vier jaar. De roep om een langere
straf was groot. Hoe is dit in het
algemeen? Is er wel meer druk
van buitenaf om hogere straffen
uit te delen?
