Fruitautomaten
winnen terrein
1981
Leiden Wassenaar
"Er is een vies spelletje gespeeld"
-j
Politie vreest komst van speelhallen
Goklust ill
Leiden dit
jaar flink
toegenomen
Mulder, de rebel van Huize Nieuw Rijksdorp:
'Ik loop
hier
tussen
de huizen
DONDERDAG 31 DECEMBER 1981
PAGINA 23
r -
Voor de Nederlander die een gokje wil
wagen staan vele ofTiciele kanalen
open. Een lot in de staatsloterij, de
lotto en toto, een bezoek aan een van
de drie casino's en sinds dit jaar jaar
ook via het postkantoor het
paardenrennen. En dan zijn er nog de
talloze loterijen en prijzenacties voor
charitatieve doelen. Naast dit
ofTiciele gokcircuit is er ook nog het
"grijze" en het "zwarte".
Zo draait in diverse steden (o.a. in
Leiden) al geruime tijd de "illegale
lotto". Op diverse plaatsen worden
voor een paar gulden briefjes
verkocht met nummers. De uitloting
vindt plaats via de officiële trekking
op zondagavond na Studio Sport.
Uitbetalingen van enkele tientjes tot
vele honderden guldens per goed
rijtje.Bovendien verwisselt nogal
wat geld van eigenaar in illegale
speelhuizen. Via de roulette, het
kienspel, de dobbelsteen, het
luciferhoutje of een spel kaarten. In
die hele "amusementswereld" is de
fruitautomaat steeds als een vrij
onschuldig vermaak gezien.
Maar de hypermoderne opvolger van
wat eens dééenarmige bandiet werd
genoemd is het afgelopen jaar meer
dan eens in het nieuws gekomen. De
apparatuur zou verantwoordelijk
zijn voor verslaving bij goklustige
lieden. Exponent daarvan was de
Amsterdammer die begin deze
maand in het televisieprogramma
"Sonja op maandagavond" kwam
vertellen dat hij zo'n drie ton in de
gleufjes van de gokautomaten had
gedeponeerd.
Gevolgen: een gebroken huwelijk, tot
de nek in de schulden, kortom een
toekomst zonder uitzicht. Kort
daarvoor gingen in de hoofdstad
stemmen op om de minimumleeftijd
om gokhallen te mogen bezoeken op
te trekken naar achttien jaar.
Bedoeld om al te jeugdigen die in
eerste instantie komen voor
flipperautomaten en videospelen af
te houden van echte gokapparaten.
In Leiden was de fruitautomaat tot 1
maart taboe. Daarna werd er per
horecagelegenheid Cen toegestaan.
Het leidde tot een stroom van
aanvragen met als uiteindelijke
resultaat dat er in de Sleutelstad nu
zo'n 300 van dergelijke apparaten
staan.
Een beetje vlotte speler kan in een
kwartier tijd zonder al teveel moeite
25 gulden in het apparaat kwijt-
Officieel krijgt hij daarvoor in ruil
uitsluitend vrije spelen terug.
Hoe is de situatie in Leiden negen
maanden na het vrijgeven van de
fruitautomaat? Een gesprek met de
verantwoordelijke politieman en een
onderzoekje in diverse Leidse
'speel ge legen heden'.
De goklust in Leiden is het
afgelopen jaar flink aange
wakkerd. Daaraan hebben
zo'n driehonderd flitsende
fruitautomaten - links en
rechts bij de horeca opge
steld een steentje bijge
dragen. Sinds 1 maart van
dit jaar is de wettelijke
teugel die het Leidse gok
wezen in bedwang moest
houden wat gevierd.
Door
Bram van Leeuwen
Van de twee flipperkasten die de
afgelopen jaren per horecabe
drijf waren toegestaan mocht er
vanaf 1 maart eentje worden om
gewisseld voor een zogenaamde
fruitautomaat. In vaktermen
voor de automatenwereld beter
bekend als het "upright-type".
Oftewel de hypermoderne opvol
ger van wat eens de'éenarmige
bandiet werd genoemd.
Kernmerk van de gokkast-van-het-
verleden: een rijk geornamen
teerd zilverkleurig apparaat met
rechts een indrukwekkende
handgreep waarmee de schijven
met fruitfiguurtjes in beweging
worden gezet. Bij tijd en wijle
braaf zijn muntjes uitspuwend
begeleid door een fors mecha
nisch geratel.
Maar in het chipstijdperk heeft die
ouderwetse schurk het veld ge
ruimd voor een kast vol elektro
nisch geknutsel, dat lichtjes laat
opflitsen, roulettes laat draaien
en met veel bliebjes en bloebjes
af en toe de winst aan vrije spe
len registreert. In plaats van de
krachtige armzwaai kunnen we
in ons bewegingsarme tijdperk
volstaan met een lichte druk op
de knop.
Bij de afdeling bijzondere wetten
van de Leidse politie heeft men
geweten wat een grotere vrijheid
op dit punt betekende. Onmid
dellijk na het bekend worden
van de nieuwe regeling werd de
Zonneveldstraat bedolven onder
de aanvragen om vergunningen.
Maandenlang is men in touw ge
weest om alles in goed banen te
leiden.
Adjudant H. Peet is, nu alles weer
in wat rustiger vaarwater is geko
men, redelijk optimistisch over
de toekomst. Van werkelijke uit
spattingen is de afgelopen maan
den geen sprake geweest. Al
moest de politie in de beginpe
riode wel eens tussenbeide ko
men wanneer verhuurders wat al
te ver gingen in hun enthousias
me om kasten geplaatst te krij
gen in kroeg, snackbar of restau
rant.
Er werd met flinke cadeaus gesme
ten en af en toe deinsde men er
niet voor terug om via allerlei
handige manoeuvres een handte
kening onder een contract t<2
krijgen. "Toen we daarmee ge
confronteerd werden hebben we
ons wel eens afgevraagd waaraan
we begonnen waren".
In het achterhoofd van de Leidse
politieman spelen de gedachten
over de praktijken in de Sleutel
stad tot het begin van de jaren
zeventig. Op het punt van de
gokautomaten heerste toen een
sfeertje van vrijheid-blijheid.
"En dat hebben we geweten.
Telefooncellen werden regelmatig
opengebroken om de kwartjes in
de gokautomaat te stoppen. Met
hetzelfde doel werd er links en
rechts ingebroken. Op een gege
ven ogenblik was er zelfs sprake
van een zekere groepsvorming
van goklustigen. De vorige Leid:
se burgemeester Vis vond het
welletjes en legde de stad voor
de goklustigen vrijwel volledig
"droog". Maximaal twee flipper
automaten per bedrijf en daar
mee uit.
Maar voor de steeds grotere aan
drang van de automatenhandel,
ontwikkelingen in de grote ste
den en een door de burgemeester
van het Overijsselse Den Ham
verloren procedure bij de Raad
van State (hij wilde de gokappa
raten buiten de gemeentegren
zen houden) is men in de Sleutel
stad uiteindelijk gezwicht.
Niet dat er situaties zijn ontstaan
zoals in Amsterdam waar zelfs
bij de sigarenwinkelier op de
hoek een gokbak staat en zo'n 25
groot opgezette gokhallen draai
en. Nee op bescheidener schaal.
Omgeven met allerlei voorschrif
ten en regels.
Zo is de gokkast voor jeugdigen
onder de 16 jaar verboden ter
rein, moet de naam van de ver
huurder duidelijk vermeld staan
op de kast, en is het telwerk aan
een limiet gebonden. Inworp ma
ximaal 'éen gulden tegelijk en
niet meer dan twintig vrije spe
len per spel.
En een streng verbod om zowel di
rect als indirect uit te betalen in
klinkende munt. Zelfs de tegoed
bon is taboe. Zo is het officieel in
de verordening vastgelegd. Maar
hoe is de praktijk? Een kleine
rondgang langs een aantal Leid
se etablissementen leert dat er af
en toe toch wordt uitbetaald.
Niet direct door het apparaat.
Maar door de kastelein of snack
barexploitant.
Voor veertig verzamelde vrije spe
len een tientje en voor elke twin
tig punten meer vijf gulden er
bovenop. Een strafbaar feit, bur
gerlijke ongehoorzaamheid vol
gens de politie. De tijd ontbreekt
echter om de zaak voortdurend
intensief te controleren. "Het
blijft beperkt tot wat steekproe
ven. Met het veel omvattende
werk van de afdeling bijzondere
wetten staat het opsporen van
dergelijke zaken niet bovenaan
het urgentielijstje. Adjudant
Peet: "We krijgen wel eens een
enkele klacht dat er wordt uitbe
taald. Daar gaan we dan ook op
af, maar van werkelijke uitwas
sen is nog niets gebleken.
Waar we wel beducht voor zijn is
de komst van echte gokhallen.
Er zijn de afgelopen tijd al een
paar aanvragen binnengekomen.
Bijvoorbeeld voor de Haarlem
merstraat Je moet voor zo'n hal
een plek hebben waar ruime par
keer- en stallingsgelegenheid is
en waar omwonenden niet ge
hinderd worden. Die liggen in
Leiden niet voor het opschep
pen.
Bijkomstig feit is dat ontwikkelin
gen in andere steden uitwijzen
dat de directe omgeving van zo'n
hal de neiging heeft snel te ver
pauperen. Vanuit de automaten
handel wordt de roep om direct
uitbetalende apparaten steeds
sterker. Bij het ministerie van
justitie studeert men al geruime
tijd op de mogelijkheid. Eigen
lijk zou de zaak omstreeks deze
tijd al aan de Kamer voorgelegd
moeten zijn, maar mede door de
kabinetsformatie is er vertraging
opgetreden.
Het beperkt toestaan van winstge
vende apparaten zou in de toe
komst gekoppeld worden aan
een ijking van de apparaten. Ad
judant Peet plaatst bij die con
trole de nodige vraagtekens.
"Kijk je kunt zo'n apparaat voor
hij geinstalleerd wordt natuur
lijk uittesten. Maar wat is de
praktijk? Zo'n ding gaat regel
matig voor reparatie terug naar
de verhuurder en wie garandeert
dat de zaak na een reparatie nog
net zo fuctioneert? Met al die
elektronica is het nauwelijks
meer te controleren.
Bij het verlenen van vergunningen
hebben we afgelopen maanden
ook een aantal apparaten laten
proefdraaien. Maar meer zaken
dan beperking van het aantal tel
lers, het maximum aantal vrge
spelen kun je niet regelen. De
rest moet goed vertrouwen zgn.
Zo is geen speler verzekerd van
een bepaalde winstkans.
Uitgangspunt is het gezond ver
stand van de gokker: hij zal er
wel mee stoppen wanneer hg ziet
dat zo'n apparaat weinig of niets
"geeft". Dat er in de wereld van
het gokamusement flink wat
geld omgaat is in politiekringen
een duidelgke zaak. Meestal is
het een kwestie van flfty-fifty. De
helft van de winst voor de ver
huurder, de andere helft voor de
horecabaas.
In^ie "wilde" Leidse jaren zijn er
gevallen bekend dat een kroeg
baas per week tweeduizend gul
den verdiende aan een illegaal
gokapparaat Van het pilsje en
het borreltje dat hij schonk kon
de kroeg niet draaien, de gokkers
brachten de winst Toen de zaak
werd ontdekt en er proces-ver
baal werd opgemaakt besloot de
cafe-eigenaar direct de tent te
sluiten.
Adjudant Peet wil ervoor waken
dat de zaak in Leiden opnieuw
uit de hand loopt Vandaar de be
perking dat de apparaten alleen
in de horecabedrgven mogen ko
men. "Er zijn ook al mensen die
ze willen neerzetten in school
kantines. maar dan gaan we vol
gens mij de verkeerde kant op".
Overigens is hg benieuwd hoe het
gokapparaat stand zal houden in
een economisch steeds slechter
wordend klimaat "Kgk de staat
is op het ogenblik straatarm,
maar onder de mensen zit nog
wel wat geld. Vooral bg de jeugd.
Maar als straks allemaal nog
minder wordtzullen ze dan
hun guldentjes nog zo gemakke
lijk in het gleufje van de gokkast
stoppen"?
Het verschil tussen het statige
Huize Nieuw Rijksdorp in
Wassenaar en het moderne
bejaardentehuis 't Seghe
Waert in de nog niet afge
bouwde Zoetermeerse nieuw
bouwwijk nummer 24 is
enorm. Begon in Huize Nieuw
Rijksdorp de verf al slijtage-
plekken te vertonen, in 't Seg
he Waert is 'ie bij wijze van
spreke nog nat. 't Seghe Waert
telt maar liefst 1/5 bewoners,
terwijl in Huize Nieuw Rijks
dorp slechts negentien be
jaarden werden gehuisvest.
Door Henny
van Egmond
De veranderingen zijn dan ook
niet onopgemerkt aan F.W.
Mulder (71) voorbij gegaan.
"Vroeger ging ik altijd wan
delen in het bos of in de dui
nen met Bas, de hond van
meneer De Visser (directeur
Huize Nieuw Rijksdorp -
red). Hier kan je tussen de
huizen lopen".
De 71-jarige Mulder was de
woordvoerder van de bejaar
den die eind mei Huize
Nieuw Rijksdorp bezet hiel
den. Hij woont nu in het be
jaardetehuis 't Seghe Waert.
De bezetting kwam na het be
sluit van Gedeputeerde Sta
ten van Zuid-Holland om het
bejaardentehuis Nieuw
Rijksdorp op 21 juli te slui
ten. Het pand is brandgevaar
lijk werd de bewoners mee
gedeeld en ze kregen een
maand de tijd om te verhui
zen. De provincie zou helpen
zoeken naar een plaats in een
ander bejaardentehuis.
Ellende
"Van Gedeputeerde Staten
kwamen ze even vertellen dat
binnen een maand iedereen
weg moest. Maar wij wilden
niet weg. En toen begon de
ellende. We besloten Nieuw
Rijksdorp te bezetten" zo
schetst Mulder het begin van
de actie. Hij is er nog onder
steboven van. De emoties
laaien dan ook weer hoog op
als hij terugdenkt aan die roe
rige dagen.
De verdere loop van de gebeur
tenissen is snel geschetst. De
provincie hield voet bij stuk
en één voor één verlieten de
bejaarden het tehuis. Totdat
er twee overbleven, mevrouw
Hibbeler en Mulder. "Waar
moest ik nog voor vechten. Ik
heb toen gezegd: dan ga ik
ook maar weg".
Terugblikkend legt hij uit hoe
het allemaal fout ging. "Een
F.W. Mulder: "De provincie en de
gemeente hebben met Nieuw Rijks
dorp een vies spelletje gespeeld. Het
zijn maar bejaarden. Daar kun je
van alles mee doen. hebben ze ge
dacht".
(Polo Jon Holvfcst)
paar mensen uit Huize Nieuw
Rijksdorp wilden al een hele
tijd weg. Die grepen de kans
aan om te verhuizen. Zo zit in
dit bejaardentehuis een me
vrouw uit Nieuw Rgksdorp.
Al haar kinderen wonen hier
in Zoetermeer. Dat kan je
niet tegenhouden".
De provincie had intussen een
aantal inspectrices voor het
bejaardenwerk ingeschakeld,
die volgens Mulder begon
nen met "mensen die een
beetje dement waren om te
praten".
Televisie
Uiteindelijk bleven er acht be
jaarden over. maar dat veran
derde snel toen hun kinderen
er zich mee gingen bemoeien.
"De kinderen hebben de
kranten erbij gehaald en zelfs
de televisie. Later zgn ze naar
een advocaat gegaan en heb
ben een beroepsprocedure
aangespannen bg de Raad
van State, die werd verlo
ren".
De kinderen werden ook uitge
nodigd voor een gesprek met
Gedeputeerde Staten. "En
daar werd hun wijsgemaakt
dat meneer De Visser het niet
lang meer vol kon houden.
Hij zal binnen een maand zijn
faillissement wel moeten
aanvragen werd de kinderen
verteld. Dat was helemaal
niet waar, maar daardoor
werden de mensen bang. Dat
was feitelgk het begin van
het einde. Zo zijn ze allemaal
weggegaan."
De kinderen zijn er ingeluisd
door de provincie, dat is de
stellige overtuiging van Mul
der. Die opmerking werd
hem niet in dank afgenomen
door zgn kinderen, die nu
met hem in onmin leven en
niet meer op bezoek willen
komen.
Vies spelletje
"De provincie en de gemeente
Wassenaar hebben met
Nieuw Rgksdorp een vies
spelletje gespeeld. Het hele
zooitje of het nou Gedepu
teerde Staten of B en W van
Wassenaar was, ze waren be
zig met ons weg te werken.
Het zgn maar bejaarden.
Daar kun je toch van alles
mee doen. hebben ze ge
dacht".
Mulder wordt bozer en bozer
"De commandant van de
Wassenaarse brandweer
heeft gezegd dat het pand
brandgevaarlgk was. Dat
deed hg natuurlijk op order
van de gemeente. Die hadden
toen een reden om naar Ge
deputeerde Staten te gaan en
ons eruit te laten zetten. Ze
werkten allemaal met elkaar
mee. En het ging alleen maar
om geld. Het pand Nieuw
Rgksdorp kan Wassenaar
niet verrotten. Het gaat om
de grond, die is veel geld
waard".
Furieus wordt Mulder als de
gevolgen van de gedwongen
verhuizing van de bejaarden
ter sprake komt. Eén vrouw
kreeg tgdens de bezetting
een hartaanval. Een man
overleed nog geen week na
zijn verhuizing. "Dat is de
schuld van Wassenaar en de
provincie Als die weg moet,
zeiden wij, dan gaat hg dood.
Met een week was hg dood
en dat is hun schuld. Het zijn
allemaal viezeriken. Nu zeg
gen ze dat hij ziek was. maar
dat was helemaal niet waar".
Een vergelijking maken tussen
Huize Nieuw Rgksdorp cn 't
Seghe Waert is voor Mulder
bgna onmogelijk. "Dit is een
nieuw tehuis. Hier heb je al
les; een zuster dag en nacht.
Daar hadden we een zuster
tot twaalf uur 's ochtends. Als
er wat was dan deden we het
zelf. We hielpen elkaar *t Was
cen famihc Hier zitten we
met 175 mensen in één ge
bouw. Ik ken hier bgna nie
mand"
