Genoeg werk bij HCG,
Reeden sociale dienst
Leiden
Een Matze stapt uit het gruttersvak
Economische crisis treft veel Leidenaars
n
Van kruidenier tot cipier
DONDERDAG 31 DECEMBER 1981
Meer dan één op de negen
Leidse arbeiders is werk
loos. Opnieuw werden dit
jaar veel Leidenaars het
slachtoffer van de econo
mische crisis.
De tikmachinefabriek Adler aan de
Rooseveltstraat is dicht: 400
mensen in één klap op straat. De
laatste textielfabriek van Leiden,
de Wolspinnerij Ede aan de Ka-
naalweg, sloot haar Leidse vesti
ging: vijftig mensen ontslagen.
Boekbinderij Van den Berg aan
de Eerste Groenesteeg is al een
half jaar dicht (zestien werkne
mers), de grootste matrassenfa-
briek van Nederland, Olga aan
de Evertsenstraat sluit binnen
kort (57 mensen) en bij de com-
weg naar Veenendaal. De Leid-
sche Apparatenfabriek verhuis
de bijna drie jaar geleden van
Leiden naar Zoeterwoude. De 57
werknemers zijn sinds twee
maanden verder van huis, in
Delft en in Dongen.
personeel is op het moment niet
meer acuut noodzakelijk. Van
der Nat heeft nu zes i
dienst.
Stellingen
Onopvallend
puterfabriek Indal aan de Admi
raal Banckertweg staan binnen
enkele maanden 28
straat.
y en toe kunnen werknemefs
meeverhuizen; soms honderd,
soms tweehonderd kilometer
verderop. Een aantal Olgawerk-
nemers 'mag' mee naar de ma-
trassenfabriek van Vredestein in
Maastricht. De helft van de zestig
werknemers van de Leidsche
Wolspinnerij 'Neveda' kon mee
verhuizen van de Zoeterwoudse-
Het "recht op werk" is een papie
ren recht geworden. Bezuinigin
gen van het rijk treffen de uni
versiteit en de gemeente, de
grootste werkgevers in Leiden.
Sluipend wordt werkloosheid
geschapen. Open plaatsen wor
den niet meer ingevuld. Bij de
universiteit en de gemeente gaan
aldus het komende jaar tiental
len arbeidsplaatsen 'onopval
lend' verloren.
Even ongemerkt verdwijnen men
sen uit de winkelsector. De
koopkracht daalt. Mensen stel
len bestedingen uit omdat de
toekomst hen onzeker lijkt. Er
sluiten meer winkels dan erbij
komen. En winkels nemen min
der mensen in dienst. Honderd
winkels die één winkelbediende
minder in dienst hebben, beteke
nen een verlies van honderd ar
beidsplaatsen. Het verlies valt
pas op in de werkloosheidstatis
tieken. Het sluiten van de mode
winkel Waals aan de Haarlem
merstraat viel een half jaar gele
den wel op; zeventien mensen op
straat.
Kenmerkend voor de werkloos
heidssituatie is de kleine machi
nefabriek Van der Nat aan de
Admiraal Banckertweg. Bij de
viering van het 45-jarig jubileum,
vier jaar geleden, klaagde direc
teur Van der Nat dat er geen per
soneel te krijgen zou zijn. Hij had
toen acht mensen in dienst. Het
gaat niet slecht "gezien de om
standigheden", vertelt Van der
Nat nu, maar uitbreiding van
De economische crisis legt tegen
spraken en tegenstellingen
bloot. Het is absurd dat een
kwart van de 3000 Leidse werk
loze mannen bouwvakker is ter
wijl tegelijkertijd de woning
nood schrijnend is. Emancipatie
schijnt slechts 'leuk' te zijn bij
economische opgang. Veel vrou
wen nemen nu niet eens meer de
moeite om zich als werkzoekend
in te schrijven. De werkloosheid
onder de Leidse vrouwen steeg
naar de 1200. Een kwart van hen
zoekt werk in de administratieve
sector. Het aanbod van werk
daalde dit jaar in de hele Leidse
regio tot onder de 200 banen.
Wanbeleid van de bedrijfsleiding
kon in hoogtijdagen nog bedekt
blijven, maar wordt in crisistij
den onverbiddelijk aan het licht
gebracht (Batteljee, Van den
.Berg, Wolspinnerij Ede).
De Leidse werknemers trokken
zich het afgelopen jaar weinig
aan van het gezegde dat zij altijd
in hun lot berusten. Zy voerden
actie om hun bedrijf open te hou
den of om er tenminste een rede
lijk sociaal plan uit te slepen. De
Wolspinnerij Ede werd bezet.
Voor het behoud van Adler is ge
demonstreerd en gestaakt. De
boekbinderij Van den Berg is
een week bezet geweest. Voor
het behoud van Olga in Leiden
hebben de werknemers zeer
luidruchtig gedemonstreerd om
daarna overigens heel stil en be
rustend te worden.
Vakbonden en werknemers heb
ben in geen van de gevallen slui
ting kunnen voorkomen. Het
leek vaak meer op het blussen
van het pand van tante Mien aan
de Nieuwe Rijn met een brand-
blusapparaat. Maar in sommige
gevallen konden vakbonden en
werknemers in elk geval een so
ciaal plan of een beter sociaal
plan afdwingen (Adler, Wolspin
nerij Ede). Alleen de failliete
drukkerij Batteljee Terpstra
kon overgenomen worden; maar
niet zozeer door toedoen van
werknemers en vakbonden,
maar door het kapitaal van be
leggers van buiten het bedrijf.
De overname kostte dertien van
de twintig mensen hun baan,
maar het bedrijf aan de Oude
Rijn draait tenminste. Het is er
zelfs "stervensdruk".
Het is niet alles kommer en ellende
met de werkgelegenheid. De ma
chinefabriek HCG aan de Zoeter-
woudseweg en de olie-boorkop-
penfabriek Reed aan de Roose
veltstraat breidden uit. Het be
drijf Wernink Beton en Wernink
Rekreatie aan de Morsweg wordt
weer zelfstandig opgebouwd na
het faillissement van het moe
derconcern Van der Vliet-Wer-
nink. En ook de aannemer en
keukenbouwer Arnoldus krab
belt weer op aan de Admiraal
Banckertweg, na meegesleept te
zijn in het faillissement van en
kele grote aannemers.
De gemeente Leiden geeft het goe
de voorbeeld aan andere bedrij
ven door het verdelen van de
werkgelegenheid: het scheppen
van deeltijdbanen. Wat er van ge
meenteplannen zoals het actief
werven van bedrijven, de Lei-
den-promotie (Schuttersveld) en
van het plaatselijk werkgelegen
heidsplan terecht zal komen,
staat in de sterren. Het is het pro
beren waard. Maar om dichter bij
huis te blijven; Alphen aan den
Rijn probeert het ook.
mige diensten enorm toe. Het ar
beidsbureau kreeg er het afgelo
pen jaar vier mensen bij en vol
gend jaar tenminste nog eens
vier. Liep de afdeling economi
sche zaken van de gemeente aan
vankelijk leeg, omdat "de drukte
de ambtenaren teveel werd",
binnenkort telt de afdeling zeven
mensen. De sociale dienst kreeg
er het afgelopen jaar vijf mensen
bij. Het komende jaar krijgt deze
(Foto Jan Holvast)
dienst er zeventien arbeidsplaat
sen bij. Voor het afwerken van
de eenmalige uitkering aan mini
mumlijders heeft de sociale*
dienst bovendien tijdelijk acht
mensen aan kunnen trekken.
In de kracht van
zijn leven moest
kruidenier Jan
Matze (35) begin dit
jaar besluiten de
eens zo bloeiende
familiezaak aan de
Nieuwe Rijn er aan
te geven. Hij ging
daarbij niet over
één nacht ijs.
Daarvoor had
Matze senior in het
verleden te vaak
geroepen: "Een
Matze hoort in de
zaak thuis".
Ondanks het
veelvuldig
weerklinken van
deze gebiedende
toon in zijn dromen
heeft de jonge
Matze zijn
kruideniersmental
iteit afgezworen en
een vaste
betrekking bij de
overheid gezocht.
Hij is daarmee wel
het zwarte schaap
van de familie
geworden.
De kleine kruidenier Matze is
verslagen in de strijd tegen
de grootwinkelbedrijven. In
een korte spanne tijds zag
Matze zijn omzet per klant
kelderen van zeven gulden
naar nog geen rijksdaalder.
Voor een kratje bier moest
hij bij de grossier f 12,65
neertellen, terwijl de Edah
hetzelfde kistje voor een gul
den minder aan de man
bracht. "Daar kon ik niet te
genop bieden", zegt Matze
enigszins bitter in zijn wo
ning In Alphen aan den Rijn.
"Klanten vroegen naar prij
zen waar ik geen artikelen
voor kon leveren".
Toch was hij niet de man die bij
de pakken neer ging zitten.
Nog tijdens zijn winkelperio
de toog hij naar het arbeids
bureau om te informeren wat
zijn mogelijkheden waren.
Matze had toen al voor zich
zelf besloten niet meer in een
zaak te willen staan en ook
niet als werkloze door het le
ven te zullen gaan. "Ik dacht,
nu heb ik nog de leeftijd om
te veranderen. Veel van mijn
oudere collega's moeten te
gen beter weten in doorgaan.
Zij kunnen nergens meer te
recht. Als je in dezelfde bran
che terugkeert, bijvoorbeeld
als bedrijfsleider van een
groentenafdeling, blijf je op
de wip zitten".
Het arbeidsbureau kon hem
niet direct aan iets nieuws
helpen. Hij ging zelf maar op
advertenties solliciteren.
Voornamelijk in het admini
stratieve vlak. De familie had
hem inmiddels voor 'gek'
verklaard. "Een Matze die uit
het kruideniersleven stapt".
Ze wisten niet dat Jan nog
andere ambities koesterde.
"Je weet hoe dat ging in die
tijd. Hup, na de lagere school
de zaak in. Er was geen keu
ze. Er werd niet eens over an
dere beroepen nagedacht",
verklaart hij nuchter.
Een baas
Fokker maakte op een gegeven
ogenblik kenbaar een man
met een slagersvakdiploma,
middenstandsdiploma en er
varing als kruidenier wel te
willen hebben op de inkoop
afdeling. Inmiddels hadden
zich allerlei emotionele tafe
relen rond zijn winkel afge
speeld. De buurt was in het
geweer gekomen om de klei
ne rommelige kruideniers
zaak, waar bruine bonen nog
per ons konden worden afge
wogen, te behouden. Echter
Matze was niet meer te ver
murwen. "De klanten die
voor my opkwamen heb ik
diep in mijn hart gesloten,
maar het was echt onverant
woord om door te gaan. Ik
leefde niet in mijn eentje. Het
klinkt nu sentimenteel, maar
mijn vrouw en drie kinderen
waren er ook nog".
Matze moet toegeven: de over
gang was groot. Als kleine
zelfstandige had hij in een
keer met een baas te doen.
Met koffiepauzes, vergade
ringen en vakantiedagen wist
hy in het begin geen raad.
Ook de hele dag zitten viel
hem zwaar. Uit z'n hart komt
het: "Wat wordt er op de be
drijven veel tijd verdaan met
kletsen. Ik wist in het begin
niet wat ik meemaakte. Het
overviel me allemaal een
beetje. Aan de andere kant
was het heel prettig om om
vijf uur thuis te komen en
nog van de avond te kunnen
genieten.
Toen ik nog kruidenier was
stond ik elke morgen vóór
zessen op om de veiling te be
zoeken en was 's avonds pas
om acht uur, half negen
thuis. En dat zes dagen in de
week. Nee, mijn vrouw heb
ik nooit in de zaak willen
hebben. Dat klinkt cru, maar
mijn ouders stonden allebei
in de winkel. Ik heb weinig
aan ze gehad. Bij mijn trou
wen heb ik gezworen mijn
kinderen zoiets niet aan te
doen".
Sociaal werker
Het verhaal van Matze is hier
mede niet ten einde. Eigen
lijk vond hy dat de baan bij
Fokker hem nog weinig vas
tigheid bood. "Als er te wei
nig orders binnenkomen, lig
je er zo weer uit. Voor een
tweede maal op straat komen
te staan zou ik moeilyk kun
nen verdragen", bekent hij.
Na drie maanden neemt hij
de beslissing in dienst te tre
den bij het ministerie van
Justitie. Hij had heimelijk op
de advertentie voor gevange
nisbewaarder gesolliciteerd.
Een langdurige selectieperiode
houdt hem daarna in span
ning. Als hij een brief krijgt
waarin staat dat hij is aange
nomen, bedenkt Matze zich
geen ogenblik. Van kruide
nier naar cipier. "In deze
baan heb ik myn draai gevon
den. Ik hoef niet echt stil te
zitten en ben voortdurend
met mensen bezig. Ook de
opleiding bevalt me goed. Je
probeert voor de lieden die
moeten 'zitten' iets te beteke
nen. Dat lukt mij denk ik wel.
Als mijn ouders geen kruide
nierszaak hadden gehad, was
ik waarschijnlijk sociaal
werker geworden. Ik heb
veel plezier in dit werk". Zyn
vrouw die rustig heeft mee
geluisterd beaamt dit hardop.
"Natuurlijk denk ik nog wel
eens aan het kruideniers be
drijf. De mooie dingen ko
men nu langzaam weer bo
ven. De naam Matze in het
middenstandswezen is ge
lukkig niet verdwenen. M^jn
broers hebben nog een groot
handel. Bloeiend mag ik wel
zeggen. Als ik vrij heb, ga ik
regelmatig naar ze toe. Ja, ze
vinden me wel een rare snui
ter. Ik laat dat maar zo".
Op de vraag waar nu de bood
schappen worden gehaald,
barst hij in een homerisch ge
lach uit. Zijn vrouw is hem
zodoende met het antwoord
voor. "Hy heeft er een ontzet
tende hekel aan. De drank
voorraad wordt via AH op
peil gehouden en de overige
spullen worden gekocht by
een zelfstandige Spar en de
melkman komt aan huis".
