"Atoomchantage zit
er dik in natuurlijk"
Generaal b.d. jhr. W. H. de Savomin Lohman:
DONDERDAG 24 DECEMBER 1381
PAGINA 31
Luitenant-generaal der cavalerie jhr. W. H. de Savornin
Lohman (64) droeg drieënveertig jaar lang de wapenrok.
Na de Lockheed-affaire volgde hij prins Bernhard op als
inspecteur-generaal van de krijgsmacht. Vorig jaar ging
hij met pensioen, maar de ontwikkelingen óp
defensiegebied bleef hij nauwlettend volgen. Het
vraaggesprek voltrekt zich nog vóór de militaire coup in
Polen. Een militair strateeg over oorlog en vrede. "Aan
één kant worden alle wallen gesloopt, terwijl er aan de
andere kant elke week een SS-20 raket bijkomt".
STRATEGO
Om de tegenspeler te misleiden doet
men er goed aan een paar bommen op
enige atstand van het vaandei te
plaatsen. Verkenners in de voorste
linies hebben hun nut. Doch wie ze kwijt
is. speelt als een blinde
De generaal b.d. loopt rood
aan. Met een ongeduldig
gebaar plukt hij een
stapeltje paperassen van de
grond. Boos: Ik begrijp dat
niet hè, zo'n hervormde
kerk. Die heeft dan zo'n
mooie brief geschreven en
zegt daarin: wij zijn ook
tegen het communistische
systeem". Bril op. Knijpt de
ogen toe. "Hier, een brief
van het moderamen van de
hervormde synode van
november tachtig".
Citeert: "Vrijheid van godsdienst
en vrijheid van meningsuiting zijn
wezenlijke verworvenheden van
onze samenleving waarvoor wij
dankbaar zijn. Wij maken ons geen
illusies over politieke systemen
waarvan wij gevrijwaard willen
blijven en die we vrezen. Maar - en
dan komt het - belijdend mogen we
zeggen: wij kunnen leven met onze
Heer ondanks welk politiek
systeem ook".
Woedend smijt hij de brief op de
grond. Perst de woorden uit zijn
mond: "Ik zeg: dominees, dat is
wel verrekte makkelijk gezegd hè.
Dat kon je ook in de Duitse tijd
zeggen. Natuurlijk: toen konden
de mensen ook leven met onze
Heer. Maar het is wel verrekte
makkelijk om dat nu in dit land,
onder deze omstandigheden, te
zeggen. Terwijl je een
Amerikaanse atoomparaplu boven
je hoofd hebt. Terwijl je weet dat
dat andere politieke systeem je
menselijkerwijs gesproken niet zal
overkomen zolang die paraplu er
is. Maar wat gebeurt er als die
paraplu weg is? Dan klapt-ie dicht
en dan kun je belijdend zeggen dat
je onder een andere politiek met
onze Heer toch wel kan leven".
Rood hoofd. "Ja nou, hou me ten
goede hoor, maar daar kan ik
woedend om worden hè. Ik vind
dat zulke praatjes voor de vaak".
God
Hij woont in een deftige buurt m
Den Haag. Beseheiden rijtjeshuis,
ouderwetse inrichting. Een lange
man, grove gelaatstrekken.
Langdurig praat hij over de
vredesbeweging. Maakt zich
herhaaldelijk boos. Doet z'n
uiterste best het belang van een
militair evenwicht uit te dragen.
"Er is een andere kant die ik
mensen nooit duidelijk kan
maken, maar dat zal wel aan mij
liggen. Als er een God is en als die
God heeft toegelaten dat
kernwapens worden gemaakt door
zijn schepselen, door zijn mensen,
zou die God dan zeggen: kijk eens,
het zijn hele slechte wapens, jullie
in het westen moeten er daarom
afstand van doen, maar jullie in het
oosten mogen ze behouden? Leg
me dat nou eens uit, hoe moetje
dan nou verklaren? Begrijp me
goed: ik ben ook tegen
kernwapens. Maar ik zeg: nu die
kernwapens er eenmaal zijn, raak
je ze nooit meer kwijt, je moet
ermee leren leven. Maar nu zeggen
de christenen aan deze zijde: die
kernwapens zijn zo slecht dat we er
afstand van moeten doen, de
wereld uit. Maar niet aan de andere
kant".
- Maar er wordt toch ook gezegd
dat ze er aan de andere kant
uitmoeten?
Wrange grijns: "Maar dat is toch
een vrijblijvend praatje! Want dat
.verhaal kun je hier wel houden.
Maar daar niet".
- Nee, maar dat doet er toch geen
.afbreuk aan datje God erbij haalt
en zegt: die kernwapens zijn slecht,
die moeten de wereld uit.
Tegelijkertijd kun je..
"Dat kun je wel zeggen. Maar van
ons militairen wordt dan verlangd
dat je je verstand op nul zet. Kijk,
ik vind het allemaal prachtig, ik
vind het IKV prachtig. Van mij
mag dat allemaal. Maar de
vredesbeweging sorteert
Luitenant-generaal b.d. De Savornin Lohman: "De stekker zit in het stopcontact".
natuurlijk alleen maar het effect
met wat ze wil als die
vredesmarsen
ook in Moskou en ook in
Leningrad en in Minsk, en niet
alleen in Londen, Washington en
in Amsterdam worden gehouden.
Maar nee, we doen het alleen hier
en verzwakken daarmee onze
eigen onderhandelingspositie ten
opzichte van de Sowjet-Unie. Het
is allemaal emotioneel bepaald hè.
En ik reageer er ook wel
emotioneel op. Maar wel op basis
van een verstandelijke
redenering".
Getemd
"Zo'n eenzijdige benadering vind
ik bovendien een onderschatting
van het wezen van de mens. Ik ben
geen socialist. Ik geloof ook niet
dat de mens van nature goed is. Ik
denk dat-ie ergens zo in het
midden zit: goeie kanten, slechte
kanten. Als je alleen al kijkt naar
wat er op het voetbalveld gebeurt,
zoals bij FC Den Haag met die
bommetjes. Dan zeg ik: m'n lieve
mensen, wat kletsen jullie toch
over algehele ontwapening en wij
beginnen. De kwaaiigheid zit in
het beestje mens. Dus beestje
mens moet een beetje getemd -
worden".
Toont vervolgens een artikel uit de
NRC/Handelsblad over de
noodzaak van tweezijdige
ontwapening en de realiteit van het
wederzijdse militair evenwicht. 't
Is natuurlijk keihard. Maar wat wil
je? Wil je dan alles wat wij
verworven hebben - en dan denk ik
niet in materiële zin - in de
waagschaal stellen? Meneer
Brezjnjev denkt er toch niet over
om zijn kernwapens op te doeken
als wij het wel zouden doen".
Beent naar de achterkamer en
roept: "Gelukkig gebeurt het
allemaal niet zo gauw. Die
Amerikanen zijn natuurlijk ook
niet gek".
- Gelooft u dat de Sowjet-Unie tot
actie zal overgaan als hier
eenzijdig wordt ontwapend?
"O ja. daar ben ik van overtuigd.
Dat zal op den duur beslist
gebeuren als die leuze van het IKV
- maar dan in de ruimste zin des
woords. dus de kernwapens uit het
westen, inclusief Amerika - wordt
uitgevoerd. Dan gaat Rusland de
wereld beheersen".
Monopolie
- Maar stel dat de kernwapens
alleen van Westeuropees
grondgebied zouden verdwijnen.
Gelooft u dan dat het ook zal
gebeuren?
"Nou. je hoeft natuurlijk niet
direct te denken aan
binnenmarcheren. Want dat is
natuurlijk nogal wat. Maar
atoomchantage zit er dan dik in
natuurlijk. Daarvan hebben de
Russen zich ook bediend ten tijde
van de Suez-crisis. Als wij als
West-Europa gedenucleariseerd
zouden worden, dan ben ik ervan
overtuigd dat de Russische
invloedssfeer - vroeger of later -
zich tot hier in Scheveningen toe
doet gelden".
- Als we het nou omkeren. De
Russen besluiten tot eenzijdige
ontwapening. Gelooft u dan niet
dat de Amerikanen hun
invloedssfeer zullen vergroten?
"Luister: daar geloof ik helemaal
niets van. In de jaren
zesenveertig-negenenveertig
hebben de Amerikanen het
eigenlijk voor het zeggen gehad in
Europa. Op het gebied van
atoombewapening hadden zij het
monopolie. Maar daar hebben ze
op geen enkele wijze gebruik van
gemaakt. Trouwens, waartoe? Wat
zouden ze kunnen doen?".
Door Wim Wirtz
- Ze zouden bijvoorbeeld hun
invloed kunnen vergroten in de
staten rondom de Perzische Golf
"Ja eh. die invloed is al erg groot"
"Jawel. Maar ik geloof dat ik uw
vraag nu t goed begrijp Ik
interpreteerde uw vraag als;
gelooft u dat in dat geval dc
Amerikanen Rusland zouden
binnenmarcheren. Nou, dat geloof
ik niet".
Geen haar beter
- Nee. natuurlijk met. Maar
"Tja. die invloed. Maar ja. dat doen
grootmachten per definitie hè. hun
invloed uitbreiden En ik acht de
Amerikanen geen haar beter dan
de Russen. Maar er is één groot
verschil De Amerikanen hebben
een publieke opinie, waarbij
iedereen kan zeggen wat-ie wil. Dit
publieke opinie heeft de
Amerikanen eigenlijk uit Vietnam
gehaald. Dat is zwart wit
geredeneerd, maar uiteindelijk is
het wel zo. Nou, in Rusland bestaal
dat niet. Als daar een mannetje
staat te demonstreren, dan komt
de politie in groten getale, dan
wordt die man opgepakt en naar
Siberië gestuurd".
"Daarom maak ik er ook bezwaar
tegen dat de vredesbeweging zich
alleen hier manifesteert Het
resultaat daarvan is dat alle wallen
aan cén k^nt worden gesloopt,
terwijl er aan de andere kant elke
week een SS-20 raket bijkomt En
ik begrijp niet dat de mensen dat
niet willen inzien".
Ze worden gedreven door angst.
"Ja. maar ten onrechte. Ik begrijp
ook niet waarom dat na
twintig-dertig jaar zo actueel is. Ik
vertrouw het ook niet helemaal
hoor".
-Maar gelooft u dan met in het
gevaar van een beperkt
kernwapenconflict?
"Ik geloof dat een beperkt nucleair
conflict niet te voeren is, omdat dat
zou uitgroeien tot een groot
conflict".
- Dus daarom zal het ook niet
gebeuren?
"Nee Die twee grootmachten zgn
daar zo voorzichtig mee" Wijst op
het artikel in NRC Handelsblad
(Foto Peter Sentruri
"Dat laat zien hoe de wereld er
werkelijk uitziet En het IKV laat
zien hoe de wereld er zou moeten
uitzien".
- Zou het niet een keer mts kunnen
gaan met die kernwapens. Door
een menselijke fout, door
onvoldoende controle, zoals
onlangs nog gebeurde met een
Trident-raket in de VS?
"Ik weet daar niet zoveel van. Maar
wat ik ervan weet is dat dit
allemaal buitengewoon zorgvuldig
en sophisticated behandeld wordt.
Waarbij er allemaal sleutels zijn die
van allerlei kanten moeten komen.
Bovendien zijn er natuurlijk
verbindingen - en laat ik het maar
simplificeren - van het Witte Huis
naar het Kremlin en omgekeerd Ik
geloof veeleer dat het gevaar dat er
op dat gebied iets misgaat, gering
is".
Illusie
- Inmiddels schrijdt de
kernwapentcchnologie voort. Er
komen steeds verfijndere
atoomwapens voor een slagveld
van relatief kleine omt>ang. Dat
kan toch op den duur een
kernwapenconflict tn de hand
toer ken?
"Ja maar juist vanwege het
impliciete gevaar dat u eigenlijk
schetst, is men dan ook druk
doende te trachten dat soort
kernwapens zoveel mogelgk te
beseitigen".
Wordt er in de legertop
gediscussieerd over de gevaren die
het bezit van kernwapens met zich
meebrengt
"Ik weet dat daarover in de
krggsmacht wordt gesproken. En
daarbij wordt dan veelal
geconcludeerd dat het een illusie is
om te denken datje die wapens
eenzijdig kunt afschaffen en dat de
tegenstander dan van zijn kant wel
soortgelgke stappen zal doen".
"Ik denk wel eens. als we die
kernwapens nou hadden gehad in
de Tweede-Wereldoorlog. Zouden
er dan ook zes miljoen joden de
gaskamers zijn ingestuurd?".
- U doet steeds een beroep op de
realiteit. Laat ik dat ook eens doen:
in die tijd waren er geen
kernwapens.
"Nee. dat is waar. Maar je kunt er
wel over theoretiseren. Ik zal u
vertellen: laatst was er een wijze
Japanner die spijtbetuigingen in
ontvangst nam voor het feit dat
Amenka op Nagasaki en
Hiroshima bommen had
geworpen. Die Japanner toonde
zich dankbaar voor die
spijtbetuiging, maar, zei hij, vertelt
u mij eens zouden ze ook gegooid
zijn als wij Japanners die bommen
ook hadden gehad? Een denkertje.
Ik bedoel maar als het zo zou zgn
dat er bij het bezit van kernwapens
een kans is dat ze ook gebruikt
zouden worden, dan moetje daar
ook de kans bij betrekken dal wQ
onder een zekere slaverng zouden
komen als we er eenzijdig afstand
van doen. En die kans is volgens
mij groter".
- Zou u als militair kernwapens
gebruiken?
"Ik acht het niet uitgesloten dat ik
op de knop zou drukken. Maar die
situatie zou zich niet voordoen,
omdat het niet zover komt. Dus ik
kan daar geen antwoord op
geven".
Zakmes
- Als we kijken naar de gevolgen
van een kernoorlog en het gebruik
van kernwapens is op een gegeven
ogenblik het laatste middel, zegt u
dan: liet>er dood dan rood1
"Daar geef ik geen antwoord op.
Dat is zo'n onwaarschgnlgke
situatie. Louter hypothese Ik
geloof dat ik zou meewerken aan
die maatregelen die nodig zgn om
in voorkomend geval op de knop te
drukken. Je zou kunnen zeggen:
de stekker zit m het stopcontact,
maar de schakelaar wordt niet
ingedrukt. Zo'n situatie moetje
wel hebben wil de tegenstander
geloof hechten aan ons vaste
voornemen om onze vrijheid hoe
dan ook te verdedigen".
"Ik zal u zeggen die vrouw die een
tijdje geleden in de Bglmcr een
jonge roofovervaller recht door z'n
hart schoot Dat kan ik begrijpen
Die vrouw had een wapen op zak
omdat ze zich bedreigd voelde. Als
ik tegenwoordig 's avonds op het
Centraal Station kom, heb ik een
stevig zakmes in m'n zak. Je wordt
zo door het geteisem omsingeld.
Dat wil niet zeggen dat ik dat mes
zal gebruiken, maar je kun' a W I
mensen mee afschrikken. Zo ligt
het ook bg de kernwapens".
- Je zou kunnen zeggen ik heb
ethische bezwaren tegen
kernwapens. Ik wens zo'n keus niet
te maken.
"De militairen die dat zeggen
moeten de krggsmacht dan
verlaten Die kunnen niet goed
functioneren in een systeem
waarbij het bezit van kernwapens
een harde realiteit is"
- Kan ik daaruit concluderen dat
degenen di« nu in de krijgsmacht
zitten - en dan bedoel ik niet de
dienstplichtigen - in principe
bereid zijn om kernwapens te
gebruiken?
Z'n gezicht verstrakt.
Verbijstering Op boze toon "Maar
daarvoor heb ik toch dat hek-
verhaal niet afgestoken Dat is
toch..."
- Ik provoceer.
"Ja. dat begrijp ik wel Maar in zo'n
vraag zit heel duidelgk dc
Befehl-ist Befehl suggestie. Ln dat
houd ik tegen. Die theorie gaat
voor de krggsmacht zeker met op".
