Noodtoestand in Polen
Polen anderhalf
jaar in teken
confrontatie
Jaruzelski: "Polen aan rand afgrond"
Leiders Solidariteit geinterneer
Betogingen W.-Europa
MAANDAG 14 DECEMBER 1981
WARSCHAU - Burgers van de
Poolse volksrepubliek, ik richt
mij vandaag tot u als soldaat, als
hoofd van de regering. Ik richt
mij tot u over de belangrijkste
kwesties. Ons land staat aan de
rand van een afgrond. Het werk
van veje generaties, het uit de
ruïnes weer opgestane Poolse
huis staat opnieuw voor instor
ting, aldus de Poolse partijleider,
premier en minister van defen
sie, Wojciech Jaruzelski, in zijn
toespraak gisterochtend vroeg
waarin hij de noodtoestand af
kondigde.
Er kan niet gezegd worden dat wij
geen goede wil, gematigdheid,
geduld toonden. Soms was er
vermoedelijk teveel daarvan. Het
initiatief tot het grote nationale
begrip werd door miljoenen Po
len gesteund. Het schiep een
kans, een gelegenheid het demo
cratische stelsel te verdiepen,
grotere hervormingen tot stand
te brengen. Deze hoop ging ver
loren.
Rond de tafel was er geen leider
schap van Solidariteit. In Radom
en Gdansk bleken de ware be
doelingen van de leiding. Deze
bedoelingen worden elke dag be
vestigd door de groeiende agres
siviteit van extremisten, duide
lijk gericht op het vernietigen
van het Poolse staatssysteem.
Hoe lang kan men op een ontnuch
tering wachten? Hoe lang kan
een hand uitgestoken blijven om
een vuist te ontmoeten? Ik zeg u
dit met een gebroken hart, vol
bitterheid".
"Ik verklaar dat vandaag de mili
taire raad van nationale redding
gevormd is. In overeenstemming
met de bepalingen van de grond
wet heeft de staatsraad vandaag
te middernacht de noodtoestand
afgekondigd.
Ik hoop dat allen de motieven en
het doel van onze handelwijze
begrijpen. Wij streven geen mi-
liatire coup en geen miliatire dic
tatuur na. De natie heeft vol
doende kracht, genoeg wijsheid
om een democratisch systeem
dat kan functioneren, te ontwik
kelen. In een dergelijk systeem
kunnen de strijdkrachten daar
blijven waar hun plaats is, in de
kazernes.
Geen van de Poolse problemen
kan men op den duur met ge
weld oplossen. De miliaire raad
van nationale redding vervangt
niet de grondwettelijke macht
sorganen. Zijn enige taak is de
verdediging van de rechtsorde in
de staat, het scheppen van uit-
voerings- waarborgen die het
herstel van de orde en de disci
pline mogelijk moeten maken.
Het is de laatste weg die ingesla
gen moet worden om een uitweg
uit de crisis te bereiken om de
staat voor instorting te behoe
den".
Op verzoek van de militaire raad
zijn verscheidene mensen die
persoonlijk verantwoordelijk
zijn voor het drijven van het land
in de crisis in de jaren zeventig
en die hun functies voor per
soonlijk profijt benutten, geïn
terneerd. Tot hen behoren Ed
ward Gierek, Piotr Jaroszewicz,
Jan Szydlak, Tadeusz Wroszczk
en anderen.
Uit deze crisis moeten wij op eigen
kracht komen. Met eigen handen
moeten wij de bedreiging afwen
den. De geschiedenis zou het de
huidige generatie niet vergeven
als zij deze kans niet benutte.
In deze moeilijke situatie wend ik
mij tot onze socialistische bond
genoten en vrienden: wij achten
hun vertrouwen en voortduren
de hulp hoog. Het Pools-Sowje-
trussische bondgenootschap is
en blijft een hoeksteen van de
Poolse staatsraison en waarborg
voor de onaantastbaarheid van
hun grenzen. Polen is en blijft
een hecht lid van het Pact van
Warschau....".
„Wij willen gezamenlijk een bur
geroorlog voorkomen. Wij bou
wen geen barricades waar een
brug noodzakelijk is. Ik wend
mij tot u. Poolse arbeiders. Ziet
voor het vaderland af van uw on
omstotelijk recht tot staking
voor zolange tijd als voor het
overwinnen van de grootste
moeilijkheden noodzakelijk is.
Ik wend mij tot u, broeders-boe
ren. Laat het Poolse volk geen
honger lijden. Zorg ervoor dat
het Poolse land ons allen voeden
kan. Ik wend mij tot alle burgers,
het uur van een zware proef is ge
slagen. Wij moeten bewijzen dat
wij Polen waard zijn. Tegenover
de hele Poolse natie en de hele
wereld zou ik deze onsterflijke
woorden willen herhalen: nog is
Polen niet verloren, zolang zij le-
Generaal Jaruzelski tijdens het uitspreken voor de televisie t
i hij de noodtoestand ajkondigt.
WARSCHAU (UPI/AFP/ANP) - Generaal
Wojciech Jaruzelski (58), die gisteren fron
taal de krachtproef is aangegaan met de on
afhankelijke vakbond Solidariteit, is een be
roepsmilitair. Bij zijn geleidelijke gang naar
de machtigste positie in het land verwacht
ten vele Polen van Jaruzelski dat hij het land
eindelijk het krachtige leiderschap zou ge
ven om uit de vicieuze cirkel van het econo
misch verval te komen.
Jaruzelski was al minister van defensie toen
hij in februari van dit jaar tot premier werd
benoemd. Uiteindelijk verenigde hij de be
langrijkste functies van het land in zich na
dat hij op 18 oktober tot veler verrassing ook
het partijleiderschap op zich nam, als ver
vanger van Stanislaw Kania.
Wojciech Jaruzelski is afkomstig uit de kleine
adel van Polen. Een deel van zijn familie
kwam om tijdens de Tweede Wereldoorlog,
nadat zij naar de Sowjet-Unie waren gede
porteerd. Jaruzelski zelf emigreerde in 1940
naar de Sowjet-Unie, alwaar hij drie jaar la
ter toetrad tot het Poolse leger dat op Rus
sisch grondgebied op de been werd ge
bracht. Nadat hij de officiersschool had
doorlopen onderscheidde hij zich geduren
de de oorlog in de strijd om de bevrijding
van Polen, met name in de gevechten die
werden geleverd door de Poolse "Dabrows-
ki-divisie" ten zuiden van Warschau en later
in Pommeren.
Na het einde van de oorlog blijft Jaruzelski in
het leger. Hij neemt deel aan de strijd tegen
het anti-communistische verzet dat actief is
in het zuidoosten van Polen en dat de wa
pens pas in 1947 neerlegt. In 1947 wordt Woj
ciech Jaruzelski lid van de Poolse commu
nistische partij. Vanaf 1960 maakt hij een
snelle carrière. Na zijn benoeming tot hoofd
van de politieke afdeling van de Poolse
strijdkrachten (1960) wordt hij in 1961 onder
minister van defense en chef van de generale
staf. In 1964 wordt hij opgenomen in het cen
trale partijcomité. Vier jaar later benoemt
premier Josef Cyrankiewicz hem tot minis
ter van defensie.
Tydens de stakingen van augustus 1980 in de
Poolse havenstad Gdanks verzet Jaruzelski
zich tegen het gebruik van geweld tegen de
stakende arbeiders. Hij had dat al eerder ge
daan tijdens de opstand in de havensteden
aan de Oostzee van december 1970, en later
tijdens de voedselrellen in 1976 toen Jaru
zelski zijn collega's in het Politburo vertelde
dat "Poolse soldaten nooit de Poolse arbei
ders zullen schieten".
Op 5 september 1980 toen Edward Gierek als
partijleider moest aftreden zou Jaruzelski,
volgens nooit tegengesproken berichten,
hebben geweigerd het partijleiderschap
over te nemen, zeggend dat hij soldaat was.
Eind 1980 ging het gerucht dat Moskou het
vertrouwen had verloren in minister van de
fensie Jaruzelski, maar desondanks werd hy
benoemd tot ondervoorzitter van de partij.
In Warschau begon men zijn naam te noe
men als de mogelijke toekomstige premier,
ook al "vergat" het Russische partijblad
Prawda de naam van Jaruzelski te vermel
den. De generaal heeft in zijn toespraken
steeds de nadruk gelegd op de nationale een
heid van Polen. Wojciech Jaruzelski geniet
in het Poolse leger de reputatie van een man
met een ijzeren discipline. Desondanks is hij
geliefd bij en wordt hij gerespecteerd door
de militairen.
WARSCHAU (GPD) - In Polen heerst sinds gisteren de
noodtoestand en is de macht in handen van een militaire
raad onder leiding van premier en partijleider Wojciech
Jaruzelski. De ingreep van het leger is vooral gericht te
gen het onafhankelijke vakverbond Solidariteit, waarvan
de meeste leiders zaterdagavond en gisteren werden
gearresteerd door de politie met steun van eenheden van
het leger.
Leiders van Solidariteit die niet
waren gearresteerd hebben in
Gdansk een landelijk stakings
comité opgericht. In een commu
niqué heet het dat een algemene
staking alleen voorkomen kan
worden door vrijlating van de
gearresteerde vakbondsfunctio
narissen en het opheffen van de
noodtoestand.
In de Poolse hoofdstad Warschau
viel de politie het kantoor van de
plaatselijke afdeling van Solida
riteit tot tweemaal toe binnen.
Daarbij werden alle leiders opge
pakt. Alleen Lech Walesa zou
nog op vrye voeten zijn, aldus re
geringswoordvoerder Jerzy Ur
ban, die verklaarde dat Walesa
onderhandelingen voerde met
regeringsvertegenwoordigers.
De reacties onder de bevolking lo
pen in de verschillende corres-
pondentieberichten uiteen tus
sen angst, verbijstering en berus
ting. Het eerste teken van verzet
vormden gistermiddag pamflet
ten van activisten van Solidari
teit op de tractorenfabriek Ur-
sus, een van de belangrijkste
steunpunten van de onafhanke
lijke vakcentrale in Warschau.
Zij roepen op tot een onmiddel
lijke algemene staking. In de
pamfletten werd gezegd dat de
afgekondigde noodtoestand ge
richt is op het vernietigen van
Solidariteit.
De 'Militaire Raad voor de Natio
nale Redding', die bestaat uit
vijftien generaals en vyf kolo
nels, heeft alle vakbondsactivi
teiten verboden, en er is een uit
gaansverbod ingesteld tussen
23.00 uur en 6.00 uur 's morgens.
Verder mogen de Polen het land
niet uit, en kunnen buitenlan
ders die in Polen verblijven in
hechtenis worden genomen. De
Nederlandse ambassade in War
schau meldde dat er geen mel
dingen zijn van Nederlanders in
moeilijkheden. De televisie en de
radio staan sinds gisteren onder
directe contróle van de militaire
raad, en alle scholen en universi
teiten zijn voor onbepaalde tijd
gesloten.
Kerk
De Rooms-Katholieke kerk, die
een belangrijke maatschappelij
ke kracht vormt in het meren
deel katholieke Polen, heeft de
instelling van de noodtoestand
veroordeeld. De primaat van Po
len, aartsbisschop Jozef Glemp,
zie in zijn zondagse preek dat
door de ingreep de dialoog wordt
onderbroken, maar hij deed ook
een beroep op de redelijkheid, in
het belang van "de hoogste waar
de, namelijk het menselijk le-
Premier, Jaruzelski, die tevens
partijleider en minister van de
fensie is, verdedigde de ingreep
gisterochtend in een uitgebreide
toespraak voor de radio door te
stellen dat het land aan de rand
van de afgrond staat. Hij ver
klaarde in zijn rede, die gisteren
gedurende de hele dag elk uur
werd herhaald, dat de militaire
raad geen militaire dictatuur na
streeft. "Geen van de Poolse pro
blemen kan men op den duur
met geweld oplossen", aldus Ja
ruzelski, die de leiding van Soli
dariteit hekelde: hun bedoelin
gen "worden elke dag bevestigd
door de groeiende agressiviteit
van extremisten, duidelijk ge
richt op het vernietigen van het
Poolse staatssysteem".
Enkele uren vóór de afkondiging
van de noodtoestand nam de na
tionale commissie van Solidari
teit een resolutie aan voor een re-
derendum over het vertrouwen
van de Polen in de huidige rege
ring, en voor vrije verkiezingen
in het midden van volgend jaar.
Vorige week waren de beraadsla
gingen van de landelijke com
missie van Solidariteit uitgelekt,
waaruit bleek dat vakbondslei
der Walesa het pleit had verloren
van de meer radicale vakbonds
bestuurders die wilden aanstu
ren op confrontatie met de rege
ring.
De schaarse berichten die uit Po
len komen, beperken zich bijna
geheel tot de toestand in de
hoofdstad. Langs de grote stra
ten van Warschau verzamelden
zich kleine groepjes Polen om de
proclamaties te lezen van de
noodtoestand. Door de stad lie
pen gisteren vry veel militairen,
en op strategische punten, zoals
voor het gebouw van het centrale
partijcomité en op de bruggen
over de Wdichsel (Wisla) stonden
pantservoertuigen.
Touwtrekken om de macht tus
sen de Poolse communisti
sche partij en de onafhanke
lijke vakcentrale Solidariteit
zich uitend in een voortdu
rende stroom van confronta
ties. Dat is het beeld dat Po
len in de afgelopen vijftien
maanden te zien heeft gegeven
Een spel tussen kat en muis,
waarbij nu eens de commu
nistische partij de kat was,
dan weer Solidariteit. Gister
morgen vroeg haalde de rege
ring met het uitroepen van de
noodtoestand onverwachts
hard uit naar de Solidariteit
vakcentrale, de enige onaf
hankelijke vakcentrale in de
landen van het Warschaupac-
t.
De crisis die leidde tot het ont
staan van Solidariteit deed
zich voor op 2 juli toen de
Poolse autoriteiten onder lei
ding van partijleider Edward
Gierek aanzienlijke prijsver
hogingen aankondigden voor
vlees. In de Poolse havenstad
Gdansk volgden stakingen.
De arbeiders eisten niet al
leen het niet doorgaan van de
prijsverhogingen, maar ook
dat zij over hun eigen lot
mochten beslissen.
Op 31 augustus van dat jaar te
kenden de toenmalige vice-
premier Mieczylaw Jagielski
en de leider van de stakende
arbeiders, Lech Walesa, de
historische „Akkoorden van
Gdansk", waarin voor het
eerst in de geschiedenis in
een land van het Oostblok
werd erkend dat arbeiders
zich onafhankelijk van de
communistische partij moch
ten organiseren.
Vanaf het moment van de on
dertekening gaf de situatie in
Polen een golfbeweging van
spanning te zien, veroorzaakt
door het volgens Solidariteit
niet nakomen van de autori
teiten van de Akkoorden van
Gdansk.
De eerste, grote confrontatie
deed zich voor op 2 oktober
met een massale staking om
de nadruk te leggen op de
toepassing van de akkoorden
van Gdansk. Later die maand
deden zich moeilijkheden
voor rond de erkenning van
„Solidariteit op het platte
land", een vakbond van boe-
Op 14 november ontmoetten
Walesa en partijleider Kania
(opvolger van Gierek, die op
5 september het veld had
moeten ruimen) elkaar. Ka
nia verklaarde ervan over
tuigd te zijn dat, nu de nieu
we vakbonden waren geregi
streerd, er voorwaarden wa
ren geschapen om deze bon
den belangrijke deelgenoten
te maken van de socialisti
sche democratie in Pole-
Eind november-begin decem
ber werd vooral in het Wes
ten druk gespeculeerd over
een mogelijk militair ingrij
pen van de Warschaupactlan-
den. Deze speculaties werden
gevoed door grootscheepse
militaire oefeningen door
troepen van het Warschau
pact aan de grenzen van Po
len. Daar kwam nog by dat
westelijke militaire waarne
mers uit de betreffende ge
bieden werden geweerd.
Begin januari 1981 deed de
Sowjet-Unie via het staats-
persbureau Tass een felle
aanval op de Poolse vakcen
trale. Tass veroordeelt de zo
genaamde anti-socialistische
elementen die „van Solidari
teit gebruik maken om de re
gering uit elkèar te laten val-
Op 10 januari gingen miljoenen
Polen in staking om kracht
bij te zetten aan hun eis voor
een vrije zaterdag, een eis die
later werd ingewilligd, hoe
wel niet iedereen er gebruik
van kon maken (onder ande
re de mijnwerkers) gezien de
deplorabele toestand waarin
Polen zich bevond en nog
steeds bevindt.
Tijdens het bezoek dat Walesa
van 13 tot 19 januari aan het
Vaticaan bracht zegde de
(Poolse) paus Johannes Pau-
lus 2 zijn steun toe aan Soli
dariteit.
Op 9 februari verklaarde partij
leider Kania dat „het vader
land in gevaar is". Premier
Pinkowski werd vervangen
door minister van defensie
generaal Wojciech Jaruzels
ki. De spanningen bereikten
in maart opnieuw een hoog
tepunt toen drie vakbondsac
tivisten in de provinciestad
Bydgoszcz door de politie
werden mishandeld. Nieuwe
concessies van de regering
konden een algemene sta
king maar ternauwernood af
wenden. Opnieuw leidden
oefeningen van het War
schaupact tot speculaties
over een mogelijk militair in
grijpen door de Sowjet-Unie
om de ontwikkelingen in Po
len te keren.
In april van dit jaar werd „Soli
dariteit van het Platteland"
officieel erkend. Een maand
later sloten Solidariteit en de
regering een akkoord over de
invoering van de vrije zater
dag voor mijnwerkers.
Begin september hield Solida
riteit haar eerste congres in
Gdansk. De vakcentrale
vroeg om een referendum
over zelfbestuur en om vrije
parlementsverkiezingen. De
autoriteiten wezen dit van de
hand. Gedurende het congres
hielden militairen van het
Warschaupact de grootste
militaire oefening van de af
gelopen tien jaar. De Ver
enigde Staten beschuldigden
de Sowjet-Unie van een po
ging „het Poolse volk te inti
mideren". Tegelijkertijd
drong het Kremlin er bij de
Poolse leiders op aan dat het
de hoogste tijd is op te treden
tegen de onafhankelijke vak
centrale.
In oktober werd het leider
schap van Walesa gedurende
het tweede deel van het con
gres door de ongeveer mil
joen leden van Solidariteit
bevestigd. Premier Jaruzels
ki, ook al minister van defen
sie en opperbevelhebber van
de strijdkrachten volgde Sta
nislaw Kania op als partijlei
der.
Op 28 oktober organiseerde So
lidariteit een werkonderbre
king van een uur om een be
tere voedselaanvoer te eisen.
Jaruzelski eiste beëindiging
van alle stakingen en vroeg
het parlement een wet uit te
vaardigen om alle stakingen
te verbieden en zijn regering
bijzondere bevoegdheden te
verlenen.
In november en begin decem
ber ontwikkelden de gebeur
tenissen zich in een snel tem
po waarbij beide partyen hun
standpunten verhardden. So
lidariteit waarschuwde de re
gering te zullen grijpen naar
het wapen van de algemene
staking, als de regering haar
toevlucht zou nemen tot bij
zondere maatregelen. De
communistische partij had,
onder druk van Moskou, om
die speciale bevoegdheden
voor de regering gevraag-
d.
Op 2 december kwam het tot
een confrontatie: oproerpoli
tie maakte een eind aan de
bezetting door cadetten van
de brandweeracademie in
Warschau.
Vlak voordat de autoriteiten in
Polen op zondag 13 decem
ber de noodtoestand afkon
digden en een militair be
stuur instelden, had de natio
nale leiding van Solidariteit
in Gdansk besloten op te roe
pen tot een referendum over
het functioneren van de rege
ring en haar dreigeent her
haald een algemene staking
te zullen uitroepen als er wet
ten zouden worden aangeno
men die de regering bijzon
dere bevoegdheden zouden
verlenen.
FRITS SCHUURMAN
Tweemaal viel de Poolse politie gisteren dit gebouw van Solidariteit in de Poolse hoofdstad binnen. Documen
ten werden in beslag genomen en arrestaties verricht
DEN HAAG (ANP/DPA) - Alle te
lefoon- en tclexverbindingen
tussen Nederland en Polen zijn
verbroken. In Polen is deze com
municatie technisch onmogelijk
gemaakt.
In Polen bevinden zich op dit mo
ment ongeveer zeventig Neder
landers die, voorzover kan wor
den nagegaan, gezond en wel
zijn: Dit heeft een woordvoerder
van het ministerie vanbuiten-
landse zaken gisteravond desge
vraagd meegedeeld.
Verbindingen
verbroken
Alle buitenlanders die in Polen
verblijven, kunnen op last van
het ministerie van binnenlandse
zaken worden geinterneerd, als
de toestand dat vereist. Dit heeft
de Poolse televisie gisteren be
kend gemaakt.
Ook heeft het Poolse ministerie
van binnenlandse zaken bekend
gemaakt dat alle reizen van Pool
se staatsburgers naar het buiten
land tot nader order verboden
zijn.
Niet alleen stakingen en openbare
vergaderingen zijn krachtens de
noodtoestand in Polen verbo
den, maar ook het toerisme en
het zeilen in het gebied van de
Oostzee, zo heeft de Poolse radio
gemeld.
PARIJS (AFP) - In vrijwel heel
West-Europa is gisteren gede
monstreerd tegen de afkondi
ging van de noodtoestand en de
onderdrukking van de vak-
bondsvryheid in Polen. In Parijs
waren ongeveer 10.000 betogers
op de been. De Franse vakbon
den hebben voor vandaag een
protestbetoging uitgeschreven
tegen de arrestatie van vak
bondsactivisten in Polen. Alle
grote vakcentrales doen mee,
met één uitzondering: de com
munistisch gezinde vakcentrale
CGT.
In Brussel riepen bijna 2.000 beto
gers voor de Poolse ambassade
leuzen als 'weg met de militaire
dictatuur' en 'voor een vrij en de
mocratisch Polen'. Ook voor de
Poolse ambassades in Londen,
Kopenhagen en Wenen verza
melden zich groepen demostran-
ten. Ook in verscheidene Griekse
steden werd betoogd tegen de
maatregelen in Polen.
Onder de leus 'Solidariteit met So
lidariteit'. hebben gisteravond in
Amsterdam enkele honderden
mensen gedemonstreerd tegen
de gebeurtenissen in Polen.
De demonstratie was georgani
seerd door onder andere de In
ternationale Kommunistenbond
en de bond voor dienstplichti
gen.
Meer over Polen
en overig
buitenlands
nieuws op pag. 7