Noodtoestand in Polen Polen anderhalf jaar in teken confrontatie Jaruzelski: "Polen aan rand afgrond" Leiders Solidariteit geinterneer Betogingen W.-Europa MAANDAG 14 DECEMBER 1981 WARSCHAU - Burgers van de Poolse volksrepubliek, ik richt mij vandaag tot u als soldaat, als hoofd van de regering. Ik richt mij tot u over de belangrijkste kwesties. Ons land staat aan de rand van een afgrond. Het werk van veje generaties, het uit de ruïnes weer opgestane Poolse huis staat opnieuw voor instor ting, aldus de Poolse partijleider, premier en minister van defen sie, Wojciech Jaruzelski, in zijn toespraak gisterochtend vroeg waarin hij de noodtoestand af kondigde. Er kan niet gezegd worden dat wij geen goede wil, gematigdheid, geduld toonden. Soms was er vermoedelijk teveel daarvan. Het initiatief tot het grote nationale begrip werd door miljoenen Po len gesteund. Het schiep een kans, een gelegenheid het demo cratische stelsel te verdiepen, grotere hervormingen tot stand te brengen. Deze hoop ging ver loren. Rond de tafel was er geen leider schap van Solidariteit. In Radom en Gdansk bleken de ware be doelingen van de leiding. Deze bedoelingen worden elke dag be vestigd door de groeiende agres siviteit van extremisten, duide lijk gericht op het vernietigen van het Poolse staatssysteem. Hoe lang kan men op een ontnuch tering wachten? Hoe lang kan een hand uitgestoken blijven om een vuist te ontmoeten? Ik zeg u dit met een gebroken hart, vol bitterheid". "Ik verklaar dat vandaag de mili taire raad van nationale redding gevormd is. In overeenstemming met de bepalingen van de grond wet heeft de staatsraad vandaag te middernacht de noodtoestand afgekondigd. Ik hoop dat allen de motieven en het doel van onze handelwijze begrijpen. Wij streven geen mi- liatire coup en geen miliatire dic tatuur na. De natie heeft vol doende kracht, genoeg wijsheid om een democratisch systeem dat kan functioneren, te ontwik kelen. In een dergelijk systeem kunnen de strijdkrachten daar blijven waar hun plaats is, in de kazernes. Geen van de Poolse problemen kan men op den duur met ge weld oplossen. De miliaire raad van nationale redding vervangt niet de grondwettelijke macht sorganen. Zijn enige taak is de verdediging van de rechtsorde in de staat, het scheppen van uit- voerings- waarborgen die het herstel van de orde en de disci pline mogelijk moeten maken. Het is de laatste weg die ingesla gen moet worden om een uitweg uit de crisis te bereiken om de staat voor instorting te behoe den". Op verzoek van de militaire raad zijn verscheidene mensen die persoonlijk verantwoordelijk zijn voor het drijven van het land in de crisis in de jaren zeventig en die hun functies voor per soonlijk profijt benutten, geïn terneerd. Tot hen behoren Ed ward Gierek, Piotr Jaroszewicz, Jan Szydlak, Tadeusz Wroszczk en anderen. Uit deze crisis moeten wij op eigen kracht komen. Met eigen handen moeten wij de bedreiging afwen den. De geschiedenis zou het de huidige generatie niet vergeven als zij deze kans niet benutte. In deze moeilijke situatie wend ik mij tot onze socialistische bond genoten en vrienden: wij achten hun vertrouwen en voortduren de hulp hoog. Het Pools-Sowje- trussische bondgenootschap is en blijft een hoeksteen van de Poolse staatsraison en waarborg voor de onaantastbaarheid van hun grenzen. Polen is en blijft een hecht lid van het Pact van Warschau....". „Wij willen gezamenlijk een bur geroorlog voorkomen. Wij bou wen geen barricades waar een brug noodzakelijk is. Ik wend mij tot u. Poolse arbeiders. Ziet voor het vaderland af van uw on omstotelijk recht tot staking voor zolange tijd als voor het overwinnen van de grootste moeilijkheden noodzakelijk is. Ik wend mij tot u, broeders-boe ren. Laat het Poolse volk geen honger lijden. Zorg ervoor dat het Poolse land ons allen voeden kan. Ik wend mij tot alle burgers, het uur van een zware proef is ge slagen. Wij moeten bewijzen dat wij Polen waard zijn. Tegenover de hele Poolse natie en de hele wereld zou ik deze onsterflijke woorden willen herhalen: nog is Polen niet verloren, zolang zij le- Generaal Jaruzelski tijdens het uitspreken voor de televisie t i hij de noodtoestand ajkondigt. WARSCHAU (UPI/AFP/ANP) - Generaal Wojciech Jaruzelski (58), die gisteren fron taal de krachtproef is aangegaan met de on afhankelijke vakbond Solidariteit, is een be roepsmilitair. Bij zijn geleidelijke gang naar de machtigste positie in het land verwacht ten vele Polen van Jaruzelski dat hij het land eindelijk het krachtige leiderschap zou ge ven om uit de vicieuze cirkel van het econo misch verval te komen. Jaruzelski was al minister van defensie toen hij in februari van dit jaar tot premier werd benoemd. Uiteindelijk verenigde hij de be langrijkste functies van het land in zich na dat hij op 18 oktober tot veler verrassing ook het partijleiderschap op zich nam, als ver vanger van Stanislaw Kania. Wojciech Jaruzelski is afkomstig uit de kleine adel van Polen. Een deel van zijn familie kwam om tijdens de Tweede Wereldoorlog, nadat zij naar de Sowjet-Unie waren gede porteerd. Jaruzelski zelf emigreerde in 1940 naar de Sowjet-Unie, alwaar hij drie jaar la ter toetrad tot het Poolse leger dat op Rus sisch grondgebied op de been werd ge bracht. Nadat hij de officiersschool had doorlopen onderscheidde hij zich geduren de de oorlog in de strijd om de bevrijding van Polen, met name in de gevechten die werden geleverd door de Poolse "Dabrows- ki-divisie" ten zuiden van Warschau en later in Pommeren. Na het einde van de oorlog blijft Jaruzelski in het leger. Hij neemt deel aan de strijd tegen het anti-communistische verzet dat actief is in het zuidoosten van Polen en dat de wa pens pas in 1947 neerlegt. In 1947 wordt Woj ciech Jaruzelski lid van de Poolse commu nistische partij. Vanaf 1960 maakt hij een snelle carrière. Na zijn benoeming tot hoofd van de politieke afdeling van de Poolse strijdkrachten (1960) wordt hij in 1961 onder minister van defense en chef van de generale staf. In 1964 wordt hij opgenomen in het cen trale partijcomité. Vier jaar later benoemt premier Josef Cyrankiewicz hem tot minis ter van defensie. Tydens de stakingen van augustus 1980 in de Poolse havenstad Gdanks verzet Jaruzelski zich tegen het gebruik van geweld tegen de stakende arbeiders. Hij had dat al eerder ge daan tijdens de opstand in de havensteden aan de Oostzee van december 1970, en later tijdens de voedselrellen in 1976 toen Jaru zelski zijn collega's in het Politburo vertelde dat "Poolse soldaten nooit de Poolse arbei ders zullen schieten". Op 5 september 1980 toen Edward Gierek als partijleider moest aftreden zou Jaruzelski, volgens nooit tegengesproken berichten, hebben geweigerd het partijleiderschap over te nemen, zeggend dat hij soldaat was. Eind 1980 ging het gerucht dat Moskou het vertrouwen had verloren in minister van de fensie Jaruzelski, maar desondanks werd hy benoemd tot ondervoorzitter van de partij. In Warschau begon men zijn naam te noe men als de mogelijke toekomstige premier, ook al "vergat" het Russische partijblad Prawda de naam van Jaruzelski te vermel den. De generaal heeft in zijn toespraken steeds de nadruk gelegd op de nationale een heid van Polen. Wojciech Jaruzelski geniet in het Poolse leger de reputatie van een man met een ijzeren discipline. Desondanks is hij geliefd bij en wordt hij gerespecteerd door de militairen. WARSCHAU (GPD) - In Polen heerst sinds gisteren de noodtoestand en is de macht in handen van een militaire raad onder leiding van premier en partijleider Wojciech Jaruzelski. De ingreep van het leger is vooral gericht te gen het onafhankelijke vakverbond Solidariteit, waarvan de meeste leiders zaterdagavond en gisteren werden gearresteerd door de politie met steun van eenheden van het leger. Leiders van Solidariteit die niet waren gearresteerd hebben in Gdansk een landelijk stakings comité opgericht. In een commu niqué heet het dat een algemene staking alleen voorkomen kan worden door vrijlating van de gearresteerde vakbondsfunctio narissen en het opheffen van de noodtoestand. In de Poolse hoofdstad Warschau viel de politie het kantoor van de plaatselijke afdeling van Solida riteit tot tweemaal toe binnen. Daarbij werden alle leiders opge pakt. Alleen Lech Walesa zou nog op vrye voeten zijn, aldus re geringswoordvoerder Jerzy Ur ban, die verklaarde dat Walesa onderhandelingen voerde met regeringsvertegenwoordigers. De reacties onder de bevolking lo pen in de verschillende corres- pondentieberichten uiteen tus sen angst, verbijstering en berus ting. Het eerste teken van verzet vormden gistermiddag pamflet ten van activisten van Solidari teit op de tractorenfabriek Ur- sus, een van de belangrijkste steunpunten van de onafhanke lijke vakcentrale in Warschau. Zij roepen op tot een onmiddel lijke algemene staking. In de pamfletten werd gezegd dat de afgekondigde noodtoestand ge richt is op het vernietigen van Solidariteit. De 'Militaire Raad voor de Natio nale Redding', die bestaat uit vijftien generaals en vyf kolo nels, heeft alle vakbondsactivi teiten verboden, en er is een uit gaansverbod ingesteld tussen 23.00 uur en 6.00 uur 's morgens. Verder mogen de Polen het land niet uit, en kunnen buitenlan ders die in Polen verblijven in hechtenis worden genomen. De Nederlandse ambassade in War schau meldde dat er geen mel dingen zijn van Nederlanders in moeilijkheden. De televisie en de radio staan sinds gisteren onder directe contróle van de militaire raad, en alle scholen en universi teiten zijn voor onbepaalde tijd gesloten. Kerk De Rooms-Katholieke kerk, die een belangrijke maatschappelij ke kracht vormt in het meren deel katholieke Polen, heeft de instelling van de noodtoestand veroordeeld. De primaat van Po len, aartsbisschop Jozef Glemp, zie in zijn zondagse preek dat door de ingreep de dialoog wordt onderbroken, maar hij deed ook een beroep op de redelijkheid, in het belang van "de hoogste waar de, namelijk het menselijk le- Premier, Jaruzelski, die tevens partijleider en minister van de fensie is, verdedigde de ingreep gisterochtend in een uitgebreide toespraak voor de radio door te stellen dat het land aan de rand van de afgrond staat. Hij ver klaarde in zijn rede, die gisteren gedurende de hele dag elk uur werd herhaald, dat de militaire raad geen militaire dictatuur na streeft. "Geen van de Poolse pro blemen kan men op den duur met geweld oplossen", aldus Ja ruzelski, die de leiding van Soli dariteit hekelde: hun bedoelin gen "worden elke dag bevestigd door de groeiende agressiviteit van extremisten, duidelijk ge richt op het vernietigen van het Poolse staatssysteem". Enkele uren vóór de afkondiging van de noodtoestand nam de na tionale commissie van Solidari teit een resolutie aan voor een re- derendum over het vertrouwen van de Polen in de huidige rege ring, en voor vrije verkiezingen in het midden van volgend jaar. Vorige week waren de beraadsla gingen van de landelijke com missie van Solidariteit uitgelekt, waaruit bleek dat vakbondslei der Walesa het pleit had verloren van de meer radicale vakbonds bestuurders die wilden aanstu ren op confrontatie met de rege ring. De schaarse berichten die uit Po len komen, beperken zich bijna geheel tot de toestand in de hoofdstad. Langs de grote stra ten van Warschau verzamelden zich kleine groepjes Polen om de proclamaties te lezen van de noodtoestand. Door de stad lie pen gisteren vry veel militairen, en op strategische punten, zoals voor het gebouw van het centrale partijcomité en op de bruggen over de Wdichsel (Wisla) stonden pantservoertuigen. Touwtrekken om de macht tus sen de Poolse communisti sche partij en de onafhanke lijke vakcentrale Solidariteit zich uitend in een voortdu rende stroom van confronta ties. Dat is het beeld dat Po len in de afgelopen vijftien maanden te zien heeft gegeven Een spel tussen kat en muis, waarbij nu eens de commu nistische partij de kat was, dan weer Solidariteit. Gister morgen vroeg haalde de rege ring met het uitroepen van de noodtoestand onverwachts hard uit naar de Solidariteit vakcentrale, de enige onaf hankelijke vakcentrale in de landen van het Warschaupac- t. De crisis die leidde tot het ont staan van Solidariteit deed zich voor op 2 juli toen de Poolse autoriteiten onder lei ding van partijleider Edward Gierek aanzienlijke prijsver hogingen aankondigden voor vlees. In de Poolse havenstad Gdansk volgden stakingen. De arbeiders eisten niet al leen het niet doorgaan van de prijsverhogingen, maar ook dat zij over hun eigen lot mochten beslissen. Op 31 augustus van dat jaar te kenden de toenmalige vice- premier Mieczylaw Jagielski en de leider van de stakende arbeiders, Lech Walesa, de historische „Akkoorden van Gdansk", waarin voor het eerst in de geschiedenis in een land van het Oostblok werd erkend dat arbeiders zich onafhankelijk van de communistische partij moch ten organiseren. Vanaf het moment van de on dertekening gaf de situatie in Polen een golfbeweging van spanning te zien, veroorzaakt door het volgens Solidariteit niet nakomen van de autori teiten van de Akkoorden van Gdansk. De eerste, grote confrontatie deed zich voor op 2 oktober met een massale staking om de nadruk te leggen op de toepassing van de akkoorden van Gdansk. Later die maand deden zich moeilijkheden voor rond de erkenning van „Solidariteit op het platte land", een vakbond van boe- Op 14 november ontmoetten Walesa en partijleider Kania (opvolger van Gierek, die op 5 september het veld had moeten ruimen) elkaar. Ka nia verklaarde ervan over tuigd te zijn dat, nu de nieu we vakbonden waren geregi streerd, er voorwaarden wa ren geschapen om deze bon den belangrijke deelgenoten te maken van de socialisti sche democratie in Pole- Eind november-begin decem ber werd vooral in het Wes ten druk gespeculeerd over een mogelijk militair ingrij pen van de Warschaupactlan- den. Deze speculaties werden gevoed door grootscheepse militaire oefeningen door troepen van het Warschau pact aan de grenzen van Po len. Daar kwam nog by dat westelijke militaire waarne mers uit de betreffende ge bieden werden geweerd. Begin januari 1981 deed de Sowjet-Unie via het staats- persbureau Tass een felle aanval op de Poolse vakcen trale. Tass veroordeelt de zo genaamde anti-socialistische elementen die „van Solidari teit gebruik maken om de re gering uit elkèar te laten val- Op 10 januari gingen miljoenen Polen in staking om kracht bij te zetten aan hun eis voor een vrije zaterdag, een eis die later werd ingewilligd, hoe wel niet iedereen er gebruik van kon maken (onder ande re de mijnwerkers) gezien de deplorabele toestand waarin Polen zich bevond en nog steeds bevindt. Tijdens het bezoek dat Walesa van 13 tot 19 januari aan het Vaticaan bracht zegde de (Poolse) paus Johannes Pau- lus 2 zijn steun toe aan Soli dariteit. Op 9 februari verklaarde partij leider Kania dat „het vader land in gevaar is". Premier Pinkowski werd vervangen door minister van defensie generaal Wojciech Jaruzels ki. De spanningen bereikten in maart opnieuw een hoog tepunt toen drie vakbondsac tivisten in de provinciestad Bydgoszcz door de politie werden mishandeld. Nieuwe concessies van de regering konden een algemene sta king maar ternauwernood af wenden. Opnieuw leidden oefeningen van het War schaupact tot speculaties over een mogelijk militair in grijpen door de Sowjet-Unie om de ontwikkelingen in Po len te keren. In april van dit jaar werd „Soli dariteit van het Platteland" officieel erkend. Een maand later sloten Solidariteit en de regering een akkoord over de invoering van de vrije zater dag voor mijnwerkers. Begin september hield Solida riteit haar eerste congres in Gdansk. De vakcentrale vroeg om een referendum over zelfbestuur en om vrije parlementsverkiezingen. De autoriteiten wezen dit van de hand. Gedurende het congres hielden militairen van het Warschaupact de grootste militaire oefening van de af gelopen tien jaar. De Ver enigde Staten beschuldigden de Sowjet-Unie van een po ging „het Poolse volk te inti mideren". Tegelijkertijd drong het Kremlin er bij de Poolse leiders op aan dat het de hoogste tijd is op te treden tegen de onafhankelijke vak centrale. In oktober werd het leider schap van Walesa gedurende het tweede deel van het con gres door de ongeveer mil joen leden van Solidariteit bevestigd. Premier Jaruzels ki, ook al minister van defen sie en opperbevelhebber van de strijdkrachten volgde Sta nislaw Kania op als partijlei der. Op 28 oktober organiseerde So lidariteit een werkonderbre king van een uur om een be tere voedselaanvoer te eisen. Jaruzelski eiste beëindiging van alle stakingen en vroeg het parlement een wet uit te vaardigen om alle stakingen te verbieden en zijn regering bijzondere bevoegdheden te verlenen. In november en begin decem ber ontwikkelden de gebeur tenissen zich in een snel tem po waarbij beide partyen hun standpunten verhardden. So lidariteit waarschuwde de re gering te zullen grijpen naar het wapen van de algemene staking, als de regering haar toevlucht zou nemen tot bij zondere maatregelen. De communistische partij had, onder druk van Moskou, om die speciale bevoegdheden voor de regering gevraag- d. Op 2 december kwam het tot een confrontatie: oproerpoli tie maakte een eind aan de bezetting door cadetten van de brandweeracademie in Warschau. Vlak voordat de autoriteiten in Polen op zondag 13 decem ber de noodtoestand afkon digden en een militair be stuur instelden, had de natio nale leiding van Solidariteit in Gdansk besloten op te roe pen tot een referendum over het functioneren van de rege ring en haar dreigeent her haald een algemene staking te zullen uitroepen als er wet ten zouden worden aangeno men die de regering bijzon dere bevoegdheden zouden verlenen. FRITS SCHUURMAN Tweemaal viel de Poolse politie gisteren dit gebouw van Solidariteit in de Poolse hoofdstad binnen. Documen ten werden in beslag genomen en arrestaties verricht DEN HAAG (ANP/DPA) - Alle te lefoon- en tclexverbindingen tussen Nederland en Polen zijn verbroken. In Polen is deze com municatie technisch onmogelijk gemaakt. In Polen bevinden zich op dit mo ment ongeveer zeventig Neder landers die, voorzover kan wor den nagegaan, gezond en wel zijn: Dit heeft een woordvoerder van het ministerie vanbuiten- landse zaken gisteravond desge vraagd meegedeeld. Verbindingen verbroken Alle buitenlanders die in Polen verblijven, kunnen op last van het ministerie van binnenlandse zaken worden geinterneerd, als de toestand dat vereist. Dit heeft de Poolse televisie gisteren be kend gemaakt. Ook heeft het Poolse ministerie van binnenlandse zaken bekend gemaakt dat alle reizen van Pool se staatsburgers naar het buiten land tot nader order verboden zijn. Niet alleen stakingen en openbare vergaderingen zijn krachtens de noodtoestand in Polen verbo den, maar ook het toerisme en het zeilen in het gebied van de Oostzee, zo heeft de Poolse radio gemeld. PARIJS (AFP) - In vrijwel heel West-Europa is gisteren gede monstreerd tegen de afkondi ging van de noodtoestand en de onderdrukking van de vak- bondsvryheid in Polen. In Parijs waren ongeveer 10.000 betogers op de been. De Franse vakbon den hebben voor vandaag een protestbetoging uitgeschreven tegen de arrestatie van vak bondsactivisten in Polen. Alle grote vakcentrales doen mee, met één uitzondering: de com munistisch gezinde vakcentrale CGT. In Brussel riepen bijna 2.000 beto gers voor de Poolse ambassade leuzen als 'weg met de militaire dictatuur' en 'voor een vrij en de mocratisch Polen'. Ook voor de Poolse ambassades in Londen, Kopenhagen en Wenen verza melden zich groepen demostran- ten. Ook in verscheidene Griekse steden werd betoogd tegen de maatregelen in Polen. Onder de leus 'Solidariteit met So lidariteit'. hebben gisteravond in Amsterdam enkele honderden mensen gedemonstreerd tegen de gebeurtenissen in Polen. De demonstratie was georgani seerd door onder andere de In ternationale Kommunistenbond en de bond voor dienstplichti gen. Meer over Polen en overig buitenlands nieuws op pag. 7

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1981 | | pagina 6