Paleis voor 'kleine man'
ipmm
Pracht van een cliché
r M' AT
VRIJDAG 27 NOVEMBER 1981
PAGINA 15
Door
Lisette Gottschalk
twee heel aardige films deze
week op de Westduitse televi
sie. Zondagavond op Duits
land 1 de Zwitserse produk-
tie Les petites fugues van
Yves Yersin. Een film die een
paar jaar geleden met veel
succes de vaderlandse film
huizen aandeed.
Michel Robin speelt de oude
boerenknecht Pipe die op
een dag een brommer koopt
om daarmee de omgeving te
verkennen. Op de boerderij
vinden ze z'n nieuwe hobby
eerst nog wel leuk maar als
hij ook doordeweeks gaat
toeren, slaat dat om in erger
nis. De zaak lijkt opgelost als
Pipe wordt opgepakt wegens
rijden onder invloed, maar
dan ontdekt hij de 'direct
klaar-fotografie' en loopt al
leen nog maar klikkend met
een camera voor zijn neus
rond. De wonderen van de
techniek laten hem niet meer
los.
De andere film is Outrageous
en gaat over de bekende tra
vestiet Craig Russell, die ac
trices en zangeressen op on
navolgbare wijze imiteert. In
Outrageous speelt hij min of
meer zijn eigen levensverhaal
als kapper in Toronto die in
zijn vrije tijd optreedt. On
danks alle weerstanden die
zijn persoon oproept, be
houdt Russell zijn optimisme
en sleept een schizofrene
vriendin (Hollis McLaren)
daarin mee. Vrijdag Duits
land 2.
Een klassieker is The Virginian
uit 1929 met Gary Cooper in
de hoofdrol. De meeste men
sen kennen wellicht alleen de
gelijknamige tv-serie. Gary is
als de Virginian voorman op
de ranch, wordt verliefd op
een onderwijzeres en krijgt
problemen met een concur
rent (Duitsland 3, woensdag).
Het programma:
ZATERDAG Send me no flo
wers; 20.15 uur; Dtsl 2 (regie
Norman Jewison met Rock
Hudson. Amerikaanse film
uit 1964) Breaker Morant;
22.05 uur; Dtsl. 1 (regie Bru
ce Beresford. Australische
film uit 1979).
MAANDAG Black Moon;
22 30 uur; Dtsl 3 (regie: Roy
William Neill met Jack Holt.
Amerikaanse film uit 1934).
Amator; 23 00 uur; Dtsl 1 (re
gie: Krzsytof Zanussi. Poolse
film uit 1979).
DINSDAG: Kamer met uit
licht op zee; 2") 40 uur. EM 2
(regie: Janusz Zaorski. Pool
se film uit 1978). Bizalom;
22.05 uur; Dtsl. 2 (regie: Ist-
van Szabo. Hongaarse film
uit 1979).
DONDERDAG Reprisal;
20.15 uur. Dtsl. 3 (regie Geor
ge Madison Amerikaanse
film uit 1956). Alyam, Alyam;
20.55 uur; Bel. 2 (regie Ah
med el Maonoui Marokkaan
se film uit 1978)
VRIJDAG The old man and
the sea; 20 15 uur. Dtsl 1 irr-
gie John Sturges met Spen
cer Tracy. Amerikaanse film
uit 1958). Outrageous; 23.20
uur; Dtsl. 2.
BLIJVERS
"Hoge naküen. echte liefde'' - Ge
deeltelijk geslaagde komedie met
leuke Rijk de Gooyer. Lido 1, Lei
den, Euro 1. Alphen
"Lion of the desert" - Anthony
Quinn schittert in woestufilm. Lido
"Le Voyage en Douce" Saaie film
over dagehjkse dingen, Lido 3. Lei-
"The postman always rings twice"
- Langdradige film. met sterke rol
van Jessica Lange. Trianon. Leiden
"E>e of ihr Needle" Middelmatige
film over Tweede Wereldoorlog. Li
do 4. Leiden.
"Escape to victory" - Amusante
verwikkelingen rond voetbalwed
strijd in Tweede Wereldoorlog, Eu
ro 2. Alphen
"History of the world, part 1" Eer
der melig dan leuk. Studio.Leiden
"Hot bubblrgum" - Nostaligic ver
pakt in Tiroler-ongein. Euro 3. Al-
(OP)NIEUW
"Towering Inferno" - Amerikaanse
rampenfilm over wolkenkrabber.
Luxor. Leiden
"Hoogspanning" - Thriller, City 1.
Katwijk
"Force 10 from Navarone" - Oor
logsfilm. City 2. Katwuk.
"I never promised you a rose gar
den" - Schizofreen meisje en haar
psychiater werken samen aan een
nieuwe wereld. City 4. Katwuk
NACHTFILMS
"American Graffiti" - Camera. Lei
den
"Welles" - Rex. Leiden
"Foul play" - Euro 1. Alphen
"Grizzly" - Euro 2. Alphen
"Secretarese voor prlvé-gcbrulk" -
Euro 3. Alphen
SEXFILM
DEN HAAG
"Enter the Ninja" - Apollo 1
(460340). 16 jr.
"Fort Apache, the Bronx" - Apollo
2, 16 jr
'The postman always rings twice' -
Asia (463500). al
"Polyester" - Buou (461177). 16 jr.
Pikant gcvnj in de Alpenwei" - Ca
lypso (463502). 16 jr
"Escape to victory" Babylon 1
(471656). al
"Raiders of the lost arc" - Babylon 2.
12 jr
"Death in Venice" Babylon 3.12 jr
"Clockwork Orange" - Cineac 1
(630637). 16 jr.
"And now for something complete
ly different" - Cineac 2. 12 jr.
"Endless love" - Cineac 3, al
"Convoy" - Du Midi (855770). 16 jr.
'Tora! Tora! Tora!"- Euro Cinema
(667066). al
"Hoge hakken, echte befde" - Me-
tropole 1 (456756), 12 jr
"History of the world, part 1" Me-
tropole 2. al.
"Pap'occhio" Metropole 3. 16 jr.
"Everything you always wanted to
know about sex" - Metropole 4, 16
jr
"For your eyes only" - Metropole 5.
12 jr.
"The long good friday" - Odeon 1
(462400). 16 jr
"Virus" - Odeon 2. 16 jr.
"History of the world, part 1" -
Odeon 3. al.
"Time bandits" - Odeon 4. 12 Jr
"True confessions" - Odeon 5. 16 jr
"Blond vuurwerk" - Le Pans 1
(656402). 18 jr
"Golven van wellust" - Le Pans 2.
18 jr
"Ontembare meisjes" - Le Pans 3.
18 jr
"Hoge hakken, echte befde" Pas
sage (460977). 12 jr
"Fune Franse pornokneepjes"
Royal 3, 18 jr
"Sun dragon" Royal 4. 16 jr
"Morgan the pirate" - Royal 5. 12 Jr.
AMSTERDAM
"Raiders of the lost Arc" - Alfa 1
(278806). 12 jr
"Lulu" - Alfa 2. 16 jr
"Memoirs of a suvivor" - Alhambra
1 (233192). 16 jr
"For your eyes only" - Alhambra 2,
12 jr
"Enter the Nirya"- Believue Cinera
ma (234876 266227). 16 jr
"The postman always nngs twice" -
Calypso 1 (266227-2348761. 16 jr
Tarzan. the Apeman" - Calypso 2,
en en een vo
tramp" - Centraal
Twee vortsini
Calypso
"This lady is
(248933). 18 jr
"Game of death" Cineac Damrak 1
(245648). 16 jr
"Shocking Asia" Cineac Damrak 2.
16 jr
"Clockwork orange" Cineac
(243639). 16 jr.
"Clockwork orange" - Cinecenter
(236615). 16 jr
"Fruits de la passion" - Cinecenter.
16 jr
"Schwestern" Cinecenter. 16 jr
"The postman always nngs twice" -
Cinema 1 (151243). 16 jr
"Marathon man" Cinema 2. 16 jr
True confessions" - City 1 (234579).
16 jr
"Time Bandits" - City 2. 12 jr
i 1 I Ml met het rode haar" - Ci-
City
12
"History of the world, part 1"
7 (234579).
"Screwples" Climax Cinema
(244152). 18 jr.
"Amarcord" - Cine 'D"(22655112 jr
'The Odessa fUe" - Desmet (226551).
12 jr
Manhattan" Du Midi (723653). 16
Jt
"Escape to victory" - Leidseplein-
theater (235909). al
"Les fruits de la passion" - Noggera
th(248933), 16 jr
"Intiem dagboek" Paruien
(248933). 18 jr
'The long good fnday" Rem
brandt pleintheater 1 (223545), 16 jr
"Virus" - Rembrandtpleinthcater 2
(223545). 16 jr
"De Ujger en de draak slaan raak" -
Rex (266132). 16 jr
"Excalibur" Rialto (723488), 12 jr
"Ordinary people" Rivob (723488).
al.
"Eiland der wellust' Roxy
(232809). 18 jr
Drama e la Gelotia". 16 jr Mee
tings with remarkable men" "Ome
galexandros16 jr The Movies
(245790). 16 j
"Hoge hakken, echte liefde"
schinski I (262633). 16 jr
Tu-
"History of the world, part 1" Tu
schinski 2 (262633). al
"Women in love" Tuschinski 3
(262633). 16 jr
"Endless love" - Tuschinski 4
(262633). al
"Blow out" - Tuschinski 5. 16 jr
AMSTERDAM - Toen het Amsterdamse bioscoop
theater Tuschinski pas geopend was durfden de
meeste bezoekers nauwelijks over de grote rode lo
pers te lopen. Daarom liepen ze ernaast. Abram Tu
schinski, de eigenaar, liet speciaal touwen langs de
looppaden aanbrengen om het publiek over de lo
pers te geleiden. Toen een boer echter bij het aan
schouwen van het prachtige dikke tapijt alsnog zijn
klompen uittrok, beval Tuschinski de man ze on
middellijk weer aan te trekken. Dat mooie tapijt,
dat lag er immers voor hem...
Een ander verhaal is dat van Abram Tuschinski zelf op de ope
ningsavond van zijn theater, 28 oktober 1921. Na zijn korte toe
spraak waarin hij de bioscoop omschreef als de „heerscheres
der wereldkreeg hij een daverend applaus. Hij boog en bleef
buigen, zelfs nog lang nadat het applaus verdwenen was. Ie
mand uit de zaal zou toen gezegd hebben: „Hij durft niet wég,
want aan beide kanten van het toneel staan deurwaarders hem
op te wachten".
Twee anekdotes uit de glorietijd van het Tuschinskitheater, Regu-
liersbreestraat 26-28 in Amsterdam. Een begrip voor mensen in
en van buiten Amsterdam. Of ze waar zijn, de verhalen, is niet
meer te achterhalen, maar ze schetsen in elk geval het beeld dat
men van het theater in die tijd en van de man die Abram Tu
schinski was, had. Vorige maand bestond het theater zestig jaar,
een feest dat zeer bescheiden werd gevierd.
Abram Tuschinski wilde een theater maken voor de „kleine man".
Een theater waar je niet alleen maar een bioscoopje kwam „pik
ken", maar waar je „uit" was. Een theater waarin je je een hele
avond lang de heerser van de wereld zou kunnen voelen. Kort
om een theater waarin de klant zich ook daadwerkelijk koning
voelde.
Tuschinski-theater: dikke tapijten en overdadige wandversieringen.
Die achterliggende gedachte
valt gemakkelijk te raden,
wanneer je het Tuschinski
theater van nu binnenstapt.
De pracht en praal, de over
dadige wandversieringen, de
lampen met talloze krullen,
het dikke wollen tapijt, de
fluwelen bankjes, het is alle
maal wat versleten en ademt
een wat muffe sfeer, maar de
filosofie van Tuschinski
blijft. En 's avonds, als de
lichten buiten en in het thea
ter aangaan, gaat er snog
steeds iets sprookjesachtigs
van uit en de grote toegangs
poort brengt je in een stralen
de ruimte, waarin je de dage
lijkse beslommeringen even
vergeet.
Voordat Abram Tuschinski zijn
theater in Amsterdam open
de, had hij met zijn zwagers
Gerschtanowitz en Ehrlich in
Rotterdam al een klein bio
scoopimperium opgebouwd.
Op de vlucht voor de joden
vervolgingen in Polen, zijn
geboorteland, kwam hij in
1904 op 18-jarige leeftijd in
Rotterdam terecht. Hij was
op weg naar Amerika, maar
bleef in Rotterdam hangen
door een toeval: hij had de
juiste papieren voor emigra
tie niet. Tuschinski begon als
vestenmaker aardige zaken
te doen. Hij startte in Rotter
dam een hotel voor Poolse
emigranten op weg naar
Amerika en verdiende goed
geld. Hij wilde meer... In 1909
richtte hij in Rotterdam zijn
eerste bioscoop op in een ou
de zeemanskerk, die later ge
sloopt zou worden. Hij breid
de stap voor stap zijn bedrijf
uit, exploiteerde ten slotte
vier bioscopen en liet uitein
delijk zijn blik op Amster
dam vallen.
Tuschinski's visie op het bio
scoopbedrijf was in Neder
land toen nog vrij nieuw. De
film werd in die tijd nog voor
namelijk gezien als een zijde
lingse attractie. Iets dat je op
een kermis kon zien en de rei
zende bioscoop waar Albert
Freres in 1899 mee begon was
dat dan ook.
Het Tuschinski-theater was een
soort amusementspaleis. Zo
was er op de eerste etage het
cabaret „La Gaite", waar on
der meer de Ramblers des
tijds hun debuut maakten. Je
kon er een kop thee gaan
drinken en een dansje maken
of in de namiddag een borrel
tje pakken.
De filmvertoning zelf was één
groot feest. Tuschinski had
haar eigen orkest, in het be
gin onder leiding van oud-
concertge bouwviolist Max
Tak. Dat orkest begeleidde
het variété en de eerste stom
me en later geluidsfilms. Het
programma begon altijd met
een ouverture, alsof het om
een opera kwam het „Neder
lands en Wereldnieuws" en
vervolgens kreeg het publiek
een attractie, een goochelaar,
een jongleur of een koord
danser. Dan pas begon de
hoofdfilm.
panse en een Moorse kamer,
nog voor een groot deel intact
gebleven, getuigen daarvan.
De kamers zyn op zeer au
thentieke wijze ingericht en
geven het theater een specia
le monumentachtige sfeer.
Onlangs is de Japanse kamer
voor een deel beschadigd
door kortsluiting, maar spoe
dig zal weer alles hersteld zij-
Het theater in Amsterdam was
een succes en tegen het eind
van de jaren dertig maakte
Tuschinski plannen om een
ander theater te openen. Dit
keer in Den Haag. Plannen
daarvoor waren bijna rond.
De oorlog kwam eraan en Tu
schinski werd gedeporteerd
en naar het concentratie
kamp Auschwitz gebracht,
waar hij in 1942 overleed
Zijn architect Louis de Jong
onderging hetzelfde lot.
Het theater werd door de Duit
sers in beslag genomen. De
naam van de Poolse jood
moest van de gevel af en het
theater werd dan ook TIVO-
LI genoemd. De ras-Amster
dammers maakten er al gauw
van „Tuuschinski Is Ver
kocht Of Liever Ingepik-
t".
Na de bevrijding kreeg het
theater meteen zijn oude
naam weer terug. Ook La
Gaite werd geopend, maar
rond 1948 werd het stopgezet.
Het was niet meer rendabel
en het publiek had geen inte
resse meer De ruimte waar
het cabarettheater was. is nu
omgebouwd tot een tweede
theater, Tuschinski 2. Het
grote toneel, waar eens de va
riété-artiesten optraden is ge
halveerd en in de ruimte die
nu ontstaan is worden specia
le ontvangsten van het Ko
ninklijk Huis gegeven. Drie
andere teaters, 3, 4 en 5 volg
den, want ruimte was er ge
noeg in het gebouw. Dit alles
om het bioscoopbedrijf wat
rendabeler te maken.
Programma's
filmhuizen
chardson brengt de overpein
zingen in beeld van een jonge
delinquent. Deze Colin
Smith beleeft tijdens de voor
bereidingen voor een veld
loop in gedachten zijn trieste
verleden opnieuw Een va
der, die na een hard leven aan
kanker stierf, en een moeder
die het verzekeringsgeld ver
kwistte spelen hierin een
hoofdrol. Zijn hieruit voort
vloeiende minachting voor
de maatschappij brengt hij
op unieke wijze tot uiting
(donderdag 3 december 20.00
en 22.15 uur).
Humphrey Bogart speelt de
hoofdrol in To have and have
not van regisseur Howard
Hawks uit 1945. In deze film
maakt Lauren Bacall, die la
ter met Bogart zou trouwen,
haar debuut
Tuschinski maakte zijn droom werkelijkheid
Zoveel ankdotes en verhalen er
bekend zijn over Abram Tu
schinski, zo weinig weet men
van de bouwer van het thea
ter Louis de Jong, architect
van het „Amsterdamsch
Bouwbureau". Hij schijnt
zijn carrière net als Tuschins
ki laag begonnen te zijn, als
lid van de Bond van Neder
landse Architecten (BNA) en
of hij een speciale architec
tenopleiding heeft gevolgd is
onbekend. Zijn gedachten
over de bouw van het theater
heeft hij nooit op papier gezet
en op de openingsavond zelf
schitterde hij door afwezig
heid: onenigheid met zijn
baas, Tuschinski, had hem
het besluit doen nemen maar
weg te blijven. Louis de Jong
schijnt volledig in de verge
telheid te zijn geraakt. Nooit
heeft hij iets van zich laten
horen, zelfs niet als de bouw
van het theater aan iemand
anders werd toegeschreven.
Het lijkt wel alsof hij zich
schaamde ooit een dergelijk
opzichtig bouwwerk te heb
ben neergezet.
Zijn art-deco-achtige theater
viel dan ook absoluut niet in
de smaak bij de Nederlandse
architecten van die tijd. Hoe
wel de bouwstijl nu, anno
1981 zo bijzonder is dat men
van een aparte stijlvorm de
„Tuschinski-stijl" spreekt.
Toen het theater af was deed
de architectenwereld alsof
het niet bestond. Slechts een
enkeling durde er iets over te
zeggen. Meestal echter was
dat negatief. Men beschouw
de het Tuschinskitheater als
een bederf van de stad: „Ze
ker een vierkante kilometer
prachtige stad werd ver
stoord door dit enorme hoge
gebouw. En de vormeloze to
rens lijken meer op granaten
en zijn gemaakt van een ma
teriaal dat grn uitslaat. Het is
allemaal veel te opzichtig...",
zo schreef een architectuur
blad uit die tijd.
De opdracht van Tuschinski
voor het gebouw was een
zeer moeilijke. De Jong
moest een droompaleis neer
zetten op een vrij klein stukje
grond. Het hele gebouw be
slaat slechts twee grote pan
den, nrs. 26 en 28. Om toch
een „groots" effect te krijgen,
moest DE Jong, zoals dat in
technische termen wordt ge
noemd, de „hoogte in". Hij
moest zijn toevlucht nemen
tot speciale effecten. Vandaar
de twee hoge torens en de
halfronde zeer opzichtig ver
sierde gevel van het gebouw
Daarbij nog de twee groene
koepels op de torens die tot
ver in de lucht reiken en als
Tuschinski zijn zin had ge
kregen, hadden daar nog gro
te lichtspots op gestaan. De
Jong heeft dat nog nèt weten
te voorkomen.
Om de gevel meer aanblik te
geven zijn er overal uitstul
pingen, rondingen en andere
glooiende vormen gemaakt.
De groene glanzende tegels,
speciaal gemaakt in Leider
dorp en ontworpen door C.
Bartels die toen al furore had
gemaakt met meubels, geven
het gebouw nog eens extra
nadruk.
Als sluitstuk van de gevel, vier
opzichtige bronzen lappen,
die uitkomen waaronder de
verlichte etalages van de fo
to's van de filmvoorstellin
gen. De grote houten klap
deuren met zware koperert
handgrepen bieden toegang
tot de majestueuze hal van
het theater, het best gecon
serveerde deel van het ge
bouw.
Het verzonken beschilderde
plafondgedeelte in het mid
den van de hal. geeft het ge
heel een nog wijdser effect.
De tapijten, nog steeds dik en
wollig, in art-deco-patronen,
ontworpen door Jaap Gid-
ding geven je het idee in een
sprookjespalei s te zijn. De
kleuren varieren van fel
rood, paars, oranje tot diep
blauw en groen. De muren
hebben dezelfde vreemde de
coratieve vormen en kleuren
en overal zijn vreemde
lampjes en sculpturen te zien.
Bezoekers die voor het eerst in
het theater komen kunnen
meestal nauwelijks woorden
vinden voor hun bewonde
ring. Het heeft meestal iets
van „oooh en aaah" en dat
zelfde herhaalt zich als de
grote halfronde zaal (zonder
pilaren) wordt gezien of de
twee oosterse kamers. Net als
veel Amerikaanse bioscoop
theaterbouwers had Tu
schinski een enorme voor
keur voor oosterse motieven.
De oosterse kamers, een Ja-
Honeysuckle Rose van Jerry Schatzberg
Honeysuckle Rose; regie:
Jerry Schatzberg; hoofd
rollen: Willy Nelson, Dyan
Cannon en Amy Irving;
theater: Camera; alle leef
tijden
iiiiimiiiiiiiiniiiiiiiiiinmiiil
Vraag: wat is triester dan een lege
bioscoop en een slechte film?
Antwoord: een lege bioscoop en
een goede film. Natuurlijk geeft
het wel enig gevoel van luxe om
helemaal in je eentje in een ver
der verlaten zaal te zitten, terwijl
- alleen voor jou - de projector in
werking wordt gesteld. Maar het
doet toch ook wel een beetje
pijn, in het besef det Honey
suckle Rose echt beter verdient.
Dat klinkt raar voor een film die je
af kunt doen als een cliché van
anderhalf uur. Merkwaardig ge
noeg echter schuilt juist daarin
de grote kracht van Honeysuckle
Rose. In het verhaal wordt het
country-milieu geschetst en wie
het genre kent, weet van de sen
timentele gemeenplaatsen. Ro
bert Altman maakte er met
Nashville in 1975 een bijtende sa
tire op, maar collega Jerry
Schatzberg doet het juist met
veel liefde.
Hij heeft de bekende country-ster
Willy Nelson laten opdraven om
hem als Buck Bonham zijn eigen
leven te laten spelen: een lief
vrouwtje, een lief zoontje en als
muzikant veel 'on the road', zoals
dat heet. Wordt tijdens één van
die trips verliefd op z'n gitariste.
Ontdaan vrouwtje betreedt het
podium en kondigt hun schei
ding aan. Als het publiek daar
van schrikt, zegt ze: "Zo gaat dat
toch ook in country-songs".
In Honeysuckle Rose spelen deze
dramatische momenten zich
voornamelijk op de bühne af.
Ook als Buck en Viv toch weer
bij elkaar komen, gebeurt dat op
de planken.
Wat vooral in Schatzberg is te
waarderen, is de consequente
verteltrant. Op het gevaar af voor
oppervlakkig te worden uitge
maakt. hoeft hij juist op deze ma
nier het country and western-we
zen het beste doorgrond.
BART JUNGMAN
LEIDEN Bruno Ganz is deze
week voor het laatst in het
Filmhuis LVC te zien. Dat is
in Die linkshandige Frau van
Peter Handke. Een vrouw
verlaat haar man, omdat zij
denkt dat hij haar alleen zal
laten. De vrouw gaat in de
moeilijke periode na dit be
sluit vrij omzichtig met de
taal om. Dit in tegenstelling
tot haar medemensen, (van
avond en morgenavond 23.00
uur).
Le jolie mai van Chris Marker
en Pierre l'Hommc speelt
zich af in het Frankrijk van
1939, voordat het land in oor
log was. woensdag 2 decem
ber 20.00 uur).
Een aangrijpende registratie
van het bestaan van zwervers
en alcoholisten in de Bowery
van New York toont On the
Bowery van Lionel Rogosin
(woensdag 2 december 22.15
uur).
The loneliness of the long dis
tance runner van Tony Ri-
