De lange weg naar een
Belgische abortuswet
PRO VITA VERSUS DE ZUIGPOMP
DONDERDAG 26 NOVEMBER 1981
PAGINA 19
Volgens het Belgische strafrecht is abortus een "misdaad tegen de orde der familie en de
openbare zedelijkheid". Toch bestaat in het zuidelijk deel van België een
goedgeorganiseerde abortushulpverlening, die jarenlang met rust gelaten werd.
Maar dit jaar is de Brusselse procureur-generaal begonnen om patiënten en
hulpverleners te vervolgen: tot nog toe staan dertien artsen, een psychologe en zeven
patientes op zijn lijstje.
Nel van Bemmel bezocht een rumoerige zitting in het Paleis van Justitie in Brussel en
sprak me( hulpverleners en advocaten.
Foto rechts onder: Annie
Segers, maatschappelijk
werkster bij het consulta
tiebureau van de Vrije
Universiteit in Brussel:
"Vrouwen die een abor
tus hebben gehad, keren
zich ervan af en klappen
de deur toe".
Foto rechts: Demonstran
ten voor het Paleis van
Justitie in Brussel tijdens
de abortuszitting.
Foto links onder: Twee
van de vier advocaten
van de abortushulpverle
ners. in afwachting van
het begin van de zitting.
Links de socialistische se
nator Lallemand, rechts
Legros.
De katholieken in de Belgische re
geringen zorgen er al jaren voor
dat de achtereenvolgende kabi
netten geen wetsontwerp voor
een nieuwe abortuswet indie
nen. Maar intussen wijst me
nige Vlaamse pastoor vrouwen
de weg naar een medisch ver
antwoorde zwangerschapson
derbreking.
„Een gewone dorpspastoor, die
midden in het leven staat, weet
goed genoeg wat het betekent
wanneer de vijfde in een gezin op
komst is. en vader en moeder
werkloos zijn", meent Stephan
van Rijssen, werkzaam bij het
Centrum voor Gezinsplanning
en Sexuele Opvoeding (CGSO)
in Gent. „Zo'n pastoor schrijft
ons adres op een stukje papier en
sluit verder de ogen toe. Zo ko
men nogal wat vrouwen bij ons
terecht". Als vrouwen dat willen
verwijst het CGSO naar een
abortuscentrum.
Misdaad
Abortus is volgens de uit 1867 date
rende wet een „misdaad tegen de
orde der familie en de openbare
zedelijkheid", en kan bestraft
worden met maximaal twintig
jaar opsluiting.
Ook „alle publiciteit of informatie
verspreiding over de manier
waarop, en de mogelijkheden
van vruchtafdrijving" is verbo
den. Toch komen in België vrij
wel geen medisch gevaarlijke
abortussen door zogenaamde en
geltjesmaaksters meer voor. In
Wallonië is de hulpverlening nu
goed van de grond, in Vlaande
ren heeft uitsluitend Gent een
kliniek, en dat nog maar sinds
vorig jaar september. De overige
Vlaamse vrouwen die een abor
tus willen, worden doorverwe
zen naar Nederland.
„Van alle Vlaamse vrouwen die
een abortus willen weet procent
zelf de weg te vinden, de overi
gen komen er via-via achter",
schat Stephan van Rijssen.
Sinds 1973 kon de abortushulpver
lening tamelijk rustig en in elk
geval zonder vervolgingen opge
bouwd worden. Weliswaar wer
den soms invallen in klinieken
gedaan, /dossiers meegenomen
en dossiers verzegeld. Maar de
hulpverleners verbraken daarna
de zegels weer, gingen gewoon
door met het werk, en Justitie
vervolgde niet. Er was als het wa
re een „wapenstilstand" in af
wachting van een nieuwe abor
tuswet.
De Brusselse procureur-generaal
Van Honsté vindt nu echter, dat
de wet en de praktijk te ver uit
elkaar groeien, en dat de wapen
stilstand lang genoeg heeft ge
duurd Begin dit jaar kondigde hij
bij zijn „baas", de minister van
justitie, aan nog drie maanden te
zullen wachten en daarna tot ver
volging te zullen overgaan. Aan
gezien het ook gedurende deze
drie maanden onmogelijk was
voor de regering om het eens te
worden over een abortuswets
ontwerp, ging Van HonSté daad
werkelijk tot vervolging over.
Tot nog toe staan er dertien art
sen, een psychologe en zeven pa-
tièntes op zijn lijstje. De eerste
twee zittingen vonden in septem
ber plaats, de derde onlangs de
vierde is vopruitgeschoven naar
december. Er zijn nog geen ver
oordelingen uitgesproken.
Kloosterzusters
De abortushulpverlening in België
kwam aan het eind van de jaren
60 op gang, toen dokter Peers in
het ziekenhuis in Namen begon
met aborteren, nadat hij in Alge
rije veelvuldig geconfronteerd
was geweest met de dramatische
gevolgen van „achterkamertjesa-
bortusseh". Belgische artsen be
schikten in 1960 al over de tech
niek: het is bekend dat bij de on
afhankelijk wording van Bel
gisch Kongo verkrachte kloos
terzusters in het Academisch
Ziekenhuis in Gent werden gea
borteerd.
Pas in 1975 en 1976 ontstonden
door de gezamenlijke inspan
ning van artsen en vrouwenbe
weging abortuscentra buiten de
ziekenhuizen. Nu zijn dat er
veertien in Wallonië en een in
Gent. Daarnaast zijn er vier zie
kenhuizen die openlijk aborte
ren: een in Bergen, een in Namen
en twee in Brussel. Zowel het
centrum in Gent als de zieken
huizen stellen speciale voorwaar
den aan de patientes om het risi
co van een klacht en dus van ver
volging zo klein mogelijk te hou
den: zo moeten daar minderjari
ge meisjes toestemming van hun
ouders hebben, en vrouwen van
hun echtgenoot. Voor de Frans
talige centra gelden deze voor
waarden niet.
Het aantal abortussen bij Belgi
sche vrouwen is. sinds in 1973 de
voorbehoedmiddelen vrij ver
kocht konden worden, in elk ge
val gehalveerd, en misschien nog
wel verder teruggebracht. De
meest recente cijfers zijn van
1979: 3000 abortussen in zieken
huizen, 3600 abortussen in abor
tuscentra en 7950 in het buiten
land waarvan 7500 in Nederland.
In totaal dus bijna 15.000. Naar
schatting komen daar nog ruim
1000 abortussen bij, die in zie
kenhuizen werden uitgevoerd,
maar niet werden geregistreerd.
Volgens de laagste schattingen (die
van de Wereldgezondheidsorga
nisatie) werden in België aan het
begin van de jaren '70 20.000 tot
25.000 abortussen per jaar uitge
voerd, en rond de Tweede We
reldoorlog 40.000 tot 50.000 per
jaar. Maar Belgische gynaecolo
gen noemen veel hogere cijfers.
Subsidie
Ondanks het wettelijk verbod van
abortus, is er niet alleen een
groot aantal hulpverleningscen
tra van de grond gekomen, maar
hebben enkele abortusklinieken
zelfs subsidie weten te verwer
ven. Annie Segers. maatschappe
lijk werkster bij het consultatie
bureau Sjerp voor hulp bij onge
wenste zwangerschappen en re
latieproblemen. van de Vrije
Universiteit in Brussel, en van-
daaruit tevens betrokken bij
abortushulpverlening. vertelt
hoe dat kan: „Sommige consul
tatiebureaus doen naast de ande
re hulpverlening abortussen.
Maar dat zegt zo'n bureau er niet
bij wanneer het subsidie aan
vraagt bij het ministerie van
volksgezondheid. En wanneer
mensen van het ministerie in het
burau komen kijken om te
beoordelen of het voor subsidie
in aanmerking komt, zetten de
hulpverleners van het bureau de
zuigpomp, waarmee de abortus
sen uitgevoerd worden, in een
donker hoekje in een kast. En zo
komt de subsidie rond. Ik weet
van een ander centrum, dat zo
eerlijk was de zuigpomp gewoon
te laten staan, dat het geen subsi
die kreeg".
Annie Segers werkt full-time bij
Sjerp Gemiddeld krijgt zij een a
twee keer per week een vrouw
op het bureau die om doorver
wijzing voor abortus vraagt. Ook
het doorverwijzen is volgens de
Belgische wet strafbaar. Annie
Segers: „Drie jaar geleden waren
wij nog heel voorzichtig met in
formatie via de telefoon Maar
dat was met efficiënt. Als een
vrouw opbelt moet je toch op
zijn minst vragen of zij zwanger
is, en een adres kunnen doorge
ven. We verstrekken nu onbe
perkt informatie, ook per tele
foon".
„De belangrijkste veiligheidsmaat
regelen die abortuscentra ne
men, is het verzekeren van de
anonimiteit van de patiënte. Het
is algemeen gebruik dat iemands
dossier uit het centrum wordt
weggehaald, zodra de nazorg is
afgerond. Die dossiers worden in
een schuilplaats bewaard".
Demonstratie
Annie Segers zit ook in de dit jaar
opgerichte koepel van acticvoer-
sters en hulpverleensters 'Natio
nale Koördinatie voor Abortus
uit het Strafrecht'. De Nationale
Koordinatie had voor zaterdag 3
oktober een demonstratie in
Brussel voor vrijheid van abor
tus bijeengeroepen De opkomst
bedroeg 6000 a 7000 mensen.
Geen hoog aantal, gezien de pro
cessen. en gezien ook de steun
die do socialistische vakbond
aan de demonstratie had gege
ven (dit in tegenstelling tot de
FNV die nog nooit voor een abor
tusdemonstratie heeft opgeroe
pen).
Annie Segers „Het is hier do laat
ste tijd nogal passief allemaal.
Belgische vrouwen maken zich
er niet zo druk over. En de vrou
wen die een abortus hebben ge
had, keren zich ervan af en klap
pen de deur toe".
In het Vlaamse volksdeel bestaat
grotere tegenstand tegen vrij
heid van abortus dan in het Waal
se. Vandaar ook dat in heel
Vlaanderen maar éen abortus-
centrum is. in Gent. De meeste
Vlaamse vrouwen worden naar
Nederland verwezen. Stephan
van Hijsen van het Gentse con
sultatiebureau meent dat nog
heel wat vrouwen in Vlaanderen
problemen hebben met voorbe
hoedmiddelen, al is de verkoop
in 1973 vrijgegeven. Vooral vrou
wen boven de dertig raken nogal
eens zwanger omdat zij wantrou
wen hebben tegen de moderne
anticonceptiemethodes.
Religieuze bezwaren spelen vol
gens Stephan nauwelijks mee
Uit een recent onderzoek is bo
vendien komen vast te staan dat
onder de vrouwen die een abor
tus hebben gehad, ner vrijwel
evenveel praktizerend katholiek
zijn, als onder de gehele bevol
king. Stephan van Rijssen „De
mensen trekken zich hier in het
algemeen weinig aan van de ver
ordeningen van de kerk op dit
gebied. Wel bestaat in het open
baar een grote hypocrisie: hoe
wel ons bureau voorbehoedmid
del* n verkoopt, mag het geen
condoomautomaat aan de bui
tenkant van het gebouw plaat
sen. De katholieke meerderheid
van het gemeentebestuur van
Gent achtte dit tegen de zedelyk-
heidswetgeving In Antwerpen,
waar de socialisten een meerder
heid in het gemeentebestuur
hebben, mag het wel".
Intussen heeft het Belgische parle
ment - in tegenstelling tot do re
gering - sinds 1971 rond de twin
tig voorstellen voor een nieuwe
abortuswet geproduceerd De
meeste kwamen niet verder dan
voorbesprekingen m commis
sies, en werden vervolgens van
de agenda gevoerd Omdat voor
lopig geen uitzicht bestaat op
een eigentijdser abortuswet, is
aan do stapel gestrande wets
voorstellen ten ander stapeltje
toegevoegd dat van voorstellen
die geen uitspraak doen over de
inhoud van ten nieuwe abortus
wet. maar bepleiten dat de ver
volging moet worden opge
schort In maart van dit jaar werd
nog zo'n voorstel verworpen.
Vervolging
Voor procureur-generaal Van Hon-
stë heeft hetinu allemaal lang ge
noeg geduurd, hij is nu overge
gaan tot vervolging, en brengt
daarmee de abortushulpverU-
ning in gevaar Want als een arts
veroordeeld wordt, zal dat in het
algemeen betekenen dat hg zgn
straf pas werkelijk zal krijgen in
dien hij zich opnieuw 'schuldig'
maakt aan abortus, wat hij waar
schunlitk achterwege zal laten
Bovendien riskeert hy uit de Or
de der Geneesheren te worden
gezet, waardoor hij zijn vak niet
meer zou kunnen uitoefenen
Maar zover is het nog niet.
Ondanks de dreiging, ging het bij
de derde abortuszitting in de
overvolle 21e Kamer van de Cor
rectionele Rechtbank geani
meerd toe Artsen, de psycholo
ge. en patientes tn de beklaag
denbank Eigenlijk zagen alleen
de patientes er echt gespannen
uit Een tiental rijkswachten,
zo'n 15 journalisten, minsten
evenveel advocaten in toga en
tenslotte een groot aantal betrok
kenen en belangstellenden vul
len de zaal tot aan de nok
De rechtbank zou uitspraak doen
over het verzoek van de advoca
ten om een flink aantal vrouwen
die een abortus achter de rug
hebben, als getuige te mogen op
voeren. De advocaten willen dit
doen om aan te tonen dat abortus
geen individueel probleem is van
alleen de beklaagde vrouwen,
maar een maatschappelijk pro
bleem waarvoor een politieke
oplossing gevonden moet wor
den: een nieuwe wet. Om dezelf
de reden hadden de advocaten
eerder verzocht om een collectief
proces voor alle beklaagden,
maar dat verzoek was op de vori
ge zitting van de hand gewezen.
De rechtbank (twee vrouwen, een
man) had echter besloten het ho
ren van getuigen te accepteren.
Er ging een duidelijk hoorbare
zucht van verlichting door de ru
moerige rechtszaal Advocaten
en rechtbank begonnen elkaar
toe te roepen over de datum
waarop deze getuigen gehoord
zouden kunnen worden Plotse
ling nam weer een andere advo
caat het woord: hg bleek de
woordvoerder voor de anti-abor-
tus-organisatie Pro Vita Namens
Pro Vita verklaarde hg als 'civie
le party' in de abotusprocessen
gehoord te willen worden.
Hilariteit
In principe bestaat deze mogelyk-
heid in Belgie. indien een organi
satie belanghebbende is bij een
zaak Terwijl de president van de
rechtbank en de Pro Vita-advo-
caat in onderhandeling raakten
over de aanvraag die Pro Vila
moest indienen om als civiele
partij erkend te kunnen worden,
voegde zich plotseling nog een
advocaat in de aanvraagprocedu
re: de woordvoerder van de
Vlaamse anti-abortus-organisa-
tie. Verwarring en hilariteit alom.
De beide advocaten haastten zich
nu hun achterstallige aanvraag
tot erkenning als civiele partg
aan de president van de recht
bank te overhandigen en heftig
ruzieénd met een pro-abortus
advocaat keerden ze terug naar
hun zitplaatsen
De president wist het rumoer ten
slotte wat te dempen, door een
speciale zitting te plannen voor
de vraag of de anti-abortusorga-
nisaties nu wel of niet als civiele
partij geaccepteerd konden wor
den
De eigenlyke abortuszittingen ver
schoof ze naar 9 december en de
woensdagen daarna „Kan leder-
ii dlll 1' lmn hon De ad
vocaten zouden in de tussentijd
gelegenheid hebben hun getui
gen op te roepen De datum was
een winstpunt voor de voorstan
ders van vryheid van abortus,
want op 8 november Ikozen de
Belgen een nieuw parlement, en
dus kon er na 8 november weer
druk op de parlementariërs wor
den uitgeoefend om de wetge
ving te verbeteren.
Een van de - vier advocaten van
de groep artsen, de socialistische
senator Roger Lallemand. merk
te op „U heeft die data nu wel
mooi vastgesteld, maar het kan
toch wel eens lastig voor ons
worden om werkelyk al die
woensdagen vry te houden".
Waarop de president van de
rechtbank fijntjes opmerkte
„Ach. u bent dan misschien be-
zetin verband met uw werkzaam
heden voor het parlement?"
Veelbetekenend gelach vulde de
zaal.
Politiek
De president had een gevoelig
punt aangeroerd vrouwen uit de
hulpverlening, zoals Annie Se
gers. vragen /irh af of Lallemand
en andere socialistische advoca
ten misschien bezig zgn verkie
zingswinst uit de abortusproces
sen te slaan
Roger Lallemand zelf gelooft niet
dat de verkiezingen zulke be
langrijke verschuivingen zullen
opleveren, dat er weldra «-en
nieuwe abotuswet zal zgn Oven
gens toont een recente enquête
onder parlcmcntanërs van het
Belgisch blad ('Evenement aan
dat 58 procent van de Belgische
parlementaner s arbotus niet
langer strafbaar wil stellen
Roger Lallemand Ik denk dat
een meerderheid van de bevol
king tegen vervolging wegens
abortus i s Maar dat er tevens een
meerderheid is die zich niet voor
vrgheid van abortus wenst uit te
spreken In Belgie spreekt men
liever helemaal niet over abor
tus Maar ik denk dat de kans be
staat dat een wettelijke oplossing
nu onder druk van de processen
wordt bespoedigd"
