„Rivaliteit is oké, elkaar
voor de voeten lopen niet
"Clubs" willen nieuwe
relatie Polen-Moskou
Interview
Sterrenkundigen kunnen zich weer met VS meten
Franse
Senaat
tegen
naasting
'Westen kan niet
zonder steenkool"
DINSDAG 24 NOVEMBER 1981
Door
Jan Westerlaken
Nederlandse sterrenkundigen hebben met hun Britse collega's
overeenstemming bereikt over de bouw van een submillimeterte-
lescoop, de grootste ter wereld, op het eiland Hawaii. Met de tele
scoop, die in 1986 klaar is, kan ons land zijn leidende positie in het
wetenschappelijk onderzoek van het heelal blijven handhaven.
Het project is een uitvloeisel van de samenwerkingsovereenkomst
die de Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk
Onderzoek (kortweg ZWO genoemd) met de Engelse Science and
Engineering Research Council (SERC) heeft gesloten.
De astronomen uit beide landen kwamen overeen samen te werken
bij de bouw en het gebruik van drie telescopen voor het zichtbare
licht en een grote telescoop vor mllllmetergolflengten op het Ca-
narische eiland La Palma. Met het plan is tot 1990 een bedrag van
125 miljoen gulden gemoeid. Nederland neemt hiervan twintig
procent voor zijn rekening.
Op voorstel van Hollandse sterrenkundigen is nu besloten de groot
ste telescoop niet op La Palma, maar op Hawaii neer te zetten. De
kijker zal tevens geschikt worden gemaakt voor optische waarne
ming.
Op het zuidelijk halfrond heeft Nederland, door samenwerking met
zeven andere Europese landen in de Eso (European southern ob
servatory), voldoende onderzoekcapaciteit. De mogelijkheden
voor onderzoek op het noordelijk halfrond waren voor de toe
komst onvoldoende.
Zeer nauw betrokken bij dit miljoenenproject is de Leidse hoogle
raar prof. dr. Harry van der Laan. Hij is lid van de stuurgroep die
de Brits-Nederlandse samenwerking coördineert. In onderstaand
gesprek steekt Van der Laan niet onder stoelen of banken hoe blij
hij is met dit "partnership'.
Prof. Van der Laan: „OnjelofeliJVr buitenkan]"
De rivaliteit tussen de
Nederlandse- en Ame
rikaanse astronomen
zal weer oplaaien. Ze
ker nu de Hollandse
sterrenkundigen straks
over telescopen kun
nen beschikken, die ei
genlijk alleen grote mo
gendheden zich kun
nen veroorloven. Aan
elke nieuwe ontwikke
ling kunnen onze astro
nomen dan een bijdra
ge leveren.
Prof. dr. Harry van der Laan,
hoogleraar sterrenkunde aan
de Leidse universiteit, noemt
de samenwerking met de
Britten een 'buitenkans'. Ne
derland beschikt over een
paar jaar, in combinatie met
de radiotelescopen in de
Drentse plaatsen Westerbork
en Dwingelo, over een grote
verscheidenheid van waar-
neemstations. "Kwalitatief
kunnen we dan concurreren
met Amerika, dat een leiden
de rol in het astronomisch on
derzoek heeft", beweert Van
der Laan. "Dit werk is net
topsport. Om bij te blijven
heb je creatieve mensen en
perfecte instrumenten nodig.
Dan word je gedwongen eruit
te halen wat erin zit. Op je te
nen te lopen. Dat is boeiend
en goed voor de werksfeer
van jonge mensen. Nee, er is
geen sprake van écht fana
tiek elkaar voor de voeten lo
pen. Maar wél van een gezon
de rivaliteit. En dat kan geen
kwaad."
Met de unieke telescoop op de
vulkaan Mauna Kea (4200
meter hoog) in Hawaii zal een
studie kunnen worden ge
maakt van de geboorte en
dood van sterren. Een nieuw
onderzoekterrein voor de
astronomen. Drie andere te
lescopen worden tussen nu
en 1986 op La Palma geïnstal
leerd.
Het initiatief om met de Britten
samen te werken is afkom
stig van de Nederlandse ster
renkundigen. Van der Laan:
"Voor een klein land is het
erg lastig om de nodige ver
scheidenheid aan dure appa
raten de kopen. Het kan dat
niet betalen. Zou het finan
cieel wél een haalbare kaart
zijn, dan beschik je toch over
te weinig mankracht. Die
moeilijkheden zijn, wat ons
betreft, door dat samen doen
en samen delen opgelost."
Evenveel
De samenwerking, waarvoor
een verdrag is getekend,
duurt bijna dertig jaar. Ne
derland krijgt in die tijd de
zelfde onderzoekkansen (per
onderzoeker) als de Engel
sen. De Britten zullen meer
gebruik van de telescopen
maken, omdat zij bijna vijf
keer zoveel astronomen heb
ben als wij en daar ook naar
betalen aan het project. Een
stuurgroep, waarin vier En
gelsen en twee Nederlanders
zitten, maakt de dienst uit.
Besluiten kunnen echter al
leen met een meerderheid
van vijf stemmen worden ge
nomen.
Over het waarom wél met de
Britten en, bijvoorbeeld, niet
met de Amerikanen samen
werken in het heelal zegt pro
fessor Van der Laan: "Ameri
ka is zo veel groter dan ons
landje. We zouden helemaal
niets te vertellen hebben. Bo
vendien ligt Engeland prak
tisch naast de deur. Je stapt
op de trein, neemt de boot en
een paar uur later ben je er.
Daarnaast zijn de Nederland
se- en Britse sterrenkundigen
de meest vindingrijke en en
thousiaste in Europa. Wat
kun je je dan nog meer wen
sen? Duitsland en Frankrijk?
Ligt ook wat moeilijker. Met
Duitsland hebben we wel
eens over een project ge
praat. Maar de Oosterburen
hielden de boot af."
Voor de Engelsen is de samen
werking met onze astrono
men een .welkome verlich-
Alternatief
Stel je voor dat het niet zou
hebben geklikt. Wat zou Ne
derland dan hebben moeten
beginnen?
"Hadden we iets anders moe
ten bedenken", reageert pro
fessor Van der Laan. "Bij de
regering hadden we dan geld
moeten zien los te peuteren
om zélf een telescoop te kun
nen bouwen. In combinatie
met Westerbork. Dan had er
niets anders op gezeten je te
specialiseren. Maar je hebt
wel ambities voor een veel
breder terrein, 't Is moeilijk
om tegen de mensen te zeg
gen ga maar wat anders doen.
Van de 'know how' op som
mige terreinen was er niets
overgebleven. Was je van de
top van de ere-divisie naar
een klasse lager geduikeld.
Nü kunnen wij ons ontplooi
en en aan vele fronten nieuw
inzicht bijdragen. Daarom
herhaal ik het nog maar eens:
dit is een ongelofelijke bui
tenkans."
Dc bestaansgrond van de Ne
derlandse astronomie zou ze
ker niet in gevaar zijn geko
men indien die samenwer
king niet was dOOTfl §MD
Professor Van der Laan "De
basis zou smaller zijn gewor
den. dat wel. Zonder deze
mogelijkheden waren we
wellicht teruggevallen naar
een niveau, 'een klein land
passend', zoals oud-minister
Pais het eens uitdrukte. Ik
heb een gloeiende hekel aan
een dergelijke maatstaf. Het
is toch mooi als een klein
land. op enkele terreinen,
toonaangevend kan zijn?"
Voor Nederland zal het een he
le heksentoer worden om zgn
financiële verplichtingen na
te komen. De bijdrage aan
het project is 'gepakt' van het
geld. dat men in de jaren
tachtig dacht nodig te heb
ben. Er is geen cent extra be
schikbaar gesteld.
Schipperen
"Het wordt schipperen", denkt
professor Van der Laan. Be
tekent dus. dat andere plan
netjes terug zijn gegaan naar
de ijskast. Zoals de bouw van
een eigen optische telescoop;
de uitbreiding van Wester
bork en kleinere plannetjes.
"We moeten nu woekeren met
de ruimte om aan onze toe
zegging te kunnen voldoen.
Maar we kunnen wél belang
rijke problemen aanpakken.
Tijd voor nieuwe hobby's is
er dan niet meer. Alle man
kracht zullen we richten op
de kansen die de samenwer
king biedt."
Aanvankelijk lag het in de be
doeling om de vijftien meter
diameter radiotelescoop óók
op het Spaanse La Palma te
bouwen. De Nederlandse
sterrenkundigen toonden
echter aan. dat die 2400 meter
steile krater té vochtig was.
Na sterk aandringen en nieu
we metingen gingen de Brit
ten uiteindelijk om. De tele
scoop moest dan maar op de
Mauna Kea in Hawaii, waar
de Engelsen ook al een infra-
rood-kijker hebben staan,
worden gebouwd. Hoewel
het bouwen hier aanzienlijk
duurder is, heeft men het ge
bouw waarin de telescoop
wordt ondergebracht een
stuk eenvoudiger opgezet.
Van extra kosten is daarom
geen sprake.
De grote afstand tussen de tele
scoop op de onherbergzame
Mouna Kea en de Engelse en
Nederlandse onderzoekers
zal het heen en weer reizen
niet alleen tot een kostbare
maar ook uiterste vermoeien
de bezigheid maken Geluk
kig biedt de techniek ook
hiervoor een uitkomst.
Professor Van der Laan: "Het
ligt in de bedoeling, dat we
de telescoop op afstand gaan
bedienen. Eerst vanaf de voet
van de berg. later vanuit de
laboratoria in Europa. Via
een satellietverbinding
Hoogstwaarschijnlijk zal dit
toch goedkoper zijn dan al
dat heen en weer reizen."
ting. Ook financieel. Profes
sor Van der Laan: "Ze kon
den het geld niet meer op
brengen. Toen ik dit hoorde
heb ik contact gezocht. Wij
zijn op een rijdende trein ge
sprongen. Moet je zo'n plan
als nu van de grond komt zelf
ontwikkelen, dan ben je ze
ker acht jaar bezig voor het
werkelijke onderzoek pas
kan beginnen. Hadden we
voor 1988 zeker niet aan de
slag gekund. Nu hebben de
Britten al dat voorbereidend
werk gedaan."
PARIJS (Reute) - De Franse
Senaat heeft de nationalise
ringsplannen van de Franse
socialistische regering ver
worpen. Eind oktober wer
den de plannen in een eerste
versie door de nationale ver
gadering goedgekeurd. Het
gaat om de nationalisering
van vijfgrote industriële con
cerns en 36 banken.
De senaat verwierp met 184 te
gen 109 stemmen het wets
ontwerp dat in eerste lezing
eind oktober door de nationa
le vergadering was goedge
keurd. Nu moet het wetsont
werp eerst naar een gezamen
lijke commissie van de natio
nale vergadering en de Se
naat. Blijkt dan weer het ene
huis tegen en het andere huis
voor te zijn, dan gaat het ont
werp weer naar de nationale
vergadering, die dan een bin
dende uitspraak doet. Het
ontwerp moet in elk geval
vóór eind december zijn aan
genomen. Is de Senaat het
dan nog niet eens met de
plannen, dan kan zij de wet
tigheid ervan aanvechten.
WARSCHAU (AFP) - De be-
trekkingen tussen Polen
en de Sowjet-Unie zou
den moeten worden gere
geld bij een "nieuw ver
drag gebaseerd op het be
ginsel van nationale soe
vereiniteit", aldus de op
richtingsverklaring van
de "clubs van de zichzelf
besturende republiek
vrijheid-rechtvaardig-
heids-onafhankeiijk-
heid" waarvan de tekst
zondag is gevonden in de
woning van de Poolse
dissident Jacek Kuron.
Het document, waarvan een kopie
in handen is gekomen van bui
tenlandse correspondenten in
Warschau, definieert de zichzelf
besturende republiek als een
systeem waarvan momenteel
nog geen voorbeeld in de wereld
bestaat, maar dat zijn wortels
heeft in de "nationale cultuur"
van de Polen. De "onscheidbare
onderdelen" daarvan zijn "chris
tendom, de arbeidersbeweging
voor de bevrijding van het werk
en de tradities van democratie en
verdraagzaamheid".
'De basisstructuur van de organi
satie van het zichzelf besturende
Polen ligt", aldus de verklaring.
"in de clubs die zijn opgericht op
de plaatsen waar wordt gewerkt
en gewoond. Om de uitwisseling
van ervaringen tussen deze clubs
te vergemakkelijken zetten wij
een centrum van sociaal denken
op. Dat centrum zal geen beslis
singscentrum zijn".
'Wij geloven", zo zeggen de opstel
lers van de verklaring, "dat een
Russische interventie kan wor
den vermeden. Maar de manier
om dat te bereiken is noch het
verstikken van democratische
PARIJS (ANP) - Een van de voor
naamste conclusies die de onder
zoekingen van dc afdeling re
search en ontwikkeling van het
IEA, het Internationale Energie
bureau in Parijs, hebben opgele
verd is dat de geïndustrialiseerde
landen in het Westen het niet
zonder kolen kunnen stellen.
Dezer dagen is over de verrichtin
gen van het bureau sedert zijn
oprichting in 1974 een boek ver
schenen waarin de aangesloten
tendenzen en de neiging tot onaf
hankelijkheid van het Poolse
volk noch het geloof dat de Sow
jet-Unie niet het militaire en poli
tieke vermogen heeft om met ge
weld de Poolse opstand te bre
ken".
De opstellers van het document
voegen er aan toe dat ze willen
dat de vriendschap tussen "onze
volken" een reëel feit wordt en
niet "een verklaring die geschre
ven staat op de banieren van de
autoriteiten".
landen de raad krijgen bij hun
pogingen om olievervangende
brandstoffen te ontwikkelen
toch vooral "die goeie. ouwe. vie
ze steenkool" niet uit het oog te
verliezen.
De onderzoekers van het bureau
vinden dat de verwerking van
steenkool tot vloeibare en gas
vormige brandstoffen de beste
methode is om dc energievoor
ziening van de industrielanden
ook in de toekomst te waarbor
gen
Het breed moderamen (algemeen
bestuur) van de synode der Gere
formeerde Kerken heeft de be
grotingen van het landelijke ker-
kewerk voor 1982 vastgesteld op
f. 70,3 miljoen. Dat is f. 1,7 mil
joen hoger dan de begroting voor
het lopende jaar.
Van het nieuwe bedrag is f.22 mil
joen bestemd voor zendingswerk
in buiten- en binnenland, f. 18,4
miljoen voor diakonaal werk, in
clusief het werelddiakonaat, f.
15,4 miljoen voor pensioenvoor
zieningen voor dc predikanten, f.
7,5 miljoen voor landelijk kerke-j
werk en f. 7 miljoen voor de theo
logische hogeschool in Kampen.
Om de lasten van de predikants
pensioenen enigszins te beper
ken, besloot het synodebestuur,
dat de predikanten voortaan bo
ven hun pensioenpremie 1,3 pro
cent 'arbeidsongeschiktheids-
premie' zullen gaan bijdragen.
Predikanten vallen buiten de
wettelijke wao-regeling
Het landelijke werk ten dienste van
de plaatselijke kerken is drie ton
goedkoper geraamd. Gezien de
geringe ruimte voor bestedingen
is niet tot nieuw werk besloten, al
lagen de plannen daarvoor wel
klaar. Ook kunnen enkele vaca
tures niet worden vervuld Bij
een teruglopend ledental zullen
de opbrengsten uit collecten en
giften ten hoogste gelijk bliji>en.
Het moderamen (bestuur) van de
hervormde synode heeft de be-
noeming van drs. J. Kroeze te
Krimpen aan de IJssel tot secre
taris algemene zaken van de Ge
nerale Diakonale Raad van dc
Hervormde Kerk goedgekeurd.
De heer Kroeze (50). die theologie,
arbeidsethiek en sociologie stu
deerde in Amsterdam, Utrecht
Geen ruimte
voor
nieuwe kerk
en Leiden, wordt opvolger van
mr. E. Gerritsen. Hij zal ook toe
treden tot de staf van het Her
vormd Werkverband voor Maat
schappelijke Activering.
De synode benoemde mr H Wa
genvoort te Den Haag tot voorzit
ter van dc Generale Financiële
Raad, als opvolger van de heer J.
M. baron Van Tuyll van Seroos-
kerken. Dc heer Wagenvoort is
sedert 1976 lid van deze raad en
al enige tijd tweede voorzitter.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen in
de streekgemeente Zuid-Lim-
burg-Centrum kandidaat A. W J.
van den End Amsterdam, te
Lunteren en te Huizen K ten
Klooster Oosterwolde (Geld te
Lemelerveld kandidaat L. den
Besten Woerden, aangenomen
naar Poederoijen kandidaat G
Schaap Huizen, naar Oosterhout
G Nagel Valkenswaard. naar
Hoornsterzwaag-Jubbega (Fr.),
voor herv. gemeente en geref.
kerk ('Samen op weg'), kandi
daat D. Warns Woudenberg, naar
Zuidland kandidaat C Koop-
mans Hijken. bedankt voor Hier-
den H Veldhuis» Alblasser-
dam. voor Zwartebroek P. Mole
naar Groot-Ammcrs; toegelaten
tot de evangeliebediening J. P.
G. Dijk Groningen, toegelaten en
beroepbaar gesteld mevr. F".
Bergsma-Haverschm^dt Gronin
gen en P. G. Pranger Den Burgh
utad)
Gereformeerde Kerken: bedankt
voor Alphen aan den Rijn-
Noord R. H Nieuwenhuis Em-
meloord beroepen te Loenen
aan de Vecht F J Fourie Preto
ria (Zuid Alrik.n
Christelijke Gereformeerde Ker
ken: aangenomen de benoeming
tot ziekenhuispredikant te Si-
loam (Vendaland, Zuid-Afrika)
A P. van Langevelde Boskoop;
bedankt voor Broeksterwoude J.
Jonkman Almelo.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Zoete rm eer N W
Schreuder Goes, te Katwijk aan
Zee G. Mouw Tholen; aangeno
men naar Ermelo J. C. van Ra-
venswaag Terneuzen; bedankt
voor Oudemirdum C Wisse
Kootwijkerbroek, voor Woerden
J. J. van Eckeveld Zeist
Baptistengemeenten: beroepen te
Vroomshoop G. H W. Pflaum
Hoogezand
Het Leger des Heils in Neder
land krijgt opnieuw commissio-
MV C. A. Verwaal als oomman
dant Van 1974 tot 1979 bekleed
de Verwaal deze functie ook. Vo
rig jaar werd hij Europees secre
taris van het Leger in Londen
De Amerikaan George Nelting, die
nu de leiding in Nederland heeft,
is benoemd tot hoofd van een
deel van de Verenigde Staten
(met Chicago als hoofdkwartier)
Op 7 januari wordt de nieuwe
commandant in Amsterdam
geïnstalleerd.
Centrum
De rooms-katholieke Orde van
de Ongeschoeide Karmelieten
(gevestigd aan de Rijndijk in Ha-
zerswoude) wil in Haarlem een
karmelitaans 'centrum voor spi
ritualiteit' (beleefd geloof) in het
leven roepen Vier karmelieten
zullen daar part-time werkzaam
zgn. Zij |WI g. pokken. cur
sussen. trainingen, workshops,
bezinningsdagen en gebedsprak-
tika voorbereiden en leiden
Dc karmelieten streven ernaar,
binnen vgf jaar een centrum van
de grond te hebben dat zichzelf
kan bedruipen en 'dat diensten
kan leveren aan dc uitbouw en
groei van de spiritualiteit, een
opdracht die de orde op het lgf
geschreven is'.
