Dreiging malaria groter dan ooit
Strafrecht Sowjet-Unie erg
hard
Nederlands onderzoek naar permanente oplossing
Leidse studie brengt 2500 doodvonnissen per jaar aan het licht
ZATERDAG 21 NOVEMBER 1981
EXTRA
PAGINA 15
Malaria, een vooral in de tropen voorkomende bloedziekte, eist
jaarlijks miljoenen slachtoffers. Een in 1955 door de Wereld
Gezondheids Organisatie ingezette bestrijdingscampagne leek
aanvankelijk succes te hebben maar de positieve resultaten zijn in de
jaren zeventig door diverse oorzaken vrijwel teniet gedaan. Op het
ogenblik wordt er verwoed gezocht naar nieuwe methoden om de
ziekte terug te dringen. Nederlandse onderzoekers lopen daarbij
voorop.
Leek twintig jaar gele
den de strijd tegen de
malaria goeddeels ge
wonnen, nu, honderd
jaar na de ontdekking
van de verwekker van
deze gevreesde ziekte,
is de dreiging van mala
ria groter dan ooit. Op
het ogenblik worden in
tropische en subtropi
sche streken jaarlijks
meer dan 200 miljoen
patiënten geregi
streerd.
Door
Bert Paauw
Een in 1955 op wereldwijde
schaal gestarte bestrijdings
campagne is na een aanvan
kelijk succes geeïndigd in fru
stratie en teleurstelling. Hoe
heeft dit kunnen gebeuren?
Om die vraag te kunnen beant
woorden is enige nadere ken
nis van de malaria vereist.
Deze bloedziekte, die in zijn
ernstigste vorm tot de dood
-kan leiden, wordt veroor
zaakt door een ééncellig dier
tje, het zogenaamde Plasmo
dium. Deze malaria-parasiet
wordt via een steek van een
bepaalde muskietensoort in
de menselijke bloedbaan ge
bracht. De parasiet vernietigt
bloedcellen waarbij giftige
stofwisselingsprodukten vrij
komen die koortsaanvallen
veroorzaken. Zoals gezegd
kan malaria tot de dood lei
den (malaria tropica).
Onrustbarend
Professor H.J.van der Kaay, als
hoogleraar in de Wereldge
zondheidszorg verbonden
aan de Leidse universiteit,
legt uit waarom de malaria in
de jaren zeventig weer zo on
rustbarend om zich heen
heeft kunnen grijpen.
Van der Kaay: "De hoofdoorza
ken zijn resistentie (weer
stand, B.P.) van de muskie
ten tegen insecticiden, resis
tentie bij de parasieten tegen
geneesmiddelen en een on
voldoende functionerende
gezondheidszorg.
Om te beginnen met de mus
kieten: na de tweede wereld
oorlog werden insecten waar
onder de malariamug bestre
den met chemische midde
len. Vooral de DDT was po
pulair. Maar in het begin van
de jaren vijftig werd al in een
aantal landen duidelijk dat
de daar voorkomende mug
gen resistentie hadden ont
wikkeld tegen DDT. Dat leid
de tot het gebruik van andere
insecticiden, vaak veel duur
der en met een kortere wer
kingsduur, waartegen de
muskietensoort dan ook
weer resistentie ontwikkelde.
Datzelfde proces heeft zich
voorgedaan bij de malaria-
parasiet. Door ontwikkeling
van resistentie werden ge
neesmiddelen geleidelijk on-
bruikbaar of minder effectief.
Voor de farmaceutische in
dustrie is het niet aantrekke
lijk om nieuwe malariamid
delen te ontwikkelen want
dat duurt vele jaren en het
kost tientallen miljoenen gul
dens. Bovendien zijn interna
tionale patenten gemakkelijk
te ontduiken.
Voor de derde hoofdoorzaak,
de slecht functionerende ge
zondheidszorg in diverse lan
den, kun je verschillende fac-
Van der
Kaay:
"We hopen
een
muskieten
soort te
ontwikkelen
die de
malaria
niet kan
verspreiden."
(Foto Holvast).
toren aanwijzen. Bijvoor
beeld organisatie- en ver
voersproblemen, een misera
bel wegennet, bureaucratie,
politieke onmacht en een
grote bevolkingstoename.
Kortom, de in de jaren vijftig
enthousiast gestarte bestrij
dingscampagne door de
WHO. de Wereldgezond-
heidszorg-organisatie, is aan
het eind van de jaren zestig
gaan stokken".
Import
Volgens de Stichting Bio-we-
tenschappen en Maatschap
pij, die vorige maand een pu
blicatie wijdde aan het ver
schijnsel malaria, maakte
men in het WHO-programma
onderscheid tussen een 'aan-
valsfase' en een fase waarin
de goede resultaten moeten
worden bewaakt vanwege
het gevaar van import van de
ziekte. Doordat er in de aan-
valsfase zeer veel geld be
schikbaar werd gesteld voor
de malariabestrijding kon
den er in beginsel goede re
sultaten worden bereikt.
Maar nam het aantal malana-
gevallen af dan was het niet
ongebruikelijk dat landen
fondsen verschoven ten be
hoeve van andere ziekten die
voorrang leken te moeten
krijgen.
Intussen is de situatie in be
paalde gebieden in Afrika
(ten zuiden van de Sahara) en
in Zuid-oost-Aziè (van India
tot en met Indonesië) alarme
rend. Ten zuiden van de Sa
hara bijvoorbeeld overlijden
jaarlijks ongeveer één mil
joen kinderen aan malaria
En hoewel niet elke vorn
malaria dodelijk is onder
mijnt de ziekte m elk geval
wel sterk de vitaliteit van de
Malaria is in de loop der tijden
ook wel in Nederland voorge
komen. Het (koude) klimaat
werkt echter een snelle ver
spreiding van de ziekte tegen
terwijl de goed georganiseer
de gezondheidszorg hier de
ziekte mede heeft doen uit
bannen. In 1970 heeft Neder
land van het WHO het predi
kaat 'malariavrij' gekregen.
Toch blijft, gezien de gegroei
de populariteit van reizen
naar tropische landen, waak
zaamheid geboden De over
heid heeft een boekje samen
gesteld met informatie over
welke middelen, meestal in
tabletvorm, men in bepaalde
landen moet gebruiken om
van malaria gevrijwaard te
blijven. Huisartsen zyn in het
bezit van dergelijke informa-
Permanen
Inmiddels zijn malariades
kundigen op zoek naar een
permanente oplossing van
het probleem. Een Neder
lands team van onderzoe
kers, onder wie professor
Van der Kaay. speelt in dat
opzicht een vooraanstaande
rol. Wetenschappers van de
Landbouwhogeschool in Wa
peningen en de universitei
ten van Amsterdam. Nijme
gen en Leiden zijn bij dat on
derzoek betrokken
Van der Kooy:"We hopen een
muskietensoort te ontwikke
len die de malaria niet kan
verspreiden. Het is de bedoe
ling een dergelijke muskiet
op de andere malariamuskie-
ten los te laten. Door erfelijk
heid en over-erfelijkhcid
moet er dan een populatie
worden geschapen die de
ziekte niet kan verspreiden
Ik durf geen voorspellingen
te doen over de resultaten
van het onderzoek of over de
tydsduur van een eventuele
succesvolle afsluiting daar
van. Wel zijn de onderzoekin
gen tot nu toe tamelijk hoop
gevend. Als het lukt dan be
schikken we niet alleen over
een oplossing die een perma
nent karakter heeft maar die
tevens milieu-vriendelijk is
omdat je geen insecticiden
meer nodig hebt".
Watlange tijd alleen maar
op basis van spaarzaam
bronnenmateriaal kon
worden verondersteld is
sinds kort wetenschappe
lijk aantoonbaar: de
praktijk van het straf
recht in de Sowjet-Unie
behoort tot de allerhard
ste ter wereld. Los nog
van de vele èn lange ge
vangenisstraffen worden
door Sowjet-rechters
jaarlijks zo'n 2500 dood
vonnissen geveld, waar
van ongeveer een vijfde,
deel ook daadwerkelijk
wordt voltrokken. Dit
cijfer ligt beduidend ho
ger dan dat waarover
Amnesty International
tot voor kort beschikte.
Drie jaar inventariseren
leverde AI in 1979 een
rapport op dat sprak van
enkele tientallen dood
vonnissen per jaar.
Genoemde nieuwe cijfers blijken
uit een onderzoek van de Leidse
sowjetoloog dr. Ger van den
Berg, dat in de loop van het vol
gend jaar onder de titel 'Soviet
court and criminal statistics, a re
construction' in boekvorm zal
worden uitgegeven. Van den
Berg, verbonden aan het Docu-
mentatiebureau voor Oosteuro
pees recht van de Rijksuniversi
teit in Leiden, deed in het afgelo
pen jaar uitgebreid speurwerk
naar alle mogelijke gegevens
over het strafrecht in de Sowjet-
Unie en componeerde daaruit
tenslotte één beeld dat op crucia
le punten behoorlijk afwijkt van
het traditionele.
Moeizaam
Het verzamelen van cijfers over
misdaad en strafrecht in de Sow
jet-Unie is overigens een zeer
moeizame aangelegenheid. Door
de autoriteiten zelf wordt al
sinds jaren geen enkele informa
tie hierover verstrekt. Wel drukt
men zich bij bepaalde gelegenhe
den wel eens uit in percentages,
en dan vrijwel altijd om aan te
tonen dat de criminaliteit in de
verschillende Sowjet-republie-
ken aan het afnemen is.
Bovendien worden die percenta
ges dan bij voorkeur vergeleken
met gegevens uit 1928, het jaar
waarin voor het laatst absolute
getallen over misdaad en straf
recht werden gepubliceerd. Ove
rigens is dat wel begrijpelijk,
voor wie beseft dat het relatief la
ge aantal veroordelingen in dat
jaar 1,5 miljoen) wel zeer gunstig
afsteekt tegen de decennia die
daarop volgden. Immers, de col
lectivisering van de landbouw en
de beruchte zuiveringen van Sta
lin waren in een later stadium al
leen al aanleiding tot een vloed
golf van veroordelingen.
Tot 1937 kon aan de hand van
schaarser wordende publicaties
de omvang van het Sowjet-straf-
recht nog redelijk worden bijge
houden, maar daarna stokte elke
vorm van informatie. Dat gat van
bijna 45 jaar is nu gedeelte
lijk opgevuld door de studie van
Ger van den Berg, die eigenlijk
bij toeval stuitte op materiaal
waaruit hij tenslotte zijn gege
vens kon destilleren.
In het kader van een literatuur-uit
wisselingsproject tussen Leiden
en Moskou kreeg hij de beschik
king over een boek van een
hoogleraar strafrecht in Minsk,
waarin voor het eerst sinds jaren
weer cijfers werden vermeld
over de verschillende soorten
straf, zij het nog niet over de
doodstraf. Niettegenstaande het
feit dat het hier slechts om cijfer
materiaal uit de republiek Wit-
Rusland (8 miljoen inwoners)
ging, bleek dit boek de grondslag
van verder speurwerk
Actueel
Want daarmee werd een boekje
van een Witrussische criminolo
ge, dat al tien jaar in de biblio
theek van het Leidse documen
tatiecentrum huisde, opeens
weer actueel. Daarin stond na
melijk tussen neus en lippen
door vermeld dat in een wille
keurig jaar (in dit geval 1966)
'slechts' 0.4 procent van het aan
tal gerechtelijke vonnissen in
Wit-Rusland de doodstraf was.
Een andere publicatie over de
provinciale rechtbank in de stad
Rostov bevestigde dat beeld.
Met als uitgangspunt het gegeven
dat de strafmaat in Wit-Rusland
traditioneel iets milder is dan in
andere Sowjet-republieken, con
strueerde Van den Berg een een
voudige rekensom die aantoon
de dat het aantal van 2500 dood
straffen per jaar een zeer realis
tisch cijfer is.
Alleen restte de vraag: worden ze
ook werkelijk uitgevoerd? In of
ficiële Sowjet-geschriflen is
daarover niets te vinden, maar
wel beschikte Van den Berg over
gegevens van een zekere meneer
Simis, die in 1977 naar Amerika
emigreerde nadat hij 17 jaar ad
vocaat in Moskou was geweest
In die hoedanigheid bezocht hij
regelmatig het gebouw van het
opperste gerechtshof en zag daar
- vooral bij hoger beroepzaken
de uitvoering van de doodstraf
aangeplakt.
Volgens Simis werd in zyn advoca-
tentijd ongeveer éénderde van
het aantal doodvonnissen uitge
voerd. De gebrekkige cijfers
waarover Amnesty International
beschikt - veelal op basis van
overlevering en persberichten -
komen neer op één vijfde. Het
Door
Willem Schrama
Een incident op het Rode
Plein in Moskou, enkele ja
ren geleden. Russische poli
tiemensen in burger hou
den een Amerikaan (met
baard, vierde van rechts
aan. die deelneemt aan een
pacifistische demonstratie.
Rechts gebruikt een andere
politieman een paraplu om
de camera van een Wester
se journalist tegen de
grond te slaan. Voorbij
gangers (links) lezen de
pamfletten of lopen snel
door
(Archieffoto ANP).
Dr. Ger van den Berg
moeizaam cijferwerk.
(Foto Holvast).
leek Van den Berg veiliger om
het gemiddelde van beide getal
len te kiezen, hetgeen leidt tot
zijn conclusie dat een kwart van
alle doodstraffen ook daadwer
kelijk wordt uitgevoerd.
Dat zyn dus 500 executies per jaar,
en dat aantal wordt - gemeten
naar bevolkingsaantal - volgens
gegevens van Amnesty slechts
gehaald door Zuid-Afrika (40 te
rechtstellingen per jaar op een
bevolking die twaalf maal klei
ner is).
Noord
Overigens wordt de doodstraf in de
Sowjet-Unie pas gegeven in ge
val van moord onder verzwaren
de omstandigheden (bijvoor
beeld met opzet of zeer gruwe
lijk), verkrachting waarbij het
slachtoffer sterft, een aantal
grootschalige economische de
licten (zoals bijvoorbeeld om
vangrijke diefstal van staatsei
gendom en omkoperij), landver
raad, spionage en sinds 1973 ook
het kapen van een vliegtuig.
Van den Bergs studie bevestigt
niettemin het beeld dat gevange
nisstraffen in de Sowj. t (Jnie
veel vaker dan in andere landen
worden opgelegd en dat ze bo
vendien veel langdunger zijn. In
dit verband noemt hij de schat
ting gerechtvaardigd dat de tota
le gevangenisbevolking in de
Sowjet-strafkampen uit meer
dan 1.5 miljoen mensen bestaat
Dat zyn 600 gedetineerden per
100 000 inwoners, ook alweer een
extreem hoog aantal (vergelijk
de Verenigde Staten 200 gedeti
neerden per 100.000 inwoners)
Bu een eerste debcht reageert oe
rechtspraak in de Sowjet-Unie
nog tamelijk soepel en lijkt in dat
stadium volgens Van den Berg
zelfs een beetje op die van Ne
derland, maar elke tweede of
derde confrontatie met justitie
leidt vrijwel automatisch tot on
gekend harde straffen. Desal
niettemin toont Van den Berg
met zyn studie aan dat het aantal
moorden, dat jaarlijks in de Sow
jet-Unie wordt gepleegd, ook al
niet mis is. Dat zijn er 10 000 per
jaar. en op een bevolking van 260
miljoen mensen betekent dat 4 a
5 per 100 000 inwoners
Vergeleken met de Verenigde Sta
ten is dat iets minder (6 per
100.000 inwoners), maar vergele
ken met Nederland (1 per
100 000) weer zeer hoog Waarbij
Van den Berg wel opmerkt dat
het in de Sowjet-Unie - in tegen
stelling tot bijvoorbeeld West-
Europa en de Verenigde Staten
- meestal gaat om z.g situatieve
moorden. Met andere woorden
ze worden eerder uit een opwel
ling van dnft of jaloezie dan uit
pure roofzucht gepleegd In dit
Licht mag het dan ook niet ver
wonderen dat de meeste moor
den met een mes worden ge
pleegd
Toegang
Wat nu met het onderzoek van Van
de Berg te doen7 Vooralsnog
hecht de auteur er slechts weten
schappelijke waarde aan 'Op
congressen en dergelijke biedt
deze studie eindelijk eens hou
vast voor allerlei beweringen
over wat er in de Sowjet-Unie
strafrechtelijk gaande is Zaken
die jarenlang geheim zijn gehou
den. zijn nu wat toegankelijker
geworden. Maar ik sluit daarbij
natuurlgk niet uit dat die gege
vens een zeker effect zullen heb
ben Meestal reageren de autori
teiten op dit soort onderzoeken
door ze politiek te verdedigen via
hun eigen radio uitzendingen
Ze worden er in elk geval door
gedwongen hun beleid te verde
digen en dus om na te denken.
En wie weet leidt dat tot bepaal
de veranderingen. De tekst van
die uitzendingen wordt ons weer
toegespeeld door de afluister
dienst van de BBC. dus wie weet
hoor ik er nog wat van"
Of bepaalde gegevens soms opzet
telijk door Sowjet wetenschap
pers tussen de regels van hun ge
schriften door worden doorge
speeld. kan Van den Berg moei
lijk zeggen "Ik weet het niet.
Laatst kwam my nog een boek
van een junst uit Minsk onder
ogen. waann letterlijk stond dat
het kiesrecht in de Sowjet-Unie
niet in overeenstemming is met
de grondwet en de politiek» rijp
heid van het volk Nou, als een
dissident zoiets zegt, wordt hy of
zy meteen opgepakt Bovendien
staat op de laatste pagina van elk
Russisch boekwerk het nummr
van de censor Maar het kan r»
tuurlijk zijn dat die in een mo
ment van afwezigheid zo'n uit
spraak laat schieten"
