Kennis verleden van belang
voor de hedendaagse praktijk
7
'Argumenten
en aanhang
vormen
onze machts
instrumenten"
Onderzoek geschiedenis psychiatrie afgerond
DONDERDAG 5 NOVEMBER 1981
PAGINA 11
UTRECHT (GPD) - Een twee jaar durend onder
zoek in 40 van de 50 psychiatrische inrichtingen in
Nederland heeft veel historische voorwerpen,
prenten en foto's opgeleverd, die samen een waar
devol inzicht bieden in veel aspecten van de zorg
voor psychiatrische patiënten in de afgelopen 150
jaar.
Hoewel oprichting van een grote nationale collectie allerlei voorde
len zou hebben, hebben de meeste ziekenhuizen bezwaren hun
collectie af te staan aan een nieuw groot museum voor de ge
schiedenis van de psychiatrie. Daarom verdient het aanbeveling
de bestaande verzamelingen te handhaven en op landelijk ni
veau alles in het werk te stellen het plaatselijk beheer te optimali
seren en ernaar te streven dat het historisch bezit een op het
publiek gerichte functie krijgt.
Dat zijn conclusies uit het rapport „Verloren gewaand", dat dins
dag is gepresenteerd door de werkgroep Historisch Bezit Psy-
chiastnsche Ziekenhuizen van het Nationaal Centrum Geestelij
ke Volksgezondheid.
Meer dan 500 jaar geleden ontstond in Nederland de eerste instel
ling die zich speciaal bezighield met de zorg voor krankzinni
gen. Dat gebeurde in 's Hertogenbosch (Reinier van Arkel, 1432)
en in Utrecht (de Willem Arntsz-stichting, 1461).
In de 17de en 18de eeuw werden krankzinnigen veelal opgesloten
in dol- of gasthuizen. In sommige steden, bijvoorbeeld in
Utrecht, was het de gewoonte bewoners van het plaatselijk dol
huis met kermis en met Pasen in kooien aan het volk ten toon te
stellen. In Amsterdam kon het hele jaar door iedereen die daar
een paar stuivers voor over had, de bizarre collectie gekken gaan
bekijken in de hokken rondom de binnenplaats van het dolhuis
aan de Kloveniersburgwal.
Pas aan het eind van de 18de eeuw kwam het proces op gang dat
de verantwoordelijkheid voor de krankzinnigenzorg toewees
aan de arts. Vanaf 1800 deed zich de ontwikkeling voor waarbij
de krankzinnigen zoveel mogelijk werden geisoleerd uit de sa
menleving in ver van de bewoonde wereld gelegen gestichten.
Uit de eerste periode van de krankzinnigenzorg is weinig bewaard
gebleven. Uit de laatste anderhalve eeuw is door het onderzoek
onverwacht veel materiaal te voorschijn gekomen, ook al moet
aan de ander kant vastgesteld worden dat veel instellingen slor
dig zijn omgesprongen met de spullen die bij de behandeling
van krankzinnigen en ander psychiatrische patiënten gebruikt
werden.
Elke tijd heeft zijn eigen inzichten gehad over de behandeling.
Voorzitter van de werkgroep, die veel verloren gewaand mate
riaal boven water gebracht heeft, is prof. dr. C. J. B. J. Trimbos.
Hij is tot de conclusie gekomen dat als oorzaak van het verloren
gaan behalve slordigheid daarbij ook minachting voor eens aan
gehangen, maar later verworpen en door andere vervangen me
thodes, een rol heeft gespeeld.
Intussen is in de psychiatrie het besef ontstaan dat doorgronding
van het verleden een zinvolle bijdrage kan leveren aan de heden
daagse praktijk. Vandaar de oprichting in 1979 van een werk
groep met als streven de belangstelling voor het schijnbaar uit
gewiste verleden te doen herleven.
Het eerste exemplaar van het nu gereedgekomen rapport is door
J. L. van der Lande, directeur-geneesheer van het psychiatrisch
centrum Sint Bavo in Noordwijkerhout, deze week in de
Utrechtse WA-stichting aangeboden aan A. Jonker, hoofd tui
nen en parken van drie psychiatrische ziekenhuizen in Noord-
Holland (onder andere Santpoort). De heer Jonker begon tien
tallen jaren geleden als eerste systematisch materiaal te verza
melen, waarmee hij verscheidene tentoonstellingen heeft inge
richt.
Zeldzame foto uit 1907 van een zogenaamde permanente badbehandeling. Onrustige psychiatrische
patiënten verbleven uren, weken, ja soms zelfs maanden in lauw water ter kalmering
Broeders laten een onrustige patiënt wandelen in de tuin van de afdeling Onrust van de inrichting
Brinkgreven in Deventer (ook een foto uit 1907).
DEN HAAG - „Die indruk heb
ik wel ja, dat het Ipg-beleid
van het rijk mislukt is", zegt
mevrouw Meinie Epema-
Brugman, Tweede Kamerlid
voor de PvdA met iets in haar
stem dat op een understate
ment duidt.
Deze week werd die mislukking
pijnlijk duidelijk, nadat de
energiegiganten Shell en BP
aan minister Zeevalking van
verkeer en waterstaat had
den laten weten dat zij afzien
van de plannen om één grote
aanvoerplaats voor het vloei
bare gas, en wel in Europoort,
neer te zetten. En dus stond
het rijk er plotseling bij zoals
de keizer zich in z'n nieuwe
kleren aan zijn volk toonde:
naakt.
Immers, in de afgelopen jaren
is het hele rijksstreven erop
gericht geweest om aanlan
ding in die ene, enkele termi
nal te concentreren, ondanks
de verschillende wijzen
waarop het begrip een enkele
kan worden uitgelegd. De
plannen van Shell-BP wer
den speerpunt van het beleid -
in elk geval van het veilig
heidsbeleid dat het ministerie
van volksgezondheid en mi
lieu zo graag zou voeren.
De Zeeuwse Ipg-aanlander in
het Sloegebied, Eurogas Ter
minals, werd als voldongen
feit met moeite geaccepteerd,
maar het Europoort-project
moest dé terminal worden
-voorbeeld van doortastend
overheidsoptreden. De uit
komst is tegengesteld, nu
Shell en BP niet langer willen
meedoen: weliswaar is er
voorlopig die ene, enkele ter
minal, maar het is wel die
van Eurogas. En wat schreef
het vorige kabinet in zijn
aanlandingsnota.' „Wegens
de thans bestaande te grote
onzekerheden moet onder de
huidige omstandigheden
grootschalige aanlanding
van Ipg daar worden afgewe-
Weliswaar zijn die omstandig
heden in gunstige zin gewij
zigd nu er met Belgie overeen
stemming is over de regule
ring van het gasvervoer over
de Wester schelde, dat wil niet
zeggen dat vooral de mensen
van het milieuministerie in
Den Haag aan de kant van
de Zeeuwse zeeram staan te
juichen wanneer er een Ipg-
tanker binnenvaart.
Wat was de voornaamste reden
voor Shell en BP om nu af te
haken? De verplichte aanleg
van de pijpleiding, wanneer
er tenminste méér dan
500.000 ton per jaar naar het
achterland getransporteerd
zou worden, zegt men nu. Dat
speelt een rol, maar zeker zo
belangrijk is dat de markt-
vooruitzichten nogal wat ne
gatiever zijn geworden vanaf
het moment waarop Shell en
BP hun plannen presenteer
den.
Van grondstof voor de in Rijn
mond geconcentreerde petro
chemische industrie is Ipg ge
worden tot doorvoerprodukt
voor het Duitse achterland.
De totale markt is kleiner, en
Shell en BP beseffen heel goed
dat Eurogas -door bewust ri
sico's te nemen en een termi
nal in Zeeland te bouwen- een
voorsprong van zes d zeven
jaar had op hun eigen pro
ject.
En waarom zouden zij enkele
honderden miljoenen investe
ren in een Europoort-termi
nal? Immers, zowel Shell als
BP hebben contracten met
Eurogas en opties op de Euro-
gas-uitbreidingen die hen sa
men verreweg de grootste -on
geveer 80 procent- klant van
de Zeeuwse terminal maken.
Shell en BP hebben de gehele
tijd op twee paarden gewed,
twee potjes op het vuur ge
had: de optie op een eigen ter
minal wanneer de markt
groot genoeg zou zijn, én de
mogelijkheid om de Eurogas-
lermmal als een soort 'eigen'
alternatieve aanlandings
plaats te gebruiken.
Manager beleidszaken van BP,
ir N.J. Stenstra, noemde dat
in juni volstrekt logisih: ,JIet
is gewoon je indekken op
commerciële basis, wat ieder
een in deze wereld doet. Je
kunt moeilijk, als een con
tract afloopt, tegen je klanten
zeggen: morgen krijg je niets
meer..."
Het vervelende voor de rijks
overheid alleen was dat Den
Haag zich met huid en haar
had vastgeklampt aan het
Shell-BP-project en voor het
welslagen van haar beleid ge
heel afhankelijk was gewor
den van de twee energiereu
zen, die voor zichzelf echter
een maximum aan manoe-
vreerruimte hadden gescha
pen. Exit het Ipg-beleid van
het rijk.
Door
Hans Laroes
Terug naar de pijpleiding. Bi
gebrek aan de door de over
heid zo vurig verlangde
centratie van Ipg-aanlan
ding in Rijnmond, is
rijksbeleid zich nu gaan rich
ten op het veilig doorvoeren
van het vloeibaar gas: per
pijpleiding. Voor Eurogas
ligt er de verplichting - net
zoals Shell en BP die zouden
hebben gekend om een pijp
leiding aan te leggen wan
neer per jaar méér dan
500.000 ton zou worden door
gevoerd.
Voor de Zeeuwse milieugedepu
teerde Wim Don is dat getal
eveneens uitgangspunt. Hij is
namens de regering bezig om
met Eurogas te onderhande
len over de aanleg van zo'n
pijp, ook al heeft het bedrijf
tegen de grens van een half
miljoen de grootst mogelijke
bezwaren. Het exploiteren
van een buisleiding zou dan
niet rendabel zyn.
Het lijkt er vooralsnog niet op
dat Eurogas in haar eentje
één miljoen ton mag gaan
doorvoeren, nu de half mil
joen van Shell-BP er niet zal
komen. Daarvoor heeft vooral
het milieuministerie zich te
veel op die 500.000 ton gefi
xeerd.
Het verdwijnen van het Shell-
B P-project kan overigens wel
de aanleg van de buisleiding
vanuit het Sloegebied iets
dichterbij brengen. Verkeer
en waterstaat wil namelijk
vijf miljoen per jaar bijdra
gen in de exploitatieverliezen
van een pijpleidingensys
teem. Dat geld was beschik
baar voor het totaal aan lei
dingen van zowel Rijnmond
als het Sloegebied. Gaat die
vijf miljoen nu in z'n geheel
naar Zeeland, dan is er wel
licht iets meer mogelijk, hoopt
de heer Don. Met vijf miljoen
kan een bedrag van pakweg
50 a 60 miljoen worden gefi
nancierd, terwijl één kilome
ter pijpleiding zeven ton kost.
De afstand Sloe-Moerdijk,
waar de aansluitende pijp
leidingen liggen, is om en na
bij de zestig kilometer.
Volgens gedeputeerde Don is
het dringend noodzakelijk
om duidelijkheid te scheppen
en om het mogelijk te maken
Ipg-transport via buisleidin
gen concurrerend te maken
ten opzichte van vervoer over
land of water. De exploitatie
bijdrage van vijf miljoen zou
daarbij kunnen helpen.
Don zit dringend verlegen om
die duidelijkheid, die door
Den Haag geschapen moet
worden. Als voorbeeld noemt
hij het feit dat er weliswaar
die grens van één miljoen ton
aan de doorvoer over water
wordt gesteld, maar dat er
nog maar gegist moet worden
naar de beperkingen die de
regering aan vervoer over
weg en rails wil stellen. Ko
men er redelijk strenge nor
men op dit gebied, dan zou
den ook die kunnen helpen
een buisleiding aantrekkelijk
te maken.
Waar het ook aan ontbreekt, is
de noodwet-lpgeind '79 inge
diend maar nog niet al te ver
opgeschoten op weg naar uit
eindelijke vaststelling. Dat
zit ook mevrouw Epema hoog,
die haar partijgenoot staats
secretaris Van der Doe ff (ver
keer, belast met het Ipg-be
leid) al diverse malen heeft
gevraagd om op te schieten
met de reactie die hij moet ge
ven op de opmerkingen die de
Tweede Kamer over de nood
wet heeft gemaakt.
Gedeputeerde Don wacht even
eens met smart af. Zonder
noodwet immers heeft zeker
de provincie geen instrumen
tarium om Ipg-vervoer te re
guleren. En het zou hem goed
uitkomen wanneer de 500.000
lon-grens tot wet zou worden
verheven, zodat de provincie
haar hinderwetvergunnin-
gen-beleid getoetst weet door
wettelijke normen.
Dilemma op het gebied van het
veiligheidsbeleid is het feit
dat de Belgische plaatsen
Gent en Antwerpen op de loer
liggen om de taak van de Ne
derlandse aanlanders over te
nemen: ongereglevienteerd,
maar wel via de Westerschel-
de. ,JIet zou toch wel triest
zijn als door maatregelen
hier géén aanlanding moge
lijk zou zijn en allerlei btn-
nenschepen van Antwerpen
en Gent uit over de Zeeuwse
wateren zouden varen", zegt
men in het Zeeuwse provin
ciehuis.
Maar vooralsnog zit er weinig
schot in de zaak. 'Den Haag'
heeft al aan Zeeland laten
weten dat een gesprek over
Ipg op dit moment niet oppor
tuun is, zoals dat heet. Er is,
zegt men op het ministerie
van ixilksgezondheid, binnen
het nieuwe kabinet nog geen
overleg geweest. Vele ogen
zijn op Den Haag gericht,
maar Den Haag staart nog
even naar haar eigen navel
Er heerst verbazing over de
enorme aantallen demon
stranten die dit n<gaar in de
hoofdsteden van West-Euro
pa op de been komen. Vooral
de demonstratie in Bonn op
10 oktober maakte grote in
druk. Wat iedereen erg aan
spreekt is dat ze zo vreed
zaam verlopen. Dat komt om
dat het vreedzame mensen
zijn. Dat in de eerste plaats.
Maar het komt ook omdat het
er zo ontzettend veel zijn. Dat
maakt mensen erg zelfbe
wust en dan laat je je niet pro
voceren en komt er geen ge
weld.
Hetzelfde zie je bijvoorbeeld
ook in Polen, zelfs bij steeds
slechtere levensomstandig
heden, kon het verzet tot op
dit moment geweldloos blij
ven, omdat het zo massaal is.
Het zelfbewustzijn van de de
monstranten wordt natuur
lijk ook gevoed doordat ze uit
hun omgeving weten dat ze
daar staan voor talloze ande
ren die er net zo over denken.
Die ook van mening zijn dat
de plaatsing van 572 nieuwe
raketten in West-Europa niet
door moet gaan. En die het
een goede zaak vinden dat jij
daar staat te demonstreren,
ook al doen ze zelf (nog) met
In beide opzichten schatten die
demonstranten de zaak goed
in. Dat blijkt uit onderzoek
van het ISEO te Bussum van
augustus: „meningen over
kernwapens" Uit dat onder
zoek blijkt bijvoorbeeld dat
in Nederland 58 procent van
de mensen elke plaatsing van
kruisraketten in Nederland
afwijst. Maar 14 procent van
de mensen gaat akkoord met
plaatsing van alle 48 kruisra
ketten. Soortgelijke berich
ten komen uit Belgié.
Uit eerder onderzoek bleek dat
tegen de 40 procent van de
bevolking vindt dat we het in
West-Europa helemaal zon
der kernwapens kunnen stel
len. In het ISEO-onderzoek
was maar 25 procent van de
mensen het eens met de uit
spraak: „Volgens mg zou
West-Europa zonder kernwa
pens al lang zijn ingelijfd
door de Oostbloklanden".
Vijftig procent is het er niet
mee eens, 23 procent aarzelt.
En wat het demonstreren als
activiteit betreft is er onver
wacht grote steun. Met de uit
spraak: „Ik heb bewondering
voor mensen die in een de
monstratie tegen kernwa
pens meelopen", is 48 pro
cent van de ondervraagde
Nederlanders het eens. Zelfs
als je het veel activistischer
formuleert, dus: „Ik vind dat
alle mensen de straat op zou
den moeten gaan om te de
monstreren tegen kernwa
pens" dan is nog 37 procent
van de ondervraagden het er
mee eens, maar 44 procent
niet Terwijl in de eerste for
mulering het er 35 procent
niet mee eens zijn. Dat is een
interessant verschil en het
laat zien dat het erg belang
rijk is welke sfeer er rond een
demonstratie wordt opgeroe
pen en natuurlijk ook hoe ze
in de praktijk verlopen.
Conclusie: er is voor degenen
die in de Westeuropese
hoofdsteden demonstreren,
het geldt in elk geval aan
toonbaar voor Nederland, re
den tot groot zelfbewustzijn,
want de demonstranten ge
nieten voor hun doelstelling
en voor hun activiteiten grote
steun in de bevolking Dat is
ook daarom belangrijk om
dat het hun hoop kan geven
dat het mogelijk zal zijn om
wanneer dat in de toekomst
hier of elders nodig zal blij
ken te zijn, weer grote groe
pen mensen bij elkaar te krij
gen.
Wat betekent demonstreren
voor de vredesbeweging ei
genlijk. In demonstraties
toont de vredesbeweging
haar aanhang Zij maakt die
aanhang zichtbaar. „Door
een levend bewijs te geven
dat de schare er is", zei de
vredeskrant van het Interker
kelijk Vredesberaad het
plechtig. „Een menigte van
mensen die niet langer de
weg wil gaan van steeds weer
nieuwe kernwapens Dat le
vend bewijs moet gedemon
streerd worden. En daarom
gaan we dit najaar de straten
op. om te laten zien dat we er
„zijn", en om gebruik te ma
ken van het democratisch
goed. dat wy ons in dit land
mogen vertonen zoals we
zijn".
De vredesbeweging beschikt in
Nederland met over macht
die zy ontleent aan het feit
dat zij een of ander instituut
is dat officieel met macht be
kleed is. De vredesbeweging
ontleent haar macht alleen
aan de zaak zelf En dat
maakt het makkelyker, vol-
Door
Ben ter Veer,
voorzitter
Interkerkelijk
Vredesberaad
gens de IKV-krant, om geen
misbruik van je macht te ma
ken Als „machtsinstrumen
ten" hebben we alleen maar
onze argumenten en onze
aanhang" Die laatste vorm
van macht, de macht van het
getal, is geen garantie voor
succes. En dat is maar goed
ook want de „dwang van de
massa" mag het niet voor het
zeggen krijgen.
Onze vorm van democratie gaat
daar gelukkig niet voor opzy.
Nee. het gaat by demonstre
ren hier om. In een echte le
vende democratie, waar wij
het van willen hebben, moet
het mogelijk zyn om met alle
aanhang waar je over be
schikt, steeds opnieuw te vra
gen om verandering, ook om
verandering van genomen
besluiten.
Wy geloven vast dat er ruimte
is in onze samenleving voor
een ommekeer. Die omme
keer is op het gebied van de
bewapening meer dan ooit
nodig. Steeds opnieuw moet
met alle argumenten en met
heel de aanhang van de vre
desbeweging aangetoond
worden dat verandering no
dig is en nieuwe wegen moe
ten worden ingeslagen.
Een belangrijke andere reden
waarom dacht ik, de demon
straties zo massaal zyn ge
worden en er positief op ge
reageerd wordt, is de volgen
de. Het begint langzamer
hand door te dringen, dat de
organisatoren van de demon
straties en ook heel veel de
monstranten, toch niet zo
eenzijdig zijn als ze in ver
scheidene media worden af
geschilderd. Dat wordt na
tuurlijk ook steeds moeilijker
als je op de buis beelden van
de Brusselse demonstratie
ziet en daar wordt ook tegen
de SS-20 gedemonstreerd En
het wordt ook moeilijk als je
zo'n indrukwekkend iemand
als Heinrich Boell aan het
eind van de demonstratie in
Bonn de Westduitse politiek
hoort aanklagen, maar tege
lijkertijd hoort hoe hy tegen
over de communistische
deelnemers opkomt voor zyn
vervolgde collega's in Rus
land en Tsjechoslowakye En
er was er niet één die hem
durfde uit te fluiten
Het beeld van de vredesbewe
ging als een stelletje eenzydi-
ge naïevelingen steeds moei
lyker waar te maken door de
tegenstanders van de vredes
beweging. Op zaterdag 21 no
vember demonstreren we in
Amsterdam. De leus is:
„Geen nieuwe kernwapens m
Europa; met in Nederland
noch in enig ander land".
Maar onze minister van bui
tenlandse zaken Van der
Stoel kan het zich natuurlyk
niet permitteren om voor de
radio te zeggen: prima de
monstratie, helemaal mee
eens want hy gaat tegen de
SS-20 en de NAVO-raketten.
Op die manier ia hy alleen
maar bezig de demonstratie
politiek onschadelijk te ma
ken en te reduceren tot een
vrome wens.
Want hij heeft gelijk, de de
monstranten willen geen
nieuwe kernwapens in Euro
pa. ook geen SS-20, maar ze
geven in hun tweede en der
de eis een heel concreet poli
tiek beleid aan, waarlangs dat
volgens hen gerealiseerd
moet worden. Die eisen in de
oproep tot de demonstratie -
en Van der Stoel kent ze na
tuurlijk heel goed, zyn eigen
party organiseert mee - lui
den „Wy willen dat de rege
ring terugkomt op haar in
stemming met het NAVO be
sluit van 12 december 1979
over de modernisering van
de kernbewapening in West
Europa, en „wy willen dat de
regenng haar NAVO part
ners verzoekt het besluit van
12 december 1979 in herover
weging te nemen
Als Van der Stoel op 21 novem
ber in Amsterdam nog eens
zou komen vertellen, wat hy
voor de radio zei zou er wél
zeer hard gefloten worden, en
dat gun ik hem niet want op
het gebied van de mensen
rechten heeft hy zeker zo'n
naam als Heinrich Boell.
