Echte doorbraak satelliet-
televisie over paar jaar
Ruimteveer Columbia opnieuw de ruimte in
Reportage
Voor Kerstmis eerste commerciële uitzending
De tweede
paniekgolf
DINSDAG 3 NOVEMBER 1981
VARIA
PAGINA 15
Door
Ton Duin
Adempauze
In 1979 kon het vermeende ge
vaar nog net worden be
dwongen. De toenmalige mi
nister van CRM, mevrouw
Gardeniers, besloot
adempauze in te lassen om
ambtenarij, omroep en poli
tiek de gelegenheid te geven
zich voor te bereiden op het
tijdperk van de tv-satellieten,
die in 1985-'86 worden ver
wacht. De Tweede Kamer
schaarde zich in november
vorig jaar, na een fikse ruzie
tussen de coalitiepartners
CDA en WD, achter haar
„kabelnotitie". Belangrijkste
punt daarin is het verbod op
doorgifte via het kabelnet
van op Nederland gerichte
(commerciële) buitenlandse
televisieprogramma's.
Daarmee was de adempauze
een feit. Maar toen kwam
„Satellite". Het is zeer de
vraag of het ministerie van
CRM met de kabelnotitie in
de hand kabelexploitanten
kan verbieden dit Britse pro
gramma door te geven. Ka
beltelevisie Amsterdam, die
naast Satellite ook het pro
gramma van de Russische sa
telliet Horizon aan zijn abon
nees zal aanbieden, meent in
elk geval van niet. Steeds
meer kabelexploitanten (in
de meeste gevallen gemeen
ten) tonen belangstelling
voor in de ontvangst van sa
tellietsignalen.
Waar het om gaat is, vast te stel
len of het programma van Sa
tellite TV een op Nederland
gericht commercieel pro
gramma is in de zin van de
kabelnotitie. Niemand die
dat op dit moment weet. Ook
onder de mediaspecialisten
van de grote politieke partij
en blijkt, gezien het grote
aantal kamervragen over de-
Archieffoto van de assembla
ge van de eerste communicatie
satelliet van de ESA, de OTS-2.
De OTS-1 ging verloren bij een
mislukte lancering in 1977.
ze en aanverwante zaken,
grote verwarring te zijn ont
staan. Het betrokken minis
terie is met spoed om ophel
dering verzocht over het toe
komstig beleid. Uit de ant
woorden van CRM zal moe
ten blijken hoe teer, of taai,
de kabelnotitie wel is. Het
ministerie hult zich nog in
stilzwijgen.
Voor Kerstmis
Of de uitzendingen strijdig zijn
met de Nederlandse wet,
moet dus worden afgewacht,
maar ze zullen in elk geval
wel mede op Nederland zijn
gericht. Directeur Brian Hay-
nes heeft aangekondigd voor
Kerstmis twee uur per dag
uit te gaan zenden en als dat
goed gaat in het voorjaar zes
uur per dag. Zijn aanbod be
staat in hoofdzaak uit films
en reclames (zeven minuten
per uur). Wat de reclame be
treft, houdt Satellite zich aan
de Britse code, wat inhoudt:
geen advertenties voor siga
retten en sterke drank.
I
Het Britse initiatief is van groot
belang, omdat Haynes als
eerste de advertentiemarkt
gericht op een Europees mil
joenenpubliek (PvdA'er Piet
Stoffelen houdt het aantal op
75 miljoen) openbreekt. Bo
vendien kan Satellite moge
lijk een aanzet geven voor de
infrastructuur (schotelanten
nes waarmee de satellietsig
nalen worden opgevangen),
die de tv-satellieten over en
kele jaren broodnodig heb
ben. Overigens is Satellite TV
een experiment, dat voort
duurt zolang de OTS-satelliet
goed blijft functioneren. Ver
wacht wordt dat dat zeker
een jaar zal zijn.
Het is een vreemde zaak dat Sa
tellite TV Europa zo heeft
kunnen verrassen. In mei
liep de officiële proef met de
OTS-satelliet af. En toen
werd ook al duidelijk dat
Haynes een kanaal van de sa
telliet wilde huren. Dat is iets
wat de mediaspecialisten in
de Tweede Kamer niet goed
in de gaten hebben gehou
den.
Over de aanvraag moest door
de Europese PTT's. verenigd
in Eutelsat, die eigenaar is
van de experimentele satel
liet, worden beslist. Eutelsat
gaf goedkeuring aan (let wel)
de Britse PTT voor een zoge
noemde punt-tot-punt-ver-
binding van Londen naar
Malta. De Britse PTT ver
huurde het kanaal vervol
gens voor tv-uitzendingen
aan Satellite TV (tot groot on
genoegen van de Nederland
se PTT, die deze handelwijze
heeft aangeduid als „gesjoe
mel").
Door de PTT's is afgesproken
dat het tv-signaal zal worden
vervormd, „gescrambled" zo
als dat heet. Maar met een de-
codeerapparaat van de Ne
derlandse PTT kunnen geïn
teresseerde kabelexploitan
ten het signaal weer voor uit
zending geschikt maken.
Communicatie
De PTT stelde zich tot voor
kort op het standpunt dat de
OTS 2 en de Russische satel
liet Horizon communicatiesa
tellieten zijn, waarvan een
signaal niet aan de kabel
abonnees mag worden door
gegeven. Demissionair mi
nister Van der Louw deelde
die mening en verbood der
halve uitzending van het
Russische signaal in Neder
land (over Satellite TV heeft
hij zich nog niet uitgespro
ken).
Eind vorige week veranderde
de PTT plotseling van ge
dachten. Directeur-generaal
Leenman stelde dat als de
zender (Rusland, Satellite
TV) geen bezwaar heeft tegen
ontvangst van het program
ma in Nederland, de PTT er
ook niet tegen is. En daarmee
is wat het postbedrijf betreft
een einde gekomen aan het
voor iedereen verwarrende
formele onderscheid tussen
omroep- en communicatiesa
telliet. Echter, het ministerie
van CRM heeft z'n beslissing
nog niet herroepen.
CRM zal zich een groot brok
maatschappelijke onvrede op
de hals halen door de uitzen
dingen te verbieden. Anders
ligt dat vermoedelijk bij de
plannen van de Nederlandse
vennootschap Euro-TV, die
nadrukkelijk op Nederland
gerichte tv wil gaan bedrij
ven. Daartoe heeft men als
eerste een aanvraag inge
diend voor het huren van een
kanaal op de ECS-satelliet
HILVERSUM - Nauwelijks twee jaar geleden kreeg ir. A. Dake van Delta Kabel
politiek-Nederland (lees PvdA en CDA) op z'n kop met het listige plannetje het
programma van de Luxemburgse commerciële televisie Nederland binnen te
loodsen.
Gewoon even de kabel verlengen die al vanuit België naar het grensplaatsje Sluis
was gelegd, dacht hij. En de commercie zou ons land zijn binnengeslopen als
toen de Tweede Kamer niet wakker was geworden.
In de afgelopen weken is
ons land opnieuw op
geschrikt door een plan
voor commerciële tele
visie, dat door sommi
ge politici wordt gezien
als een bedreiging van
het unieke Nederland
se omroepbestel. Te
recht of ten onrechte?
Die vraag komt later in
dit verhaal aan de orde.
Boosdoener is de Britse maat
schappij „Satellite Televi
sion", die nog voor Kerstmis
wil beginnen met op heel Eu
ropa gerichte commerciële
televisie-uitzendingen via de
experimentele OTS 2-satel-
liet. Satellite heeft zich finan
ciële steun weten te verwer
ven van enkele vooraanstaan
de Engelse produktiebedrij-
ven op het vlak van amuse
ment en zal reclame gaan uit
zenden voor multinationals
als Unilever, Coca Cola,
Schwepps, Gilette, Esso en
Levi's.
Een overzicht van de stralen
bundels van diverse satellieten
over heel Europa.
(ook een communicatiesatel
liet) die eind volgend jaar
wordt gelanceerd. Een zo
duidelijke ondergraving van
het Nederlandse omroepbe
stel kan het ministerie niet
tolereren.
Geen paniek
In het geval van Satellite TV is
dat heel wat minder duide
lijk. Dit vormt voor de kabel
abonnee een extra buiten
lands programma in zijn pak
ket. En gemeten naar dc on
derzoeken die de Kijk- en
Luisterdienst van de NOS
naar de kijkdichtheid van die
buitenlandse zenders heeft
verricht, is er geen reden
voor paniek. En wat de angst
voor commerciële tv betreft,
in Den Haag bijvoorbeeld
kan men al jaren de Britse
zender ITV ontvangen.
Een run op schotelantennes
voor privë-ontvangst wordt
door Philips en Siemens niet
verwacht, gezien de hoge
pr\js (voorlopig zeker niet be
neden de f 10.000). Het Russi
sche programma van de Hori
zon kan nauwelijks als een
concurrent voor de Neder
landse omroep worden be
schouwd, al ziet schotelan
tennebouwer Huoma uit Arn
hem speciaal voor dit pro
gramma wel een afzetmarkt
voor pnvé-antennes (prys af
hankelijk van de markt varië
rend van f3000 tot f8000).
Maar met deze antenne kan
het signaal van de OTS niet
worden opgevangen.
Satellite TV moet door het gro
te bereik dat de adverteer
ders ermee hebben op de Eu
ropese markt (in hoofdzaak
de goedbekabelde landen,
vooral België en Nederland,
maar ook een aantal grote
steden in andere landen), wel
serieus worden genomen.
Maar het echte gevaar lijkt
vooralsnog wat verder in de
toekomst te liggen, bij de
komst van de tv-satellieten.
Zoals het RTL-plan voor een
Duitse, Franse et» Nederland
se uitzending (1985) en een
plan van bijvoorbeeld Duitse,
Belgische en Franse indus
triëlen voor lancering van
een satelliet in 1984. De echte
doorbraak van satelliet-tv is
dan te verwachten Dan ook
namelijk is de lancering van
tv-satellieten van verschillen
de groepen Europese landen
te verwachten.
Het is zaak voor Europa om
daar vooral goed op voorbe
reid te zijn. Hoe belangrijk
dat is, valt af te lezen uit een
rapportage van Euro-parle
mentariër Piet Stoffelen aan
de Raad van Europa De par
lementaire vergadering van
deze raad nam onlangs een
resolutie van Stoffelen aan
waarin gevraagd werd om in
ternationale normen samen
te stellen om tv-uitzendingen
via satelliet en kabel te rege
len. Stoffelen is bang dat
door de snelle technische
ontwikkelingen de wetge
ving achter gaat lopen. Voor
al een auteursrechtenrege
ling wordt in de toekomst
steeds dringender noodzake
lijk. Verder zouden er unifor
me advertentiecodes moeten
komen en moet de onafhan
kelijkheid van de program
mamakers en de culturele
verscheidenheid worden ge
waarborgd.
(Van onze correspondent Henk Kolb)
WASHINGTON - Als het weer goed is (en
daar lijkt het op) gaat in Nederlands vroe
ge woensdagmiddag het ruimteschip 'Co
lumbia' opnieuw de ruimte in. In plaats
van de wegwerp-vaartuigen van voor
heen, hebben de Verenigde Staten dan zo
ongeveer aangetoond dat hun concept
van een bij herhaling bruikbaar ruimte
voertuig deugt, ook al zijn bij de realise
ring ervan enorme vertragingen en begro
tingsoverschrijdingen opgetreden. En
het is waarschijnlijk dat, naarmate in het
laadruim van de 'Columbia' een tech
nisch ingewikkelder lading wordt opge
steld, technische problemen nog voor
meer vertraging zullen zorgen.
Bij de vlucht van morgen is de vraag of de
'Columbia* vliegt niet langer in het ge
ding - het gaat nu om zijn praktische bete
kenis als transportmiddel voor lading.
Dat is een gegeven van belang voor de
civiele ruimteverkenning en -gebruik, zo
goed als het van militaire betekenis is. De
'Columbia' stijgt op van een lanceerplat-
form in Florida (Cape Canaveral) en landt
in Californië op een militaire basis. In Ca-
lifornië ook bouwt de luchtmacht eigen
lanceerinrichtingen voor militaire ruim
tebussen, zodat civiele en militaire tak
ken van deze technologische ontwikke
ling op den duur strikt gescheiden kun
nen bliiven.
Voor het eerst echte lading dus op deze
vlucht, met twee nieuwe piloten, Joe
Engle en Richard Truly. Zij hebben al
eens een proefianding gemaakt met de
shuttle, zoals de Amerikanen de 'Colum
bia' aanduidden toen deze op de rug van
een vüegtuig omhoog werd gebracht, en
zij vormden de reserve-bemanning voor
de eerste vlucht. De tweede vlucht had
eerder moeten plaatsvinden. Problemen
bij het installeren van dc geheel gerevi
deerde 'Columbia' en vervolgens een be
schadiging van 400 tegels die het toestel
bij zijn terugkeer in de ruimte tegen wrij-
vingshitte moeten beschermen, tijdens
het tanken van vloeibare brandstof, ver
oorzaakten de vertraging.
Sedert zaterdag is het aftellen aan de gang.
In de laadruimte is een instrumentarium
vastgeschroefd dat de aanloop vormt
naar voortdurend gebruik, waarin ook de
Europese ruimtevaart zeer veel geld heeft
geïnvesteerd. Sedert de eerste vlucht is
de 'Columbia' op zo'n honderd punten
aangepast en verbeterd. Bij de eerste lan
cering bijvoorbeeld ontstond een zo ster
ke drukgolf van het donderende geluid
van de raketmotoren, dat het achterschip
te zwaar werd belast, de besturingsopper
vlakken in gevaar kwamen en sommige
steunribben werden verbogen. Voor deze
gelegenheid is een nieuwe manier ont
worpen om de enorme gaten onder het
lanceerplatform met tonnen water te be
sproeien om zo het geluid te dempen.
Technici beschouwen als belangrijkste ex
periment voor deze tweede vlucht de be
proeving van een robot-arm, met een
pols, een elleboog en een schouder, bij
wijze van spreken. Met deze arm zullen
op den duur satellieten uit de laadruimte
worden gepakt en in de ruimte neergezet
En andersom: oude satellieten zullen met
zo'n arm uit de ruimte kunnen worden
geplukt. Maar omdat er wat onzekerheid
bestaat over het functioneren van een der
'gewrichten', wordt afgezien van een ex
periment waarbij de arm een handgreep
in de laadruimte zou beetpakken, uit
vrees dat een falen van die proef de pilo
ten tot een ruimtewandeling zou nopen
om de arm weer op zijn plaats en de deu
ren van de laadruimte dicht te krijgen.
Op 253 kilometer hoogte, tijdens een missie
die 124 uur gaat duren, vergt de rest van
de experimenten betrekkelijk weinig
aandacht van de ruimtevaarders. Een ra
dar-antenne wordt op de aarde gericht
om te zien in hoeverre de shuttle een sta
biel platform biedt voor observatie. Een
multispectrale infrarood radio-meter
wordt geprobeerd op het vaststellen van
mineralen vanuit de ruimte.
Andere instrumenten moeten vaststellen of
oppervlakten zijn begroeid of niet, water
zijn of sneeuw. De hoeveelheid koolmo-
noxyde in de ruimte wordt vastgesteld en
er is een instrument aan boord dat aan de
kleur van de oceaan moet aflezen of er
grote hoeveelheden chlorophicl in het
water zitten, want daar zou dan plankton
en een overvloed aan vis te vinden zijn.
In kasten van de bemanningsruimte wordt
met 'plantebakken' vol kleine zonnebloe
men nagegaan wat de beste graad van
vochtigheid is voor de grond, als planten
groeien in de vrijwel gewichtloze omstan
digheden van de ruimte Een speciaal ca
mera-systeem legt vanuit de ruimte blik-
semontladmgen vast - wellicht leidt dat
op den duur tot onweerswaarschuwingen
per satelliet.
Het zijn niet alleen de vertragingen, de
enorm stijgende kosten en het gebrek aan
ervaring met een geheel nieuw soort
ruimte-bus die NASA in deze dagen tot
bescheiden geluiden dwingen. Aanvan
kelijk dacht men bij dit bureau voor de
ruimtevaart, dat het spectaculaire succes
van de eerste vlucht, gepaard aan Rea- fi
gans militaire verlangens en de volgens B
de astronoom Carl Sagan 'vrijwel onge-
looflijke' opbrengst van de Voyager-
vluchten naar de verste ruimte tot nu toe
per menselijk instrument bezocht, zou
leiden tot hernieuwd enthousiasme en
geld voor de ruimtevaart. Die hoop blijkt
ijdel: Reagan snoeit drastisch op NASA's
budgetten.
En nog afgezien van NASA. de hele weten
schappelijke wereld in de VS maakt zich
zorgen over Reagans maatregelen. Vorige
week maandag zijn in Washington hon
derd leiders van wetenschappelijk onder
zoek bijeen geweest voor een massaal be
klag over de vermindering van het geld
voor fundamenteel onderzoek.
NASA's hoop en die van de Amerikaanse
research-instellingen in de universitaire
wereld, waar jaarlijks een handvol Nobel
prijzen wordt verdiend, is Reagan duide
lijk te maken dat zowel de Amenk.i m
economie als de defensie het zonder dit
wetenschappelijk onderzoek niet kunnen
stellen. En dat het concentreren van de
fondsen op die gebieden waar de meeste
kansen op resultaat liggen en die aan een
nationale behoefte beantwoorden, geen
oplossing is. ..Wetenschap is een investe
ring", zei William Carey, directeur van de
Amerikaanse associatie ter bevordering
van de wetenschap, „en de regering laat
na die te beschermen
Columbiaopnieuw m de startblokken.
