„Jongere generatie joden
zal van zich afslaan"
Rabbijn Soetendorp en het anti-semitisme
Kleine
siuip
oorlog
tegen
joden
al lang
begonnen"
zaterdag 31 oktober 1981
EXTRA
Pagina 13
Het verschijnsel
anti-semitisme oftewel
jodenhaat is door de
jaren heen altijd
aanwezig geweest. De
gruwelijkheden de
joden aangedaan in de
Tweede Wereldoorlog
leek tot bezinning te
leiden maar wie de
toenemende
anti-semitische
tendensen in de huidige
samenleving ziet
begrijpt de groeiende
zorg bij de joodse
gemeenschap, die in
Nederland zo'n 30.000
'zielen' telt. Rabbijn
Soetendorp,
woordvoerder van de
liberale joodse
gemeenschap in
Nederland die dit jaar
haar 50-jarig jubileum
viert, gelooft niet
onmiddellijk in een
herhaling van de
gebeurtenissen van de
jaren veertig.
Ook al niet ómdat de
nieuwe generatie joden
zich veel weerbaarder
opstelt en zich zeker
niet meer zo maar zal
laten afslachten.
Bovendien is daar
natuurlijk de staat
Israël. Toch maant
Soetendorp tot
oplettendheid en een
strijdbare houding
tegen het
anti-semitisme:
Iedereen hier is bang
voor een grote oorlog
maar de kleine
siuipoorlog tegen de
joden in West-Europa is
al lang begonnen.
De laffe bomaanslag in
Antwerpen is in dat
opzicht een duidelijk
teken aan de wand.
Een vraaggesprek met
Awraham Soetendorp,
al jaren vooraanstaand
bestrijder van
anti-semitisme.
Door
Bert
Paauw
"Bestrijding van anti-semitisme is tevens bestrijding
van de algehele gewelddadigheid in de maatschap
pij. Wanneer je opkomt voor de joden kom je op
voor de mensenrechten". Rabbijn Awraham Soe
tendorp, voornaamste woordvoerder van de libera
le joodse gemeente in ons land, zegt het met grote
nadruk. Soetendorp, die bij zijn hardnekkige 'ge
vecht' tegen anti-semitische uitingen de publiciteit
niet schuwt, maakt zich zorgen. En met hem vele
anderen. De recente bomaanslag in de joodse wijk
in Antwerpen heeft weer eens duidelijk gemaakt
dat de anti-semitische tendensen in de samenle
ving niet moeten worden onderschat.
Anti-joodse uitingen in de sportwereld, het kalken van leuzen op
muren, scheldbrieven en scheldpartijen aan het adres van joden
en het optreden van bepaalde groeperingen van twijfelachtig
allooi in de maatschappij zijn de laatste jaren veelvuldig voor
komende verschijnselen geworden.
Soetendorp: "Het aantal anti-semitische uitingen is de afgelopen
jaren niet dramatisch toegenomen maar wel ernstiger en ge
welddadiger van karakter geworden. Dat zal ongetwijfeld ook
in verband staan met de algehele verharding die je in de samen
leving kunt constateren. Denk maar aan de terreurdaden in Bo
logna en München en de aanslagen op de paus, Reagan en Sa-
dat. Daarom stel ik dat bestrijding van anti-semitisme tevens
bestrijding 'van die totale verharding is en omgekeerd".
Daarnaast ziet Soetendorp ook
een duidelijk verband tussen
de economische teruggang
en het toenemende anti-semi
tisme. "In perioden van eco
nomische malaise treedt anti
semitisme altijd in grove
vorm op. De vreemdelingen
haat wordt dan aangewak
kerd waarbij de jood vaak als
eerste wordt aangepakt. Die
grove vorm heeft aantrek
kingskracht op groepen die
aan de rand van de samenle
ving vertoeven. Denk maar
aan de skinheads in Enge
land met hun vernielingen en
molestaties.
Naast het grove anti-semitisme
heb je ook het intellectuele
anti-semitisme. Er zijn men
sen die zich achter allerlei
mooie titels verschuilen, zo
als de zogenaamde revisio
nistische historici, die op
grond van wat zij noemen
wetenschappelijk niet senti
menteel gebonden onder
zoek allerlei dingen proberen
te bewijzen. Zo is er een lec
tor aan de univeri>».rit in Pa
rijs, ene Forisson, die wil aan
tonen dat er helemaal geen
gaskamers zijn geweest ter
wijl er uit die kringen ook
een boek komt, getiteld: de
leugen van de 6 miljoen. In
dat boek wordt de moord op
6 miljoen joden aangevoch
ten. Dergelijke mensen doen
tevens hun best via publica
ties uit te dragen dat joden
uit zijn op wereld-overheer
sing en zij doen pogingen om
Israèl te isoleren".
Heftigheid
Soetendorp zegt het op rustige,
bijna doceerachtige toon al
merkt hij op dat al die zaken
hem tot een grote heftigheid
kunnen brengen. Hij behoort
dan ook zeker niet tot die jo
den die alle anti-semitische
uitingen het liefst willen ver
zwijgen 'omdat je het anders
toch maar aanwakkert'. Soe
tendorp: "Je moet niet over
drijven maar je moet de ver
schijnselen wel signaleren.
Doe je dat niet dan komt de
grens van wat men geoor
loofd vindt steeds lager te lig
gen. Om een voorbeeld te ge
ven: als de verspreiding van
een boek met anti-semitische
prenten niet wordt tegenge
gaan dan wordt een tijdje la
ter een hele collectie ver
spreid. Daarom moet je niet
teveel over je kant laten gaan.
Ik heb onlangs nog een pro
ces-verbaal op laten maken
tegen een uitgever van anti
semitische boeken hier in
Nederland".
De strijdbare houding van Soe
tendorp lijkt illustratief voor
de manier waarop veel joden,
en dan vooral jongeren, zich
tegenwoordig opstellen.
Geen apathie, geen gedwee
heid maar eerder een hou
ding van zich weerbaar op
stellen. Soetendorp:"De jon
geren zijn duidelijk militan-
ter dan de oudere joden. De
jongeren willen meer van
zich afslaan, hebben ook
meer het idee van 'Israël is
onze plaats'. De vraag waar
veel joodse jongeren mee
worstelen is: Wat zou ik ge-
daan hebben als ik in de
Tweede Wereldoorlog vol
wassen was geweest. Men
hoopt en denkt dat men dan
voor het verzet zou hebben
gekozen in plaats van zich
weg te laten voeren.
In Antwerpen, na de bomaan
slag, liep ik wat rond en
sprak met jongeren. Dat wa
ren niet zomaar gesprekken,
het leek wel of we een ver-
zetscel aan het opzetten wa
ren. Men wil zich niet meer
laten afslachten. Het bestaan
van Israël geeft een gevoel
van veiligheid en aanvallen
op Israël worden dan ook als
een aantasting van de eigen
veiligheid gevoeld. De ver
grote weerbaarheid uit zich
ook in een gezegde dat onder
de joden populair is: Als je
gedwongen wordt te buigen,
buig dan met geheven hoofd.
Bij de jongeren zie je ook in
toenemende mate een terug
zoeken van de joodse wor
tels. Er is een soort Renais
sance aan de gang. De syna-
goges raken weer voller, de
joodse lessen worden druk
ker bezocht dan ooit".
Duivel
Een Renaissance die waar
schijnlijk ook veel te maken
heeft met het groeiende anti
semitisme. Gravend met Soe
tendorp naar oorzaken van
het anti-semitisme zegt hij-
:"Jodenhaat is enerzijds een
algemene zaak. Er bestaat
nou eenmaal zoiets als
vreemdelingenhaat, haat te
gen mensen die anders zijn
dan jezelf. Maar aan de joden
haat zit nog een specifiek ele
ment omdat veel mensen een
bepaalde mythische voorstel
ling van joden hebben: ze zijn
handlangers van de duivel, ze
bezitten duivelse krachten
die je niet kunt meten. Het
christendom heeft voor een
groot deel bijgedragen tot die
beeldvorming en dus tot het
anti-semitisme met de be
schuldiging van godsmoord
aan het adres van de joden.
Om eens een paar voorbeelden
van die mythevorming te
noemen:
In '68 na de Russische inval in
Tsjecho-Slowakije werd door
de communistische leiders
het gerucht verspreid dat jo
den de leiding hadden van de
contra-revolutie, dat één mil
joen joden zich tegen het
communisme hadden ge
keerd terwijl er maar enkele
tienduizenden joden in Tsje
cho-Slowakije woonden.
In Polen zie je nu weer hetzelf
de gebeuren. De joden wor
den beschuldigd verantwoor
delijk te zijn voor de contra
revolutionaire ontwikkelin
gen. Als je vraagt om hoeveel
joden het dan gaat wordt ge
zegd: het gaat niet om het
aantal, het gaat om hun dui
velse kracht. Joden zijn uit
op verovering van de wereld
heerschappij, wordt daar
meestal nog aan toegevoerd.
Een anti-semiet neemt derge
lijke beschuldigingen grif
aan, zulke aantijgingen be
vestigen zijn beeld van het jo
dendom".
Onderwijs
Het aan de kaak stellen van de
mythevorming rond joden
ziet Soetendorp als een voor
naam bestrijdingsmiddel van
het anti-semitisme. Soeten-
dorp:"Via het onderwijs zijn
mogelijkheden. Er moet in
dat opzicht nog veel worden
gedaan. In onderwijsboeken
wordt beschamend weinig
aandacht besteed aan het jo
dendom, aan Israël en aan de
Tweede Wereldoorlog. Ook
wordt er totnutoe op gebrek
kige wijze aan kennisover
dracht omtrent andere cultu
rele minderheden gedaan.
Ook voor de kerken is een taak
weggelegd. De kerken dra
gen grote verantwoordelijk
heid voor wat ër in de loop
der jaren aan jodenvervol
ging is geweest. Christelijk
geinspireerd anti-semitisme
woekert nog altijd voort.
Denk maar aan de uitlatingen
van dominee Kleine uit Fries
land, onlangs gedaan, die de
joden als onkruid omschreef.
Dat heeft opschudding ver
wekt maar zijn gedachten le
ven nog altijd in grote delen
van de kerk.
De kerk moet aan zelfonder
zoek gaan doen. Neem de
zending. Dat is gebaseerd op
een meerwaarde-theorie. De
houding van 'Ik kom jou be
keren want ik ben beter'
draagt al discriminatie in
zich. In dat opzicht kunnen
de kerken nog wat leren van
het jodendom. Wij dringen
niemand iets op, wij bekeren
niemand. Alleen wanneer ie
mand niet anders kan en wil
leven dan als jood wordt hij
opgenomen. Dat lijkt me een
meer gezonde, respectvollere
benadering dan via de zen
ding gebeurt. En dan wordt
er wel gezegd: jullie beschou
wen jezelf als het uitverkoren
volk maar dat betekent niet
dat wij ons verheven voelen
boven andere volken. Het be
tekent dat wij temidden van
de volkeren een aparte taak
hebben zoals ieder volk zijn
eigen taak heeft.
Er zijn in Nederland erg veel
mensen die zich met de joden
verbonden voelen en willen
toetreden tot het jodendom.
De aanvragen daarvoor be
dragen enkele duizenden per
jaar. En als wij de wervende
opstelling van het gematigde
christendom zouden volgen
dan denk ik dat het er wel
tienduizenden zouden zijn.
Wij zeggen tegen de aanvra
gers dat wanneer het joden
dom niet hun hele leven be
paalt zij er beter aan doen
hun sympathie voor het jo
dendom in de eigen kerk uit
te dragen".
Isolement
Kan dat laatste wellicht op klei
ne schaal bijdragen tot een
ander beeld van het joden
dom, Soetendorp vindt dat
de strijd tegen het anti-semi
tisme ook op Europees ni
veau moet worden aange
pakt, bijvoorbeeld via verkla
ringen van Europese Com
missie en Europees Parle
ment. De geruchtmakende
uitspraak in 1975 door een
meerderheid van de Verenig
de Naties dat zionisme in fei
te gelijk staat aan racisme
heeft volgens de rabbijn veel
schade berokkend aan het
joodse volk en de anti-semie
ten in de kaart gespeeld.
Soetendorp:"De termen zionist
en jood worden, als dat zo uit
komt, gemakshalve verwis
seld. Anti-semieten proberen
Israël, mede met die uit
spraak van de VN, in een iso
lement te drijven. Kijk, kri
tiek op Israël is uiteraard
geoorloofd, daar doe ik zelf
ook wel aan mee maar er is
een grenslijn. Op het moment
dat men Israëlische soldaten
gaat beschrijven als Waffen
SS-troepers en men van de
Israëliërs gaat zeggen dat zij
hun lessen van Hitier goed
hebben geleerd wordt die
grenslijn overschreden. Dan
belandt men bij anti-semitis
me".
Overigens ziet Soetendorp het
huidige anti-semitisme nog
niet zo snel uitmonden in een
herhaling van de gebeurte
nissen in de Tweede Wereld
oorlog al zegt hij op dit punt
de nodige voorzichtigheid in
zijn uitlatingen te willen be
trachten.
Soetendorp:"De aanslagen van
thans worden niet gesteund
door de meerderheid van de
bevolkingen en bovendien
fel veroordeeld door demo
cratisch gekozen regeringen.
Dat geeft mij hoop dat het
niet zal gebeuren. Een ver-
goeilijkende houding voor de
anti-semitische uitingen tref
je in geen enkel Westeuro
pees land aan. Hef anti-semi
tisme bloeit wel in totalitaire
regimes zoals in bijvoorbeeld
Zuid-Amerika. Anti-semie
ten vinden namelijk dat alles
moet blijven zoals het is, er
moeten slaven en meesters
zijn. Totalitaire regimes han
gen dat standpunt ook aan.
Het jodendom dat uitgaat
van een gelijkwaardige plaats
voor ieder mens en waarin
men wil werken aan een res
pectvolle houding jegens el
kaar wekt haat op".
Demonstraties
In de afgelopen jaren zijn er in
West-Europa veel mensen de
straat opgegaan om te de
monstreren tegen geweldda
dige uitingen van anti-semi
tisme. Vorig jaar nog kwa
men 300.000 mensen in Parijs
op de been na een bomaan
slag waarbij doden vielen te
betreuren. De bomaanslag in
Antwerpen vorige week, hoe
algemeen veroordeeld ook,
bracht aanzienlijk minder de
monstranten op de been: in
Parijs zo'n 2000, in Amster
dam ongeveer 500. Het
verontrust Soetendorp: "Je
kunt bij de mensen een ver
slapping constateren. Men
sen raken snel gewend aan
onheil, ze worden demonstra
tiemoe. Ze raken als het ware
versteend, ze krijgen ook zo
veel onheil over zich heen.
De knop van het tv-toestel
wordt niet eens meer omge
draaid, het getoonde onrecht
op het scherm dringt niet
meer door.
Het is de taak van leidende fi
guren in de maatschappij om
die houding van berusting,
van niet-reageren te doorbre
ken.
Die berusting is natuurlijk niet
onbegrijpelijk. Er wordt ja
ren gepraat over recht op
voedsel, recht op kleding en
recht op huisvesting voor ie
dereen. Toch slagen leiders
er niet in een geschikt model
te creeren om die rechten te
bewerkstelligen. Dat geeft
geen vertrouwen in politieke
leiders en leidt tot verslap
ping en moedeloosheid. Ook
het vertrouwen in eigen
kracht is niet erg groot. Er
heerst in brede kringen een
soort doemdenken, een hou
ding van: het zal mijn tijd
misschien nog wel uitdienen.
Slogan
Dat mensen toch nog wel wil
len reageren blijkt uit de ac
ties van het Inter Kerkelijk
Vredesberaad tegen de kern
bewapening. Maar ik kan
toch weer niet bijster bemoe
digd raken door die anti-
kernwapen-demonstraties.
Het achter een makkelijke
slogan aanhollen vind ik nou
net weer wat te simpel. Een
dergelijke actie vergt eigen
lijk niets van de mensen.
Veel moeilijker is het om
echt iets te moeten doen, om
je daadwerkelijk voor een an
der te willen inzetten. Want
waar het naar mijn mening
toch eigenlijk om moet gaan
is de vraag: ben je in staat om
in je omgeving voor anderen
iets te betekenen en tegen in
tolerantie op te treden.
Achter een slogan aanlopen, uit
angst voor een grote oorlog,
vind ik niet zo indrukwek
kend. Angst werkt alleen
maar verlammend.
En bovendien: wij zijn hier
bang voor een grote oorlog
maar de kleine siuipoorlog
tegen de joden in West-Euro
pa is al lang begonnen".
