Uitkomst
m
zwarte
doos?
Bliksem kan rol
hebben gespeeld
bij vliegramp
m
Vliegverbod boven Moerdijk
niet haalbaar en niet zinvol
Soldaten willen vrijheid
demonstratie in uniform
Scheiding raakt 27.000 kinderen
Shell Chemie:
Tot op heden gissen
naar
oorzaak ramp
NLM-toestel
Kül
l||f| 32 miljard opleveren
DONDERDAG 8 OKTOBER 1981
MOERDIJK (ANP) - Een vlieg
verbod voor het luchtruim boven
Shell Chemie op het industrie
terrein Moerdijk is niet haalbaar.
Ook is het zeer de vraag of een
vliegverbod zinvol zou zijn. Dat
zegt J. Janssen, voorlichtings-
man van Shell Chemie in Moer
dijk.
In West-Brabant is na het veronge
lukken van het NLM-verkeers-
vliegtuig dinsdagmiddag, waar
door zeventien mensen om het
leven kwamen, grote beroering
ontstaan over het feit, dat boven
het industrieterrein Moerdijk
met z'n chemische industrieën
zowel door de burgerluchtvaart
als door de luchtmacht wordt ge
vlogen.
Janssen zegt, dat al vanaf 1974 in
contacten met de luchtmachtstaf
wordt gesproken over een vlieg
verbod voor straaljagers boven
Shell Chemie. "Daarbij is het ons
niet in de eerste plaats te doen
om de veiligheid. De mensen op
het terrein ondervinden echter
overlast vooral van laagvliegen-
de straaljagers. Het geluid dat
die machines maken is nagenoeg
hetzelfde geluid dat een installa
tie maakt bij storing. Daar heb
ben we de luchtmachtstaf bij
herhaling op gewezen".
Volgens Janssen heeft de lucht
machtstaf in januari de onderne
mingsraad nog geïnformeerd
over het niet haalbaar zijn en
waarschijnlijk niet zinvol zijn
van een vliegverbod. Over dat
niet zinvol zijn zegt Janssen:
"men heeft ons uitgelegd, dat
een straaljager die boven Waal
wijk in problemen komt een po
tentieel gevaar kan zijn voor het
industriegebied Moerdijk. Een
vliegverbod boven ons bedrijf is
dus maar zeer betrekkelijk zin
vol".
Volgens Janssen is het personeel
van Shell Chemie, dat dinsdag
avond getuige was van de vlieg
ramp, wel erg geschrokken. Vol
gens hem is echter geen sprake
van een algemene'stemming van
grote beroering onder het perso
neelsbestand van ongeveer dui
zend mensen. "Ik heb de indruk
dat die beroering buiten ons ter
rein groter is dan er binnen", al-*
dus Janssen.
Shell Chemie vervaardigt op de
135 hectare bedrijfsterrein die
het bedrijf in gebruik heeft voor
namelijk basis chemicaliën,
grondstoffen of half-fabrikaten
voor andere chemische indus
trieën. Volgens Janssen zijn die
produkten "in principe niet on
gevaarlijk". De stoffen kunnen
brandbaar en/of explosief zyn.
giftig zyn ze volgens Janssen
echter niet. "Brand- en explosie
gevaar zijn de enige gvaren. een
gifwolk zou daarbij niet ont
staan".
Voor het Shell-terrein in Moerdijk
is door Shell een rampenregeling
in het leven geroepen in samen
werking met de overheid. Die re
geling is dinsdag niet in werking
getreden, omdat het vliegtuig
volgens Janssen op zo'n drie ki
lometer buiten de hekken van
het bedrijf terecht is neergeko-
Janssen zegt. dat het ongeval wel
onmiddellijk door Shell Chemie
is gemeld aan de rijkspolitie in
Breda. "In het kader van onze
rampenregeling hebben we met
het districtsbureau een recht
streekse telefoonlijn en via die
lijn is het ongeluk direct gemeld,
waarna zeer snel de hulpverle
ning op gang kwam".
KLUNDERT (GPD) - De Dienst Luchtvaart van de Rijks
politie en de Rijksluchtvaartdienst zijn vanmorgen be
gonnen op Schiphol de zwarte doos en de cockpit-voice-
recorder af te luisteren van het dinsdag verongelukte
NLM-toestel. De twee apparaten kunnen mogelijk in
zicht geven in de juiste toedracht van het ongeluk, waar
naar luchtvaartautoriteiten tot op heden slechts naar
kunnen gissen.
Cm KOtllrÉÈ -
DATEN-e-..KERNWAPENS
De zwarte doos, die alle gegevens
bevat van het verloop van de
vlucht, werd kort na het veronge
lukken van de NLM F-28 dins
dagavond gevonden. De cockpit-
voicerecorder, die de gesprek
ken vastlegt van de bemannings
leden in de cockpit, werd woens
dag gevonden. De onderzoekers
van de Rijksluchtvaartdienst
hebben verder de radarbanden
van het Eurocontrol Luchtver
keersleidingscentrum in Beek
opgevraagd. Op de radarscher
men van dit centrum is waarge
nomen dat het toestel op het mo
ment van de ramp op een hoogte
van 3600 voet (ruim 1100 meter)
vloog en daarna snel hoogte ver
loor naar 800 voet. Op het scherm
was daarna tweemaal een op
gloeiende streep te zien, wat ver
moedelijk het toestel en de afge
broken rechtervleugel zijn ge
weest.
Vanmorgen is men ook ook wor
den begonnen met het uitgraven
van de krater die de F-28 bij het
neerstorten in een weiland heeft
geslagen. Hierin bevindt zich
nog een groot deel van de romp
met enige stoelen en stoffelijke
resten. Op het rampterrein bij
Moerdijk zijn ploegen van het
Rampen Identificatieteam van
de rijkspolitie gisteren begonnen
met de berging van de stoffelijke
resten van de inzittenden. Een
uiterst minitieus karwei, omdat
van die stoffelijke resten nauwe
lijks meer iets terug te vinden is.
De identificatie zal daarom een
hels karwei worden, dat dagen,
zo niet weken, in beslag zal ne-
Twee rechercheurs zijn naar Ham
burg vertrokken om daar zoveel
mogelijk medische en fysieke ge
gevens op te halen van de negen
Duitse passagiers, die in de Fok
ker zaten. Van de twee Britten en
de Amerikaanse passagier wor
den de gegevens schriftelijk op
gevraagd.
Het rampgebied kan pas over en
kele dagen worden vrijgegeven.
Het onderzoek naar de oorzaak
van de ramp spitste zich gisteren
toe op de romp van de Fellows
hip. Deze is aan de noordkant
van de spoorlijn bij de Roode-
vaart, diep in de grond gedron
gen. Daar liggen ook de restan
ten van de cockpit, de twee
straalmotoren en het landingsge
stel. Ook de afgebroken linker
vleugel van de machine is uit de
kop van de Roodevaart opge
haald. Metallurgisch onderzoek
van die vleugelresten, vooral op
de breekpunten en de verwrin
ging van het materiaal, moet dui
delijk maken welke krachten tot
die breuk kunnen hebben geleid.
Soldaten in uniform demonstreerden gisteren voor de deur van het Hoog Militair Gerechtshof in Den Haag,
waar ze even later door marechaussee zouden worden opgepakt omdat ze (nog?) niet in uniform actie mogen
voeren.
DEN HAAG (GPD) - Het Hoog
Militair Gerechtshof zal moeten
uitmaken of soldaten in uniform
tegen kernwapens mogen de
monstreren. Negen dienstplich
tigen die wegens deelname aan
zo'n demonstratie bij hun com
mandant op het matje waren ge
roepen, hebben de hoogste mili
taire rechter om een uitspraak
gevraagd. Terwijl de zaak giste
ren in het Haags paleis van justi
tie diende, pakte de marechaus
see voor de deur vijf geünifor
meerde demonstranten op, me
rendeels bestuursleden van de Raadsman
soldatenvakbond WDM.
machtpersoneel. Door in uni
form en zonder toestemming van
de commandant mee te lopen in
demonstraties tegen de plaatsing
van 48 kruisraketten (in Brussel
en in Amersfoort op 23 mei) heb
ben de soldaten die richtlijn
overtreden, betoogde de advo
caat-fiscaal. mr. H A. van Ee. Hij
vond daarom dat het hof de door
de commandanten van de solda
ten uitgedeelde boetes van 25 tot
50 gulden moest handhaven.
Een deel van de afgebroken vleugel van het neergestorte Fokker-toestel
werd gisteren door de rijkspolitie opgevist uit de binnenhaven van de
Rode Vaart bij het Hollands Diep.
Demonstreren in uniform is vol
gens een richtlijn van de minis
ter van defensie alleen toege
staan als het gaat om arbeidsom
standigheden van het krijgs-
weerbapporten Aardgas gaat ruim
Amsterdam
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Twente
Vlissingen
Zd. Limburg
Aberdeen
Barcelona
Bordeaux
Brussel
Frankfort
Genève
Helsinki
Innsbruck
Klagenfurt
Kopenhagen
Lissabon
Locarno
Londen
Luxemburg
regen 15
regen 14
regen 16
regen 15 10
Mallorca
München
Nice
Oslo
Split
Stockholm
Casa Blanca
Las Palmas
Tunis
zwaar bew. 14 9
zwaar bew. 10 3
onbew. 26 13
licht bew. 18 10
mist 19 8
licht bew. 15 10
zwaar bew. 18 8
onbew. 20 4
zwaar bew. 13 7
zwaar bew. 17 11
zwaar bew. 22 10
half bew 23 15
licht bew. 21 8
onbew. 21 8
regen 14 9
zwaar bew. 14 8
half bew. 21 12
licht bew. 24 17
onbew. 30 17
zwaar bew. 17 7
licht bew. 23 15
bcht bew 13 6
mist 26 18
licht bew. 26 15
regenb. 12 8
licht bew. 20 9
mist 17 4
zwaar bew. 27 17
licht bew. 25 20
geheel bew. 32 17
DEN HAAG (ANP) - De totale aardgasbaten lopen in de komende vijf
jaar op van 24,7 miljard gulden in 1982 tot 32,2 miljard in 1986, zo blijkt
uit de antwoorden van minister Van der Stee op de schriftelijke vragen
uit de Tweede Kamer over de miljoenennota 1982.
Het aandeel van het buitenland in de aardgasbaten zal tussen 1981 en
1986 teruglopen van 52 naar 45 procent. De extra inzet van één miljard
kubieke meter aardgas voor binnenlands gebruik levert 300 miljoen op
transactiebasis (berekend op het moment dat de verplichtingen wor
den aangegaan) op. Op kasbasis (berekend op het moment van beta
ling) is dat in het eerste jaar veel minder. Minister van der Stee plaatst
overigens onmiddellijk vraagtekens bii extra aardgasinzet.
Zou men in de komende jaren de verdeling tussen collectieve en particu
liere sector tot een 50/50 verhouding willen terugbrengen (nu tweeder-
de-eenderde) dan zou dat een ombuiging van vele tientallen miljarden
gulden vereisen, aldus Van der Stee. Hij zegt verder dat hij binnenkort
met een voorstel voor een tweede ronde komt voor heroverwegingen
aan uitgaven in de collectieve sector. Dit jaar moet die tweede ronde
nog van start gaan.
ADVERTENTIE
Is Uw CV-ketel ouder dan 5 jaar?
En heeft U ook van die hoge energierekeningen?
Kijk dan vanavond naar de STER-reclame Nederland 1
voor het laatste journaal.
Zie hoe U honderden guldens op Uw stookkosten kunt
besparen. Voor meer informatie:
Th. de Roos van de
soldaten bestreed echter de me
ning van de advocaat-fiscaal, dat
kernwapens niets met de ar
beidsomstandigheden van mili
tairen te maken hebben. Bij het
vraagstuk van nucleaire bewape
ning vormen politieke kanten en
arbeidsvoorwaarden een onont
warbare kluwen, aldus de raads
man. Al gaat het maar om de
vraag welke rechtspositie milj-
tairen hebben die in gewetens
nood verkeren over het bedienen
van kernwapens.
Mr. De Roos stelde dat de militai
ren juist met het oog op hun
werkomstandigheden belang
hebben bij het kruisraketten-
vraagstuk. Voormalig minister
De Geus heeft dat naar zijn me
ning impliciet toegegeven door
met de militaire belangenorgani
saties te willen praten over het
atoompacifisme binnen de
krijgsmacht. Legercommandan
ten die ontkennen dat de ar
beidsomstandigheden in het ge
ding zijn, zijn niet bij de tijd, al
dus de raadsman van de solda
ten.
De soldaten zelf waren uiterst be
knopt in de rechtzaal. „Waarom
zouden we hier spreken als het
buiten niet mag?" zeiden ze met
een verwijzing naar het mare
chaussee-ingrijpen voor de deur.
Naar hun mening is een uniform-
verbod bij demonstraties tegen
kernwapens een beknotting van
de vrijheid van meningsuiting.
Wanneer het Hoog Militair Ge
rechtshof hen niet vrijspreekt, is
het „een verlengstuk van een
niets ontziend militair-indus
trieel complex", zeiden de solda
ten.
Voor de deur van het paleis van
justitie in Den Haag demon
streerde een twintigtal geestver
wanten van de soldaten, onder
wie vijf dienstplichtigen in uni
form. De demonstranten hadden
wel vergunning van de burge
meester van Den Haag om te be
togen, maar niet van hun com
mandanten om dat geünifor
meerd te doen. Daarom greep de
marechaussee in: namen en regi
stratienummers werden geno
teerd en de geüniformeerden
kregen het dienstbevel zich niet
meer op de plek van de demon
stratie te vertonen. Motto van de
betoging was: „Niet de soldaten
aanpakken, maar de kernwa
pens".
Speculeren is een hachelijke
zaak en zeker in het geval van
de vliegramp die zich afgelo
pen dinsdag heeft voorge
daan met de Fokker Fellows
hip PH-NCI "Eindhoven" in
Zevenbergen.
Tot nu toe is er nog weinig be
kend over de oorzaak van het
ongeluk. En is er één vraag
die deskundigen van meet af
aan voortduren bezighoudt:
wat is er gebeurd tussen het
moment waarop het toestel,
zoals officieel is bevestigd
om 17.04 uur vertrok (los
kwam van de startbaan) van
Zevenhoven en 13 minuten
later op betrekkelijk korte af
stand van het vliegveld neer
stortte?
Het is denkbaar dat de vlieger
na het verliezen van radio
contact met de grond (om
17.13 uur!) verwoede pogin
gen heeft gedaan om zijn
toen misschien al vleugel
lamme toestel in de lucht te
houden
Toen het toestel vertrok om via
Eindhoven naar Hamburg te
vliegen, steeg het op in het
centrum van de weersdepres-
sie met een windsnelheid van
27 km per uur. Op 1500 meter
boven de plek waar de City
Hopper 24 minuten later zou
neerstorten, werden wind
snelheden gemeten van 90
km per uur.
De snelheid van het toestel was
op dat moment volgens de
meter in de cockpit 432 km
per uur, de windsnelheid van
90 km daarbij opgeteld kwam
de grondsnelheid dus over
een met ongeveer 520 km per
Nu is het de gewoonte dat een
vlieger vlak vóór zijn vertrek
uitgebreide gegevens krijgt
over weersomstandigheden
tijdens het vertrek, de reis en
van het vliegveld waar hij
heenvliegt. Na het taxiën op
het veld krijgt hij opnieuw in
formatie - vlak voor de start
- over de windrichting en
snelheid op de baan alsmede
over de temperatuur, de rou
te en de gewenste vlieghoog
te. Tegen die achtergrond
kan men zich afvragen hoe
een ervaren vlieger als gezag
voerder Werner in de on
weersbui terecht is gekomen
die voor hem en de ovenge
inzittenden van het toestel
mogelijk fataal is geweest.
"Handstart"
Grote vliegtuigen, zoals de
Boeing-747 en de DC-10, gaan
vrijwel onmiddellijk na de
start over op automatisch
vliegen, dat wil zeggen: via
de computer en de stuurauto-
maat. Maar de F-28 van We r
ner heeft een zogenaamde
"handstart" gemaakt, waar
bij de vlieger dus zelf vloog.
Onder de toen heersende
weersomstandigheden was
dat geen sinecure Doorgaans
wordt het toestel by dergelijk
weer behoorlijk door elkaar
"gehusseld" en dan heeft de
vlieger al zijn aandacht nodig
voor het vüegen, met nme
wat betreft de snelheid, de
hoek ten opzichte van de ho
rizon. de koers en ook voor
het punt en tijdstip waarop
hij (meestal bij radiobakens)
een bocht moet maken
In de praktyk betekendt dit dat
hij zijn aandacht moet hou
den by het radiobakeninstru
ment, de gesprekken tussen
tweede vlieger (co-piloot) en
de grond en natuurlijk de
motorinstrumenten. Dit alles
wijst er al op dat vliegtuigon
gelukken nooit één bepaalde
oorzaak hebben. Het is altijd
een optelsom van een aantal
factoren.
Nu zijn vliegers er natuurlijk
op getraind om de communi
catie, de instrumenten en de
bediening van allerlei syste
men (het optrekken van de
wielen, de vleugelkleppen
e.d.) voortdurend n de gaten
te hebben Maar WHUMN r
zich iets voordoet dat nu-t he
lemaal klopt, dan zou de aan
dacht van een (klein) aantal
andere zaken, kunnen wor
den afgeleid.
Wanneer zich bijvoorbeeld in
het concrete geval van de
neergestorte City Hopper iets
heeft voorgedaan waardoor
de aandacht van de vliegers
op bijvoorbeeld de weeradar
verslapte, dan zou het te ver
klaren zijn dat Werner ineens
in een onweersbui terecht is
gekomen. In zo'n bui kunnen
verticale windstoten optre
den van 300 kilometer per
uur of zelfs meer De kracht
van deze windstoten kan te
veel zijn voor de vleugels, en
dat kan een vleugelbreuk tot
gevolg hebben.
Blikseminslag
Het is dus heel wel mogelyk
dat blikseminslag by het fata
le ongeluk met de NLM-ma-
chine een belangrijke rol
heeft gespeeld. Doorgaans is
het vrywel uitgesloten dat
blikseminslag een onmiddel
lijke (gedeeltelijke) vleugel
breuk tot gevolg heeft. Maar
wel is het denkbaar dat de F-
28 door de bliksem is getrof
fen en dat er onmiddellijk
daarna een elektrische sto
ring is opgetreden die de ra
dio direct heeft stilgelegd en
zelfs nog meer.
Bij een dergelijke storing valt.
namelijk behalve de radio
ook de navigatie-apparatuur
uit. Als er dus inderdaad een
storing is opgetreden, dan
zou dat erop kunnen wijzen
dat gezagvoerder Werner de
weg is kwijtgeraakt.By het
uitvallen van radio en naviga
tie-apparatuur moet de
vlieger niet alleen zyn aan
dacht daarop richten, maar
moet hij intussen ook "zyn
weg proberen te vinden"
Daarby moet bovendien niet
worden uitgesloten dat er als
gevolg van blikseminslag een
zg elektrische brand in hot
toestel is opgetreden In een
dergelyke situatie laat ook de
weerradar het afweten en het
is dus mogelyk dat Werner
door al deze factoren te sa
men onbewust in een on
weerswolk terecht is geko
men met mogelyk het al eer
der geschetste desastreuze
gevolg: een vleugelbreuk
door de heftige verticale
windkrachten.
Metaalmoeheid
Het nu lopende onderzoek zal
moeten uitwyzen of er ty-
dens de vlucht dan wel by de
blikseminslag een vleugel
breuk is ontstaan. Vast staat
intussen wel dat ooggetuigen
een eventuele vleugelbreuk
nooit hebben kunnen zien,
omdat het toestel op het fata
le ogenblik in de wolken
vloog.
Het lykt in elk geval niet erg
waarschijnlijk dat metaal
moeheid of corrosie tot een
eventuele vleugel breuk heeft
bygedragen. Het toestel van
Werner was namelijk nog
maar twee jaar oud en vlieg
tuigen van een dergelyke ou
derdom lyden gemiddeld ge
nomen bM bhjw aap dit
soort kwalen
Maar vliegtuigen blijven com
promissen En vliegers on
derling zeggen dan ook niet
voor mets: een vliegtuig is
een verzameling van afzon
derlijke onderdelen, die in
zeer dichte formatie vliegen
JOHN ASSMANN
technisch bureau
mampaey haarlem t>v
Antwoordnummer 430, 2000 WC HAARLEM.
Tel. 023-319454.
DEN HAAG (GPD) - Elk jaar krygen gemid
deld 27.000 minderjarige kinderen te maken
met formele echtscheiding van hun ouders
Wie de cijfers van het Centraal Bureau van
de Statistiek optelt, kan ervan uitgaan dat
de laatste zes jaar alleen al (1975-1980)
165.000 minderjarige kinderen het huwelyk
van hun ouders heeft zien opbreken.
Volgens de stichting Organisatie Gescheiden
Ouders moet dat getal veel hoger zyn („Een
paar honderdduizend") omdat by die offi
ciële scheidingen nog een flink aantal onof
ficiële geteld moeten worden. Enerzyds van
ouders die niet getrouwd zyn en anderzijds
van formeel getrouwde ouders die wel uit
elkaar zijn gegaan maar niet officieel ge
scheiden.
Een echtscheiding kan voor kinderen heel in
grijpend zijn. Toch hoeft het niet persé scha
de te doen aan het kind. Daar gaan althans
twee maatschappelyk werkers van het Me
disch Pedagogisch Adviesbureau in Den
Haag vanuit. De twee. Berdim Muiser en
Marja de Vries, hebben samen een voorlees
boekje geschreven speciaal voor heel jonge
kinderen van gescheiden ouders
Volgens de schrijfsters is het erg belangryk
dat die jonge kinderen weten wat er precies
gaat gebeuren als de ouders uit elkaar gaan
en voortaan apart wonen Ook vinden zy het
belangrijk als het kind merkt dat zyn ouders
begrijpen wat voor problemen het kind
heeft.
Met dat gegeven hebben zij een voorleesboek
je gemaakt over het jongetje Wouter dat
merkt dat papa en mama elkaar niet lief
moer vinden, veel ruzie maken en dat papa
uiteindelyk met Does de hond ergens an
ders gaat wonen Het heet ..Waar woont
jouw papa". Het kan voor ouders makkelijk
zyn om met Wouter als voorbeeld te vertel
len over de eigen scheiding. Het boekje is
bedoeld voor kinderen van ruim twee tot zes
jaar.
„Veel ouders zyn tydens een echtscheidings-
periode in de war en hebben minder aan
dacht voor de kinderen dan anders", aldus
Berdim Muiser en Marja de Vries. „De kin
deren van hun kant voelen zich onveilig,
bang of boos Ze zyn bang dat hun ouders
hen in de steek laten. Of ze voelen zich ver-
antwoordelyk voor de scheiding als ik maar
lief was geweest was het niet gebeurd
Soms voelen ze zich verplicht om de ouder
die is weggegaan te vervangen. Oudere kin
deren kunnen hierover praten en vragen
stellen. Jongere kinderen kunnen dat niet
Zy uiten zich anders Ze zyn by voorbeeld
huilerig of vragen veel extra aandacht"
Al voorlezend over Woutertje kunnen ouders
en kinderen met elkaar over eigen proble
men praten. De tekst is heel simpel gehou
den. De tekeningen van Reintjc Venema zyn
zo gemaakt dat het leuk is ze in te kleuren
