Hocus -pocus rond aardgas
Ware proporties van energieprobleem AcW®*"
MSEVIERS
DONDERDAG 8 OKTOBER 1981
VARIA
PAGINA 17
Door
Ton van Brussel
Eén van de meest geciteerde uitspraken van de afgelopen tien jaar
is ook terug te vinden op pagina 10 van "Energie, geen pro
bleem"? Van Reijn en Odell halen daar de toenmalige minister
president Den Uyl aan die ten tijde van de oliecrisis van 1973 in
een televisietoepsraak een gedenkwaardig woord sprak: "...de
wereld van vóór de oliecrisis keert niet meer terug".
Den Uyls opmerking, die zoveel waarheid bleek te bevatten, werd
een populaire slogan bij matigingverkopers en angsthazen.
In het nieuwste boek van deze twee Rotterdamse wetenschappers
wordt het belang van matiging zeker onderkend, maar uiteinde
lijk valt hun werk veel meer op als een kritische studie, die met
succes kan worden ingezet tegen de in de wereld ruim vertegen
woordigde aanhangers van de energieschaarste-theorie.
Hoofdstuk na hoofdstuk worden bewijzen aangedragen voor de
stelling dat energieschaarste niet aan de orde is. Nu niet en
straks niet. Wel is er een energieprobleem da,t veroorzaakt wordt
door het ontbreken van een overwogen gedragslijn voor het ge
bruik. Die lijn was er niet voor de omwenteling van 1973 en die is
er ook daarna niet gekomen.
Kolentijdperk
De schrijvers geven een korte
schets van van de gevolgen
die overgang van het kolen-
naar het olietijdperk heeft ge
had. Tot in het begin van de
jaren twintig was olie de
meest gebruikte energiedra
ger. De wereld beschikte
over grote voorraden. Ont
wikkeling van de kolenvel
den was gezien het arbeidsin
tensieve karakter zeker voor
de huidige begrippen een du
re zaak en ook de inzet ervan
leverde een relatief laag ren
dement op. Kolengestookte
elektriciteitscentrales bereik
ten een nuttig rendement van
minder dan 30%, schepen en
treinen kwamen niet boven
een rendement van 12%. Dat
gegeven heeft de invoering
op grote schaal van kolen
niet in de weg gestaan.
Even rigoreus als de overscha
keling op kolen, was na de
Eerste Wereldoorlog de over
gang naar olie, die uiteinde
lijk tot sluiting van een groot
aantal kolenmijnen leidde.
De bezwaren van verhoogde
kwetsbaarheid van een "olie
economie" werden niet on
derkend, zoals het eenzijdige
gebruik van kolen daarvoor
ook nimmer als probleem
werd ervaren. Dat gebeurde
(in bescheiden mate) pas na
'73 toen het kartel van olie
producerende landen de
Westerse wereld na de Yom
Kippur-oorlog op de knieën
kreeg. Het zou tot de tweede
oliecrisis in 1979 duren voor
op nationaal niveau en in in
ternationale samenwerkings
verbanden als de OESO (Or
ganisatie voor Economische
samenwerking en Ontwikke
ling), en het IEA (Internatio
naal Energie Agentschap) het
ontwikkelen van een energie
strategie voor de langere ter
mijn werkelijk prioriteit
kreeg.
Geen model
Dat heeft tot gevolg gehad dat
zelfs acht jaar na de ernstig
ste naoorlogse verstoring van
de energiebevoorrading de
Westerse samenleving zelfs
op papier geen model heeft
ontwikkeld om tot een min
der afhankelijke economie te
komen, zowel minder gericht
op één energiedrager als op
één producent,het OPEC-
kartel. In technologisch op
zicht is er in de tussenliggen
de niet meer gebeurd dan een
bescheiden ontwikkeling op
het gebied van de ontwikke
ling van moeilijk winbare
olievoorraden en op het ter
rein van de kernenergie.
suggesties te doen
voor een Westers strategie
model, geven Odell en Van
Reijn een overzicht van de
huidige voorraden aan tradi
tionele energie. Zij baseren
zich daarbij op bekende cij
fers van organisaties als OE
SO, IEA, Wereldbank en olie
maatschappijen, maar plaat
sen die cijfers in een weten
schappelijk kader en komen
zodoende tot conclusies die
allerminst bekend kunnen
worden verondersteld.
- kolen: uitgaande van de jaar
lijkse groei van 5% kunnen
de huidige voorraden voor
zien in 22 maal het wereldver-
bruik van de komende 50 ja-
- olie: als het olieverbruik zich
tot het jaar 2.000 ontwikkelt
op het niveau van de periode
'73-'80 dan is de beschikbare
voorraad van 1 biljoen vaten
het dubbele van wat de ko
mende twintig jaar wordt
verbruikt. Een biljoen is de
bewezen voorraad. Odell gaat
er vanuit dat de werkelijke
voorraad het drievoudige is,
plus dat de mogelijkheid om
ook de moeilijk winbare
plaatsen te exploreren nog
eens drie biljoen vatten extra
oplevert.
- aardgas, bij de nu geraamd
groei van het verbruik staat
in het jaar 2.000 nog 80% van
de totaal aanwezige voorraad
van 500 biljoen m3 ter be
schikking.
Minnen en plussen
De Rotterdamse wetenschap
pers constateren voor Neder
land dat de aardgasreserve
van alleen al Nederland twin
tig jaar na de ontdekking en
het gebruik van de van de bel
in Slochteren nog op vrijwel
hetzelfde niveau is. Dat beeld
doet zich volgens de schrij
vers in zijn algemeenheid
voor. De wereldvoorraad aan
traditionele energie slinkt
met de dag door veelvuldig
gebruik, maar neemt ook met
de dag toe door het ontdek
ken van nieuwe, winbare
voorraden. Dat proces van
minnen en plussen is nog
lang niet afgesloten. Belang
rijke delen van de wereld zijn
nog niet onderzocht en als
dat wel gebeurt zullen nieu
we vondsten aan de orde zijn.
Odell en Van Reijn leveren in
hun boek dan ook forse kri
tiek op de binnen'het IEA af
gesproken en in Nederland
naar de letter nageleefde ge
dragscode dat de bestaande
hoeveelheden voorraden in
vertraagd tempo moeten
worden gebruikt om schaar
ste in de toekomst te voorko
men. Die schaarste hoeft er
naar hun stellige overtuiging
niet te komen, maar wordt als
op de huidige weg wordt
voortgegaan wel gemaakt.
Als oorzaken van een eventueel
tekort noemt het bock:
- vertraagd gebruik van be
staande voorraden
het opzettelijk niet tot ontwik
keling brengen van bekende
olie- en aardgasgebieden
- grondige verder exploratie
van nieuwe gebieden/tech-
Macht
De crises van '73 en '79 zo beto
gen de schrijvers, hebben een
verschuiving van de macht
van oliemaatschappijen naar
OPEC-landen tot gevolg ge
had De winst van de olie
maatschappijen op de eigen
velden (Noordzee etc.) vloeit
voor een groot deel naar de
schatkist, terwijl voor die
winning grote investeringen
zijn gedaan. De animo om die
investeringen tot een zo hoog
mogelijk rendement te laten
leiden door uitputting van
het veld is groot, maar ver
traagt aanpak van nieuwe
voorraden. De schrijvers con
stateren bij de maatschappij
en een neiging om zich voorts
te concentreren op investe
ringen die niets met de pro-
duktie van energie te maken
hebben en die zo min moge
lijk overheidsbemoeienis
met zich brengen. Wat de op
brengst van eigen winning
betreft wordt een belangrijk
verschil geconstateerd tus
sen de VS en landen daarbui
ten.
De schaarstheorie leidt er bo
vendien toe dat in kringen
van de OPEC gerekend
wordt op een nog hogere
prijs in de toekomst en ook
dat heeft een produktiebe-
perking tot gevolg.
Nogal wat kritiek dus op de
OPEC, de overheden, de olie
maatschappijen en in laatste
instantie ook op de consu
ment die bij het ontbreken
van een lichtend voorbeeld,
niet in staat is gebleken zich
zelf in het energieverbruik
beperkingen op te leggen.
Als antwoord daarvoor komen
Odell en Van Reijn met een
reeks suggesties voor een
energiebeleid. Zo wordt een
veel meer centrale rol bepleit
voor de ovérheid. die de ex
ploratie van velden min of
meerzelf ter hand zou moeten
nemen door oliemaatschap
pijen in te huren voor de ont
wikkeling, inplaats van deze
volledig aan hen over te la
ten. Dat zou moeten gebeu
ren tegen de achtergrond van
een internationale energie-
strategie, waarbij samenwer
king bij exploratie en ontwik
keling tussen de Westerse
landen voorop staat.
Onafhankelijk
Hoewel niet op enige termijn
bereikbaar, vinden de schrij
vers dat een streven naar vol
ledige onafhankelijkheid van
de Westerse wereld ten op
zichte van de OPEC het uit
gangspunt van zo'n strategie
moet zijn. Onderdéel daarvan
moet ook een drastische ver
mindering uit maken van het
elektriciteitsverbruik Nog
veel elektriciteitscentrales
hebben een bijzonder laag
nuttig rendement Voor over
gang op olie en aardgas vin
den de schrijvers veel te zeg
gen. Wat het verbruik van
olie en olieproduktcn betreft
kan een door de overheid op
gezette rantsoenering geen
kwaad Het gebruik van de
auto dient tot het noodzake
lijke te worden beperkt, trein
en bus zijn goedkoper.
Het is met veel verbazing waar
mee de schrijvers aankijken
tegen de ontwikkelingen van
vooral de laatste 35 jaar Pro-
dukten die veel duurder zijn
dan nodig, omdat ze per
vrachtwagen en niet per trein
worden vervoerd en dat jaar
in jaar uit. Centrales die een
veel te laag rendement ople
veren. Aardgas dat zoals be
kend nauw verwant is met
olie, maar dat bij de winning
van olie stelselmatig is "afge-
fakkcld omdat zich een ver
voersprobleem voordeed. In
1980 alleen al leverde dat een
verlies aan energie op dat ge
lijk ts aan het verbruik van
Nederland en Belgié samen
gedurende twee jaar.
Alternatieven
Winstpunt van de dure olie
(sommige OPEC landen ma
ken 10.000% winst» is wel dat
de inzet van alternatieven er
door wordt vereenvoudigd.
Investeringen kunnen bij een
hoge prijs sneller rendement
opleveren. "Energie, geen
probleem" geeft een uitge
breid overzicht van alle niet
traditionele energiedragers,
waarvan de opbrengst niet in
de boven genoemde cijfers is
verwerkt.
Ook wordt ingegaan op kern
energie De kans op menselij
ke fouten is nog onvoldoende
beperkt en ook het afvalpro
bleem is onopgelost, hetgeen
Odell en Van Reijn tot enige
scepsis brengt. Als tot de in
voering zou moeten worden
overgegaan (gezien de voor
raden en de andere alterna
tieven staat die noodzaak
voor hen niet vast) dan wordt
in plaats van kernsplitsing
kernfusie bepleit. Dat veroor
zaakt minder radio activiteit,
levert geen explosiegevaar of
verlies van koelwater en kan
in vreemde handen minder
kwaad, zo is hun redenering
"Energie, geen probleem" be
handelt in 190 pagina's het
energieprobleem in een
breed perspectief. Het bevat
een nuttig woordenboek,
waarin het jargon wordt ver
klaard en is met veel foto's en
statistieken verlevendigd.
Hoewel zijdelings komt ook
het probleem van de verde
ling van energie buiten het
Westen (Derde Wereld) aan
de orde. Trouwe volgers van
do missie van Odell zullen
niet echt voor verrassingen
worden gesteld, maar "Ener
gie, geen probleem" is door
zijn veel bredere aanpak en
het gebruik van recente cij
fers een goede vervanger van
zijn zes jaar geleden voor het
laatste herdrukte "Olie en
macht".
"Energie, geen probleem?",
uitgeverij Bert Bakker, prijs
ƒ25.-
Bij de Amsterdamse uitgever Bert Bakker ver
scheen deze dagen "Energie, geen probleem". De
Nederlandse Brit Peter Odell, hoogleraar econo
mische en sociale geografie aan de Erasmusuni-
versiteit in Rotterdam en zijn collega kolonel
b.d. Johan van Reijn leveren daarmee hun bij
drage aan de brede maatschappelijke discussie
over energie.
"De gedachte aan een nabije en onvermijdelijke
oliesehaarste is volkomen onjuist". "Groei in het
gebruik van aardgas levert voorlopig weinig be
zwaren op: van de totaal aanwezige 500 biljoen
m3 zal rond de eeuwwisseling nog ruim 80% over
zijn". Het zijn twee van de vele opzienbarende
conclusies van Odell, de ex-werknemer van
Shell, die zich vooral sinds de eerste oliecrisis
van '73 inzet voor het ontzenuwen van de zo tal
rijke misverstanden rond de energievoorziening
in de wereld.
[hervormd
nederland
Hervormd Nederland voelt zich
sterk aangesproken door de aan
val op de vredesbeweging en
trekt veel ruimte uit voor reac
ties daarop. Op de voorpagina
prijkt de kop "Waarom de Lun-
sen in paniek raken", binnenin
doet Wouter van Dieren de aan
vallen af als "reactionaire folkore
die eerder tot amusement dan tot
opwinding zou mogen leiden".
Nu dat laatste toch is gebeurd
komt hij met een analyse, waarin
hij de brede steun voor het Inter
kerkelijk Vredesberaad noemt
als een gevolg van een samenle
ving waarvan de burgers emanci
peren. Dat heeft een verminderd
gezag van de hierarchic tot ge
volg en dat zint de critici niet.
Ook wordt het tienjarig bestaan
van de Nationale Commissie
voorlichting en bewustwoording
Ontwikkelingssamenwerking
(eveneens bij de IKV-rel betrok
ken) onder de loupe genomen
Links vindt de rechtse stroming
in het NCO te groot, rechts vindt
dat links de zaak te veel domi
neert. Vaststaat in elk geval dat
de NCO een belangrijke bijdrage
heeft geleverd aan bijvoorbeeld
de acties voor een olieboycot te
gen Zuid-Afrika. Voorts nog de
weergave van een gesprek dat de
IKON-radio had met administra
teur Swart van het IKV over de
herkomst van hun gelden. Jos
Teunissen sprak rriet Kees Roos,
hervormd predikant in Amster
dam en praeses van de synode.
Opmerkelijk is zijn opvatting dat
handhaving van de zeden niet tot
de belangrijkste taken van de
kerk behoort. Samenwonenden
en homofielen zijn ook welkom,
de relatie met Christus acht hij
primair.
In HN voorts een uitgebreide be
spreking van Alain-Fourniers
vertaalde roman "Le Grand
Meaulnes" en voor ingewijden
het bericht dat Laurens Klappe
de tralies van de gevangenis gaat
verruilen voor die van de inrich
ting "De Graafse Kamp"
Joseph Luns prijkt ook al op de
voorpagina van de Tijd. Hij is
tien jaar in functie als secretaris
generaal van de NAVO Frénk
van der Linden bezocht hem in
zijn Brusselse hoofdkwartier
voor een gesprek over met name
de stationering van de nieuwe
kernwapens. Luns bespeelt de
interviewer op de hem bekende
wijze en dat levert een artikel dat
zijn aantrekkingskracht moet
ontlenen aan de geschetste sfeer
tussen de zestiger en de twinti
ger en niet aan de nieuwswaarde.
Matt Dings en Jet Kunkeler be
richten over een mogelijke ten
dens om het recht in eigen hand
te nemen. Dit naar aanleiding
van onder meer een vrouw die
haar belagers met een pistool te
lijf ging en de opwinding van de
plaatselijke bevolking ten tijde
van de acties in Dodewaard. Een
inventarisatie van de gevoelens
van machteloosheid, waar de
rechtstaat het antwoord op
schuldig blijft.
De invloed van beursgoeroe Gran
ville, die vorige week tot de dra
matische koersval op de effec
tenbeurzen zou hebben geleid,
wordt geannalyseerd door Ge
rard Driehuis. Granville acht hij
een wat onderschat fenomeen.
Over de werkelijke oorzaken van
de koersval zwijgt het artikel.
"Hier en daar een bui" neemt het
twijfelende kamerlid Mertens
(D'66) op de hak. Hij had een
week retraite nodig om te bepa
len of hij wel in de kamer kon
blijven nu Van Agt weer premier
is. Het werd "ja. mits" Een gelij
kenis met de wijze van besluit
vorming van zijn opponent dient
zich aan. Voorts in de Tijd een
artikel over kerk en staat in de
DDR.
Met een knipoog naar Hermans
schreef Max Pam "Professoren
op zwavelzuur", de stand van za
ken rond het failliet van de de
mocratisering op universiteit en
hogeschool die sedert het inwer
king treden van de Wet op de
Universitaire Bestuurshervor-
ming (1970) het karakter van een
voldongen feit heeft aangeno
men. Een voortreffelijk artikel
over de verloedering van het on
derwijs en de tanende kwaliteit
van het wetenschappelijk perso
neel. Wetenschappelijk mede
werkers die stapels papier pro
duceren over taak en plaats van
hun instituut, maar op hun eigen
vakgebied "niet thuis" geven,
professoren die vergaderen over
laten aan "de talentlozen" Ook
de relativering dat "in elke orga
nisatie van enige omvang twintig
procent van de collega's niet
deugt. In een gebouw met Nobel
prijswinnaars zou hetzelfde ge- Wi
beuren" en "Je moet een univer
siteit organiseren als een toneel
gezelschap. Er moet plaats zijn
voor briljante acteurs, maar ook
voor de man die de butler
speelt". Nederland en de verhou
ding tot de NAVO komt ook in
de HP aan de orde. voorts het
groeiende pacifisme in West-
Duitsland en een verslag van het
Labour-congres. Jan Brokken le
vert een gesprek met de alom ge
roemde 27-jange naar Amster
dam uitgeweken Russische pia
nist Youri Egorov Een verslag
over de grote kwellingen van alle
pianisten: steenkoude solisten-
kamers. slecht gestemde vleu
gels, opdringerig publiek en de
eeuwige angst noten over te
slaan "Soms weetje opeens niet
meer hoe je verder moet en als je
dan in paniek raakt..Het is een
kwestie van één. twee secon
den".
MICA7MF
de spelregels van de democratie
hoog in het vaandel draagt is een
verdachte" luidt de boude con
clusie van een groepje verslagge
vers van Elsevier dat evenals de
Tijd een gang maakte langs ge
krenkt Nederland. Ook hier de
kop "Het recht in eigen hand" als
lading voor een artikel over "de
kloof tussen gezagsdragers en
onderdanen". Dieudonnée ten
Berge draait aan de vooravond
van de regeringsverklaring een
min of meer verplicht nummer
over de problemen in het rege
ringskamp. Haar speculatie:
"Het moet niet worden uitgeslo
ten dat er geen overeenstem
ming mogelijk blijkt en dat pre
mier Van Agt ten slotte met een
finaal voorstel moet komen,
waarover dan moet worden ge
stemd". in de trie cfytai voor
nieuwe bewindslieden deelt Re-
né de Bok aan Marcel van Dam
een 67 uit. Elsevier brengt als
enige weekblad verslag en com
mentaar over de dood van Sadat
"De wereld zal zijn geest nog no
dig hebben" vindt G Phlip Mok.
Drs. Verwoerd is wel te spreken
over de revaluatie van de gulden.
Hij schaart zich met Ferry Hoo-
gendijk in het (linkse) kamp. dat
de revaluatie aangrijpt voor een
rente-verlaging. Loes Sewing be
richt van het Amsterdamse mo
defront. Rommert Boonstra over
"The Barbican centre for arts
and conferences", waarmee Lon
den weer allure heeft gekregen.
Het blad gaat ook nader in op de
bevindingen van de commissie-
Vonhoff inzake de bestuurbaar
heid van Nederland Den Haag
tnlt op zijn grondvesten".
In het spoor van vele dagbladen
vernieuwt nu ook Vrij Neder
land Twee pagina's. VN1 en VN
2, bevatten columns en korte
reacties op actuele gebeurtenis
sen Het doet denken aan het We
reldje, maar verplichte lol hoeft
het (gelukkig) niet meer te zgn.
De achterpagina bevat nu "Ge
knipt voor u" en "Vrije Tribune"
"De val van Siebc van der Zee"
heten de moeilijkheden binnen
de AVRO top bij Vrij Nederland.
En hoewel voorzitter Keyser zich
deze week via het scherm per
soonlijk tot leden en kijkers
richtte met de mededeling dat er
"niets aan de hand is", levert
Frits Abrahams een verhaal, dat
bol staat van intriges, onder
zoeksbureaus, paarse nota's en
strijd tussen twee generaties.
Voorzitter in spé Wallis de Vries
schgnt voor de jeugd te kiezen
dat betekent dat gewerkt wordt
aan de aftocht van topman Siebe
van der Zee Ex-minister De
Geus neemt het op voor het IKV
en verhaalt over zijn even aange
name als leerzame kortstondige
periode onder groten der aarden
als Weinberger. Luns en Brown
Ko Colijn en Paul Rusman lich
ten het vederlichte rapport-
Wcmburger door en beginnen
een serie over de zin van kernwa-
penvrije zones Bekeken wordt
welke visies daarop aan de orde
zijn of zyn geweest en wat de rol
kan zijn van het non proliferatie
verdrag ter voorkoming van de
verspreiding van technologische
kennis op het gebied van kern
energie Ab van Ieperen ont
moette voor de tweede keer de
Franse filmactrice Isabelle Adja-
ni In het kleurkatern wordt een
hernieuwde poging gewaagd tot
afrekening met "wir ha ben es
nicht gewusst" Hoe informatie
over de moord op de joden in het
Duitse rijk, de wereld bereikte
TON VAN BRUSSEL
