Bittere nasleep van "dioxineramp"
VOOR DE LEI DATO!
SLEUTEL-WAARDEBON
LEIDSCH
DAGBLAD
Oud-topman Philips Duphar: "Deze
geschiedschrijving niet interessant"
Slaufcal-woardabon von 3 gulden
Waarde 3 gulden
RIJDAG 11 SEPTEMBER 1981
Bedrijfsleider ir. W.C. Wisse van Philips-Duphar reiki aan Jan van Wier
(rechts) het diploma chemisch bedieningsman uit. Van Wlerarbeidsonge
schikt nu); "Ik had het gevoel dat het niet helemaal pluis zat".
Vorige week werd een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie gepubliceerd,
waaruit bleek dat van de 106 arbeiders die in 1963 na een ongeluk bij Philips Duphar
in Amsterdam zijn blootgesteld aan de uiterst giftige stof dioxine, er acht binnen
tien jaar zijn gestorven en 44 ernstige huidaandoeningen hebben gekregen.
Hoewel het een rapport van drie jaar geleden betrof, dat nog nooit in de openbaarheid
was gekomen, kwam daardoor de kwestie rond de besmette fabriekshal aan de Hem-
weg weer volop in de belangstelling te staan.
Verslaggevers Weert Schenk en Kees Tops verdiepten zich in de achtergronden van de
nog steeds in nevelen gehulde zaak.
Het complex ran Philips-Duphar aan de Amsterdamse Hemweg werd in
1973 gesloopt. Het puin ran de besmette hal kwam in de Atlantische Oce
aan terecht....
AMSTERDAM - Op 6 maart 1963 barstte in de Philips
Duphar-fabriek aan de Amsterdamse Hemweg een ho-
gedrukketel uit zijn voegen waarin het tussenprodukt
voor het onkruidverdelgingsmiddel 2,4,5-T werd ge
maakt. Temperatuur en druk in de ketel waren tot
enorme hoogte gestegen, waardoor de reactie geheel
uit de hand liep.
De 10 centimeter dikke, massief stalen deksel, bijna
roodgloeiend geworden, werd door de helse krachten
in de ketel omgebogen alsof het een stuk karton betrof.
Een deel van de zwarte inhoud gulpte vervolgens naar
buiten. Daarbij kwam het uiterst giftige dioxine vrij,
dat zich over de gehele fabriek verspreidde.
Volgens een rapport van de We
reldgezondheidsorganisatie
zijn na het ongeluk 106 arbei
ders aan de dioxine blootge
steld. Zij verrichtten in de ver
giftigde hal herstelwerkzaam
heden. Van die ruim honderd
schoonmakers, schilders, iso-
leerders en monteurs zijn er
acht binnen tien jaar gestorven.
Vierenveertig kregen ernstige
huidaandoeningen.
Aan de juistheid van het onder
zoek dat tot dit drie jaar oude
maar pas vorige week in de
openbaarheid gekomen rapport
heeft geleid, wordt evenwel ge
twijfeld. Zoals over vrijwel alle
nadere bijzonderheden in deze
kwestie de meningen sterk uit
eenlopen.
Zo wordt getwist over het aantal
chemische bedieningsmannen
dat op het moment van de „plof'
in de produktiehal aanwezig
was; over de bezetting van de
schoonmaakploeg van Philips-
personeel, die als eerste de zwart
geworden hal werd ingestuurd.
Zelfs is men het niet eens over
het dienstverband van een van
hen bij Philips.
De hamvraag is echter: „Was de lei
ding van Philips Duphar op de
hoogte van de enorme gevaren
die aan de bereiding van 2,4,5-T
verbonden zijn, en zo ja, heeft
men het personeel dat daarmee
moest werken voldoende op de
hoogte gebracht?".
Geweten
Ir. W. C. Wisse, in de bewuste pe
riode bedrijfsleider van de Phi
lips Duphar-vestiging aan de
Hemweg, zegt dat de bedrijfstop
ook vóór het ongeluk wist dat
aan de fabricage van 2,4,5-T ge
varen waren verbonden. Maar hij
voegt er meteen aan toe dat men
geen flauw idee had van welke
aard die gevaren waren.
De bedrijfsleider, die tegenwoor
dig werkzaam is als wiskundele
raar. verwijst naar de literatuur
tot 1963. „Wanneer u die eens zou
raadplegen, komt u tot de con
clusie dat bijna niemand er een
barst van afwist". Dat neemt niet
weg dat in de periode vóór 1963
wel degelijk ongelukken in che
mische bedrijven bekend waren,
waarbij eveneens arbeiders met
dioxine besmet raakten".
In 1949 al ging er iets mis in de
2,4,5-T producerende fabriek
Monsanto Chemical Company in
Nitro West-Virgina in de VS.
Hierbij werden 228 mensen aan
dioxine blootgesteld. Soortgelij
ke ongelukken deden zich sinds
dien voor bij BASF in Ludwigs-
haven (1953). twee keer bij Boeh-
ringer-Ingelheim in Hamburg
(1954 en 1956) en bij fabrieken in
Frankrijk (1956) en in Itali (1962).
Tot de lichamelijke en geestelijke
gevolgen voor de bij deze geval
len betrokken werknemers be
hoorden de chemische huidziek
te chlooracnè, storing van de
luchtwegen, hart- en spieraan-
doeningen, beschadiging van le
ver, nieren en milt, aantasting
van het centrale zenuwstelsel,
nervositeit en lusteloosheid en
kanker.
Waarschuwing
kon gaan. Te meer niet doordat
de bedrijfsleiding van Boehnn-
ger na het tweede ongeluk in
haar Hamburgse vestiging de be
drijven die met soortgelijke che
mische processen werkten, heeft
gewaarschuwd voor de gevaren.
Ir. Wisse nu: „Ik ontken niet dat ik
op de hoogte was van die onge
lukken. Maar men wist niet of
nauwelijks wat voor spul dioxine
was en welke giftige werking het
had. Daar had men wel ideeén
over en vermoedens, maar men
wist het niet exact".
Naar zeggen van de voormalige be
drijfsleider wisten die andere on-
geluksbedrijven ook niet precies
wat er was gebeurd. „Er was iets
fout gegaan. Dat was als zodanig
bekend, net als van die chloorac
nè, meer niet".
Een deskundige van het rijksinsti
tuut voor volksgezondheid be
vestigt dit betoog min of meer. In
die tijd waren er bijna geen mo
gelijkheden om dioxine te analy
seren. Dat is pas later gekomen,
nadat Amerika 2,4,5-T op - en
met desastreuze gevolgen - enor
me schaal als strijdmiddel tij
dens de oorlog in Vietnam had
gebruikt.
Ir. Wisse blijft in het vage over de
vraag of het personeel van Du
phar was ingelicht over de dui
velse stof waarmee gewerkt
werd. „Het zal wel gebeurd zijn",
is zijn antwoord.
Meer
Een ander staflid.
Gaat u naar de Leidato? Vast wel. Er valt veel te
beleven en te ontdekken. Ook uw Leidsch Dagblad is er present
met een stand. Wipt u even aan? Graag. Er is trouwens een èxtra
reden om dat te doen.
U kent onze rubrieksadvertenties: onze Sleuteltjes.
Dat zijn die kleine advertenties, die voor alles en nog wat worden
gebruikt. Niet alleen door bedrijven en bedrijfjes, maar ook door
particulieren, ledereen heeft weieens iets aan te bieden.
't Zijn vaak dingen die voor een ander zeer waardevol zijn en die
dus geld kunnen opbrengen. Heeft u aleens zo'n Sleuteltje
geplaatst? Voor de kosten behoeft u dat niet te laten. En nu zéker
niet! Want hier is een
Deze bon is alleen geldig in onze Leidato-stand. Als u daar
de bon inlevert krijgt u f 3,- korting op het toch al zo gunstige
tarief. Zie de Sleutelpagina in deze krant, linksboven. Dan weet u
alles. En wilt u meer weten? Stel al uw vragen straks maar in onze
stand! Tot op de Leidato (van 11 t/m 20 september).
HIERLANGS AFSCHEUREN
Vul de tekst van uw advertentie in blokletters in a.u.b.
Plaatsen op:
Adres
Deze bon is alleen geldig in de leidoto-stond von he»
Leidsch Dogblad. Als u door von 11 t/m 20 september de
bon afgeeft en de advertentiekosten voldoet krijgt u
3 gulden reductie. Succes met uw Sleuteltje!
weet hier meer over. Hij spreekt
met enig gewicht, omdat hij het
veiligheidssysteem in de inmid
dels gesloopte en in de Atlanti
sche Oceaan afgezonken fabriek
heeft opgezet en er tot 1960 ver
antwoordelijk voor was (vanaf
dat jaar hield hij zich in hoofd
zaak bezig met personeelszaken)
Zetzema meldt niet op de hoogte te
zijn geweest van ongelukken zo
als in Hamburg en Ludwigsha-
fen, maar wel degelijk van het
gevaar. „Als iemand op de Hem
weg kwam solliciteren en vroeg:
is het hier veilig, dan zei ik: nee
hoor, het is hier niet veilig"
Hij vertelde de sollicitanten daarop
over het sluipende gevaar. „Wan
neer je in de haven een stalen
plaat in de takels ziet. weetje dat
je zo plat als een luis bent als hij
op je valt. Je kijkt dus wel uit.
Hier is het veel gevaarlijker, om
dat je het gevaar niet ziet".
„We zullen je beschermen tegen
het bedrijf', vervolgde Zetzema
dan, „maar we kunnen je niet be
schermen tegen jezelf. Jij moet
er zelf op toezien datje de veilig
heidsvoorschriften niet aan je
laars lapt". Zetzema nu: „Ik
zweer het. Dat hoorde iedere sol
licitant. Trouwens, iedere werk
nemer had voor 2700 gulden aan
veiligheidsmateriaal tot zijn be
schikking".
elke advertentie werkt, ook de kleinste!
Andere verhalen
Wie zijn oor te luisteren legt aan de
andere kant van de scheidslijn
bedrgfsbond-arbeiders. krijgt
over die veel geprezen veiligheid
en informatie over de gevaren
andere verhalen te horen. Voor
het ongeluk in 1963 wist zelfs het
chemisch bedieningspersoneel -
de mannen dus die de chemische
reactie in de hogedrukketel in
bedwang moesten houden - niet
eens met welk produkt men be
zig was.
Er werden dikwijls fouten ge
maakt. Het produktiepersoneel
moest dan het meestal te droge
en derhalve gemakkelijk opstui
vende fabrikaat uit de ketels
scheppen. Zo kwamen ze in eer
ste instantie al in aanraking met
de dioxine, die een verontreini
gende stof is in de 2,4,5-T.
Maar ook toen de ketel eenmaal
was opengebarsten, bleef men
onkundig van het gevaar Tot de
eerste ploeg die na de plof de be
smette fabriekshal werd inge
stuurd om de zaak schoon te
spuiten, behoorde chemisch-be-
dieningsman Jan van Wier.
Van Wier, die net als vele anderen
die bij Philips Duphar werkten,
nu arbeidsongeschikt is. herin
nert zich: „Met drie collega-ope
rators ben ik daar aan het werk
geweest. Er lag een dikke laag
roet. We spoten het spul met wa
ter het Noordzeekanaal in. Zoals
gewoonlijk waren wc gekleed in
ketelpakken en plastic hand
schoenen".
Zweren
Al gauw ontstonden op de licha
men van zijn drie maten puisten
en bruine zweren chlooracnè.
Ze meldden zich ziek. Van Wier
had nergens last van. Vanwege
een onbestemd gevoel dat het
niet helemaal pluis zat, had hg
zich steeds grondiger dan de an
deren gedouchet Bovendien
verbrandde Van Wier na elke
werkdag zijn ondergoed.
„Omdat die collega's uitslag kre
gen. werd de hal gesloten. Ratten
en konijnen gingen de hal in.
Van Wier vertelt dat hg de ratten
verzorgde, nog steeds in zijn nor
male werkgoed. Pas toen zijn af
delingschef een kijkje in de hal
kwam nemen en zich tevoren in
een soort maanpak hees. begon
Van Wier. die samen met een
ploeg classificeerders nog ver
dere herstelwerkzaamheden had
verricht, nattigheid te voelen.
Wat hebben ze me nou geflikt,
dacht ik. Ze hebben het gewe
ten".
Ook andere arbeiders die korter of
langer na het ongeluk in de Du
phar-fabriek hebben gewerkt en
later een verband begonnen te
leggen tussen die werkzaamhe
den en hun geestelgke en licha
melijke klachten, menen dat de
bedrijfsleiding op de hoogte
moet zijn geweest van de aard
van het gevaar Hoewel hun veel
al geen beschermende kleding
werd verstrekt, werd hun na
drukkelijk, maar zonder nadere
toelichting, aangeraden om na
het werk extra zorgvuldig de
handen te wassen en in sommige
Inspectie
Een ander veeg teken was, achteraf
bezien, de wijze waarop de be
drijfsleiding reageerde op de
komst van de Arbeidsinspectie.
Van Wier: „In zo'n geval werd er
geroepen: Jongens, zet even de
ramen open, want we krijgen
vandaag arbeidsinspectie. Het
wrange is dat wij nota bene zelf
die ramen open hebben gezet.
Maar ja, je ging ervan uit dat je
baas je goed beschermde, dus je
werkte mee".
Nu zit menigeen die. onder meer
op deze manier, zijn loyaliteit
met het bedrijf toonde, met de el
lendige gevolgen terwijl het be
wijs dat deze zijn voortgevloeid
uit het werken bij Philips Du
phar niet kan worden geleverd.
Jan Neimeijer was zo'n man.
Twee keer heeft hij via een kop
pelbaas bij de fabriek aan de
Hemweg gewerkt.
In 1963 maakte Neimeijer deel uit
van de ploeg van 18 classificeer
ders die, nadat de hal door het
Duphar-personeel was schoon-
gespoten, alle verf van houtwerk
en leidingen moest afkrabben en
de hal opnieuw schilderen.
Twee jaar later, toen de produktie
van 2,4,5-T in een nieuwe hal
weer op gang was gekomen,
keerde hg terug om in een ketel
een klusje op te knappen. Hem
werd gezegd dat hg dat in zijn ge
wone ketelpak kon doen. Groot
was echter zgn verbazing toen
hij na afloop met overall en al on
der de douche moest en hem
sindsdien met grote regelmaat
bloed werd afgenomen, ter con
trole. Anderhalve maand later
keerde Neimeger zgn vroegere
baan de rug toe om samen met
zgn vrouw Anne een winkel te
beginnen.
Vanaf toen begon de altijd energie
ke en kerngezonde Neimeijer
snel te vermageren en sterke te
kenen van lustelooshe id te verto
nen Medicijnen hielpen niet. In
de tijd die volgde onderging hg
een schildklieroperatie, raakte
hij gedeeltelijk verlamd en kreeg
hij een hartinfarct. In 1975 over
leed Jan Neimeger ten slote op
58-jange leeftgd aan leukemic
Een hevig gemotioneerde Anne
Neimeger illustreert de tien iaar
lange lijdensweg aan de hand
van de pasfoto's op de drie laat
ste rijbewijzen van Jan Gezien
de ziekteverschijnselen ligt een
verband met Philips Duphar
voor de hand.
Bergafwaarts
Hetzelfde geldt voor de nu 47-jan-
ge ex-onderhoudsmonteur die,
sinds hij net als Neimeijer tot
tweemaal toe en via dezelfde
koppelbaas bij Philips Duphar
aan de slag was, nooit meer heeft
kunnen werken. „Aan het eind
van de eerste periode", vertelt hg
nu. „ging het bergafwaarts met
mijn gezondheid Ik voelde me
lichamelgk sterk verzwakken,
kreeg het benauwd, kon nauwe-
lgks nog fietsen en raakte vaak
gespannen, wat ik daarvoor
nooit was".
Intuitief besloot hij ontslag tc ne
men. Toen hg een paar jaar later,
mm of meer toevallig, opnieuw
bg Duphar terecht kwam. begon
nen de klachten, die hij intussen
goeddeels kwgt was, opnieuw
Achtereenvolgens kreeg hij oe
deem aan handen en voeten, een
ongebruikelgke vorm van astma,
gewnchtsaandocningen en ver
lammingsverschgnselen aan een
been Voorts was hg door geeste
lgke sufheid nauwelijks meer in
staat iets te ondernemen
Sinds 1975 is hij arbeidsonge
schikt „Pas in 1980 begon ik t»
vermoeden wat er met me aan de
hand was. Ik had een artikel ge
lezen over de gevolgen van het
gebruik van ontbladeringsmid-
delen op Amerikaanse Vietnam-
veteranen. Ik had dezelfde kwa
len", aldus de geëmotioneerde
man. die zo bang is voor het hele
gebeuren, dat hg anoniem wenst
te blgven.
Bewijs
worden bewezen dat hun ziekte-
verschgnselen het gevolg zgn
van het werk bg Philips Duphar.
Dat is dan ook de voornaamste
reden dat de Wereldgezond
heidsorganisatie al die gevallen
op een rg probeert te krijgen De
WGO wil zo onder meer onder
zoeken of er een vergroot kan-
kemsico is in fabrieken waar uit
het chemisch proces de vorming
van dioxine voortvloeit Men
heeft daartoe een overzicht ge
maakt van de gevolgen van alle
ongelukken waarbij dioxine vrij
kwam. Een conclusie is niet ge
trokken.
De informatie over Philips Duphar
stoelt vooral op het onderzoek
van dr. L. Dalderup. medisch ad
viseur van de Arbeidsinspectie,
te Amsterdam Uit haar relaas
blijkt dat het deel in het WGO-
rapport dat over Duphar handelt
nooit helemaal zuiver kan znn.
Zo heeft mevrouw Dalderup niet
alle arbeiders die mogelijk in de
Hemweg-fabnek aan dioxine
zgn blootgesteld kunnen achter
halen. Diegenen van hen die in
dit verhaal aan het woord zgn ge
komen. zijn bijvoorbeeld niet
door de Arbeidsinspectie bena
derd.
Wel zijn in het rapport loodgieters,
schilders en isolecrders meege
teld. die pas na de grondige
schoonmaken door het Philips-
personeel en de ploegen classifi
ceerders aan het werk gingen.
Van hen is bekend dat er een aan
een hartinfarct overleed, maar
dat kan evengoed een andere
oorzaak hebben
Een andere omstandigheid die tot
onzorgvuldigheid kan hebben
geleid, is dat mevrouw Dalderup
de mensen die ze wél te pakken
kreeg, slechts telefonisch heeft
onderzocht. Wegens gebrek aan
financièle middelen kon dat niet
anders, deelt ze mee. ..Het ging
er eigenlijk alleen maar om of ze
leefden of dood waren", aldus de
mcdisch-adviseur.
Inmiddels staan de mogelijke
slachtoffers van Philips Duphar
in de kou. De classificeerders
zijn door het bedrijf afgekocht
met bedragen variërend van 1000
tot 5000 gulden. In ruil daarvoor
moest een verklaring worden on
dertekend waann zg afstand
doen van hun rechten om later
eventueel Philips aanspr.k. Ifyfc
te stellen voor de gevolgen Ook
onder het Phihps-personeel is dit
in sommige gevallen gebeurd.
Doodvonnis
Ir. Zetzema herinnert zich dat hij
binnen de Philips Duphar staf
de enige w as die niet met deze
gang van zaken akkoord ging.
„Ik heb gezegd: als je dat doet,
leken je het doodvonnis van dit
bedrijf. Wat er gebeurt is. is in
woon een bedrijfsongeval. Als
je bloedgeld gaat uitkeren, kom
je nooit meer van deze zaak af.
Dan spuwt Philips MM uit He
laas heb ik gelijk gekregen".
Sinds de pubhkatie vonge week
van het bestofte rapport van de
Wereldgezonheidsorganisatie.
beginnen zich steeds meer men
sen tc melden die mevrouw Dal
derup kennelijk niet kon achter
halen. Mensen die claimen dat
hun gezondheid door het werk
bg Philips Duphar is verwoest
De ex-onderhoudsmonteur is be
zorgd over wat er omtrent zgn
lotgenoten nog aan het licht zal
komen. „Het beangstigende is
dat er op dit moment op allerlei
plaatsen in deze stad. en daarbui
ten, mensen zitten zoals ik. Men
sen die ziek zgn, maar niet weten
wat ze precies mankeren Ze zit
"ten achter een pot met valium of
acljer een pot met sterke drank
Niemand heeft al die tgd zgn
mond open gedaan, maar ze zijn
er En let op mgn woorden het
gaat nog beginnen hoor, het erg
ste moet nog komen".
Ir. Wisse, die als bedrgfsleider de
hoogste Duphar man aan de
Hemweg was. onthoudt zich, af
gezien van bovenvermelde uit
spraken. van commentaar „Ik
heb geen behoefte om nog aan
dat stuk geschiedschrgving te
gaan meedoenzegt h;j. „ik voel
er niets voor Het is ook helemaal
niet interessant Het is geweest,
voorbij Kijk, ik vind de Tachtig
jange Oorlog ongeveer net zo in
teressant als dit geval Maar het
is zo verdomde lang geleden"
