Thatcher wijzigt
kabinet drastisch
Vragen rond
samenwerking
V.S.-lsraël
Paus roept op tot grotere solidariteit
NAVO kan niet zonder kruisraket
Haig: "Beslist dit jaar
nog gesprek met Russen
Haviken vervangen duiven
DINSDAG 15 SEPTEMBER 1981
BUITENLAND
PAGINA 17
Encycliek over de "mens boven de dingen"
(Van onze correspondent Hein ten Korte
naar)
ROME - „Het werk is er voor de mens, niet
de mens voor het werk". Dit is een van de
sleutelwoorden van een nieuwe ency
cliek van paus Johannes Paulus II. die
vandaag in het Vaticaan werd gepubli
ceerd. Het onderwerp van dit pauselijk
rondschrijven is de menselijke arbeid. De
titel wordt als gebruikelijk ontleend aan
de beginwoorden van de Latijnse tekst,
die luiden „Laborem Exercens" (De ar
beid beoefenend).
De paus legt in dit document grote nadruk
op de waarde van de menselijke persoon
ten opzichte van zijn arbeid, de arbeids
verhoudingen en de sociale en politieke
systemen waarin de arbeid zich afspeelt.
Üit dit beginsel leidt hij een aantal richt
lijnen af voor een menselijke organisatie
van de arbeid in de eerste plaats, maar
ook van de maatschappij en de wereldor
de.
Fout
Uitgaande van het bijbelse gebod aan de
mens om „de aarde aan zich te onderwer
pen", beschouwt de paus niet alleen de
natuur met haar grondstoffen, maar ook
de techniek als ondergeschikt aan de
mens. Het was de fout van het 19e-eeuw-
se kapitalisme, de arbeid slechts te zien
als „koopwaar" en de arbeidende mens
als onderdeel of „werktuig van de pro-
duktie". Maar diezelfde fout wordt ge
maakt „overal waar de mens op gelijke
voet met de materiële produktiemiddelen
wordt behandeld, als een werktuig en
niet als het eigenlijke doel van het hele
produktieproces".
Hier worden kapitalisme en communisme
nog op een bedekte manier onder dezelf
de materialistische noemer gebracht,
maar elders in de encycliek doet de paus
dit veel uitdrukkelijker. Zo bijvoorbeeld
waar hij spreekt over het eigendoms
recht, dat de kerk nooit als „absoluut en
onaantastbaar" heeft beschouwd, maar
altijd heeft gezien „in het wijdere ver
band van het gemeenschappelijk recht
van allen om de goederen van de hele
schepping te gebruiken: het recht op pri-
vé-eigendom als ondergeschikt aan het
recht op gemeenschappelijk gebruik".
Maar ook de onteigening van de produktie
middelen is geen eeschikte oplossine:
voor een bepaalde sociale groep, de privé-
eigenaars, komt dan een andere groep
mensen in de plaats. En dat kan goed ge
daan worden, maar ook verkeerd: wan
neer deze personen namelijk ..voor zich
het monopolie opeisen van het beheer en
de beschikking over de produktiemidde
len en zelfs niet terugdeinzen voor de
schending van de fundamentele mensen
rechten".
Solidariteit
De paus gebruikt opvallend dikwijls het
woord „solidariteit". Nadat hij erkend
heeft dat de reactie in de vorige eeuw op
het toen heersende systeem van onrecht
en uitbuiting volmaakt gerechtvaardigd
was. voegt hij eraan toe: „om de sociale
gerechtigheid in de verschillende delen
van de wereld te verwezenlijken, zijn
steeds nieuwe solidariteitsbewegingen
nodig, van de arbeiders en met de arbei
ders".
In het hoofdstuk over de rechten van de ar
beiders noemt de paus met name ook het
recht om zich te organiseren in vakbon
den. Deze bonden hebben als taak te strij
den vóór sociale gerechtigheid "^ar ni^t
„tegen" anderen. En over het stakings
recht zegt de paus dat men er geen mis
bruik van mag maken voor politieke
doeleinden. Het zijn stuk voor stuk ver
maningen, die de paus al in januari had
uitgesproken, toen hij Lech Walesa van
de Poolse vakbond "Solidariteit" in Ro
me ontving.
Ook zijn vele reizen hebben hun spoor na
gelaten. Wat wij hier lezen over de relatie
ve waarde van het eigendomsrecht, dat
voortdurend aan hervorming onderhevig
is om steeds beter te beantwoorden aan
het algemeen welzijn.
Het is niet te verwachten, dat kapitalisme
en communisme zich in de nabije toe
komst zullen opheffen om elkaar te vin
den in het hier bepleite „primaat van de
mens boven de dingen", maar wel bevat
het lange stuk een groot aantal aanwijzin
gen voor politici en vakbondsleiders, en.
zo hoopt de paus. niet alleen voor katho
lieken: zoals sinds paus Johannes gebrui
kelijk is. is ook deze encycliek niet uit
sluitend gericht aan de bisschoppen en
gelovigen van de Rooms-Katholieke
Kerk, maar ook „aan alle
goede wil".
(Van onze correspondent Lia van Bekhoven)
LONDEN - De Britse premier Margareth Thatcher heeft gisteren een kabi
netswijziging doorgevoerd waarbij zes bewindslieden van hun posten
zijn ontheven. Ze zijn vervangen door aanhangers van Thatchers krap-
geldpolitiek. Met het aan de kant zetten van wat zij noemt de „slappelin
gen" wordt duidelijk dat de premier geenszins van plan is het roer om te
gooien en een gematigder koers te gaan varen.
Vijf jaar voor
'aanslag5 op
Britse vorstin
LONDEN (AFP/DPA) - De 17-
jarige Marcus Sarjeant, die
op 13 juni schoten uit een
alarmpistool op de Britse ko
ningin Elizabeth afvuurde, is
gisteren in Londen tot een
gevangenisstraf van vijf jaar
veroordeeld.
De rechtbank achtte hem
schuldig een moordaanslag
op de vorstin te hebben be
raamd. Hij werd veroordeeld
op grond van een wet op het
verraad van 1842. De openba
re aanklager, sir Michael Ha
vers, verklaarde dat Sarjeant
werkelijk het oogmerk had
de Britse koningin te doden,
maar dat hij zich met een
alarmpistool tevreden moest
stellen omdat hij geen echt
wapen kon krijgen.
De jeugdige schutter vuurde
tijdens een parade ter gele
genheid van de verjaardag
van de koningin zes schoten
uit een alarmpistool in de
lucht, toen de vorstin te
paard een garderegiment in
specteerde. Elizabeth wist
haar paard in bedwang te
houden en vervolgde haar
weg. De schutter werd on
middellijk gegrepen en is tot
de behandeling van de zaak
drie maanden eenzaam opge
sloten.
Ook rechter Lord Lane had
weinig twijfels dat Sarjeant
heeft geprobeerd de konin
gin te vermoorden, als hij een
echt pistool en scherpe muni
tie zou hebben gehad. Open
bare aanklager Sir Michael
las een brief van Sarjeant
voor waarin deze schreef dat
hij in een dramatisch ogen
blik de beroemdste teenager
ter wereld zou kunnen wor
den. De verdediging wees op
het labiele karakter van de
jongen, die door de aanslagen
op president Reagan en John
Lennon beïnvloed is. Sar
jeant zelf zei dat hij de konin
gin alleen aan het schrikken
had willen brengen.
Maatregelen
NEW YORK (Reuter AFP) - De al
gemene vergadering van de Ver
enigde Naties heeft gisteren eón
beroep gedaan op de Veilig
heidsraad dwingende sancties af
te kondigen tegen Zuid-Afrika
omdat dit land weigert Namibië
(Zuidwest-Afrika) onafhanke
lijkheid te verlenen. 117 Landen
stemden voor de resolutie, geen
tegen en 25 afgevaardigden ont
hielden zich van stemming.
De meest opvallende wijziging is
het ontslag van de minister voor
werkgelegenheid, Jim Prior.
Prior, een van de duiven in That
chers regering, wordt nu minis
ter voor Noord-Ierland. In poli
tieke termen komt dat neer op
verbanning naar Siberi. Hij had
eerder gezegd als minister voor
werkgelegenheid te willen aan
blijven en de post in Ulster te
weigeren omdat hij daarmee zijn
greep op Thatchers economisch
beleid zou verliezen. De premier
heeft hem echter beloofd dat hij
lid blijft van de economische
commissie.
Als werkgelegenheidsminister
voerde Prior de conservatieve
verkiezingsbeloften uit door de
Britse vakbonden aan steviger
banden te leggen. Voor de havi
ken, onder wie de premier, reik
ten zijn maatregelen echter niet
ver genoeg. Prior weigerde een
hardere koers te gaan varen en
bleef een confrontatie met de
vakbonden uit de weg gaan. Ook
zijn kritiek op Thatchers econo
mische verstomde niet, met na
me op de gevolgen daarvan op de
werkloosheid. Hoewel de vak
bonden het niet hardop zullen
zeggen, konden zij het achter ge
sloten deuren redelijk goed met
Prior vinden.
Norman Tebbitt, die hem als mi
nister voor werkgelegenheid zal
vervangen, is een voorstander
van de harde lijn. De staatssecre
taris voor buitenlandse zaken,
Sir Ian Gilmour, is ontslagen en
zal als gewoon kamerlid in het
Lagerhuis terugkeren. Hoewel
hij onder de zachte vleugel van
de Conservatieve Partij minder
populair is dan Prior, heeft hij al
beloofd als kamerlid te zullen
vechten voor een terugkeer naar
de traditionele, minder extreme
waarden in de Conservatieve
Partij.
Volgens Gilmour stevent Thatcher
met haar economische beleid
„met volle kracht op de rotsen
af'. Hij deelt die mening met
oud-premier Edward Heath. Vol
gens hem biedt Thatchers mone-
tarisme geen enkele kans op eco
nomisch herstel. Gilmour meent
dat de regering het op den duur
Noren Idezen
voor rechts
OSLO (DPA) - De kiezers in Noor
wegen hebben bij de parlements
verkiezingen van zondag en gis
teren de voorwaarden geschapen
voor een aflossing van de wacht
na een achtjarige sociaal-demo
cratische regeringsperiode. De
drie behoudende partijen ble
ken, toen 99,9 procent van de
stemmen was geteld, samen over
47,4 procent van de stemmen te
beschikken en zullen waar
schijnlijk met 79 zetels in de
Storting, het Noorse parlement,
een meerderheid hebben, die
evenwel krapper is uitgevallen
dan werd verwacht.
De leider van de conservatieve
Hoeyre-partij en zijn collega van
de christelijke volkspartij ver
klaarden zich vanmorgen vroeg
bereid met de agrarische cen
trumpartij een regeringscoalitie
te
zal moeten afleggen tegen de kri
tiek van verontruste Tories in de
kiesdistricten en in het Lager
huis.
Lord Soames, de voormalig leider
van de conservatieven in het Ho
gerhuis, is eveneens ontslagen.
De voorzitter van de partij, die
vorige maand het economisch
beleid van de IJzeren Lady onge
kend scherp afkeurde, heeft zelf
zijn ontslag aangeboden.
NEW YORK - Politiemannen op de top van het vrijheidsbeeld halen een
man weg die erop was geklommen. Doel van zijn beklimming was aan
dacht vragen voor het feit dat hij burgemeester van New York wil worden.
(Van onze correspondent Hans
Amesz)
BONN - Afzien door het Westen
van stationering van nucleaire
middellange-afstandsraketten in
Europa is volgens de Amerikaan
se minister van buitenlandse za
ken. Alexander Haig, alleen mo
gelijk onder ideale voorwaarden.
De Sowjet-Unie zou dan bereid
moeten zijn al geproduceerde
SS-20-raketten te vernietigen.
Haig is niettemin van mening dat
deze zogenaamde nul-oplossing
zeker ter sprake moet komen bij
de voorbereidingen, dit najaar,
voor de komende Amerikaans-
Russische ontwapeningsge
sprekken. Hij is ervan overtuigd
dat nog vóór het einde van het
jaar effectief met die onderhan
delingen kan worden begonnen.
Minister Haig zei dit gisteren op
een persconferentie in Bonn, na
een tweedaags bezoek aan de
Bondsrepubliek Duitsland. Zon
dag was Haig in West-Berlijn ge
weest, waar circa 50.000 mensen
demonstreerden tegen de poli
tiek van Washington, waarma
ernstige rellen ontstonden. Zon
dagavond en maandag heeft
Haig in de Westduitse hoofdstad
met kanselier Schmidt en minis
ter van buitenlandse zaken Gen-
scher gesproken.
Haig, Schmidt zowel als Genscher
noemden de gevoerde gesprek
ken „buitengewoon belangrijk".
„Wij zijn het over alle principiële
vraagstukken eens", aldus een
goed geluimde Alexander Haig
gistermiddag in Bonn. Dat is des
te belangrijker omdat president
Ronald Reagan volgens Haig van
mening is dat de verhouding tus
sen de Bondsrepubliek Duits
land en de Verenigde Staten van
fundamenteel belang is voor de
verhouding tussen Amerika en
Europa en voor de verhouding
binnen het Atlantisch bondge
nootschap.
en Pershings loopt precies vol
gens schema", aldus Haig. Dat
betekent dat als inderdaad wordt
besloten tot stationering in Euro
pa, dit eind 1983 zal gebeuren.
Over de produktie van het neutro
nenwapen merkte Haig op dat de
Verenigde Staten hier min of
meer toe waren gedwongen, om
dat er anders „een hoop geld uit
het raam zou zijn gegooid". De
produktie van de onderdelen
voor de neutronenbom was im
mers gewoon doorgegaan nadat
de toenmalige president Carter
had besloten dit wapen voorals
nog niet in elkaar te zetten. Haig
liet doorschemeren dat met dat
laatste niet langer meer gewacht
kon worden. Hij legde er nog
eens de nadruk op dat dit een
zelfstandige Amerikaanse beslis
sing was geweest, maar dat even
tuele plaatsing van het neutro
nenwapen in Europa pas zal ge
beuren na intensief overleg met
het land waar die wapens moe
ten komen en „natuurlijk spe
ciaal West-Duitsiand". De minis
ter wilde er niet over speculeren
onder welke voorwaarden en hoe
de neutronenbom in Europa
dient te komen.
Naar aanleiding van de door
Bondskanselier Helmut Schmidt
in Italië geuite kritiek op het feit
dat Washington de bondgenoten
niet had geraadpleegd over de
beslissing om de neutronenbom
te gaan produceren, merkte Haig
op dat alle kritiek die de Verenig
de Staten van vrienden en bond
genoten ontvangt door president
Reagan en hemzelf zeer serieus
wordt genomen.
Kerken breken
met 3 banken
GENEVE (ANP) - De Wereldraad
van Kerken heeft de betrekkin
gen met drie banken verbroken
vanwege "hun steun aan het op
apartheid gebaseerde regime in
Zuid-Afrika". Het besluit om
met de Dresdner Bank. de Union
Bank of Switzerland en de Swiss
Bank Cooperation te breken is
gebaseerd op het beleid van de
wereldraad investeringen te
beëindigen in bedrijven die het
racisme in stand houden. De Al
gemene Bank Nederland be
hoort nu tot de zes banken, die
aan de criteria van de wereldraad
voldoen. Dit heeft de wereldraad
vandaag medegedeeld.
Komt er nauwe Ameri
kaans-Israëlische stra
tegische samenwer
king, of zijn de beginse
lafspraken die premier
Begin in Washington
met president Reagan
heeft gemaakt een
Amerikaans zoethou
dertje om de verkoop
van AWACS-radar-
vliegtuigen aan Saoedi-
Arabiè te verzekeren?
De meningen in Israël
zijn verdeeld.
Premier Begin verkondigt dat
hij de Amerikaanse regering
heeft overtuigd van het be
lang van Israel tegen externe
dreigingen - te weten het
Russische gevaar. Het is vol
gens Begin de eerste keer dat
Amerika nadrukkelijk de
strategische waarde van Is
raël publiekelijk erkent Dat
is - volgens Begin - van zeer
groot belang, want het garan
deert voor de toekomst een
Amerikaanse garantie voor
een sterk en stabiel Israël als
Amerikaans steunpunt in het
Midden-Oosten. Dat geldt ze
ker nu na de laatste maatre
gelen van president Sadat
achter de stabiliteit van
Egypte enige vraagtekens
moeten worden geplaatst
Israël heeft als sterke regionale
macht Amenka veel te bie
den: opslag van Amerikaans
wapentuig, gebruik van Isra-
lische vliegvelden en bases,
de Israëlische luchtmacht die
de Russische vloot in de Mid
dellandse Zee kan uitschake
len, en niet te vergeten: uit
wisseling van informatie die
de inlichtingendiensten ver
zamelen.
De Amerikanen hebben echter
zeer voorzichtig gereageerd.
Minister van buitenlandse za
ken Haig heeft over politieke
en technische beperkingen
gesproken die aan de strate
gische samenwerking ver
bonden zijn en concrete af
spraken zijn niet gemaakt.
Hij heeft terstond in de
Spaanse stad Malaga met de
Saoedische kroonprins Fahd
gesproken om de Saoedits
gerust te stellen: ook de ge
matigde Arabische landen
die pro-Amerikaans zijn krij
gen gelijksoortige strategi
sche samenwerking aangebo
den, alles in het kader van
een informeel anti-Russisch
verbond in het Midden-Oos
ten. t
In november komt de Ameri
kaanse minister van defensie
Weinberger naar Israël. Het is
de bedoeling dat een soort
memorandum wordt opge
steld waann de gebieden van
samenwerking worden vast
gelegd. Zijn er van Ameri
kaanse kant bedenkingen in
verband met de Amerikaanse
belangen in de Arabische we
reld, ook in Israël worden
vraagtekens geplaatst over
de politieke wijsheid van
nauwe strategische samen
werking, want wie een derge
lijk al dan niet officieel ver
bond aan gaat verliest een
groot deel van zijn vrijheid.
De Arbeiderspartij die in de op
positie is, heeft in een officië
le verklaring zich tegen de
strategische samenwerking
op deze basis uitgesproken:
„Begin heeft Israëls verdedi
gingsapparaat ter beschik
king gesteld van Amenka
zonder enig verband met Is-
rals verdediging", zo consta
teert de Arbeiderspartij. En
als het beste bewijs dat Begin
in de val is gelopen worden
de uitspraken van Amen-
kaanse zegslieden aange
haald dat in geval van torpe
dering van de verkoop van de
AWACS aan Saoedi-Arabie
in het Congres ook de strate
gische samenwerking met Is
raël op losse schroeven komt
te staan.
De discussie in Israël is nog
niet beindigd. De volgende
week zal Begin in de Knesset,
het Isralische parlement, zijn
afspraken met de Ameri
kaanse regering moeten ver
dedigen. De Knesset zal daar
over een speciaal debat hou
den.
In de Arabische wereld wordt
de Israëlisch-Amenkaanse
samenwerking vooral gezien
als bedreiging van Arabische
belangen, en met als een af
schrikking tegen de Sowjet-
invloed in het Midden-Oos
ten, zoals Washington en Tel
Aviv beweren. Zo meent de
officiële woordvoerder van
de Koeweitse regering, Abdel
Aziz Houssein, dat de nieuwe
Israëlisch-Amenkaanse sa
menwerking plus de onvoor
waardelijke steun die Ameri
ka Israël blijft geven, premier
Begin alleen maar zal aan
moedigen om door te gaan
met „zijn expansionistische
politiek ten koste van de Ara
bische landen en van de Pale-
stijnen, met name in Liba
non".
Ook de Iraakse pers valt de
nieuwe strategische banden
tussen Israël en Amenka fel
aan: Bagdad wil dat deze
zaak hoog op de agenda zal
worden geplaatst van de jaar
lijkse Arabische topconferen
tie, die dit keer eind novem
ber in de Marokkaanse
hoofdstad Rabat gehouden
zal moeten worden. Ook Sy-
ne's president Assad is onge
rust: hij heeft zijn minister
van buitenlandse zaken, Ab
del Halim Khaddam. afgelo
pen weekeinde op een tour
door de regio gestuurd om de
Arabische broeders te wijzen
op de grote gevaren van de
nieuwe „as" tussen Washing
ton en Tel Aviv In Damascus
meent men dat door deze
nieuwe as het onmogelijk ge
worden is nog langer een on
derscheid te maken tussen
Israëls „militaire agressie" en
Amenka's strategische be
langen in het Midden-Oosten.
Nu Washington zich nog dich
ter bij Israel opstelt, zit er
voor veel Arabische landen
niets anders op dan - zelfs te
gen hun zin - hun heil te zoe
ken bij de Sowjet-Unie. Dit
gevaar zien met name de anti
communistische Saoedies
haarscherp. De Saoedische
kroonprins Fahd ontmoette
afgelopen weekeinde Ale
xander Haig, en hij heeft de
Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken nog
maals gewezen op de snelle
radicalisering in het Midden-
Oosten tengevolge van Is
raëls agressieve politiek, die
steeds weer door de Amen-
kanen wordt goedgepraat
De gematigde Arabische lan
den, die blijven herhal.n MO
vreedzame oplossing van het
Midden-Oostenconflict on
mogelijk te achten zonder
Amerikaanse tegemoetko
ming aan de Palestij nen, wor
den hierdoor zeer gefru
streerd De meer extreme
Arabische staten - zoals het
„front van standvastigheid",
bestaande uit Libië, Zuid-Jc-
men, Algcnje, Synë en de
PLO - zullen met Russische
aanmoediging steeds meer
de boventoon gaan voeren in
de regio, en dan kunnen de
Amerikanen hun belangen in
het Midden-Oosten wel ver
geten, is de Saoedische rede
natie.
JAAP VAN WESEL
RIENKO WILTON
Volgens opperbevelhebber Rogers
Persing
Post dat de Verenigde Staten
van plan zouden zijn de installa
tie van Pershing 2-raketten in
West-Duitsland minstens vier
maanden op te schorten. „De
produktie van de kruisraketten
KOPENHAGEN (GPD) - Zonder
kruisraketten is de afschrik
kingsstrategie van de NAVO
niets waard Die boodschap
bracht de Amerikaanse NAVO-
opperbevelhebber in Europa, ge
neraal Rogers, gisteren in Ko
penhagen Hij opende daar de
jaarlijkse serie najaarsoefenin
gen van het bondgenootschap.
Uitvoering van het zogenaamde
dubbelbesluit van december
1979 (plaatsing van 572 nieuwe
atoomraketten in Europa en ge
lijktijdige onderhandelingen met
de Russen over wapenbeheer
sing) is volgens Rogers de be
langrijkste NAVO-opdracht var
dit moment. Hu zei dat de Sow
jet-Unie nu 252 raketten van het
type SS-20 met in totaal 755
kernkoppen heeft opgesteld
Daarvan staat 70 procent op
West-Europa gencht.
De NAVO vertoont op het gebied
van de nucleaire middellange af
standwapens nog steeds een gat
in de verdediging, aldus Rogers.
Voor een geloofwaardige af
schrikking is het nodig dat gat
op te vullen. Rogefs zei te hopen,
dat Nederland alsnog met plaat
sing van 48 kruisraketten op haar
grondgebied zal instemmen.
Wanneer de NAVO geheel of ge
deeltelik terugkomt van de be
slissing van 1979. zou de Sowjet-
Uuie denken dat dat aan haar
propaganda te danken is, waar
schuwde Rogers. Het zou het
bondgenootschap verzwakken,
wanneer eenmaal genomen be-
üissingen niet worden uitge-
oerd.
opperbevelhebber van de NA
VO in Europa zei verder dat een
versterking van de conventione
le bewapening geboden blijft.
Die verhoogt volgens hem de zo
genaamde atoomdrempel. Ro
gers vindt dat de burgers van de
NAVO-landen ervan moeten
worden overtuigd dat er meer of
fers moeten worden gebracht ten
behoeve van de veiligheid.
Over de bezorgdheid van actie
voerders tegen de kernwapen
wedloop toonde Rogers zich ger-
gerd „Ik heb de oorlog meege
maakt Beter dan wie ook weet ik
dat die moet worden voorko
men". zei hij De kernwapens
(ook kruisraket en neutronen
bom) zijn er juist om de vijand
van een atoomaanval te weer
houden, aldus Rogers. „Ik vraag
me altijd af, waarom zijn de men
sen wel bezorgd over onze bewa
pening, maar met over die 252
SS-20's?".
