Veel gedoe om niets
Nieuw kabinet zal begroting sterk wijzigen
DINSDAG 15 SEPTEMBER 1981
MILJOENENNOTA
PAGINA 11
Heel Nederland loopt uit
voor Prinsjesdag. Drom
men mensen pakken zich
samen in het centrum van
Den Haag. Ze kijken
ademloos naar de gouden
koets, zien een zwaaiende
koningin en prins en voe
len een koude rilling over
de rug gaan bij het "tatara-
ta" van de sierlijk uitge
doste militairen op het
Binnenhof.
Prinsjesdag voltrekt zich altijd
weer als een bijzonder spektakel,
dat bijna zou doen vergeten waar
het om begonnen is: het voorle
zen van de Troonrede en di
rect daarna, de bekendmaking
Miljoenennota.
L>at gebeuren doet het feestgedruis
doorgaans al snel verstommen.
Miljoenennota en Troonrede be
vatten de plannen van de rege
ring voor het komende jaar en
daarin is het de laatste jaren ar
moe troef. Sigaretten en borrels
worden duurder, autorijden
zwaarder belast, de schatkist is
verworden tot een nationaal of
ferblok.
Hoe anders ging het vanmiddag.
Er was wel een Troonrede en ook
een Miljoenennota, maar daarin
weinig tot niets van dit alles. Ne
derland heeft immers sinds vori
ge week een nieuw kabinet. Een
week was tekort om een Troon
rede en miljoenennota te schrij
ven. Vandaar dat vandaag de
plannen werden gepresenteerd
die het oude kabinet zou hebben
uitgevoerd als het nieuwe er nog
niet was geweest.
Veel gedoe om niets, zou Shakes
peare zeggen en hij zou ook nu
gelijk hebben, want de kans is
groot dat de regeringsverklaring,
waarin het nieuwe kabinet zijn
voornemens vervat, er straks
heel anders uit ziet. Waarom dan
toch het spektakel in volle glorie
opgevoerd? Het antwoord is
even simpel als kort: de grond
wet schrijft het voor. De opening
van de gewone zitting der Sta-
ten-Generaal (dat zijn de Tweede
en Eerste Kamer samen) ge
schiedt op de derde dinsdag in
september. Onmiddelijk daarna
moeten de begrotingen vooi het
volgend jaar worden ingediend.
Het is die regel die maakt dat de
nu gepresenteerde Miljoenenno
ta een sfeer ademt van "wat zou
er gebeurd zijn als CDA en VVD
nog regeerden"
Zeldzaam
De gebeurtenis van vanmiddag is
een zeldzaam staatsrechtelijk fe
nomeen in de na-oorlogse parle
mentaire geschiedenis. Sinds '45
is het maar één keer voorgeko
men dat een kabinet een rijksbe
groting maakte die door de leden
van het nieuwe kabinet werd on
dertekend. Dat was in 1952 toen
het kabinet Drees werd opge
volgd door het tweede kabinet
van die naam. De toen gepresen
teerde Troonrede en Miljoenen
nota werden-in het Leidsch Dag
blad van dinsdag 16 september
als volgt omschreven: 'Wat ons
thans wordt voorgelegd, is in fei
te dan ook niet meer dan een si
tuatie-tekening van 's lands fi
nanciële toestand, waaraan elke
Door
Wim Wirtz en
Ton van Brussel
politieke richtlijn ontbreekt.
Men zou daarom van een statisch
staatsstuk kunnen spreken"
En zo is het ook nu. De r
nisters hebben de begrotingen
van hun departementen welis
waar ondertekend, maar er tege
lijkertijd ook uitdrukkelijk af
stand van genomen. In begelei
dende briefjes staat dan ook
zoiets als: "Hierbij dient te wor
den aangetekend, dat dit ont
werp en deze memorie van toe
lichting zijn opgesteld onder ver
antwoordelijkheid van het vori
ge kabinet...'. En:" Omtrent wij
zigingen in de begroting die
voortvloeien uit het door het
nieuwe kabinet te voeren beleid,
zal spoedig aan de Kamer mede
deling worden gedaan"
Beperkt
De bewegingsruimte voor het
nieuwe kabinet om wijzigingen
voor te stellen is beperkt door de
allerminst aantrekkelijke finan
ciële positie van de Staat der Ne
derlanden. De nationale schuld
is dit jaar de op één na grootste
uitgavenpost in de rijksbegro
ting. Van iedere ontvangen gul
den geeft de overheid 12 cent uit
ter vereffening van die schuld.
Onderwijs krijgt 18 cent, defen
sie en volkshuisvesting elk 9
cent.
In een jaar tijd is het tekort op de
overheidsbegroting zo goed als
verdubbeld van 9,8 miljard in
1980 tot 18,7 miljard dit jaar. Het
financieringstekort, zoals het gat
in het huishoudboekje van de
overheid door de rekenmeesters
op het ministerie van financiën
officieel wordt genoemd, zal eind
van dit jaar 7,75 bedragen van
het nationale inkomen, het be
drag dat alle Nederlanders sa
men jaarlijks verdienen.
Die cijfers zijn voor dit jaar wel
heel geflatteerd door de aargas
opbrengsten, die forser zijn dan
ooit. Komen alle voorspellingen
uit, dan is het volgend jaar alleen
al vier miljard meer nodig om de
extra rente en de extra werkloos
heidsuitkeringen te betalen.
Maar het aargas levert in 1982
17,8 miljard op, ruim twee keer
zoveel als de 8,4 miljard van 1979
en dat betekent een flinke ver
lichting van de begrotingspro
blemen.
In het regeerakkoord van CDA,
PvdA en D'66 is overeengeko
men dat het financieringstekort
volgend jaar met 19c wordt terug
gebracht. De oude regering wil
de 1 1/4 7c vermindering via een
bezuiniging van 4,5 miljard. Op
basis van de gegevens van het
oude kabinet kan worden bere
kend dat de 1 die de nieuwe
coalitie wil matigen, leidt tot een
bedrag van 3.6 miljard. Te ver
wachten valt dat het kabinet Van
Agt II straks met een hoger be
drag op de proppen zal komen,
omdat extra bezuinigd moet
worden om nieuw beleid te kun
nen financieren.
Onduidelijk
Waar bezuinigd gaat worden is
dit stadium onduidelijk. De
gen ministers die de twee r
regeringspartijen PvdA en D'66
hebben geleverd, zal er veel aan
gelegen zijn de door hun voor
gangers aangedragen bezuini
gingsposten in te ruilen voor an
dere. PvdA en D'66 hadden im
mers "nieuw beleid" in het voor
uitzicht gesteld. Het CDA. dat
net een rechtse partner heeft in
geruild voor twee linkse zal. be
ducht als deze partij is voor het
"kameleoneffect", juist pogen
die oude bezuinigingsvoorstel
len de komende maanden zoveel
mogelijk op tafel te houden. Dat
werd eind juni al duidelijk toen
de twee informateurs Lubbers
en De Koning voor het eerst hun
voorstellen voor het nieuwe re-
geerprogram hadden gepresen
teerd De toenmalige CDA-frac-
tieleider Van Agt herkende in die
voorstellen grote verwantschap
met het eerder door zijn kabinet
gevoerde beleid. En wat de nieu
we coalitie betrof: er zat slechts
een scheutje PvdA in.
Bezuinigen is kiezen en hoe
vreemd dat ook klinkt, keus is er
volop. De club van ambtenaren
die de kam door de begroting
heeft gehaald kwam begin juni
met een rapport waarin voor een
totaalbedrag van 24 miljard aan
bezuinigsposten werd vermeld
De oude regeringscoalitie heeft
daar bij het opstellen van de van
daag gepresenteerde begroting
haar licht opgestoken; de nieuwe
club kan de komende maanden
met dit vierduizend pagina's om
vattende rapport eveneens zijn
voordeel doen.
Wat het bezuinigen betreft is in ze
kere zin het uur van de waarheid
aangebroken. De overeengeko
men 3.6 miljard zal opgebracht
moeten worden door harde om
buigingen, door bezuinigingen
die niet voor één jaar zoden aan
de dyk zetten, maar een blijven
de matiging betekenen. Dat was
ook het uitgangspunt van Bestek
'81. het heilsDlan van het vorige
kabinet, maar in de praktijk is
het daar maar zeer ten dele van
gekomen. Ombuigingen zijn op
het ministerie van financien door
zowel Andnessen als Van der
Stee nog al eens gerealiseerd via
boekhoudkundige trucs, met een
voordelig effect van hoogstens
een jaar Dat nu. mag de komen
de periode niet meer gebeuren.
Een garantie daarvoor is er al
leen nog niet.
Bestek '81
Van der Stee heeft het in zijn voor
woord van de Miljoenennota wel
over een herstel van onze econo
mie en werkgelegenheid op lan
gere termijn. Maar Hij zet daar
weinig of geen actieve maatrege
len tegenover. De vertrouwde
boodschap van Bestek'81 klinkt
daarentegen weer door: Dat
daarbij aan pijnlijke maatregelen
niet kan worden ontkomen, zal
voor zichzelf spreken". En. "De
voorgestelde ombuigingen zijn
echter zodanig gekozen dat
rechtstreekse nadelige effecten
op de werkgelegenheid zoveel
mogelijk worden vermeden".
Pappen en nathouden. Dat is iets
anders dan plannen maken om
de werkgelegenheid op te krik
ken. Wat dat betreft heeft vice-
premier en minister van socialc
zaken Den Uyl zich - van meet af
aan - optimistischer getoond. In
de kabinetsformatie heeft hij er
voortdurend voor gevochten om
bezuinigingen straks hand in
hand te laten gaan met een plan
voor de werkgelegenheid. En zo
staat het inmiddels ook in het re
geerakkoord, al wordt er niet
precies bij verteld hoe dat alle
maal moet worden betaald.
Jaarlijks 125.000 nieuwe woningen
bouwen en de stadsvernieuwing
uitbreiden (volgens het regeerak
koord) levert wel nieuwe ar
beidsplaatsen op. Maar dn
bouwactiviteiten moeten ook
nog een keer worden gefinan
cierd. En daarover zwijgt het re
geerakkoord. De Hout- en Bouw
bond van het CNV reageerde vo
rige week (dan ook) vinnig, het
bouwprogramma van het nieuwe
kabinet is financieel niet haal
baar; de kosten ervan zullen bij
na geheel voor rekening komen
van de overheid, die de komende
jaren zelf al miljarden wil bezui
nigen.
Waarmee tegelijk de weinig benij
denswaardige positie van de be
langrijkste "linkse" ministers in
het nieuwe kabinet haarscherp is
aangeduid.
Die ministers (van sociale zaken,
economische zaken en volks
huisvesting) hebben namelijk
weinig financiële speelruimte,
maar worden wel geacht een am
bitieus programma uit te voeren.
Zo moeten er volgens het regeer
akkoord de komende vier jaar
200.000 nieuwe arbeidsplaatsen
worden geschapen en jaarlijks
125.000 woningen worden ge
bouwd. Volgens de PvdA-minis-
ter van volkshuisvesting Van
Dam is dat nodig om wat hij
noemt, de vicieuze cirkel te door
breken.
Die vicieuze cirkel ziet er simpel
uit. Iedere werkloze bouwvakker
kost geld. Dat geld kan dus niet
worden besteed aan de woning
bouw En dat betekent: steeds
minder nieuwe woningen en
steeds meer werkloze bouwvak
kers.
In vergelijking met juli vorig jaar is
het aantal werklozen in de bouw
verdubbeld tot 58.000. En als er
geen "aanvullend beleid" komt,
zeggen Van Dam en de bonden,
zal dat aantal volgend jaar om
streeks deze tijd gestegen zijn tot
80.000. Aanvullend beleid (om
die vicieuze cirkel te doorbre
ken) is dus een harde noodzaak.
Maar waar komt het geld van
daan?
Loonmaatregel
Zoals gezegd niet alleen Van Dam
bevindt zich in een weinig benij
denswaardige positie, hetzelfde
geldt voor Den Uyl (sociale za
ken en werkgelegenheid) en Ter
louw (economische zaken). Het
meeregeren van de PvdA zoigt
voor het veelbesproken 'brede
maatschappelijk draagvlak" dat
het vorige kabinet miste. Tradi
tioneel is het met name die partij
die nauwe banden onderhoudt
met de grootste Nederlandse
vakbond, de FNV. Die dialoog
zal worden verstoord als Den Uyl
een nieuwe loonmaatregel uit
vaardigt. Dat hij daartoe zal
overgaan, is zo goed als zeker.
Sterker nog: hy zal wel moeten.
Met de begroting van zijn voorgan
ger Albeda wordt immers zelfs
de door de PvdA al sterk gekriti
seerde koers verlaten van het ka
binet Van Agt 1 "de sterkste
schouders dragen de zwaarste
lasten" Het minimum-loon en
het modale inkomen gaan er in
dat stuk tenminste 2 tot 2,5 Tc op
achteruit. tweemaal modaal
(ƒ60.000) levert 0.5 tot 1% in. ter
wijl inkomens van f120.000 of
hoger er niets of 195? by krygen.
De verschillen in inkomen worden
in deze begroting door een aantal
factoren groter. De vakantietoe
slag wordt met ingang van 1 ja
nuari in ere hersteld (de hoogste
inkomens profiteren daar het
meeste van), de sociale premies
stijgen (ook dat is in het voordeel
van de hoogste inkomens dank
zij de premievrye voet) en het
aardgas wordt fors duurder (dat
drukt hei zwaarst op de kleine
inkomens).
Aan een styging van de premies
kan ook Den Uyl niet ontkomen
De bodem van de kassen van de
sociale fondsen is zichtbaar Het
laten vervallen van de premie-
vrije voet vergt een ingrijpende
wijzigingsoperatie Den Uyl zou
bij zijn collega Terlouw vermoe
delijk niet tevergeefs aanklop
pen met een verzoek een nieuw
tariefstelsel voor het aardgas te
ontwerpen Maar ook dat is een
ingewikkelde en tijdrovende
zaak. Blijft over het wijzigen van
de vakantietoeslag en het korten
van de prijscompensatie naarma
te het inkomen hoger wordt. Een
loonmaatregel is het enige be
schikbare instrument om op kor
te termijn het "denivellerend"
karakter van noodzakelijke
maatregelen te beperken.
Gênant
Zijn voorganger Albeda raadt hem
in de memorie van toelichting op
zijn begroting aan om in elk ge
val wat aan die vakantietoelsag
te doen. Een bijna overbodige
suggestie van een bewindsman
die zich de afgelopen periode op
het gebied van inkomensbeleid
als een groot theoreticus heeft
gemanifesteerd, maar die als po
liticus op byna genante wijze
door de mand is gevallen. Zijn
beleid werd gekenmerkt door
een grotere mate van onvermo
gen dan gezien het beperkte
draagvlak van het kabinet nodig
was Zijn voorbehoud op de in
komensparagraaf van de van
daag verschenen begroting so
ciale zaken i$ in brede kring uit
gelegd als symptomatisch voor
zijn halfslachtige optreden als
bewindsman.
Den Uyl zal matiging ook in de in
komens van de minima slechts
kunnen verkopen als de hogere
inkomens meer inleveren en als
de door hem steeds gehanteerde
relatie inleveren-werkgelegen-
heid gestalte krygt in een werk
gelegenheidsbeleid.
Rest Jan Terlouw. ook al zo'n be
windsman die staat te popelen
om nieuw beleid (innovatie) voor
de N' «.Ierland mdu u cp
gang te brengen, zonder over
veel penningen te beschikken.
De afgelopen jaren hebben ge
leerd dat hij mui Wlfcggf
als werknemers een grote du nst
kan bewijzen met een duidelyk
en evenwichtig steunbeleid dat
de huidige hap snap-bezigheden
van het ministerie van economi
sche zaken kan vervangen Of
hem dat lukt is dc vraag
Het blyft voor de nieuwkomers
roeien tegen de stroom op Er is
geen geld en er zyn grootse plan
nen Voor de bewindslieden van
PvdA en D'66 kan dat geen reden
zijn om de komende kabinetspe
riode vrolijk lachend tegemoet te
zien. Temeer niet omdat de "gro
te ombuigers" van het CDA gnif
felend langs de zijlijn kunnen
blijven staan en cr in het nabije
verschiet tenminste nog twee bo
men van problemen de kern
centrales en de kruisraketten -
op een hard gevecht liggen tc
wachten.
Leden van de Staten-Generaal,
De omstandigheden waaronder de
ze Troonrede is opgesteld zijn
hoogst uitzonderlijk. Pas enkele
dagen geleden is het kabinet dat
sinds de verkiezingen van mei de
lopende staatszaken behartigde,
teruggetreden en opgevolgd
door een nieuw kabinet, van een
andere politieke samenstelling.
Het onlangs aangetreden kabinet
heeft nauwelijks tijd gehad voor
beraad over het te voeren beleid.
Een uiteenzetting van dat beleid
zal eerst over enige weken in de
regeringsverklaring kunnen
worden gegeven. Daarom zal de
ze Troonrede beknopt en sober
zijn.
Vandaag wordt, ter voldoening aan
de voorschriften van de Grond
wet, de begroting 1982 aan dc
Tweede Kamer aangeboden. De
begrotingsontwerpen en de me
mories van tpelichting daarop
zijn opgesteld onder de verant
woordelijkheid van het vorige
kabinet. De regering betuigt haar
erKentelijkheid daarvoor aan
hen die tot dat kabinet behoor
den. De tijd heeft ontbroken om
die ontwerpen en de toelichtin
gen te toetsen aan het regeerak
koord van het nieuwe kabinet.
Voorzover deze staatsstukken
als uitkomst van die toetsing be
langrijke wijzigingen behoeven,
zal daarvan in de regerings
verklaring mededeling worden
gedaan.
Van de maatschappelijke proble
men die zich in ons land voor
doen is de werkloosheid het
meest verontrustend, in het bij
zonder die onder de jongeren. De
economische neergang heeft in
alle landen van de Europese Ge
meenschap de werkloosheid
scherp doen stijgen. Daar komt
bij dat in ons land het aantal
mannen en vrouwen dat zich
jaarlijks aanmeldt op de arbeids
markt naar verhouding veel gro
ter is dan elders in West-Europa.
Dat stelt ons in de jaren tachtig
voor een bijzonder zware opga-
Te zwaarder zal die opgave zijn
doordat van ons bedrijfsleven
grote delen in ernstige moeilijk
heden zijn geraakt Met name de
industrie staat er, globaal gespro
ken, slecht voor en ook de toe
stand van het midden- en klein
bedrijf is verre van rooskleurig.
Gelukkig valt er een herwaarde
ring waar te nemen voor deze
vormen van bedrijvigheid, mede
door toedoen van een baanbre
kende studie van de Weten
schappelijke Raad voor het Re
geringsbeleid.
Ons bedrijfsleven moet weer vitali
teit krijgen. Een nieuw indus
trieel elan is nodig. Het is ge
wenst het produktief investeren
aan te moedigen.
Het kabinet zal zo spoedig moge
lijk een meerjarenplan voor de
werkgelegenheid opstellen.
Daarvoor zal de nodige finacicle
ruimte worden vrijgemaakt. Het
financieringstekort van de over
heid moet. juist ter wille van dc
werkgelegenheid, in de eerstko
mende jaren worden verkleind.
De druk van belastingen en pre
mies, waarvan het regeerak
koord een nadere omschrijving
geeft, mag niet zwaarder meer
worden.
Voor het welslagen van het te voe
ren beleid is een goed oveleg no
dig met de organisaties van
werkgevers en werknemers, me
de met het oog op de noodzaak
van een jarenlange matiging van
lonen en andere inkomens In
het regeerakkoord zijn afspraken
vastgelegd om de laagste inko
mens te beschermen.
Duurzaam economisch horstel
moet hoofddoel van het beleid
zyn: ter wille van de werkgele
genheid, maar ook omdat do ho
ge uitgaven die in ons land van
gemeenschapswege worden ge
daan niet in stand gehouden
kunnen worden wanneer door
een neergang van
het nationaal inkomen
schrompelt
Ook over een aantal andere belang
rijke onderwerpen zal de rege
ringsverklaring beleidsvoorne
mens ontvouwen. Daartoe beho
ren het bevorderen van de wo
ningbouw en de stadsvermcu
wing, de bescherming van het
milieu, het bewaren van onze
rechtsstaat.
Door de komst in ons midden van
grote aantallen personen van an
dere taal en cultuur is de Neder
landse samenleving geschakccr-
der geworden en gecompliceer
der. Helaas blykt niet zelden van
een tekort aan verdraagzaam
heid en begrip Daarnaast dienen
zich niet te onderschatten pro
blemen aan in het onderwijs, en
ook met de huisvesting en de te
werkstelling van mensen die van
buiten Nederland komen. Het
ontwikkelen van een alomvat
tend beleid ten aanzien van de
minderheden is een belangrijke
overheidstaak geworden.
De wetsontwerpen tot algehele
herziening van de Grondwet zijn
inmiddels ter behandeling in
tweede lezing bij de Tweede Ka
mer ingediend De regering ver
trouwt erop dat deze herziening
spoedig haar beslag zal krijgen
De regering hoopt dat spoedig de
voorwaarden vervuld zullen zyn
voor de hervatting van het over
leg over de toekomstige verhou
dingen tussen de Nederlandse
Antillen, de eilanden van de Ne
derlandse Antillen en fïtlifT
land
Het behoud van internationale vre
de en veiligheid is in de letterly-
ke zin een levensbelang voor ons
allen De regering zal in bondge-
nootschappelyk verband een
evenwichtig veiligheidsbeleid
voeren. Dat betekent: zorgen
voor een deugdelijke defensie en
tegelijk werken aan beheersing
en beperking van de bewape
ning. in het bijzonder van de nu
cleaire bewapening in Oost en
West
Een vermindering van dc spanning
tussn Oost en West zal de meeste
ontwikkelingslanden ten goede
Van wezenlijk belang is het ech
ter dat wij allen de uitdaging on
derkennen waarvoor ons land nu
staat Ingrijpende veranderingen
zijn nodig voor economisch her
stel Dan komt de ontwikkeling
van de werkgelegenheid weer in
het goede spoor en kunnen onze
collectieve voorzieningen in
stand blyven
Dat zal een zware opgave zyn,
maar wel een die uitvoerbaar is
Als iedere burger zich daarvoor
wil inspannen en bereid is de
komen en de totstandkoming
van een rechtvaardiger wereld»-
conomischc ordening naderbij
brengen. Nederland zal. ondanks
de economisch ongunstige ty-
den, zijn bijdrage voor ontwikke
lingssamenwerking ten minste
handhaven op het tot dusver
aangehouden peil.
Leden van dc Staten-Generaal.
Deze Troonrede- kan zo kort na de
kabinetswisseling geen opsom
ming bieden van concrete plan
nen voor dc nabye toekomst
daartoe nodige offers naar draag
kracht te brengen, is er goede re
de om de toekomst met vertrou
wen tegemoet tc zien
Van U. volksvertegenwoordigers,
zal in het komende parlementai
re jaar veel volharding en tocwy
ding worden gevergd voor het
volvoeren van l'w taak
U moge die taak vervullen in het
vertrouwen dat velen U wijsheid
toewensen en om zegen voor U
bidden.
Hiermee open ik de nieuwe zitting
van de Staten-Generaal.
