Links en rechts gebaat
bij hoge rendementen
Wie wii loonoffer
brengen voor de
werkgelegenheid?
Een van de belangrijkste oorzaken van de huidige economische
moeilijkheden en het voortduren daarvan is de geringe animo
bij de ondernemers om te investeren. Dat gebrek aan investe-
ringslust hangt samen met de slechte rendementen. Daarom
ook stond in de bezuinigingsnota Bestek '81. dat de rendemen
ten moeten worden verhoogd in het belang van de werkgele
genheid. De aangewezen weg daartoe was, volgens het kabi
net-Van Agt I en is ook in het tweede kabinet-Van Agt, loon
matiging.
Bedrijfseconoom drs. J. Keus van de Erasmus-universiteit heeft
een onderzoek gedaan naar het verband dat er zou kunnen
bestaan tussen de hoogte van het rendement en de werkgele
genheid. Zijn conclusie: „Wat goed is voor de aandeelhouder,
is goed voor de werkgelegenheid. En ook het omgekeerde gaat
op: slechte rendementen en lage aandelenkoersen zijn slecht
voor de werkgelegenheid".
Rechts en links zijn dus gebaat bij hoge rendementen. Zijn con
clusie is onlangs besproken op de jaarlijkse onderzoekdag
voor economen in Rotterdam. Verslaggever Bas Hoppel had
een gesprek met de bedrijfseconoom.
Onderzoek
bedrijfseconoom
drs.J. Keusnaar
werkgelegenheid:
"Wat goed is voor
de
aandeelhouder, is
goed voor de
werkgelegenheid
ZATERDAG 12 SEPTEMBER 1981
„Niet storen. Behalve
voor koffie", staat er
gens op de deur ge
krabbeld van een van
de kamers op de derde
verdieping van het
hoofdgebouw van de
Erasmus-universiteit in
Rotterdam. Te midden
van andere weten
schappers verdiept de
bedrijfseconoom drs.
Keus zich daar in kwes
ties die met de econo
mie te maken hebben
of probeert hij. zoals
hieronder zal blijken,
een nieuw licht te laten
schijnen op een bepaal
de zaak.
„Onderzoek moet. Net als
melk. Maar waarom eigen
lijk", zei een hoogleraar uit
Amsterdam op de economen-
dag vorige week. Hij verge
leek onderzoek met „wande
len in wonderland" en nodig
de de aanwezigen vervolgens
uit een bezoek te brengen aan
het wonderland van de on
derzoekers. „Het is goed eens
te zien waar men zoal mee be
zig is en in hoeverre we op de
resultaten van dit bezig-zijn
zitten te wachten".
Een van die onderzoekers is
achter een nieuwe methode
gekomen om de ruimte voor
loonsverhogingen te bepalen.
En dat in een tijd waarin het
een en al inleveren is gebla
zen. Dus eerste en meest voor
de hand liggende vraag aan
de „uitvinder", drs. J. Keus:
is het ontdekken van zo n
nieuwe methode, waarin al
driejaar werk blijkt te zitten,
wel zo verschrikkelijk rele
vant?
Keus: „Dat is het wel degelijk.
In de eerste plaats om te zien
waarom het zo slecht is gelo
pen de laatste jaren. En ten
tweede om een herhaling
hiervan in de toekomst te
voorkomen".
Stromingen
Er zijn twee hoofdstromingen
in de economie, die de pro
blemen van nu weten te ver
klaren: in het ene kamp zijn
de aanhangers van'de „ar
beidskostentheorie" te vin
den. Zij zeggen dat de lonen
de afgelopen jaren te sterk
zijn gestegen en dat loonma
tiging dus is geboden. Een
andere stroming zoekt de
oorzaak van de werkloosheid
aan de afzetkant en wijst
daarbij op zaken als markt-
verzadiging. Zij zien niet zo
veel heil in opvoering van de
investeringen via loonmati
ging, maar denken eerder aan
bestedingsimpulsen van de
overheid om de zaak weer
aan de gang te krijgen.
Beide stromingen zeggen na
tuurlijk het gelijk aan hun
kant te hebben, waarbij het
zelfs zo ver kan gaan dat de
ene economie-professor de
andere gerespecteerde hoog
leraar ervan verdenkt zijn
studenten voor te liegen.
In de economen-discussie
mengt zich nu ook drs. Keus.
Als bedrijfseconoom vraagt
hij zich af of de zogeheten
macro-economen wel de me
dicamenten kunnen ver
schaffen om het probleem
van de werkloosheid op te
lossen. Hij weet zich daarbij
gesteund door collega's, hoe
kan het anders, uit eigen
kring.
Rendement
Hoe dan ook. Keus heeft een
poging gewaagd om het
werkgelegenheidsvraagstuk
Zowel voor de Newyorkse als
de Amsterdamse effecten
beurs stond deze week weer
in het teken van de grote on
zekerheid over het toekom
stige rentcbeloop. De koers-
bewegingen legden dan ook
grote fluctuaties aan de dag,
zowel op dezelfde als opeen
volgende bcursdagen. Vooral
Wall Street had het moeilijk
want daar zijn nauwelijks
aangrijpingspunten om op
korte termijn een verande
ring in de rentepolitiek te
verwachten. De Amsterdam
se beurs kan tenminste nog
vooruitzien op de volgende
week dinsdag bekend te wor
den Miljoenennota waarin
enige informatie zal staan
over de te verwachten finan
cieringstekorten van de lo
pende en de nieuwe begro
ting. Wall Street is zogezegd
aan de haaien overgeleverd.
De nieuwste hoop is nu dat het
Amerikaanse Congres zich
met de extreem hoge rente
zal gaan bemoeien. Maar de
FED, het bestuur van de ge-
zamenlijke Amerikaanse cen-
trale banken, heeft al meer
dan eens getoond zich weinig
van dit college aan te trek
vanuit de bedrijfseconomi
sche invalshoek te benade
ren. Hij heeft daartoe hon
derd bedrijven bij de kop ge
nomen, waarvan de aandelen
worden verhandeld op de ef
fectenbeurs. Van alle hon
derd bekeek hij de hoogte
van de koersen en het rende
ment op de aandelen. Vervol
gens onderzocht hij de werk
gelegenheid.
Zijn conclusie: de werkgele
genheid stijgt bij bedrijven
met een hoge rentabiliteit op
het eigen vermogen, met ho
ge beurskoersen en met hoge
rendementen op de aandelen.
Afnemende werkgelegen
heid viel samen met lage
koersen, negatieve rentabili
teit en negatief rendement.
Keus: „Wat goed is voor de aan
deelhouder, is kennelijk ook
goed voor de werkgelegen
heid. Terwijl omgekeerd lijkt
te gelden dat „slechte" rende
menten en lage koersen sa
mengaan met daling van de
werkgelegenheid. Zo te zien
zijn de belangen van aandeel
houders en die van de werk
nemers. als collectief, niet
strijdig met elkaar"
Koopkracht
De ruimte die er nu bestaat
voor loonsverhogingen in het
jaarlijks terugkerende circus
van de onderhandelingen,
wordt bepaald door de zoge
ken. Paul Volckers, de presi
dent van dit bestuur, zweert
bij de wekelijkse publikaties
van de geldhoeveelheden in
omloop en wil zich alleen
daarop blijven baseren en dit
ondanks het feit dat de infla
tie toch duidelijk tekenen
van vermindering vertoont.
Gemeten aan de ontwikkeling
van de groothandelsprijzen is
er sprake van een flinke da
ling. Zo stegen deze prijzen
in augustus slechts 0.3 pro
cent en kwamen daarbij nog
lager dan de ook al zeer lage
stijging van 0.5 procent in juli
tegen ruim 1 procent in mei
en juni. Op jaarbasis komt de
inflatie aan deze groothan
delsprijzen gemeten, uit op
circa 3,6 procent en dat is
toch wel bijzonder gering.
Naar alle waarschijnlijkheid
zal het de topman van het
Amerikaanse centrale bank
wezen daarom moeilijk val
len voet bij stuk te houden in
zijn besprekingen met het
Congres en zal er toch water
bij de wijn moeten worden
gedaan.
Hier en daar begonnen de
symptomen daarvan al zicht
heten arbeidsproduktiviteit.
Die is de laatste tijd wat over
schaduwd door een begrip
als handhaving van de koop
kracht. Maar zij speelt op de
achtergrond wel degelijk
mee. Kort gezegd houdt ar
beidsproduktiviteit in, dat de
lonen zoveel kunnen stijgen
als de produktie per
werkende toeneemt.
En juist tegen dat produktivi-
teitsbeginsel zijn volgens
Keus, vooral als het om het
werkgelegenheidsaspect
"Door
Bas Hoppel
gaat, belangrijke bezwaren in
te brengen. Zijn belangrijk
ste is dat de veranderingen
binnen de twee typen in ko
men. die uit arbeid en die uit
kapitaal (zoals rente, ven
nootschapsbelasting en
winst) worden versluierd.
Daardoor wordt naar zijn me
ning ook de relatie tussen
„winst" (na aftrek van rente
en belastingen) en „werk"
onderbelicht, zo niet geheel
verwaarloosd.
Als voorbeeld noemt hij de
„dubbele dreun" die het ka-
pitaalinkomen heeft te ver
baar te worden. De rente op
Amerikaans schatkistpapier
zakte deze week en ook de
rente tussen de banken en de
FED liep terug. Opvallend is
ook de stabiliteit van de dol
lar die nu al geruime tijd in
Amsterdam even beneden de
f2.70 wordt verhandeld en
geen tekenen meer vertoont
tot verder oplopen. Er zou
dus enige kans kunnen zijn
op een zekere rentedaling in
Amerika.
Wall Street vierde deze week
maandag de bekende dag van
de arbeid en bleef daarom ge
sloten. In het verleden was
deze dag meer dan eens een
keerpunt in een zekere eco
werken. „Die is al gedaald
ten gunste van het arbeidsin
komen. Maar daarbinnen is
nog eens een enorme ver
schuiving aan de gang van
dalende winsten en oplopen
de rentelasten. Niet alleen de
gewone huiseigenaar in de
straat voelt de klappen van
de hoge rente, ook de onder
nemer gaat eronder gebukt.
Het bedrag dat hij van buiten
aantrekt om te kunnen blij
ven draaien, is groter dan ooit
terwijl bovendien het rente
percentage zoveel hoger is
dan een paar jaar geleden.
Om een recent voorbeeld te
noemen: het Bijenkorf-con
cern moest in de eerste zes
maanden van dit jaar f 10 mil
joen meer aan rente betalen
dan in dezelfde periode vorig
jaar".
Restpost
In de honderd door Keus on
derzochte bedrijven blijkt,
dat niet de lonen maar de ren
telasten in verhouding het
meest zijn gestegen in de af
gelopen tien jaar. De nieuwe
methode om loonsverhogin
gen te bepalen die de be
drijfseconoom heeft ontwik
keld. is eigenlijk een heel
eenvoudig en voor de hand
liggend schema van optel
sommen en aftrekposten,
waaruit al dan niet een post
loonsverhoging overblijft. De
loonpost is daarin een rest
post geworden, zoals de
nomische ontwikkeling. Een
baisse ging dan over in her
stel. een hausse veranderde
in een recessie. Hoewel de
beurs de eerste verhande
lingsdag na maandag toch
weer tien punten liet vallen,
trad er woensdag een zekere
wending in deze ontwikke
ling op. Op een peil van 850
had de Dow Jones-index in
september overigens al weer
zo n 30 punten afgestaan en
stond deze week 175 punten
beneden de top van 1025 die
eind april jl. werd bereikt.
Daarom is het nogmaals van
groot belang dat er duidelij
ker tekenen in enige renteda
ling zal optreden omdat dit
voorlopig de enige stimulans
winst, die overblijft nadat al
le kosten zijn afgetrokken,
dat nu is. In het schema van
Keus speelt de rentabiliteit
op het eigen vermogen daar
entegen een hoofdrol. Ster
ker nog: zij vormt de basis
waarop het systeem steunt.
„Wordt niet aan een mini
mum-rendement voldaan,
dan kun je al het andere ook
wel vergeten", aldus Keus.
Over de minimale hoogte van
het rendement zegt hij: „Die
zou ten minste gelijk moeten
zijn aan dat op staatsobliga
ties (nu 12.75 procent) plus
een paar procenten voor het
extra risico, dus ongeveer 15
procent. Als een bedrijf dat
niet kan opbrengen, komen
er vroeg of laat problemen.
Kijk naar het Ogem-concern,
dat nu uitverkoop houdt van
dochterbedrijven om aan
geld te komen.
Of toepassing van de nieuwe
methode voor de werkne
mers voordeliger is of dat
juist de werkgevers er wijzer
van worden, is volgens Keus
nog niet nagegaan. „Dat is
een vraag van het algemeen
belang. Als we zeggen te stre
ven naar volledige werkgele
genheid. als dat het algemeen
belang is waaraan alles on
dergeschikt dient te zijn, zou
den we d'r alleen op moeten
toezien dat er voor iedereen
die wil werken, weer werk
is waarop Wall Street kan
voortborduren. Voor de eer
ste winstcijfers voor het lo
pende kwartaal binnenko
men wordt het midden okto
ber.
Ook voor de rest van de wereld
zou het een zegen zijn als de
rente gaat dalen. De conjunc
tuur blijft door de hoge rente
onder druk en vooral de
bouw en alles wat daarmee te
maken heeft. De misre met
bijvoorbeeld de hypotheek
banken in ons land is er een
duidelijk bewijs van. Toch
spelen ook binnenlandse fac
toren een rol. Belangrijk zal
het dan ook zijn welke tekor
ten er volgende week dms-
In het regeerakkoord dat de
grondslag is van de regering
die deze week is aangetreden,
wordt een vorm van investe-
ringsloon het beste middel
genoemd om gedeeltelijk ge
stalte te geven aan de inko
mensmatiging die alle nieuwe
regeringspartijen in hun pro
gramma's bepleitten. De ge
dachte aan het invoeren van
een investeringsloon is be
grijpelijker, maar daarom nog
met logisch.
Een investeringsloon is het deel
van het loon dat niet aan de
werknemers wordt uitbe
taald. maar in het bedrijf
wordt gehouden om er
(breedte)investeringen mee
te financieren, dan wel wordt
gestort in een investerings
fonds waaruit extra investe
ringen worden betaald. Uiter
aard houden de werknemers
recht op en (medezeggen
schap over het vermogen dat
met hun investeringsloon is
gevormd, hoe dat ook georga
niseerd moet worden. Ze dra
gen ook mede het risico.
Als er in de inkomens moet wor
den gematigd terwille van de
(toekomstige) werkgelegen
heid, is de gedachte aan een
investeringsloon begrijpelijk.
De werknemers brengen een
loonoffer. Het is dan billijk
dat ze zeker weten dat het
geofferde gebruikt wordt
voor het bereiken van het
doel waar het om gaat: inves
teringen die tot arbeidsplaat
sen leiden. Het is ook billijk
dat ze aanspraken hebben op
het met hun loonoffer ge
vormde vermogen. Deze
vorm van inkomensmatiging
is politiek goed „verkoop
baar". Hij maakt de inko
mensmatiging psychologisch
en sociaal aanvaardbaarder).
Vanuit de doelstelling: investe
ringen die tot arbeidsplaatsen
leiden, is het investeringsloon
echter niet logisch. De tot ar
beidsplaatsen leidende inves
teringen zijn drastisch terug
gelopen en in vele gevallen tot
stilstand gekomen door de
(te) sterke stijging van de
loonkosten, de lonen plus de
premies die de werkgever be
taalt. Hét grote probleem in
ondernemersland is de aan
tasting van de rendementen,
een proces van vele jaren.
Welnu, het investeringsloon
draagt niet bij tot het verbete
ren van de rendementen en
dat is nu juist nodig om de in
vesteringen te stimuleren. Bij
het invoeren van een investe
ringsloon blijft de loonsom
immers onveranderd, alleen
worden de werknemers ge
dwongen een deel van hun
loon te sparen en die duiten
beschikbaar te stellen voor in
vesteringen.
Van Agt c.s.. waaronder met na
me Den Uyl als de man van de
werkgelegenheid, kiezen nu
wel voor een offer van reéel
besteedbaar inkomen. Ze
kunnen trouwens niet anders.
Het is de consequentie van de
nodig geachte inkomensmati
ging. Ze willen dat het inves
teringsloon wordt verrekend
met de automatische prijs
compensatie. Daarmee kie
zen ze tevens voor het besten
digen van dit systeem. De
werkgevers, verenigd in het
VNO, menen dat de automati
sche prijscompensatie in
strijd is met het streven naar
rendementsherstel, al komt
een deel ervan niet ter vrije
beschikking van de werkne
mers. De werkgevers van het
VNO zijn dus tegen.
De voorstanders van een inves
teringsloon verwachten er
veel van, teveel wellicht. Het
beschikbaar komen van fi
nanciële middelen voor in
vesteringen heeft nl. niet lo-
dag in de lopende en de ko
mende begroting zullen voor
komen. Gevreesd moet even
wel worden dat de Staat
voorlopig nog het grootste
deel van de ruimte op de ka
pitaalmarkt voor zich zal op
eisen.
Deze week liet de obligatie-
markt aanvankelijk verdere
koersdalingen zien. Voor een
nieuwe 13-proccnt-lening
werd door bank Mees en Ho
pe de cmissiekoers al tot 99
procent verlaagd nadat vori
ge week de Amro-bank die
nog op 100 procent had kun
nen plaatsen, maar later in de
week keerde het getij cn
werd de obligatiemarkt zelfs
vast. De 13-procent-lening
van Mees en Hope ging er
dan ook in als koek.
Niettemin bleef de aandelen
markt deze week grotendeels
bij een verliessaldo ondanks
het herstel dat zich ook hier
donderdag inzette maar er
waren te veel tegenvallers en
onthutsende berichten om
optimistisch te kunnen zijn.
Het enorme verlies van de
Tilburgse Hypotheekbank
deed dit aandeel verder van
gisch tot gevolg dat die inves
teringen inderdaad worden
gedaan. Een beslissing tot in
vesteren wordt genomen als
er een redelijk vooruitzicht is
op rendement, op afzet van de
met de investeringen vervaar
digde produkten. Dit neemt
niet weg dat het beschikbaar
komen van nu wel heel
schaarse en dus peperdure fi
nancieringsmiddel en en dan
als risicodragend kapitaal, op
zichzelf heel welkom moet zij n.
Aan het opofferen van reëel be
steedbaar inkomen ten be
hoeve van de investeringen
zit ook iets tegenstrijdigs. Het
betekent dat er minder con
sumptiegoederen kunnen
worden gekocht. Die behoe
ven dan niet te worden gefa
briceerd. Dus hoeft er niet
voor te worden geïnvesteerd.
In Economisch Statistische
Berichten van 29 juli jl. wees
H. Kamps daarbij nog op het
probleem dat het effect van
het invoeren van het investe-
ringslo on op de werkgelegen
heid sterk afhankelijk is van
de structuur van het bedrijfs
leven. Het ongelukkige „toe
val", aldus Kamps, wil, dat
juist de sectoren die op de
binnenlandse markt zijn ge
richt (met name de diensten
sector) en dus het meest van
de terugval van de consump
tie te lijden hebben, een naar
verhouding hoge „arbeidsop-
namecapaciteit" hebben. Hij
zegt dus feitelijk: als je daar
de werkgelegenheid wil be
vorderen. via investeringen,
moet je de consumptie ver
groten en niet verkleinen
door het besteedbare inko
men te beperken.
Het regeerakkoord spreekt van
een spoedadvies, te geven
door de Sociaal-Economische
Raad, om nog in 1982 met een
investeringsloon te kunnen
laten starten. Een van de eer
ste daden van het nieuwe ka
binet zal dus wel zijn de ad
viesaanvrage ter post bezor
gen. Er zijn pessimisten die
vrezen, en stellig ook sommi
gen die hopen, dat het met het
investeringsloon dezelfde
kant opgaat als met de VAD.
Het zou best eens kunnen.
Een investeringsloon is ook
niet de panaceé, de ideale op
lossing. Maar dan blijft toch
de grote vraag: hoe een inko
mensmatiging terwille van de
werkgelegenheid in een vorm
te gieten die vertrouwen
wekt. waardoor de zaak so
ciaal en politiek aanvaard
baar is.
Strikt economisch genomen
ligt het eenvoudiger; zorg dat
de rendementen wezenlijk en
algemeen verbeteren. Dan
keert de werkgelegenheid
„vanzelf' terug. Alleen: het
kost tijd en intussen moet je
een hoge werkloosheid ac
cepteren. Uitzieken! Inder
daad maar het is wel pover en
cynisch. En... aan de vanzelf
sprekendheid van deze oplos
sing op termijn valt ook met
reden te twijfelen.
BOTE DE BOER
f 55 op f 44 inzakken. De ver
liezen die Emba en Pont over
1981 verwachten verlaagden
ook hier de koers. Bij Emba
zelfs van f150 op f130 En
Rijn-Schelde-Verolme moest
een duik van f 5.- ondergaan
door uit de hand gelopen
enorme verliezen bij een
dochtermaatschappij.
Ook Verenigde Machine Fa
brieken Stork werd hierdoor
f 5.- naar beneden getrokken.
Westland-Utrecht Hypo
theekbank heeft zijn bednifs-
financienng voorlopig veilig
gesteld door het Algemeen
Burgerlek Pensioenfonds
voor rond f3 miljard aan hy
potheken te verkopen. Het
aandeel steeg er aanvankelijk
door van f 86 op f 92 maar
zakte later in de weck toch
weer beneden dit uitgangs
punt. Een drietal guldens
verloren verder Unilever.
Wessanen en KBB
Maar cr waren ook koersverbe-
teringen grotendeels geba
seerd op meevallende winst
cijfers of gunstige verwach
tingen. Dit deed Elsevier-
NDU f7.- oplopen. Holec f 10
en Smit Internationale f5,-
DA
i irc\A/PPk
UI oWCCrV
door
C. Wagenaar
