Nederland in de ban van de kubus
Draaien,
piekeren,
knarsetanden en afzien
U
^MW-
ZATERDAG 22 AUGUSTUS 1981
EXTRA
PAGINA 19
We hebben er weer een rage bij. Op straat, in café's, in
bed en zelfs op het toilet wordt massaal gefriemeld met
een verslavend voorwerpje, uitgedacht door een kiene
Hongaar: de speelkubus.
Sinds de Amsterdamse firma
Clipper dit verleidelijke voorwerp vorig jaar maart op
de Nederlandse markt introduceerde, zijn er hier te
lande al zo'n vijf miljoen exemplaren van verkocht.
En nog is de top niet bereikt. "We gaan nog lekker een
tijdje door", zegt een woordvoerder van Clipper. Het
bedrijf won vorige maand een rechtszaak tegen de im
porteurs van namaak-kuhussen (voornamelijk uit Tai
wan), die tegen aanmerkelijk lagere prijzen in de win
kels worden verkocht. De rechter bepaalde daarbij dat
namaak in het vervolg niet meer mag worden geïmpor
teerd en verkocht. Al is de controle daarop allesbehal
ve waterdicht. "Iedereen, die handel drijft met het Ver
re Oosten, kan ze daar. kopen", aldus de zegsman van
Clipper.
Hoe het ook zij: echt of namaak - de kubuskoorts is er
niet minder om. Een beginner met weinig gevoel voor
vormconstructies zette zijn eerste kwellende ervarin
gen op papier, waarvan bijgaand een afschrift.
door
Sjoerd van der Meulen
vTl-
:aU
,v-4.
7 Cf;
r/.Xi
I aAA-'Ï, .Vy.
v- 'A
At
s.ï
Geruisloos, maar niet minder onverbiddelijk heeft de
Hongaar Erno Rubik met zijn kubus ons land ver
overd. Het blokje met de zes kleurige vlakken moet
nu ongeveer in elke huiskamer een plgatsje hebben
gevonden.
Kortom, Nederland is kubus-
gek en wil het weten ook.
Open kampioenschappen,
club-kampioenschappen, ca
fé- en kamerkampioenschap
pen, de kubus-titelstrijd
wordt overal gevoerd en
alom maakt het Hongaarse
speeltje slachtoffers. En
mocht iemand er niet meer
genoeg aan hebben, dan
heeft dr. Rubik nu een ster
ker middel in het kastje: de
slang.
Daarbij vergeleken is de kubus
kinderspel. Het serpent be
staat uit 24 met elkaar ver
bonden piramides waarmee
al spelend allerlei vormen ge
construeerd kunnen worden.
De kunst is de piramides zo
te rangschikken dat er een
keurige bol ontstaat. Dat is
het grootste genot.
Maar de meesten zullen nog
wel genoeg hebben aan de
'gewone' wonderkubus. On
dergetekende zelfs meer
dan genoeg. Hij heeft de ku
bus in de oorspronkelijke
staat teruggekregen, maar
vraag niet tegen welke prijs.
Met zijn inboedel schijnt het
treurig gesteld te zijn en ten
opzichte van familie en ken
nissen is hij in een volslagen
isolement geraakt.
Maar hem is het gelukt: hij
heeft de kubus rond..
Louterend
Acht gele vlakjes. Het resultaat
van drie dagen draaien, pie
keren en knarsetanden. De
andere vijf vlakken vertonen
nog sterke overeenkomst
met een mislukte Mondriaan.
Kortom, het is een uitzichtlo
ze positie voor een plaats in
de rij van de snelste kubus
draaiers. Wat dat betreft,
werkt dit speeltje van de
Hongaar Erno Rubik nogal
louterend op de geest. Dee
moed en bescheidenheid, dat
is wat je al heel snel leert.
Toch was dat niet in de eerste
plaats de opzet van Rubik,
toen hij in 1974 de kubus ont
wierp voor leerlingen aan de
Boedapester Academie voor
industriële vormgevers. In
een interview met de NRC
verklaarde hij dat de kubus
past in zijn idee de mensen
vormkundig en constructie-
technisch te leren denken.
Dat mag dan een mooie diepe
gedachte zijn, wie argeloos
zo'n kubus koopt staat al snel
voor zoveel problemen, dat er
voor mooie gedachten geen
ruimte meer is. Want van een
afstandje lijkt het allemaal zo
mooi, wanneer je iemand met
enige simpele draaibewegin-
gen zo'n wonderlijk gevlekt
blokje ziet veranderen in een
kubus met zes keurige vlak
ken. De praktijk is echter an
ders.
Het begint al met de aanschaf.
Naast de enige echte kubus
van de Boedapester ontwer
per blijkt er nogal wat na
maak uit Taiwan op de markt
te zijn. Rubik en zijn officiële
vertegenwoordigers voelden
zich door dit plagiaat zo wei
nig gevleid, dat zij Speel
goedpaleis Bart Smit, die de
namaak importeerde, voor de
rechter daagden en Smit een
verbod kreeg voor verdere
import. Waarschijnlijk had
de winkelier de bui al zien
hangen; in elk geval zijn zijn
winkels nog niet door de
voorraad heen.
"Kubo"
Voor f 5,95 kun je er zo'n Chi
nees namaakgeval kopen. Je
moet het wel meteen in de
winkel proberen want de
garantie gaat niet verder dan
het randje van de toonbank.
Wil je een betere kubus, dan
moet je f 17.95 neertellen.
„Ook geen echte, maar wel
met een betere mechaniek",
weet de verkoopster te vertel
len. Wanneer je haar diep in
het hart kijkt kun je zien dat
wat haar betreft de rage mor
gen weer afgelopen is. Hele
maal ongelijk heeft zij niet.
Het is ook geen onverdeeld ge
noegen voor je baas kisten
vol kubusjes van f 5,95 te ver
kopen met bijna geen stuiver
in je wisselgeld. „Heeft u er
misschien een stuiver bij,
dan krijgt u een dubbeltje te
rug", vraagt ze licht wanho
pig. Het is zo ongeveer haar
laatste dubbeltje. „Heeft u er
misschien twee dubbeltjes
bij? Dan krijgt u een kwartje
terug", hoor je haar nog tegen
de volgende klant zeggen,
wanneer je zes gulden armer
maar een kubus rijker naar
huis gaat.
Het grote feest kan beginnen:
een paar dagen oefenen en
dan zul je die andere stunte
laars laten zien hoe je met
zo'n Hongaars draaiblok
moet omgaan. In gedachten
hoor je je op een van de wed
strijden al als eerste "Kubo!"
roepen ten teken dat het je
weer eens is gelukt.
Het blijkt iets anders uit te pak
ken. Al was het maar .dat je
toch over een zekere mate
van doodsverachting moet
beschikken om de strenge or
dening van de zes vlakken te
verstoren. Het besef, dat het
verdraaien van de kubus het
onherroepelijke point of no
return is werpt een niet on
aanzienlijke hindernis op.
Gelukkig zijn er dan wel an
deren die je over dit dode
punt heen weten te helpen.
„Zal ik hem even verdraai
en?" vragen ze met sardoni
sche hulpvaardigheid. Als er
één ding is waar het de ku
busdraaier niet aan ontbreekt
dan is het medeleven.
Wonderkind
Het begint al met de verhalen
over wonderkinderen in fa
milie- en kennissenkring.
Eerst kun je daar best tegen,
vooral wanneer de kubus nog
intact is. De trotse medede
ling van een collega, dat zijn
zoontje 'hem' in twee minu
ten in elkaar heeft, brengt je
nog niet uit je evenwicht. In
tegendeel. het stijft je in je
hoogmoed dat je het trucje
met die kubus wel snel in je
vingers zult hebben.
Een dag later, na een avond
vergeefs draaien en knoeien
komen de prestaties van dat
geniale zoontje in een ge
sprek een stuk harder aan. Je
beseft namelijk grandioos ge
straald te zijn voor het toela
tingsexamen tot de klasse
der wonderkinderen. Terug-
katten is de enige mogelijk
heid om nog iets te redden.
Je informeert dus belangstel
lend of 'zoontje' misschien
een schroevedraaier had ge
bruikt bij zijn ongekende
prestatie. Maar nee hoor, niks
schroevedraaier, gewoon een
natuurtalent.
Gelukkig bekent de trotse va
der dat het hemzelf ook nog
nooit is gelukt de kubus in
zijn oorspronkelijke stand te
rug te krijgen. Je voelt je dan
weliswaar wat minder dom,
maar echt hoopgevend is het
nog niet. Het besef dat er
mensen zijn die nu al maan
den vergeefs aan dat Hon
gaarse wonderblok draaien is
niet bevorderlijk voor de mo
raal.
Je begint het trouwens ook al
een beetje te merken in je ei
gen draaien. Dat echte wilde
is eraf Je draait minder,
maar denkt langer, ook al
brengt dat de oplossing geen
stap naderbij. Integendeel
De familie legt het verkeerd
en tijdje zwij
Geniepig
gend en schijnbaar werkloos
met de kubus in de hand zit
Bang voor een inzinking of
een wanhoopsdaad willen ze
lazen merken dat ze meele
ven. „Het valt nog niet mee,
he?"
Een zo'n kleine en goedbedoel
de opmerking is genoeg om
dat hele moeizame denkpro
ces in de war te schoppen.
Terug naar af. het zal niet de
laatste keer zijn. „Wanneer ik
dat vlak naar rechts draai en
daarna het middelste vertica
le vlak een halve slag laat ma
ken, dan..." Het echte afzien
is begonnen. In je draaien
komt nu ook iets geniepigs.
Heel onopgemerkt begin je
een beetje te wrikken. Voor
zichtig proberen of een van
die blokjes niet los wil.
„Het demonteren gaat heel ge
makkelijk". had iemand ge
zegd. Dat zinnetje blijft in het
hoofd zeuren Het schroeve-
draaierstadium lijkt niet ver
meer. Mijnheer Rubik mag
dan beweren dat mensen die
naar dat middel grijpen blijk
geven van een tekort aan ka
rakter. maar hij kende het
kunstje en dat scheelt een
slok op een borrel.
De relatie tot de kubus is in dit
stadium ook veranderd. Het
is niet langer een stukje
speelgoed. Het wonderblokje
neemt dezelfde plaats in als
de drank voor een alcoholist
een haat-liefde verhouding.
Opvallend is trouwens dat je
in die periode ook de eerste
verhalen hoort over mensen
die echt aan de kubus ver
slaafd zijn.
Wat dat betreft is de kubus-
koorts nu in een beslissend
stadium. Je staat duidelijk
voor de keus: de kubus laten
voor wat die is en de rest van
je leven wat moeite hebben
met het in de spiegel kijken
of proberen langs andere we
gen tot een oplossing te ko-
Je mag je op dat moment nog
gelukkig pnjzen. dat je niet
tot de eerste generatie draai
ers behoort. Er is namelijk in
middels het een en ander aan
literatuur over de kubus op
de markt. Het eenzame ge
vecht van de eerste kubusbe-
zitters blijft je op die manier
tenminste bespaard. Toch
zijn ook die boeken nog niet
alles.
Zo schijnt de eerste druk van
Taylors 'Sleutel tot het ge
heim van de wonderkubus'
erger te zijn dan de kwaal. In
de grote haast om dit van oor
sprong Engelse boekje klaar
te maken voor het Neder
landse lezerspubliek is er iets
misgegaan met de vertaling.
Een onoplettendheid van een
zetter zorgde ervoor dat de
chaos compleet was. Geluk
kig zijn de fouten in latere
drukken hersteld. Want ook
zonder dit soort valkuilen is
het moeilijk genoeg om aan
de hand van het boek tot een
oplossing te komen. Met de
klok mee en tegen de klok in
zijn nu eenmaal niet van die
makkelijke begrippen voor
een linkshandige, die syste
matisch elk deksel en elke
schroef of bout de verkeerde
kant opdraait.
En of dat nog niet genoeg is
heeft de heer Taylor nog een
aardigheidje bedacht: elk
vlak heeft in wezen zijn eigen
klok. De gevolgen laten zich
raden Moeizaam wordt de
kubus boven het hoofd getild
om - met het horloge er on
dersteboven naast de juiste
draairichting te vinden Het
blijft een voortdurend wor
stelen. Toch na een avond
draaien, lezen, terugdraaien,
herlezen en opnieuw draaien
geschiedt 't wonder een vlak
is af. De rest van de kubus is
nog een redelijke puinhoop,
maar er is nieuwe hoop.
Onheil
Wanneer één vlak lukt moet het
ook mogelijk zijn de hele ku
bus in zijn oorspronkelijke
staat terug te krijgen. Vol
goede moed wordt dus het
volgende hoofdstuk in het
boek opgeslagen om een
tweede rij kubusjes in het ga
reel te krijgen Helaas, het zit
niet mee De heer Taylor
voert op dit punt namelijk
een ander notaticsysieem in
Het gaat niet langer om
kleurvlakken maar om voor-,
achter- of zijkanten. Het is
een moeizaam gewennings
proces.
Geen moment mag de aan
dacht verslappen want dan
haal ik het links- en rechtsom
weer door elkaar. Binnen re
delijke tijd wordt deze hin
dernis genomen. Met een vol
daan gevoel bekijk ik die
tweede rij kubusjes. Om de
genoegens wat uit te smeren
besluit ik de eindsprint tot de
volgende dag uit te stellen.
Op die manier heb ik twee
dagen zo'n mooi en tevreden
gevoel.
Het is een aardige gedachte, die
evenals de vonge keren niets
dan onheil met zich mee
brengt. In een moment van
onachtzaamheid neem ik de
kubus iets anders in de hand
waardoor voorkanten zijkan
ten worden en meer van die
rampen. Het totale werksche
ma dondert in elkaar Ik ben
terug bij af: geen 200 gulden,
wel een woede-aanval. Ik
voel de neiging opkomen die
verwenste kubus met een af
grijselijke rotiwaai over de
schutting te gooien. Tot ge
luk van de buren wint de ob
sessie om de kubus de baas te
worden het van de drift
Gelaten begin ik opnieuw met
het blauwe vlak: randkubus-
jes op hun plaats, hoekku-
busjes op hun eigen hoek,
over naar de tweede laag,
randkubusjes in het juiste
vlak brengen en daar zijn we
weer terug in de uitgangspo
sitie voor de laatste laag. He
laas, het fortuin is nog niet
aan mijn zij Hoe ik ook draai
en wat ik oo*k doe. het laatste
vlak blijft een chaos.
Fout
Een angstig gevoel bekruipt
me: ze hebben in de achtste
druk opnieuw een zetfout ge
maakt. zodat ik nog wel jaren
kan zitten draaien Vagelijk
staat me bij een week of twee
daarvoor iets gelezen te heb
ben over die beroemde ver
taal- en ze'leut 11. I 0
laat zich raden. Met twee man
duiken we de garage in om de
stapel oude kranten van de
laatste weken door te spitten.
Het stuk is niet te vinden, wel
stuiten we op andere artike
len over de kubus en een in
gezonden brief die verwijst
naar dat stuk wat ik niet kan
vinden
Er zit dus niets anders op dan
nog maar een keertje het laat
ste hoofdstuk te lezen. En ja.
hoor, zoals bij alle voorgaan
de teleurstellingen lag ook
hier weer de fout bij de draai
er. Voor de zoveelste keer
was ik gestruikeld over het
met de klok mee en tegen de
klok in. Houd ik mij gewoon
aan de tekst, die na een keer
of tien oefenen redelijk dui
delijk wordt dan is het luden
snel voorbij
In het bovenvlak liggen alle ku
busjes op hun plaats Nog
een draai om het vlak aan te
laten sluiten bij de twee on
derliggende lagen en het is
zover ik bezit weer een keu
rige nette kubus in vrolijke
kleurtjes
Misschien dat ik er een oom-
zeggertje nog een plezier mee
kan doen.
Foto Dirk Ketting
