"Liever borden wassen dan
nog één keer voor de klas"
Maarten
THart
"De Zaterdagvliegers" nieuwe verhalenbundel van Maarten 't Hart
ZATERDAG 22 AUGUSTUS 198!
PAGINA 17
Maarten 't Hart, schrij
ver en bioloog... Is na
dere introductie nog
nodig? Het is erg snel
gegaan sinds 't Hart
zijn schrijversdebuut
maakte in 1971 met
'Stenen voor een ran
suil'. De verkoop van
zijn romans slaat alle
records met als voorlo
pig hoogtepunt 'Een
vlucht regenwulpen'
waarvan tot nog toe
300.000 exemplaren
zijn verkocht. Ter illu
stratie: er zijn auteurs
die al blij zijn met een
verkoop van 3000 boe
ken...
Zelden is een auteur zo
doorgezaagd over zijn
privé-leven en het hoe
en waarom van zijn
schrijverschap als
Maarten 't Hart. Gre
tig werd ingegaan op
zijn jeugd in Maas
sluis, de relatie met
zijn vader Pan de
breuk met het gerefor
meerde geloof, zijn
verhouding tot vrou
wen afgezet tegen het
anti-feminisme waar
van hij beschuldigd is.
Misschien werd het de
schrijver zelf op een
gegeven moment wel
te veel. In december
'79 gaf hij, volgens ei
gen zeggen, zijn laatste
interview. Alles was
gezegd, alles was ge
schreven: wat viel er
in vredesnaam nog te
bepraten?
Nu anderhalf jaar later,
is 't Hart op dat besluit
teruggekomen. Ter ge
legenheid van het ver
schijnen van zijn nieu
we verhalenbundel
'De zaterdagvliegers'
fuitg.' Arbeiderspers,
f 19,30) wil hij in dit
geval zijn wantrou
wen jegens de pers wel
even opzij zetten.
Door
Margot
Klompmaker
en Rob Vooren
LEIDEN - ,,Bij interviews kan ik, als
het er niet opaan komt. wel jokken.
Zouden ze dan niet begrijpen dat
je, uit behoefte aan het behoud van
eigen herinneringen en een eigen ge
schiedenis, waar niemand iets van
weet, ertoe kan overgaan om de
waarheid te verhullen, juist in die ge
vallen waarin de vragen nogal
schaamteloos zijn? En de vragen zijn
haast altijd schaamteloos. Watje bes
te vrienden nog niet zouden vragen
na jaren, vragen interviewers al na
een half uur".
,En elk interview is een niet door jou
gemaakte selectie uit alles wat er
werd gezegd; elk interview is een
leugen, een rondedans van onwaar
heden. Onder vragen die zo niet zijn
gesteld, verschijnen antwoorden die
zo niet gegeven zijn"...
Bovenstaand fragment uit 'üe witte
knop', één van de verhalen uit 't
Harts nieuwe bundel 'De zaterdag
vliegers', toont duidelijk hoe de Leid-
se auteur over journalisten denkt
'Schaamteloos' noemt hij ze
Toch zitten we op een snikhete zo
merdag in de huiskamer van
Maarten 't Hart. Een beetje
nieuwsgierig, een tikje afstande
lijk en vooral gewapend. Een be
zoek aan de tandarts. Het is de
schrijver zelf die zijn lege han
den toont ten teken van vrede
Maarten 't Hart lijkt eerlijk: „Ei
genlijk heb ik een hekel aan in
terviews, vooral omdat ze je af
houden van wat je zou moeten
doen: schrijven. Maar in dit geval
had ik geen reden om 'nee' te
zeggen. Ik heb ook niet de in
druk dat jullie je erg agressief
zullen opstellen. Sommige bla
den zoals Vrij Nederland en de
NRC nemen vaak een venijnige,
negatieve houding aan. Neem
bijvoorbeeld het interview met
Bibeb in Vrij Nederland: ik word
door haar afgeschilderd als een
soort bruut die bij vrienden het
behang van de muren rukt. Dat
is volslagen onzin. Toen het re
sultaat van dat gesprek aan me
werd voorgelegd, heb ik mezelf
er geen moment in herkend"
Telefoontjes
Het ligt overigens niet in zijn aard
botweg vraaggesprekken te wei
geren. Dat blijkt wel, en hij be
vestigt het, uit het al eerder ge
noemde verhaal 'De witte knop'
een dag uit het leven van een
succesvol auteur. Van minuut tot
minuut wordt beschreven hoe de
hoofdpersoon, schrijver en part
time als bioloog verbonden aan
de universiteit, wordt bestookt
met telefoontjes om medewer
king te verlenen aan alle mogelij
ke en onmogelijke radio- en tv-
programma's, lezingen, voor
drachten. kwissen en eindexa
menscripties. Hij blijft er vrien
delijk onder, uiterst welwillend,
al vermengt 'de verteller' zijn re
laas met soms giftige uitvallen.
- Jij bent het toch zelf in dit ver
haal. ondanks de hij-vorm?
..Jazeker, het is zelfs de nauwkeu
rige weergave van één dag. ik
meen in december, twee jaar ge
leden.
Er kwamen toen op die dag zo
veel verzoeken achter elkaar dat
ik dacht: dit moet ik opschrijven,
dan krijgt het publick enig idee
hoe je als schrijver soms wordt
belaagd".
- In je nieuwe bundel ben je niet
alleen erg onvriendelijk tegen de
pers. maar ook literatuurcritici
krijgen indirect een gevoelige
schop tegen de schenen, zoals in
de verhalen 'Het Muiderslot' en
'De waterstaafwants
„Tja. die literatuurkritiek Daar
heb ik zelf ook aan meegedaan,
dus helemaal onschuldig ben ik
niet. Maar het is opvallend datje
de gebeten hond bent bij veel cri
tici zodra je succes hebt. Hoe be
ter mijn boeken worden ver
kocht, des te venijniger de kri
tiek'
- JaloezieTypisch Nederlands9
„Ik vind het inderdaad typisch Ne
derlands en misschien is het ja
loezie. ik weet het niet. Zelf heb
ik destijds een behoorlijk scher
pe kritiek geschreven over 'De
kus' van Jan Wolkers, en nóg
vraag ik me af waarom ik dat heb
gedaan. Toch uit jaloezie over de
grote oplagen van zijn romans?
Maar dat zou in mijn geval onzin
nig zijn. Ik heb geen enkele re
den me jaloers op Wolkers te
voelen"
- En kritiek op je eigen werk?
„Daar kan ik niet goed tegen, zoals
de meeste auteurs. Ik vind het
moeilijk te verwerken als een cri
ticus een van mijn boeken niet
goed leest en onzinnige, verkeer
de conclusies trekt. Wel accep
teer ik de kritiek van iemand die
in alle oprechtheid en welover
wogen bezwaren heeft. Een voor
beeld? Carel Peeters. Maar wat
heb je aan kritieken? Het bock
ligt toch al kant en klaar in de
winkel, er kan niets meer veran
derd worden. Ook al zou ik het
soms best wel willen"
Natuur
De nieuwe verhalenbundel van
Maarten 't Hart bevat niet alleen
maar polemische uitspraken. Er
valt meer te genieten, vooral met
betrekking tot natuurbeschrij
vingen. Zo wordt de lezer vergast
op een uitvoerige biologieles
over flora en fauna rond sloot en
plas, spelen in verschillende ver
halen (uiteraard) ratten een rol
en zijn vooral vogels nadrukke
lijk aanwezig. „Ik ben nu een
maal een vogclgek", bekent 't
Hart. „Vogels behoren weliswaar
met tot mijn werkterrein als bio
loog, maar als kind was ik er al
door gefascineerd. Ik kende alle
namen en bij elke vogel die langs
ons huis vloog rende ik naar bui
ten om te roepen: kijk, daar gaat
een merel!"
Die liefde voor de natuur is niet
nieuw. In vorige boeken lijkt het
soms of de auteur zijn publiek
aandacht 'voor al wat groeit en
bloeit' wil inhameren. Iets wat
critici hem hebben verweten
Ook in 'De zaterdagvliegers' ont
komt 't Hart er niet aan. Alweer
'typisch Nederlands' zegt de au
teur om kritiek te leveren op na
tuurbeschrijvingen. De schrijver
heeft het dan ook niet kunnen la
ten uit te halen naar deze 'na-
tuurbarbaren'. zoals hij ze om
schrijft in het beeldrijke verhaal
'De waterstaafwants'. dat door
de VAR A-televisie zal worden
verfilmd. Op de vraag van een
student waarom ze zoveel na-
tuurdetails moeten weten volgt
een bits antwoord:
„Je hoeft dat allemaal niet te we
ten. Maar wees blij datje het we
ten mag. Natuurlijk stel je die
vraagy want je bent een Neder
lander, prodnkt van de Neder
landse cultuur die een cultuur is
van natuurbarbaren. een cul
tuur van mensen die denken dat
het kinderachtig is om bloemen
en planten en dieren te kennen
die met een zeker ddam spreken
over vogeltjes en blommetjes. Nou
goed. als je ook bij die natuur
barbaren wil horen, geef dan je
kaart maar hier. dan leken ik
hem wel af. dan kun je naar huis
gaan om Nederlandse romans en
Nederlandse gedichten te lezen
waarin nooit planten of dieren
met naam en toenaam genoemd
worden. En als het een enkele
keer wel gebeurt, dan ergeren cri
tici zich eraan, bmdal zij ook na
tuurbarbaren zijn"
Religie
'De zaterdagvliegers' heeft overi
gens geen echt overkoepelend
thema. Wel tonen steeds twee
verhalen enige samenhang wat
betreft onderwerp. Naast natuur
neemt de religie een belangrijke
plaats in: bepaald geen verras
sing. Nog steeds wordt 't Hart
geobsedeerd door het gerefor
meerde geloof ondanks zijn
breuk met de kerk De uitverkie
zingsgedachte het idee dat er
voor de grootste zondaar nog
vergeving mogelijk is èn een
plaats in de hemel als hij maar
gelooft - brak de schrijver ten
slotte op. 'Een walgelijke ge
dachte'. schrijft 't Hart in zijn ro
man 'De aansprekers'. Toch
dient diezelfde verafschuwde
theorie als niet aflatende inspira
tiebron. Waarom grijpt 't Hart
toch steeds terug naar dit thema?
„Blijkbaar heb ik het gerefor-
meerd-zijn nog niet van me afge
schoven. De verhalen 'Het bran
dende braambos' en 'Velasquez
Keurkorps Major' zijn duidelijk
tegen de gedachte van het ver
doemd-zijn geschreven. Het zijn
gengageerde verhalen met een
milde toon, want dat heeft meer
effect dan een fel geëmotio
neerd betoog"
Sigarenbandjes
'Velasquez Keurkorps Major is
een van de twee nieuwe verhalen
in 'De zaterdagvliegers', de overi
ge tien zijn al eerder verschenen
in literaire bladen. Maar „omdat
toch niemand die tijdschriften
leest" was volgens 't Hart een
aparte gebundelde uitgave geen
probleem.
Het 'Velasquez verhaar is de
prachtige geschiedenis van een
jongen die sigarenbandjes spaart
en maandenlang elke avond een
sigaren rokende man opwacht
om - aanvankelijk steeds hetzelf
de - bandje in de wacht te slepen.
Maarten 't Hart veert met onver
wacht enthousiasme uit zijn
stoel als dit verhaal ter sprake
komt „Ik zal jullie het album la
ten zien". Even later toont hij een
album met een fraaie, oude ver
zameling sigarebandjes, voor de
nostalgische kenner om van te
watertanden Haast liefkozend
strijkt de schnjver met zijn vin
gers over de bandjes. „Het lag bij
mijn broer op zolder, zelf was ik
het helemaal vergeten. Toen ik 't
album in handen kreeg schoot
me het verhaal van de sigaren ro
kende man weer te binnen"
- Het is dus niet verzonnen?
,Nee, het is echt gebeurd", ant
woordt 't Hart wat verbaasd over
zo n vraag. „Ik kan heel slecht
iets puur fantaseren. Ik ga altijd
uit van een bestaand gegeven,
een bepaalde gebeurtenis of her
inneringen uit het verleden.
Daaromheen verzin ik dan wel
iets om het verhaal mooier te ma
ken. maar uitgaan van eigen er
varingen geeft wel beperkingen.
Op die manier keren steeds de
zelfde thema's terug in mijn
werk, maar dat heeft iedere
schrijver"
Putten uit eigen herinneringen: 't
Hart moet, gezien zijn produkti-
viteit, wel een IJzersterk geheu
gen hebben.^
Leraar
Nooit eerder heeft Maarten 't Hart
iets geschreven over de pariode
van 1965-1967 toen hij lesgaf aan
het Groen van Prinstererlyceum
in Vlaardingen. De nieuwe bun
del bevat voor het eerst verhalen
waarin hij vertelt over zijn carri-
re als docent biologie Het was
bepaald geen succes, eerder een
dagelijks spitsroeden lopen voor
de jonge leraar die zijn pupillen,
vooral de jongens, niet de baas
kon. In hetverbaai'Het longvolu
me' geeft hij een typerende be
schnjving van zichzelf als falend
leraar:
.Stuurs en verbitterd werd ik. en
ongenietbaar, niet alleen omdat
ik week in. iveek uit. tweemaal
met hen geconfronteerd werd,
maar ook omdat ik onder ogen
moest zien dat ik geen orde kon
houden en behoorde tot die cate
gorie mensen, waaruit leraren
gerekruteerd worden die zich
zwetend staande proberen te
houden te midden van chaos en
lawaai".
Veel dicteren, beurten geven en
dreigen met cijfers moeten zor
gen voor rust tijdens de lessen
Als ook deze aanpak faalt, grijpt
de wanhopige leraar naar een
laatste redmiddel seksuele voor
lichting. Dat werkt, maar al gauw
spreekt de rector zijn veto uit.
'De versnijdenis' en 'Het longvolu
me' zijn uiterst fascinerende en
herkenbare verhalen, zeker voor
wie ervaring heeft met het onder
wijs. 't Hart laat duidelijk mer
ken niet voor lesgeven in de wieg
te zijn gelegd. „Ik ben leraar ge
worden omdat ik dacht: bij het
onderwijs heb je lekker veel
vakanties en vrije tijd. Die kon ik
wel gebruiken voor het schrij
ven. Lesgeven bleek echter een
krankzinnige baan. Ik was nog
liever alle borden af bij Vroom
en Dreesmann dan nog één keer
voOr de klas te moeten staan. Na
die mislukking heb ik me maar
op de wetenschap gericht, dat
lag me toch beter"
Vrouwen
Het overstelpende succes van zijn
boeken overtreft 't Harts stoutste
verwachtingen. Alleen al van zijn
roman 'Een vlucht regenwulpen'
zijn meer dan 300 000 exempla
ren verkocht: een uniek record
in Nederland Kan 't Hart zelf dat
verklaren'' „Ik heb ontdekt dat
mijn lezerspubliek vooral be
slaat uit middelbare-scholieren,
betrekkelijk weinig mannen en
ontzettend veel vrouwen. Ik heb
geen idee waarom juist vrouwen
mijn boeken zo waarderen. Mis
schien omdat in ons land meer
vrouwen lezen dan mannen".
Hij vertelt over de keer dat Bob
den Uyl en hijzelf naast elkaar
boeken zaten te signeren, en het
publiek voor hen allebei veel be
langstelling had Maar Den Uyl
merkte met enige jaloezie op dat
zijn publiek voornamelijk uit
mannen bestond en dat Maarten
't Hart juist de mooiste vrouwen
trok. „Hij had het liever ander
som gehad", grinnikt de schry-
Middels markante uitspraken over
de 'ontsporingen van het femi
nisme' heeft hij niettemin ook
veel vrouwen, en dan met name
de voorvechtsters van de vrou
wen beweging, tegen zich in het
harnas gejaagd
't Hart vindt het verwijt van 'vrou
wenhaat' niet terecht. Het liefst
zou hij zelf een vrouw zijn („Bri
gitte Bardot bijvoorbeeldeen
thema dat vooral in zyn oudere
werk voorkomt. Bovendien is
het zijn karakter niet vrouwen
zonder uitzondering onaardig te
bejegenen Wel hee ft hij een kri
tische kijk op het feminisme en
de ontwikkeling ervan: absurde
opvattingen signaleert hij en
stelt hij aan de kaak. 't Hart is
een dankbaar lezer van alle bla
den en periodieken van de vrou
wenbeweging Zijn vergaarde
kennis omtrent het fenomeen fe
minisme legt hy momenteel vast
ni 'Ti In., k ri T- m.inii r
waarop het bock geschreven
gaat worden zegt hij: „Al zou ik
best wat scherper en feller te
werk willen gaan eigenlijk ben
ik geen echte polemicus. Zo n
man als Jeroen Brouwers vind ik
een prachtvent. Die durft ten
minste zijn nek uit te steken en
te zeggen waar het op staat Zo
zou ik ook wel willen schryven"
Literatuur
- Deel je de bezwaren van Jeroen
Brouwers tegen veel huidige
schrijvers en critici die naar zijn
mening te oppervlakkig en te ste
nel bezig zijn?
„Zeker. Ik vind de Revisor-school
met zyn overdreven aandacht
voor de vorm van een roman be
paald geen goede ontwikkeling
Het is buitengewoon storend dat
juist deze schrijvers zoveel in
vloed hebben. Het idee dat een
roman als een legpuzzel in elkaar
moet passen is onzinnig. Je kunt
literatuur toch niet als een wis
kundesom oplossen1 Tegen dat
ideaal van 'chemisch zuivere
kunst' zoals Vestdijk het eens
heeft omschreven verzet ik me
Krampachtig vasthouden aan
het idee van alles moet kloppen'
doodt alle levendigheid in een
roman. Dé manier om een ver
haal saai en dor te maken"
„Het heeft me ook verbaasd dat
juist 'Een vlucht regenwulpen
zo n succes heeft. Een bock met
weinig humor en dialoog, terwijl
dialogen schrijven juist een van
mijn sterkste kanten is Als je hel
tenminste vergelijkt met wat an
dere hedendaagse schrijvers in
Nederland op dat punt preste
ren In dit land is er toch nie
mand die een bchoorlykc dia
loog kan schrijven met levende
mensen van vlees en bloed1"
- Je bent tevreden?
„Ju. ik ben heel tevreden Als jon
gen heb ik altijd abwillen schry
ven Maar ik heb nooit durven
dromen dat het zo'n succes zou
worden Wat kan ik me nog meer
wensen1 Ik zou het niet weten
- -
C "(i
MAARTENT HART DE DROOMKONiEON
ervtHart De aansprekers
f
tl
tHart Stenen vooreen ransuil
had een wapenbroeder
Hart Het vrome volk
is*rHART
nsraTVtf?
tHart
De som van mis
[^verstanden
t Hart Ongewenste zeereis
