Het grootst
beschermde
stadsgezicht
in Nederland
"Initiatieven van kleine
jongens getorpedeerd"
"Mensen die 't niet leuk vinden,
vind ik meestal niet erg leuk"
lACHTERGRONM
I ZATERDAG 15 AUGUSTUS 1981
LEIDEN - Bakker De Witt,
fietsenhandelaar Van Wet
ten. kapper Schroder en
technisch specialist Van
der Bom zijn boos dat hun
ambachtelijk centrum De
Watermolen nog steeds
niet van de grond is geko
men. De ambtelijke molen
loopt hen veel te traag.
"Initiatieven van vier klei
ne jongens zijn getorpe
deerd'.
De gemeente gaf haar groen licht
voor de bebouwing van de Wa-
1 termolen met een ambachtelijk
centrum al in '79. Toch is de Wa
termolen nog steeds niet meer
dan een parkeerterrein in de Me-
renwijk, vlak vóór de kerk De
Regenboog en rechts van het
winkelcentrum De Kopermolen.
Al in '74 was die plek bestemd
voor een ambachtelijk centrum.
De vier ondernemers zijn vanaf
eind '78 samen in de slag om met
i eigen kapitaal het centrum te
vestigen. De één om uit te brei
den, de ander om te verhuizen op
een goede plek bij de Kopermo
len te kunnen zitten. Bakker De
Witt wil banket maken in de Wa
termolen naast zijn winkel in de
Kopermolen, fietsenhandelaar
Van Wetten verhuist zijn twee-
wielercentrum De Molen van de
Merendonk naar een ruime
werkplaats/winkel in de Water
molen. kapper Schroder verhuist
van de Papiermolen om in de
Watermolen meer en betere
ruimte te krijgen en technisch
bureau Van der Born verhuist
van de Oude Vest naar een rui
mere werkplaats winkel in de
Watermolen. In het nieuwe cen
trum zullen tenminste twintig
verken.
Fietsenhandelaar Van Wetten, initiatiefnemer Van Zijp. bakker De Witt en technisch specialist Van der Bui
Kapper Schroder ontbreekt op deze foto.
"Het ligt in elk geval niet aan ons
dat het centrum ei nog niet staat.
Wij hebben steeds voortvarend
gewerkt" zeggen de vier. "Had je
het gezicht van ambtenaar Van
de Wardt (stedebouw) moeten
zien toen wij begin '79 al met on
ze architect Kroneman. de bouw
tekeningen onder de hand, bij
hem naar binnen stapten. Zo
snel zijn de ambtenaren 't niet
gewendDe vier ondernemers
zien met verbazing toe hoe tal
van bedrijven schijnbaar moeite
loos naar bijvoorbeeld het indus
trieterrein van de Merenwijk ver
plaatst kunnen worden, terwijl
zij" ondanks jarenlange zweet
druppels nog geen steen op de
andere hebben kunnen krijgen.
"Wethoudster Fase van economi
sche zaken zag ik op het parkeer
terrein van de Watermolen" ver
haalt Van der Born sarcastisch
"Ik riep nog: 'Kijk uit dat je je
benen niet breekt over de hei-in-
stallatie". En hij zegt teleurge
steld: "In woord en gebaar is de
gemeente op en top voor de klei
ne ondernemer, maar als het er
op aan komt... We krijgen alleen
maar tegenwerking. Het is een
lijdensweg geworden. Door alle
vertragingen zijn we tienduizen
den guldens duurder uit. De erf
pacht is intussen anderhalf pro
cent duurder geworden. De hy
potheekrente is in die tijd maar
liefst drie procent gestegen De
kosten van het centrum zijn op
gelopen tot twee miljoen gulden,
afgezien nog van de kosten van
het interieur.
De bouwvergunning voor het am
bachtelijk centrum, zeven maan
den geleden aangevraagd, is nog
niet verleend door de gemeente.
Het wachten is op de verklaring
van de provincie dat zij "geen be
zwaar" tegen het bouwplan
heeft, vooruitlopend op de goed
keuring van de provincie van het
bestemmingsplan voor de Me
renwijk. Als de verklaring komt.
kan aannemer Jansen uit Rijp-
wetering eindelijk gaan heien.
De bouw van het centrum neemt
een jaar in beslag.
De
ondernemers zijn moe van
de vijftig vergaderingen in drie
jaar tijd, de ene na de andere ter
visie legging, bezwarenprocedu
res. en de talrijke wijzigingen in
het bouwplan. "Als we alle plat
tegronden die we intussen van
het gebouw hebben zouden ver
branden. dan kan ik er aardig
wat broden van bakken", zegt
Bakker De With.
Discussie over de branche-invul
ling is vermoedelijk de grootste
vertragende factor geweest.
Ambtenaren hadden het stuk
grond aan de Watermolen 'verge
ven' aan de vier ondernemers die
op het gat insprongen, vóór ge
meenteraadsleden het goed en
neer dan een parkeerterrein in de
wel wisten. Gemeenteraadsleden
die op hun strepen gingen staan.
Door het snelle initiatief van de
vier ondernemers die afspraken
maakten met ambtenaren, meen
den zij voor een voldongen feit te
zijn geplaatst. Ook zat het hen
dwars dat de fietsenhandelaar
(en tevens CDA-raadslid) J. van
Zijp door de vestiging van een
rijwielfiliaal "De Molen" in de
Merendonk automatisch recht
verwierf op een plaats in of bij de
Kopermolen: zonder inspraak
van andere raadsleden. (Van Zijp
is overigens van het begin af aan
de drijvende kracht geweest ach
ter de vestiging van het ambach
telijk centrum De Watermolen.
Gezien zijn leeftijd is hij nu bezig
zijn belangen in De Molen lang
zaam maar zeker over te doen
aan de huidige directeur Van
Wetten).
Tegelijkertijd speelde in '78 de
kwestie van de branche-invul
ling van de Rosmolen die een
kleine ramp is geworden. De ge
meente verspeelde haar zeggen
schap over de winkels in de Ros
molen aan belegger L. van Duvn.
Raalsleden voelden zich ook hier
gepasseerd. Winkelruimte in de
Rosmolen staat ook nu nog leeg.
en andere winkelruimte wordt
veel te duur verhuurd. Mede uit
vrees voor Rosmolentoestanden
diende de winkeliersvereniging
van De Kopermolen een be
zwaarschrift in ten aanzien van
de Watermolen. De vereniging
wilde waterdichte garanties van
de gemeente krijgen dat daar bij
voorbeeld beslist geen cash and
carry zou komen, als één van de
vier ondernemers zijn zaak zou
willen verkopen. De winkeliers
vereniging heeft die garantie nog
eens overduidelijk gekregen en
heeft haar bezwaarschrift inge
trokken "Wat de winkeliers van
de Kopermolen betreft, staat het
centrum er zo spoedig mogelijk.
Het is hartstikke zonde dat het zo
lang duurt", zegt J. van Maas
dam. de secretaris van de winke
liersvereniging. Intussen heeft
ook dit bezwaarschrift vertra
gende werking gehad.
Ambtenaar Keijser (economische
zaken) is het met de vier onder
nemers eens dat "het allemaal
veel te lang heeft geduurd". Vol
gens hem speelt de factor pech
een belangrijke rol in de vertra
ging. "Aanvankelijk was er so
wieso vertraging omdat de vier
ondernemers nog met De Bruyn
(sauna) het centrum wilden ves
tigen. Die sauna was daar onge
wenst. Vervolgens kwam heel de
procedure met de commissie van
economische zaken die op haar
strepen ging staan. En intussen
kregen de ondernemers de pech
dat de procedure om het cen
trum te vestigen parallel moest
lopen aan de behandeling van
het bestemmingsplan voor de
Merenwijk. De bezwaarschriften
lopen aldus gelijk op. Dat werkt
gemakkelijker maar ook vertra
gend. Maar de Watermolen staat
bovenaan de lijst om gereali
seerd te worden 'Dat horen we
al jaren", reageert Van der Born
schamper.
RENE VAN DER VELDEN
Graffiti: stadsverfraaiing of stadsvernieling
LEIDEN - Zaterdagmiddag.
Het punkcafé in het Leids
Vrijetijdscentrum. De
graffiti op de muren werkt
sterker nu de ruimte is ge
vuld met punkmeisjes en
punkjongens. Hun over
wegend zwarte jekkers
zijn ook met teksten be
dekt. De kleur van het
haar van velen zou ook zo
uit een spuitbus kunnen
komen.
Het sfeertje is gemoedelijk, verre
van agressief, zoals die meestal
met punkers wordt geassocieerd.
In het midden van de grote zaal
heeft zich een punkbandje opge
steld. waarvan de leden nauwe
lijks boven de vijftien uitkomen.
Aan een tafeltje verderop zitten
wat jongens en meisjes te klet
sen. De jongen die Hanx spuit in
de stad, wil wel wat vertellen
over graffiti: "Ik vind het kunst,
vooral op een grote, witte muur
is het erg mooi. Op woonhuizen
schrijf ik niet, dat kun je niet ma
ken"
De naam Hanx blijkt hij te hebben
van de titel van een elpee van de
Noordierse groep Stiff little fin
gers. Waarom alleen zo'n naam
op de muur. "Tja, dat is het mak
kelijkste. anders moet je voor el
ke muur weer iets anders verzin
nen. Het is wel grappig, vind ik.
Het gaat me er niet om bekend te
worden. En het is ook niet. zoals
de mensen beweren, uit verve
ling".
Als de namen Leeds en Case (ook
geen onbekenden voor wie zijn
ogen in Leiden te kost geeft),
vraagt hij of ik hen ook wil spre
ken. Op mijn bevestigend ant
woord. loopt hij even weg en
komt al snel terug met degenen
die deze teksten spuiten. De ge
noteerde uitspraken zijn wisse
lend van één van het drietal. "Je
wilt iets schrijven en en dan
neem je een kreet met letters die
je leuk kunt schrijven. Het
woord mag niet te lang zijn na
tuurlijk. want je moet snel kun
nen werken. Met het echt grote
werk zijn we een beetje opgehou
den. We gaan niet meer zoals
vroeger 's nachts de stad door.
Op het ogenblik zoeken we ook
naar andere dingen. Bijvoor
beeld het maken van affiches
met duidelijkere teksten".
Ze zeggen dat het begin lag in 1979.
Iemand moet er toen mee begon
nen zijn en het drietal heeft het
voorbeeld gevolgd. "Eerst had je
Ardi Roelofs
Dynamo. Ik schreef daar overal
mijn kreet onder. Maar Dynamo
is er op een gegeven moment
mee opgehouden. Later, toen wc
elkaar ook kenden, zijn we el
kaar gaan groeten
Vanwaar nu zo'n uitgebreide tck-t
als 'Leeds wenst prettij -
j gen aan het Leidse politiekorps
"Die tekst was eigenlijk een peste
rijtje naar de poltic Vooral met
dat Still going strong er bij.
Waarmee we eigenlek zeegi n
jullie hebben ons nog niet te pak
ken gekregen".
Zouden ze er voor voelen als be
paalde muren werden vrijgev
ven voor grafitisten "Nee. dat is
onzin. Iedereen moet overal kun
nen spuiten. Trouwens, je houdt
het toch niet tegen. Als iemand
wil. doet hij het toch. Met dat ka
naliseren lijkt het net of ze bezig
zijn met het bestrijden van het
drugs- of alcoholprobleem. Het
is echt gezeur".
Eén van hen vertelt dat z'n tekenle
raar vaak de stad in gaat om fo
to's van de graffiti te maken.
Voor de lettertypes. "Terecht
zegt hij: Mooie letters, mooie
kleuren".
Stadsverfraaiing
Dat het om kunst gaat, blijkt wel
uit het idee om bijvoorbeeld in
een museum een muur ter be-
'Ik hoop dat de stad niet zo
beklodderd wordt als in
het verleden. De spuitbus
moet wat dat betreft uit
gebannen worden". Deze
wens van burgmeester
Goekoop, uitgesproken
in zijn nieuwjaarsrede
laat aan duidelijkheid
niets te wensen over.: de
graffiti is Leidens eerste
burger een doorn in het
oog. Maar wat hij ge
makshalve voor geklod-
der uitmaakt, is voor een
ander weer heel waarde
vol. Graffiti voor sommi
gen een boodschap, voor
velen een plaag. Vandaag
het tweede deel in een se
rie van drie, waarin de
graffitisten zelf aan het
woord komen.
schikking te stellen. Zoiets moet
wel binnen gebeuren, zeggen ze.
anders heb je toch altijd wee."
mensen die er doorheen schrij
ven. De graffitisten zien daar
weinig in "De meeste mensen
vinden het stadsvernieling Ik
vind het stadsverfraaiing. Men
sen die het niet erg leuk vinden
vind ik meestal niet leuk. Veel
mensen denken ook: het zijn pu
bers, maar dat is niet zo. Wij zijr
doelbewust bezig. Wij zijn dc
Sturm-und-Drang -periode voor
bij. Ja. je hebt natuurlijk ook van
die jonge scholieren die overal
op schrijven. Die doen maai
wat".
'Sommige mensen zeggen dat wc
onze identiteit verloren hebben
en die door op de muur te schrij
ven weer terug proberen te krij
gen. Maar dat is ook grote on-
Dat ze selectief te werk gaan. blijkt
ook uit het feit dat monumenten
en mooie moderne gebouwen
(zoals ze zeggen) niet worden be
spoten. Het gebouw van Minerva
(corpsstudenten) wordt om di
verse redenen echter wel regel
matig onder handen genomen.
"Het is een oerlelijk gebouw. Het
staat daar als een soort bunker in
de BreestraatDat dc corpsstu
denten ook niet bepaald geliefd
zijn bij de graffitisten. blijkt wel
uit de tekst: "Ballen dood", die
op vele plaatsen in de stad te le
zen valt.
Sjablonen
Het zijn niet alleen geschreven tek
sten die het stadsbeeld sieren.
Ook sjablonen worden veelvul
dig aangetroffen. Een tekst of
een figuur is dan bijvoorbeeld in
een stuk karton uitgesneden Het
karton wordt vervolgens tegen
de muur gehouden en bespoten,
waarna het uitgesneden gedeelte
op de muur prijkt.
Strikt genomen is dit geen graffiti
(wat je kunt vertalen met hand
schriften of handgeschreven)
maar het levert soms wel fraaie
staaltjes van muurversieringen
op. Bekend in het Leidse straat
beeld zijn het rode Atoomschuil
kelder-sjabloon en dat met de
tekst Imagine John Lennon met
daarbij een doodshoofd, verwij
zend naar de moord op de pop
ster.
Soms zie je ook dat iemand rea
geert op de tekst van een ander.
Óp een stoep schreef een vrouw
dat ze daar was verkracht. Later
voegde een ander daar aan toe:
'Vond je het lekker, kom dan te
rug....' (daarop volgde een da
tum). De vervelende, evenals de
leuke dingen vind je terug op
straat en de muur. Enkel en al
leen omdat twee mensen langs
dezelfde plek lopen, ontstaat er
een soort contact tussen hen. Ie
dereen die er langsloopt, kan het
zien en er zijn of haar mening aan
toevoegen.
Lopen de meningen over graffiti
sterk uiteen, er wordt ook munt
uit geslagen. Zoals bijvoorbeeld
die winkelier in jongcrenkleding
aan de Haarlemmerstraat. Het
eens zo smetteloos witte portiek
is geheel met teksten bedekt en
hij maakt geen aanstalten om z'n
halletje te sauzen De huidige
staat maakt zijn nering wellicht
aantrekkelijker voor de klanten.
Een alternatieve en bovendien
gratis en met liefde aangebrachte
reclamemuur. Een personeelslid
van deze winkel ziet nog meer
mogelijkheden: "Als je die muur
nu zou fotograferen en levens
groot afdrukken, dan kun je het
als behang verkopen Dat moet
je groot aanpakken. Bij de Bijen
korf bijvoorbeeld
ERIC ZUILHOF
Een stukje beschermd stadsgezicht bij de Groenhaza grach'
LEIDEN - Het kwam allemaal
toch nog vrij onverwacht.
Eergisteren kreeg de ge
meente Leiden van staatsse
cretaris Wallis de Vries
(CRM) te horen dat de gehele
binnenstad van Leiden is
aangewezen als beschermd
stadsgezicht. Vijf jaar na het
raadsbesluit omin te stem
men met de nota 'te bescher
men stadsgezicht Leiden'
van de Rijksdienst voor Mo
numentenzorg. En drie jaar
nadat de gemeenteraad nog
eens unaniem heeft ver
klaard het eens te zijn met
het voorstel Leiden aan te
wijzen tot beschermd
stadsgezicht.
Niet is opgenomen het voorstel
van dc raad om ook de Zoe-
terwoudse Singel en Witte
Singel in de aanwijzing te be
trekken. Alleen het stukje
tussen de Hoge Rijndijk en
de Thorbeckestraat valt eron
der. Wethouder Waal (ruimte
lijke ordening) heeft de hoop
dat deze monumentale gevel
tij langs beide singels ooit
nog eens zal worden toege
voegd. "In ieder geval hou
den wij er vast rekening mee
bij de bestemmingsplannen
voor deze gebieden", aldus
Waal.
Het aangewezen stadsdeel is
het grootste beschermde
stadsgezicht van Nederland
Bovendien bevat het van alle
beschermde stadsgezichten
het hoogst aantal monumen
ten
Het I 'r.-.. jiiste juridische ge
volg van de inschrijving in
het register - die plaats vindt
nadat de beroepstermijn van
twee maanden is verstreken
dan wel een beroep is afge
wezen - is dat voor de ge
meente de verplichting be
staat binnen twee jaar een be
stemmingsplan voor het ge
bied vast te stellen Dit in
overleg met de Rijksdienst
voor Monumentenzorg.
Waal denkt dat dit niet op al te
veel moeilijkheden zal stui
ten "De raad besloot immers
destijds al naar het be
schermd stadsgezicht toe te
werken. Over alle plannen
die door de stedebouwkundi
gen van de gemeente zijn ge
maakt over de herinrichting
van de binnenstad, is contact
geweest met een rijksdes-
kundige. Ook zijn alle be
stemmingsplannen toege
stuurd aan de Rijksdienst
Monumentzorg, die ze weer
met op- en aanmerkingen te
rug stuurden. Als er verande
ringen komen rijn het dus
formaliteiten"
Voor een gedeelte van de bin
nenstad zijn de plannen al
klaar De plannen die in de
maak zijn worden dit jaar nog
vastgesteld
Een ander aspect is het finan
ciële. Waal noemt de toezeg
ging een bevestiging van het
reeds gevoerde consistente
gemeentebeleid Daar tegen
over stelt hij "Als de over
heid ook zo'n consistent be
leid voert, zij toch met geld
over de brug zal moeten ko
men voor andere aangewezen
stadvemicuwingsgebicden
en verbeteringsplannen in
Leiden. Er kunnen In ieder
geval hardere afspraken wor
den gemaakt".
Als voorbeeld stelt Waal de res
tauratie van een zestigtal mo
numenten Jaarlijks krijgt de
gemeente daarvoor geld van
het rijk. Hel bi d
stadgezicht geeft een grond
slag voor meerjarenafspaken
over de herstelwerkzaamhe
den".
Ook zorgt de status 'beschermd
stadsgezicht' ervoor dat bij
wisseling van stadsbestuur
geen dolle dingen meer met
de binnenstad kunnen ge
beuren. Het laten verrijzen
van Hats en snelwegen even
als het afbreken van histori
sche panden behoren nu
haast tot de onmogelijkhe
den.
Dit betekent niet dat er niets
meer mag worden gebouwd.
Maar naast de bestemming is
bij beschermd stadsgezicht
ook de vormgeving aan ban
den gelegd Want aan artikel
20 van monumentenwet waar
het beschermd stadgsezicht
zo fraai wordt omschreven
kan niet worden getornd.
Letterlek staat er: "Groepen
van onroerende /aken. hier
onder begrepen bomen, we
gen. straten, pleinen en brug
gen. grachten, vaarten, sloten
en andere water, met één of
meer welke tot de groep be
horende monumenten een
beeld vormen, dat van alge
meen belang i- u. g. rt de
schoonheid of het karakter
van het geheel"
En dat is allemaal van toepas
sing voor: de Pieterswijk en
het Rapenburg. Pan« ras-
West. Hooglandse Kerk-
gracht. Lange Mar.- Oud.-
Vest en Oude Singel. Heren
gracht. een deel van de Hoge
Woerd. Plantsoen en Planta
ge. Vierde Binnenvestgracht
en de Vliet Deze gebieden
behoren tot de meest waarde
volle en krijgen de hoogste
prioriteit itMronda uk n
veel monumenten Wat min
der van historisch belang
zijn De Camp. Acadcmie-
wijk. Marktenroute. Leven
daal-West. Hooigracht en om
geving. dc Hogewoerd aan de
zijde van de binnenstad. Ha
venwijk-Zuid en het gebied
rond de Haven Tot de minst
b«-langrijke gebieden, maar
altijd toch nog zeer fraaie
stadsdelen mogen worden
gerekend: het gebied rond
I ondül Hora
gracht-Zijlsingelgebied. Pan-
cras-Oost, Maredorp. Oude
Morsch. Noord vest en Ver-
versbuurt.
SASKIA STOELINGA
4
