Zolang er neerslag
is, zal er Spa zijn
Appelsientje: de
redding van Riedel
puur
sap
PAGINA 10
EXTRA
DINSDAG 4 AUGUSTUS 1981
Al heeft het dan eeuwen geduurd voor het zuivere bronwa
ter van Spa industrieel en commercieel werd geëxploi
teerd, gekend en geroemd werd het al vele eeuwen. Het
waren zelfs de Romeinen, die het gehuchtje in de Arden
nen hun naam gaven, want Spa wordt geacht afgeleid te
zijn van „espa", wat de Latijnse naam voor bron is.
Maar ook al trokken dan de groten
der aarde naar Spa voor het heil
zaam werkende en kennelijk lek
ker smakende bronwater, pas in
1921 slaagde het stadsbestuur
van Spa erin om dit beroemde
water te slijten aan een indus
trieel, die er nu eens echt goed
voor ging zitten; bottelen in fles
sen en wereldwijd aan de man
brengen.
Dat was chevallier Charles de
Thier, die het bedrijf Spa Mono-
pole stichtte na een contract ge
sloten te hebben met het gemeen
tebestuur van Spa. Charles de
Thier is 92 jaar geworden en heeft
tot op zeer hoge leeftijd het be
drijf geleid. Zijn ouderdom ge
bruikte hij graag om bezoekers
aan de bottelarij of het thermale
instituut te overtuigen van de
heilzame werking van het bron
water: „Elke dag een paar glazen
van dit water en zie hoe gezond
mü dit houdt" zei de krasse en
waardige grijsaard dan.
Spa-verkoopleider R. Windey is zo
eerlijk te vertellen, dat de oude
baas bij die gelegenheden altijd
een paar flinke borrels in zijn glas
bronwater liet schenken.
Contract
In 1921 kreeg Spa Monopole het
eerste contract van de stad om de
28 bronnen in het Ardennen-
heuvelland rond Spa te exploite
ren. Voor het gemeentebestuur
betekende dat het recht op in
komsten van elke liter bronwa
ter, die de bottelarij verlaat. Voor
de fabrikant de zekerheid, dat in
het bronnengebied voorzorgs
maatregelen zijn genomen om de
zuiverheid van het water voor ja
ren en jaren te garanderen. Dat
betekende, dat in een groot ge
bied rond Spa geen vee mag gra
zen, want met de mest zou het
natuurlijke proces van regen tot
bronwater beinvloed kunnen
worden. Er gelden ook strikte
bouwbepalingen - nooit dieper
dan twee meter in de grond bou
wen- en andere bepalingen die er
voor moeten zorgen, dat niets
verandert aan smaak en kwaliteit
van het water.
Daar staat voor de gemeente echt
wel iets tegenover. Want in het in
1973 hernieuwde contract (geldig
tot het jaar 2040) staat aangege
ven hoeveel centimes per liter
bronwater het gemeentebestuur
mag opstrijken voor het uitschrij
ven van wat voorschriften en het
toezicht op de naleving. Dat was
in 1973 nog 16 centimes per liter,
inmiddels door de contractindex
gestegen tot 25 centimes in 1981.
Dat is bijna 2 cent per liter, maar
op 600 miljoen liter per jaar toch
het aardige bedragje van 12 mil
joen gulden.
Een bedrag waar menig wethouder
van financiën van een Nederland
se gemeente jaloers op zou zijn.
En de Belgische minister van fi
nanciën krijgt nog eens vier keer
zoveel per liter bronwater, een
franc dus en als het voor limona
de wordt gebruikt zelfs twee
franc. En die hoeft zijn ambtena
ren niets anders te laten doen dan
zeer strenge voorschriften te la
ten schrijven om de kwaliteits-
naam Spa-water te beschermen.
Kraantjes
Zolang het zal regenen, sneeuwen
of andere vormen /an neerslag de
Ardennen van Spa zullen bezoe
ken - Spa heeft een unieke VW,
die met trots de neerslag in dit
prachtige natuur- en wandelge
bied zal toegeven - vloeien de
frankskes binnen. Want Spa Mo
nopole hoert niet meer dan wat
kréantjes in de grond te plaatsen
en het heldere goud stroomt de
flessen in.
Met de opgang van de gezondheids-
cultus is het Spa bronwater ook
in ons land voor de wind gegaan.
We dronken het niet zoveel in de
jaren zestig, toen Spa toch ook op
de markt was. Amper 0,3 liter per
hoofd. En zie nu. Ruim zes liter
per hoofd.
Hoe komt dat zo?
Windey: „Er wordt de laatste jaren
bewuster gezond gegeten en ge
dronken. De mensen hebben
schrik gekregen van rijden onder
invloed en hebben bovendien
ontdekt dat het bronwater goed
te mengen is met wijn aan
tafel".
En hij voegt daar met een knipoog
naar de Belgen-moppen graag
aan toe: „Een Nederlander was
daarvoor te zuinig om water te
drinken..." Dat zijn we kennelijk
nog, want we halen nog lang niet
het bronwaterconsumptie
patroon van onze buren. Een
Belg drinkt per jaar 55
liter Spa, een Duitser 40 en een
Luxemburger 55.
Vanzelf
Er komt niet zo erg veel kijken om
per dag twee miljoen flessen en
blikjes te vullen. Zeker nadat in
1973 het contract met de stad ver
nieuwd werd, waren er voldoen
de waarborgen voor de toekomst
dat de fabrikant veilig 200 mil
joen gulden kon investeren in een
nieuwe fabriek. Maar daar heeft
men ook niets anders te doen dan
het bronwater op te slaan en de
flessen onder de kraan te houden.
Hoe gemechaniseerd en gecom
puteriseerd dit proces ook ver
loopt.
Want het water stroomt vanzelf van
de bronnen via kraakheldere lei
dingen naar beneden. Vanaf 700
meter hoogte loopt het als het wa
re vanzelf in de flessen in de val
lei, waarin Spa ligt. Er zijn 28
bronnen ontdekt, maar hydrolo
gen van Spa Monopole weten, dat
er meer te vinden zijn Zolang het
vochtig blijft m de Ardennen, zul
len de bronnen niet opdrogen.
*„Het is geologisch gezien ook zeer
jong water" zegt medicus en
bronwaterdeskundige P. Mach-
telenckx, die daarmee wil aange
ven dat het niet lang duurt voor
het regenwater door de heilzame,
filtering van het turfgebied in de
Hoge Venen en de specifieke
kwaliteiten van de grond de ken
merkende eigenschappen van
het Spa-water krijgen. Nog nooit
is het bewijs geleverd voor de
duur van die filtering. Van regen
water tot bron, een kwestie van
dagen, vermoedt men;
De bronnen zelf zijn onooglijke ge
bouwtjes. die vernoemd zijn naar
beroemde personen die er van ge
dronken hebben: la Sauverniere
naar de zendeling Sint Remaclus
de Pouhon, die er al in de zevende
eeuw van genoten moet hebben.
Spa Reine naar Marie Henriette,
die in 1933 deze bron regelmatig
bezocht en in dat jaar de 8 Kilome
ter lange pijpleiding naar Spa'
opende. En dan zijn er nog de
bronnen Wellington, Tonnelet,
Geronstere en Barisart.
Er zijn twee verschillende bronwa
ters. Het Spa Reine zonder kool
zuur (prik), metalen en praktisch
zoutloos. Daarnaast de tintelende
koolzuurhoudende bronwaters
(Pohons) met een hoog ijzer- en
mangaangehalte. En als daar dan
een vruchtenlimonadesiroop aan
wordt toegevoegd, dan heb je de
inmiddels ook in kroeg en sport
kantines steeds meer gevraagde
Spa orange, groen en geel. Ofte
wel Spa-sinaasappel, Spa-citroen
of Spa-grapefruit.
Daar wist de brave Nederlandse
medicus Philips Gerinx nog niets
van, toen hij in 1669 al een boek
schreef over de „Natuur, krach
ten en 't gebruik der wateren van
„Spaa", een prachtige verhande
ling over het bronwater, de „ma-
niere van leven aldaar, 't gebruik
en de kracht van die wateren".
Uitgebreid beschrijft hij hoe men
erheen moet reizen („dat kan op
twee manieren: vanuit Utrecht
via Gorcum over land en over 't
water vanuit Rotterdam. De reis-
som vanuit Utrecht naar Den
Bosch bedraagt één rijksdaalder.
Onderweg doet men th Gelder-
malsen een herberg aan, waar
goede vis uit de Linge en dranken
geserveerd worden...") en hoe
men deze drank moet drinken
(„en om de winden en boeren, die
het zou kunnen veroorzaken te
voorkomen, zal het dienstig zijn
om bij de dronk of tussen elke
teug, een weinig anijs of korian
der in te nemen").
Niet gezond
De bronnen van Spa zijn ook bron
nen van inkomsten gebleken,
niet in het minst door het in 1875
door Leopold de Tweede gestich
te kuuroord, waar dagelijks zo'n
600 patiënten een bronwater
kuurbad nemen in komische
roodkoperen badkuipen of de
groezelige, verwarmde turfba-
den. En na opname van dit soort
kuren in het Belgische zieken
fondspakket is de bestaanszeker
heid van menig hotel en pension
verzekerd. Dat was ook wel no
dig, want Spa ademt qua uiterlijk
de sfeer van vergane glorie, een
uiterlijk uit de negentiende eeuw,
toen Spa nog voorbehouden was
aan de elite.
Dank zij de hang naar gezond eten
en drinken, beleeft Spa een revi
val. De paradox is. dat Spa eigen
lijk niet gezond is in de zin. dat er
veel voedingsstoffen in zitten.
Het ontleent zijn waarde aan het
feit, dat het een „niet ongezonde"
dronk is, in tegenstelling tot veel
dranken die door toevoeging van
chemische middelen, kleurstof
fen. zoetstoffen en leidingwater
met een hoger zoutgehalte dan
het Spa-water eigenlijk niet zo ge
zond zyn.
Bruin brood, frisse en eer
lijke dranken en wat be
weging op zijn tijd. Terug
naar de natuur. Zo dur
ven vele Nederlanders
waarachtig de jaren tach
tig wel aan.
Twintig jaar terug wisten
we nog niet hoe gulzig we
moesten profiteren van
de geneugten van de wel
vaartstaat, waarvoor na
de oorlog en de schaarste-
periode de basis was ge
legd. Totdat wakers over
onze gezondheid waar
schuwden, dat veel niet
gelijk staat aan gezond.
Voedsel en genotmidde
len werden wat kritir
scher bekeken. En aarze
lend kwam de vraag naar
gezonder eten en drinken
op gang.
De warme bakker was een
van de eerste terreinver
kenners, die succes oogst
te met een aanbod van
bruin brood uit groot
moeders tijd. Ook in de
drankensector werd de
roep naar gezondere
dranken verstaan. Spa
bronwater zag in enkele
jaren tijds het verbruik
per hoofd van de bevol
king toenemen van 0,3 li
ter tot ongeveer 6 liter. En
in Ede schoot de omzet
van het bijna terziele ge-
gane limonadebedrijf
Riedel met sprongen om
hoog, toen de puur na
tuurdranken Appelsien
tje en Goudappeltje een
schot in de roos bleken te
zijn. Deze produkten ble
ken volgens onderzockin
gen van de Belgische en
Nederlandse consumen
tenorganisaties ook echte
en onvervalste natuur
produkten te zijn. Daar
om ook op hun gezag,
drankberichten uit be
trouwbare bron.
Bij Riedel in Ede plukken ze de vruchten van de snel geste
gen vraag naar pure sappen. Het zijn de zoete, winstge
vende vruchten van een fors stijgende omzet. Maar dat is
ook de beloning voor het in het begin van de jaren zeven
tig riskant op de markt brengen van pure vruchtensap,
het tijdig onderkennen van een ontwikkeling en daarop
inspelen met een hoogwaardig produkt.
Want zo karakteriseert directeur G
Holtrust het liefst de vijf oogap
peltjes van de vaderlandse fris
drankenindustrie: Appelsientje
Goudappeltje. Fruitdruifje, Pom
pelmoentje en Zontomaatje. De
naam Appelsientje is zijn eigen
vondst; de overige vier kwamen
in goed overleg tussen de mede
werkers en het reclamebureau tot
stand.
Het op de markt brengen van hel
nieuwe produkt was nodig ook,
want Riedel zelf was op sterven
na dood. En het was jarenlang zo
goed gegaan met de limonades
van deze van oorsprong Leidse
firma.
Naam
De Leidse apotheker J. Riedel had
in 1879 een goede sprong gedaan
met zijn spuitflessen mineraal
water. Het was de basis voor een
goed lopend familiebedrijf, dat
kort na de Tweede Wereldoorlog
de eerste gezinsfles limonade-
gazeuze introduceerde. De tijd
van het kogelflesje was al lang
achter de rug. Maar in 1969 was
het bedrijf aan de rand van de
afgrond met een produktie van
nog geen 5 miljoen liter frisdrank
per jaar.
Holtrust meent dat Riedel te lang is
doorgegaan met de driekwartli
terfles met schroefdop, waarmee
eens de markt werd veroverd. De
concurrentie kwam met literfles
sen: Raak, 3xS, Herschi, Hero,
Fanta, Cola, Seven-Up. Een
moordende concurrentieslag om
de gunst van de dorstigen. Bo
vendien kwam het Rijk er nog
een schepje bovenop doen met
bijna 15 cent accijns per liter en
btw. De frisdrank werd duur be
taald en het goedkopere alterna
tief was de waterkraan en wat li
monadesiroop.
Toen hij in 1969 bij Riedel kwam Kennis
was er niets meer van de topposi
tie over dan de faam, dat Riedel
altijd goede produkten op de
markt bracht. „Als je toen de
naam Riedel op een zak aardap
pelen had staan, wist je dat die
verkocht zou worden. Zo'n goede
naam had het bedrijf'.
ken op de vraag naar gezonde,
puur natuurprodukten van hoog
waardige kwaliteit. Want het te
rug naar de natuur manifesteerde
zich al in bepaalde trends. Warme
bakker, het handhaven van de
groenteman op de hoek, stijgen
de vraag naar vruchtesappen in
de Verenigde Staten en de Scan
dinavische landen, grotere aan
dacht voor de gezondheid in de
trim-u-fit-beweging die aan het
opkomen was.
„Je weet dan natuurlijk niet, dat het
een succes gaat worden, maar je
voelt aan, dat je die richting uit
moet; de natuurlijke vruchtesap
pen"
- En dan nog een naam verzinnen,
wat toch van doorslaggevende be
tekenis kan zijn bij de lancering
van een nieuw produkt?
„Ja. Bij ons was het grote strijdpunt
of we onder de naam Riedel, die
jarenlang borg heeft gestaan voor
kwaliteit, moesten handhaven of
laten vallen. We hebben uiteinde
lijk gekozen voor nieuwe namen.
Leuke, lieve namen, die pasten
bij het sfeertje van terug naar de
natuur. En die verkleiningsvorm
erin om te vertederen. Appelsien
tje heb ik zelf bedacht, maar ik
weet echt niet waar die ingeving
opwelde. De andere namen zijn
van medewerkers, maar ze heb
ben nooit een strijdpunt opgele
verd".
De goede ideeën moesten ook nog
worden waargemaakt. In goede
en verantwoorde inkoop, in kwa-
liteits-controle op de plaats van
de oogst, in het bewaken van de
kwaliteit in de gang van het veld
naar de concentraatfabriek, naar
Nederland en ten slotte naar de
plek waar de sappen weer wor
den aangelengd met water om te
worden afgebotteld in de beken
de kartonnen literpakken.
De grote doorbraak kwam pas in
1974, vier jaar nadat het idee was
geboren. „Het is een geleidelijk
proces geweest de eerste jaren.
Demonstraties in winkels, een
goede verkoop-organisatie, satie,
gratis proeven om bekendheid te
geven en natuurlijk de televisie
spots om naambekendheid te
krijgen. Dat gaat werken als een
sneeuwbal en dan krijg je ineens
de doorbraak".
Die doorbraak heeft nu al geresul
teerd in een omzet van 125 mil
joen liter per jaar, oftewel de helft
van de vaderlandse vruchtesap-
verkoop. Dronken we in 1973 met
zijn allen nog maar 30 miljoen li
ter vruchtesappen (ruim 2 liter
per hoofd van de bevolking), nu is
dat 250 miljoen liter, dus bijna 18
liter per hoofd van de bevolking.
En daarvan is dan de helft van
Riedel.
Appelsientje staat ver bovenaan
met 63 miljoen liter en dan komt
Goudappeltje met ruim 30 mil
joen liter. Er wordt nu geprodu
ceerd op acht verschillende plaat
sen in het oosten van het land,
maar Ede blijft de hoofdvesti
ging, waar nu driftig wordt bijge
bouwd voor kantoren en labora
toria.
In quarantaine
„Tenslotte is één op de tien perso
neelsleden betrokken bij contro
le en produktenanalyse. We moe
ten allereerst zorgen, dat we door
menging van produkten uit de
hele wereld een constante smaak,
kleur, zoetgehalte en kwaliteit
houden. Dat ben je verplicht aan
de consument. En het eindpro-
dukt moet ook gecontroleerd
worden. Alle gevulde pakken
gaan eerst veertien dagen in qua
rantaine, wachten op de uitslag
van het laboratorium. Dan pas
kan het artikel worden vrijgege
ven. Die opslag is natuurlijk
duur, maar het hoort bij de hoog
waardigheid van het produkt.
Eén op de duizend pakken wordt
gecontroleerd, dat betekent elk
kwartier een pak eruit voor de
controle".
De grondstoffen komen veelal uit
subtropische landen, zeker de ci
trusvruchten: Spanje, Italië, Ma
rokko, Israël, Florida, Californië,
Brazilië. De vruchten worden uit
geperst, ingedikt, gepasteuri
seerd, van water ontdaan en in
plastic zakken en drums naar ons
land verscheept. In Ede worden
alleen de plastic zakken met con
centraat uitgeperst, opdat niets
verloren gaat van het kostelijke
goedje. En dgn mengen met wa
ter. Alles computergestuurd. Tot
en met de stempel met datum
voor houdbaarheid of het rietje
op de 0,2 literpakjes gaat alles au
tomatisch.
- Waarom eigenlijk geen Neder
landse appelen ih goudappel
tje?
„Dat zou een dure zaak zijn. Wij
hebben hier geen concentraatfa-
brieken. We zouden dan eerst de
appelen naar Hamburg moeten
brengen. Bovendien wordt hier
een handappel gekweekt, die
minder geschikt is om uit te per
sen. De oogstgebieden zijn ook te
klein".
Echt sap
„Nee, maar er is geen toverformule
voor geweest. Het is toch echt
vooral een zaak van het gezonde
verstand gebruiken en bukken
om het geluk te grijpen".
Aanvoelen
Het samengaan tussen het oude fa
miliebedrijf Riedel met de Ver
enigde Coöperatieve Melkindus-
tne „Coberco" in 1970 droeg veel
kennis bij voor de verpakking
van het produkt. Maar deze ooste
lijke reus in melk, kaas en aanver
wante artikelen had het vruchte-
sap-experiment wel de vaderlij
ke zegen mee gegeven, maar geen
scheppen vol geld om te investe
ren.
„We konden wel beschikken over
apparatuur. In het moederbedrijf
in Arnhem kon de vruchtesap
worden afgevuld. Daarna hebben
we nog een moeizame weg moe
ten afleggen. In het eerste jaar
hebben we amper 100.000 Liter
verkocht".
Al lang nadat het produkt was door
gebroken bij de consument, brak
de zon ook door bij de Consu
mentenbond. Die onderzocht
liefst 50 vruchtesappen in 1979 en
alle Riedelprodukten kwamen er
bij de smaaktesten als beste uit.
Ze kregen ook allemaal het predi
kaat „echt sap" mee. Dat wil zeg
gen, dat er hier bij de verwerking
niet méér water aan wordt toege
voegd dan er oorspronkelijk in
zat. En ook geen toevoeging van
suiker om weer op het natuurlij
ke suikergehalte te komen.
Van de 50 onderzochte vruchtesap
pen bleek een derde niet echt te
zijn. Van de appelsappen waren
maar vijf van de veertien merken
echt. Een rapport waar Riedel en
Coberco terecht trots op kunnen
zijn, na het al gebleken zakelijke
succes. Een beloning voor hard
werken en zorg voor kwaliteit
noemt Holtrust dat. Coberco, de
zuivelgigant, kon dat merken in
de totale omzet, want in 1980
haalde Riedel 147,6 miljoen bin
nen van de totale omzet van ruim
2 miljard. Het jaar daarvoor was
dat 129 miljoen op 1,9 miljard.
Van zeven min naar zeven plus.
Een vorstelijke vooruitgang.
Even vorstelijk als de foto in Hol-
trusts kantoor van koningin Bea
trix met een rietje zuigend aan
een flesje Riedel. Maar dat moet
in de tijd geweest zijn, dat zij nog
kroonprinses was en het nieuwe
produkt nog geen goudappeltje
voor de dorst was voor het grote
moederconcern Coberco.
