"Wij zijn de waterdragers"
mum Be
ursweek
De jonkheer en de kernenergie:
:RDAG 25 JULI 1981
EXTRA
PAGINA 21
„Als ik diep in mijn hart
kijk zou ik wensen dat
we het zónder zouden
kunnen doen, maar ik
heb de indruk dat we er
niet aan zullen ontko
men".
Jhr. mr. M. L. de Braauw doet
geen moeite zijn mening over
kernenergie onder tafel te
schuiven. ,,Ik ben niet onbe
vangen. heb ook niet de pre
tentie neutraal te zijn. Het is
mijn rol om als voorzitter aan
een club de Stuurgroep Brede
Maatschappelijke Discussie,
BMD) leiding te geven, die als
club wel degelijk onbevangen
tegen de problematiek aan
kijkt".
Hij is - via VVD en DS'70 bij
D'66 onderdak gekomen op
zoek naar modern liberalisme
- duidelijk legen zijn eigen
partijstandpunt dat Borssele
en Dodewaard het beste dicht
kunnen. Het embleempje op
"i zijn donkerblauwe stropdas.
waarin wij op afstand atoom-
cirkeltjes meenden te zien,
blijkt echter een onschuldig
clubsymbool te zijn van Hol-
land Radio. Zijn persoonlijke
r mening doet er trouwens niet
toe. De Braauw gaat uw en
onze mening vragen. In een
expeditie die zonder manke-
ren Nederlands grootste en
duurste praatfestival uit de
geschiedenis („nu nog 13 mil
joen gulden, maar dat wordt
beslist meer") mag worden ge
noemd.
Over dik twee jaar zullen we het
weten. Zullen regering en Ka
mer het weten. Kan er einde
lijk een besluit worden geno
men. Zullen de discussies over
kolen, atomen en windmolens
wellicht uit de huidige barri-
cadensfeer zijn getrokken.
- Hoe moet dat, breed en maat
schappelijk discussiëren?
„We hebben nu een negen
mansteam* Evenwichtig van
samenstelling en onbevangen
in zijn standpunten. Samen
met «een sleun-staf van nog
eens een man of tien voor het
huiswerk en de papierberg
gaan we nu op weg. Zes maan
den informeren. Niet zoals nu
I in politiek Den Haag gebeurt,
maar informatie verzamelen
voor de stuurgroep bij al die
genen die in de maatschappe
lijke discussie al een flinke
tijd een meningvormende
functie hebben",
i „Dan gaan we een halfjaar lang
de gegevens en argumenten
op een rijtje zetten, toetsen en
beoordelen om de verschil
lende energiemodellen te ont
wikkelen. Dat leidt tot een in
terimrapport met diverse
keuzemogelijkheden voor de
vaste kamercommissie".
„Pas daarna kan de echte brede
1 discussie met Nederland los
branden. Daar staat een jaar
voor. In een eindrapport
wordt dan de hele onderne-
ming in kaart gebracht. Het is
dan 1 november 1983. Dan
kunnen regering en parle-
ment hun keuze maken uit
I een aantal energiescenario's,
I voorzien van alle denkbare
■J gevolgen voor een sociaal-
economisch beleid voor de ja
ren negentig".
- Er bestaat nogal wat wan
trouwen.
„Toen Van Aardenne me vorig
jaar langs z'n neus weg - ik zat
bij hem voor een heel andere
zaak - vroeg wat ik eigenlijk
deed tegenwoordig en ik hem
vertelde dat ik onderweg was
naar een nieuwe baan, stelde
hij me voor één dag in de
week te gaan besteden aan de
stuurgroep BMD. Het trok
me, ik nam wat huiswerk mee
en ontdekte na het lezen van
de eerste tien vellen papier
dat er van één dag in de week
geen sprake kon zijn. Dit was
een dagtaak. Ik nam hem
aan".
„Van start af gaf ik me er echter
rekenschap van dat er inder
daad een breed maatschappe-
Deze maand installeerde minister Van Aardenne de
"stuurgroep" die de "Brede Maatschappelijke Discus
sie over energie" (BMD) moet gaan vorm geven. Een al
lang geleden aangekondigde gebeurtenis, die aanvan
kelijk werd uitgesteld bij gebrek aan een voorzitter en
weer later gevaar liep, bij gebrek aan leden. Een voor
zitter is inmiddels gevonden in de figuur van jhr. mr.
M.L. de Braauw. De opdracht van De Braauw is vrien
delijk gezegd omstreden. Critici vinden dat politici zelf
maar een besluit moeten nemen, en wel zo snel moge
lijk. De PvdA wil nu alle centrales sluiten. De VVD wil
morgen met de bouw van nieuwe beginnen. Een ge
sprek met de man van het midden.
Door
Reinier v.d. Loo
lijk wantrouwen bestond. Te
gen de regering, van wie je
zou kunnen denken dat ze dit
hele BMD-proces als zoethou
dertje hanteert om uiteinde
lijk toch haar bedoelingen te
kunnen doorzetten. Tegen
het parlement, omdat je zou
kunnen denken dat dat sedert
1974 ogenschijnlijk aan non-
besliskunde had zitten doen
en door dit procédé nog eens
twee jaar lang lekker achter
uit kon gaan zitten. Tegen de
stuurgroep zelf, „want dat
zijn immers maar een paar
neer-geparachuteerde weten
schappers die wel even zullen
uitmaken wat goed voor ons
is". Dus ben ik aan een rond
gang begonnen langs ieder
een in dit land die al een me
ning had over energie en
kerncentrales".
- Bij wie, bij wie niet?
„Bij de vakbeweging, de werk
geversverbonden, de Her
vormde Synode, Bisschop
penconferentie, Raad van
Kerken, Humanistisch Ver
bond, de Stichting Natuur en
Milieu, de Vereniging Milieu
defensie, de Initiatiefgroep
Energiediscussie, de Neder
landse Vrouwenraad...".
- Actiegroepen?
„Welzeker. Ook actiegroepen,
zoals het Landelijk Energie
Komitee. Die mensen waren
op een nogal afhoudende ma
nier bezig naar me te kijken.
En toch hebben we een goed
gesprek gehad. Ik denk dat ze
ervan overtuigd zijn geraakt
dat er een kans is op een ob
jectieve benadering en op een
volledig respecteren van de
inbreng die van die kanten
verwacht mag worden. Ik ge
loof niet dat die club niet zal
meedoen!".
- Nergens de deur dicht gevon
den?
„De groep Stop Dodewaard gaf
niet thuis. Evenals de Federa
tie van Samenwerkende
Stroomgroepen, maar die
blijkt zich min of meer te heb
ben opgeheven en in ongrijp
bare deeltjes uiteen te zijn ge
vallen. Via de media begreep
ik dat Stop Dodewaard niet
meedeed. Toch een uitvoeri
ge briefwisseling met ze ge
had. Hun argumenten kun
nen lezen. Ze schreven: „Aan
jouw BMD doen we niet mee.
We houden er zelf een. op on
ze eigen manier, dus bemoei
je d'r niet mee maar stort wel
even 2 ton subsidie op onze
girorekening".
„Voor het overige heb ik heel
wat positieve ervaringen op
gedaan. Ik ben ook gaan gelo
ven in een groeiende kans
rijkheid van de hele onderne
ming. Zelfs tegenstanders
verklaarden tijdens mijn ver
kenningsronde toch wel geïn
teresseerd te zijn in ons
plaatje voor 2000".
„Want men geeft heus wel toe
dat men weliswaar tegen
kernenergie is maar eigenlijk
niet goed weet hoe het ener
giegat dan gedicht moet wor
den. Of dat men de gevolgen
op internationaal gebied niet
kan overzien voor onze werk
gelegenheid, concurrentiepo-
Jhr. De Braauw:
"Diep in
mijn hart
zou ik wensen
dat we
zonder
konden
sitie, economie. En velen wil
len wel de kerncentrales slui
ten maar niet onze kennis
overboord gooien. Je kunt la
ter immers niet weten?".
„Verrassend was intussen wel
dat bijvoorbeeld de vakbewe
ging nog steeds geen nadruk
kelijke standpuntbepaling
heeft. Die wachten eigenlijk
op ons. Net zo de Hervormde
Synode. De samenstelling
van de Synode is recent nogal
gewijzigd, die wachten ook
liever nog met een uitspraak-
„Ja, ik ben gaan geloven in onze
kans. Per slot van rekening is
er maar één groep die met
meedoet, en misschien nu
zelfs weer wel. De stuurgroep
zelf acht ik van een hoge kwa
liteit, die hebben niet overéén
nacht ijs hun nek uitgesto
ken. En neem nou de werkge
vers. Het VNO was van plan
er zwaar pro-kernenergie te
genaan te gaan. Maar die zijn
van hun 12 miljoen
campagne teruggekomen en
willen nu constructief mee
doen, niet met een propagan-
da-aanpak maar als aandra-
gers van informatie".
- Wat is nou eigenlijk de bedoe
ling?
„Ik zie het zo: wij moeten het
parlement de informatie ver
schaffen die nodig is voor het
nemen van een beslissing op
het gebied van de inzet van
kernenergie. Dat kan niet an
ders dan wanneer je dat doet
in het totale kader van de
energiedragers (bronnen),
waarbij we dus alle argumen
ten vóór en tegen zullen mee
nemen. Die argumenten zul
len we toetsen. En daarbij ko
men alle aspecten aan de orde
die de verschillende scena
rio's op sociaal-economisch
niveau hebben. Dan komt er
met optellen en aftrekken een
maatschappelijk draagvlak
uit. Voor elk scenario. Daaruit
kan het parlement dan kiezen
en ten slotte een beslissing
nemen"
- Als het aan Den Uvl ligt hoeft
u de vraag: Borssele en Dode
waard open of dicht? niet
meer te beantwoorden. Heeft
de BMD dan nog zin?
„De BMD gaat over het gehéle
energiebeleid. Als kernener
gie eruit moet. moet onze
taakstelling veranderen.
Maar let wel, dan ga je een be
roep op de beschikbaarheid
van kolen in de wereld doen
dat volstrekt buiten de pro
porties ligt van onze beteke
nis in die wereld".
- U doelt op het energiebeleid
in andere landen. De Sowjet-
Unie besloot voor Europees
Rusland de nadruk op kern
energie te leggen en handelt
daar ook naar, dichterbij
huis zijn de Belgen, Fransen,
Duitsers bezig. Wij leven niet
op een eiland, zijn geogra
fisch en economisch inge
klemd. Heeft het zin om te
gen de internationale stroom
in te roeien?
„U gaat ervan uit dat die stroom
er is èn blijft. Ik niet. Kijk
eens naar de Duitse ontwik
keling (waar het verzet tegen
de regeringsplannen met
kernenergie steeds heviger
wordt - red.); kijk eens naar
Frankrijk: als Mitterrand
straks ruimte voor discussie
gaat geven dan kon Frankrijk
nog wel eens anders gaan
denken. Vergeet niet dat de
vroegere besluitvorming daar
maar weinig rekening heeft
gehouden met de werkelijke
publieke opinie. De bevol
king van Le Pellerin stemde
met 750 tegen 98 tegen de
komst van een kerncentrale.
Hij staat er".
„Die BMD hééft zin. Stel nou
dat je op nationaal niveau tot
het idee komt (Wiegel propa
geerde dat. ondanks zijn ei
gen partijprogram) dat die he
le BMD maar grote onzin is en
dat regering en parlement nu
maar domweg moesten be
slissen, wat krijg je dan? Het
plaatje dat we in Den Haag ja
zeggen tegen kernenergie
maar als je bij de beoogde ves
tigingsplaatsen komt zeggen
ze daar „liever bij mijn buur
man". Dan loop je toch volle
dig spaak. Dan zitje toch nog
steeds midden in die escale
rende polarisatie (toenemen
de verwijdering van stand
punten, vlucht in extreme-
n)".
„Wij zijn er niet alleen om die
polarisatie terug te dringen
tot leefbare proporties, wij
moeten het parlement een
maatschappelijk draagvlak
voor zijn besluitvorming bie
den èn een analyse produce
ren van de effecten van welke
keus ook. Zo'n analyse is nog
nooit gemaakt.
- Polarisatie terugdringen.
Mooi. Kun je al lang vast
staande meningen dan nog
beïnvloeden, veranderen?
„De gevestigde opinies kennen
we. Gaan allemaal meespelen
in de BMD. Maar ook de onbe
kenden moeten een kans heb
ben. Veel mensen hebben im
mers hun standpunt bepaald
uitsluitend op basis van sig
nalen die ze hebben opgevan
gen van de erkende argumen
tenverschaffers. Ze kennen
een paar aspecten, maar tas
ten voor de rest in het duister.
Als die brede massa nou eens
duidelijk alle mogelijkheden
met hun gevolgen krijgt voor
geschoteld. geloof ik dat er
mensen zullen zijn die tot een
andere afweging van risico's
zullen komen bijvoorbeeld.
- Vaststaande meningen res
pecteren, turven, en de leek
beïnvloeden, is dat het
doel?
„Ja, helemaal".
- Heeft het anders immers nog
wel zin?
„Nee".
- En wat doe je als je ze hebt
omgepraat?
"Omgepraat'' Dal zeg ik
niet..."
- Goed, mensen wyzen op ge
volgen van hun standpunt die
ze nog niet kenden. Bijvoor
beeld uitleggen dat als je
kernenergie niet wilt, ook een
paar andere dingen die je wel
wilt - ontwikkeling van arme
landen bijvoorbeeld - moei
lijk wèlomdat daar wcL dege
lijk een energieproduktie
voor nodig is die men nu nog
onderschat. Gaat u ze dÉl
tellen''
tfJa, we zijn niet voor niets ook
aan de praat met het Centrum
voor Energiebesparing. Daar
praten we over géén uraan,
milieuvriendelijkheid, zui
nigheid, veiligheid Maar men
realiseert zich daar donders
goed wat dat betekent voor
onze inkomensverdeling, de
markteconomie, onze concur
rentiepositie. We moeten de
discussie dan ook weghalen
uit de techneutensfeer en de
kretologie, en ze naar het leef
patroon van de mens thuis
toebrengen Aan de hand van
zijn eigen leefstijl moet hij
dan maar bepalen welke ef
fecten van welke energiebron
voor hem aanvaardbaar zij-
- Hoe vertel je ze dat allemaal-
„Met een eigen informatiecir
cuit. Niet afhankelijk van par
ticuliere media, maar met een
maximale openheid zonder
dat je leveranciers van opi
nies de indruk geeft dat er
met hun mening gemanipu
leerd wordt"
- Dat is uniek. Zelfs de Rijks
overheid slaagt er niet in de
voorlichting over haar eigen
activiteiten te monopolise
ren. Wat anders: waarom ei
genlijk geen referendum? In
Zweden is de discussie, die
net zo hevig was als hier, ver
stomd nadat daar een refe
rendum was gehouden meer
kerncentrales, maar niet lan
ger doorgaan dan de techni
sche leeftijd van de centrales
die je nu bouwt - red.).
„Dat was een truc Straks, over
pakweg 25 jaar. mogen de
machthebbers daar de hele
discussie opnieuw beginnen.
Dat is een besluit voor nu
Korte termijnwerk Je kunt
deze ingewikkelde materie
niet versimpelen tot dc kale
vraagstelling die voor zo'n re
ferendum nodig is En met dc
minimale meerderheden
waarmee wij in onze demo
cratieën werken neigt men te
gauw tot korte termijnplan
ning. Men reikt met zijn visies
niet verder dan maximaal vier
jaar. men laat zich leiden door
opinies en emoties van het
moment of door de waar
schijnlijke uitkomst van de
eerstvolgende verkiezinge-
n".
- Daar kunt u weinig aan doe-
n.
„Wij zijn natuurlijk waterdra
gers en we blijven waterdra
gers"
- Betekent de BMD eigenlijk
geen verarming van de par
lementaire besluitvorming.
De politieke partijen hadden
toch zelf wel hearings kun
nen organiseren en vervol
gens parlementaire beslui
ten kunnen nemen. Moeten
nemen?
„Dat begrijp ik nou niet. Wij
verrijken juist de parlemen
taire besluitvorming. Wat wij
het parlement straks kunnen
voorleggen is toch pure
winst? En een veel grotere er
kenning van de mondigheid
van de kiezer"'".
- Als u faalt, hernemen de lob
by's en de actiegroepen dan
hun rechten. Gaan ze, hevi
ger dan nu, op de barricade-
n?
„Dat vrees ik wel, ja Maar het
moet slagen We kunnen in
100.000 valkuilen lopen, maar
ik heb goede hoop. Hoop dat
we de korte termijnteneur
kunnen doorbreken. Want die
kon straks best eens héél, héél
schadelijk blijken te zijn Als
je nu besluit niet het kern pad
op te gaan, maar gelijktijdig
vaststelt dat je dan wellicht je
hele sociale verzekeringsstel
sel, je verzorgingsstaat, struc
tureel onderuit haalt - en die
kans zit er in - dan moet Ui
nog zien welke politicus die
beslissing aandurft".
AMSTERDAM - Vooral in
Wall Street maar ook op an
dere effectenbeurzen, werd
deze week uitdrukking gege
ven aan vele teleurstellingen.
Teleurstelling over de rente
en over de teruglopende con
junctuur en de hierdoor op
getreden vertraging van het
economisch herstel Wall
Street liet in drie dagen rond
35 punten vallen en kwam op
niveaus die sedert midden-
december vorig jaar niet
meer zijn voorgekomen. Ver
geleken met een maand gele
den is er van de Dow Jones-
stand ongeveer 100 punten
verloren gegaan. Ook de Am
sterdamse beurs liep terug.
Deels door gebrek aan affaire
wegens de vakantie Maar de
hoofdfondsen hielden zich
tamelijk goed. waardoor ze
ker geen sprake was van een
fors afglijden.
De conferentie van Ottawa,
waar de zeven belangrijkste
industrielanden buiten het
Oostblok bijeen waren, heeft
weinig positieve resultaten
opgeleverd. Grote dingen
werden er ook niet verwacht,
maar toch wel iets tastbaars
over de rente. De Europese
landen van deze top brachten
krachtige protesten mee te
door
C. Wagenaar
gen de extreem hoge Amen
kaanse rente, die welwillend
werden aangehoord maar
daarna weggewuifd. Dat zal
overigens niemand verbaasd
hebben, want reeds op een
eerder in Parijs gehouden
OESO-top hadden de Ameri
kanen deze bezwaren afge
wezen. Het enige waarmee de
Westeuropese leiders nu naar
huis konden gaan. was een
verklaring van de Ameri
kaanse president dat naar
zijn mening de rente in Ame
rika m december wel eens
wat lager zou kunnen zijn
Tegelijkertijd beklemtoonde
de topman van de FED, hel
bestuur van de gezamenlijke
Amerikaanse centrale ban
ken, de noodzaak van ver
dere kredictbcperkende
maatregelen, omdat nieuwe
tekenen van een verscherptt
inflatie zichtbaar zouden zijn
Angst dat hierdoor de rente,
die momenteel voor grote
kredieten op 20.5 procent
staat, nog verder gaal stijgen
duwde Wall Street steeds ver
der terug.
Het is in elk geval duidelijk dat
noch van de Amerikaanse re
gering, noch van de monetai
re autoriteiten in de Verenig
de Staten enige steun behoeft
te worden verwacht om dc
rente wat te doen verlagcr
Ze zijn volledig in de greep
van de monetaristische leer
geraakt, die de schuld van de
inflatie grotendeels legt bu
de te royale geldschepping
Daarom is niet meer de stand
van de con junctuur, maar die
van de wekelijkse geldom
vang de allesbeheersende
maatstaf geworden. Met alle
gevolgen van toenemende
werkloosheid en economi
sche vertraging
De forse koersdalingen van de
ze maand wijzen erop dat
Wall Street hiervan steeds
meer doordrongen wordt
Een teken aah de wand is ook
dat het bruto nationaal pro-
dukt m de Verenigde Staten
in het tweede kwartaal met 2
procent is gedaald, tegen een
groei van 8 procent in het eer
ste kwartaal Bij een hoge
rente kunnen beurs noch
economie leven, hebben ou
de beursrotten altijd gezegd
Doordat de extreem hoge
rente in de Verenigde Staten
niet alleen de rente in Europa
maar ook de dollarkoers om
hoog stuwt, geraakt ons we
relddeel steeds meer in de
greep van de economische
vertraging
Deze week steeg de dollar in
Amsterdam naar 12.75 nadat
er vorige week, in de hoop op
rentedalende gevolgen van
Ottawa, de prijs in Amster
dam even naar de f2,67 was
gezakt Gevreesd wordt dat
de economische vertraging in
de Verenigde Staten ook het
herstel elders in de wereld zal
afremmen, en dat vele Neder
landse bed njfs best uren hun
vrij optimistische prognosi s
voor de tweede helft van 1981
niet zullen kunnen waarma
ken.
Ook het deze week gereed ko
men van een nieuw rege
ringsprogramma leverde wei
nige aanknopingspunten op.
Niet alleen zijn de bestel
lingsprocedures nog niet
beëindigd, maar ook de fi-
nancicnngsparagrafen zijn
niet erg duidelijk Er moeten
te VW onzekere factoren
worden ingecalculeerd als
wel of geen economische op
leving en hoe de reacties
daarop zouden moeten zijn
Toch viel het resultaat van de
nieuwe staatslening, die te
gen 11,75 procent was uitge
schreven. niet tegen. Voor de
zomerperioden en midden in
het vakantieseizoen is een be
drag van f 500 miljoen dat het
ministerie tegen 100.5 pro
cent wist te vangen, niet on
bevredigend Dat de officiële
beurskoersen direct lager
kwamen te liggen en zich
{ond 100 procent opstelden.
hadden meer rechtstreeks te
maken met de teleurstellin
gen over het Amerikaanse
rentebeloop en de onduide
lijkheid van het nieuwe rege
ringsprogramma Dc gehele
obligatiemarkt lag minder
prettig,
Dat was ook het geval met de
aandelenmarkt in Am-i-i
dam die opnieuw grotendeels
gekenmerkt werd door
vakantiestilte en gebrek aan
affaire. Reeds sterk verlaagde
noteringen konden echter na
enige dagen toch weer door
een herstelproces worden
rechtgetrokken, zodat het ge
hele beurs beeld door een be
heerste daling werd geken
merkt.
Zo'n drie tot vijf gulden verlo
ren Nont. Ennia. Heincken
Elsevier NDU «n de I
potheekaandelen Friese h
Groningse Hypotheekbank
en Wcstland-Utrecht Hypo
theekbank. Tien gulden te
rug moesten ABN. Gelatine
Delft en Tw< n' KABO
Daarentegen kon KBB Bijen
korf ongeveer dnc gulden
aantrekken En Van der Gies-
sen-De Noord, door een gcre
de kans op flinke scheeps
bouworders, rond tien gul
den
