ZIGEUNERS
AL EEUWEN
OPGEJAAGD
ONDERWEG
"Wegwerpvolk"
ZATERDAG 18 JULI 1981
Door Dolf Snel
op die manier kwamen er ver
schillende varianten van het
Romany, dat op zich in stand
gehouden is als gemeen
schappelijke taal. Waar
schijnlijk is het Romany ge-
beleven, onder meer omdat
de zigeuners het als geheim
taal gebruikten en gebruiken.
Behalve hun spreektaal heb
ben de zigeuners een taal van
tekens, waarmee ze informa
tie doorspelen. Ze gebruiken
daarvoor takjes, veren, blade
ren of ze graveren Door het
materiaal in een bepaalde
vorm neer te leggen of door
een bepaald teken in te ker
ven, geven ze elkaar inlichtin
gen, vertellen ze bijvoor
beeld, dat een kind is gebo-
Godsdienst
De godsdienst van de zigeuners
is ingewikkeld. De ondoor
zichtigheid wordt onder
meer veroorzaakt, doordat de
zigeuners zich in hun reli
gieus beleven schijnbaar la
ten beinvloeden door de
plaatselijke godsdienst. Dui
delijk is wel, dat de zigeuner
gelooft in één god, die hij aan
duidt met o Del of het ver
kleinwoord O Delero Vanuit
Muziek
Muziek is een belangrijk aspect
van de zigeunercultuur. Hoe
de opbouw van de zigeuner-
muziek precies is valt niet aan
te duiden. Het is muziek, die
ontstaat op basis van een een
voudige melodie, maar die
dan vervormd en omspeeld
wordt en waarin ritmiek ein
deloos gewijzigd wordt tot
een stuk, dat moeilijk met an
dere muzikale uitingsvormen
te vergelijken valt Dordat
muziek en zigeuners onver
brekelijk bij elkaar horen, is
het logisch, dat veel zigeuners
van spelen hun beroep ma
ken. Verder beoefenen zigeu
ners reeksen uiteenlopende
beroepen, vaak in de sfeer van
het amusement, zoals in cir
cussen, vaak ook in de sfeer
van handwerk: houtbewer
king, schoenmakerij, vervaar
diging van huishoudelijke
voorwerpen. Traditioneel zijn
de beroepen van waarzegster
en paardenhandelaar.
„Gadjo"
Zigeuners denken anders dan
de bevolking van dt landen,
die ze reizend aandoen, men
sen, die ze met de term ..gad
jo" aanduiden. Ze wijzen ra
tionalisme af Kennis moet
naar het oordeel van de zigeu
ners steunen op ervaring, niet
op rede. Daarom valt van de
zigeuner geen exacte om
schrijving te geven door een
reeks kenmerken of gewoon
ten op te sommen, zo min als
door nauwkeurig de ecschic
denis weer te geven Het volk
omgeeft de geschiedenis met
legenden en legt er zo een ne
vel omheen Het kijkt niet
achterom, maar is gericht op
de volgende dag. de volgende
mogelijkheid En het geeft
lang niet alles prijs van wat de
eigen cultuur is Het volk
wenst geen etiket. Het houdt
er regels op na. Een strenge
sexuele moraal, huwelijken
die worden gesloten, nadat
ouders een partner voor de
zoon of dochter gezocht heb
ben. Het heeft verboden, die
erop zijn gericht de eigen
identiteit als Romani te be
houden. Een zigeunermeisje
trouwt niet met een gadjo
Regels
Met het noemen van regels, op
vattingen en gebruiken van
zigeuners valt geen stereotiep
beeld op te bouwen. Er is wel
een stereotiepe reactie van
de westerse samenleving op
hét rondtrekkende volk
Overheden willen een gere
gelde samenleving, waarin
uitzonderingen weinig op
prijs worden gesteld.
De zigeuners krijgen in de
komende tijd weer te maken
met de stereotiepe reactie
van de Nederlandse samenle
ving. Die komt erop neer. dat
de zigeuners een probleem
vormen, dat moet worden op
gelost.
Door ze, op grond van de
Vreemdelingenwet op h- t
vliegtuig te zetten naar een
land. waarvan justitie be
paalt. dat dat hun vaderland
is. Of door de zigeuners te
dwingen op te gaan in de rest
van de bevolking, onder pnjs-
geving van de eigen cultuur.
Het beleid zigzagt Tien iir
geleden werd de Woonwagen-
wet van kracht op grond
waarvan vijftig grote regiona
le centra voor woonwagens
moesten worden ingericht.
De bedoeling was de woon
wagenbewoners - en dus de
zigeuners, in vrijheid naar MO
sedentaire status te brengen,
dat wil zeggen ze een vaste
plaats te geven. De vraag of zij
dat in vrijheid wilden, werd
niet gesteld De politie kreeg
opdracht de zigeuners naar de
centra te slepen. De concen
tratie van woonwagens op
een aantal grote centra werd
geen doorslaand succes en
drie jaar geleden werd beslo
ten dan maar weer kleine
kampen in te richten.
Het beeld van zigeuners, die
van de ene plaats naar de an
dere worden gestuurd, zal in
de komende tijd, naar valt te
vrezen, opnieuw te zien zijn
Het onderzoek
naar de vraag, waar de Neder
landse overheid het weg
werpvolk van de zigeuners
kwijtkan. moet worden afge
rond. Staatssecretaris Haars
van justitie Blijft bij het stand
punt. dat mensen, die geen
verblijfsvergunning hebben
het land uit moeten
In 1907 schreef Abraham (de ge
weldige) Kuyper als slotsom
bij zijn overdenkingen bij
„het zigeunerprobleem"
..Hun besluit van 1417 i.'
ropa binnen te trekken heeft
Europa nooit anders dan
schade berokkend en is voor
henzclven verkeerd in een
niet meer af te wenden
doem".
Een zigeunerin, die begin dit
jaar bij het verlaten van het
Middelburgse huis van bcwa
ring kruistekens maakte, zal
geneigd zijn met het laatste
deel van die conclusie in te
stemmen.
Het grootste deel van de infor
matie, die in dit artikel wordt
gegeven, komt uit het bock
..Zigeuners, de overleving
van een reizend volk" Het is
geschreven door Nico Bo-
gaart. Paul van Eeuwuk en
Jan Rogier De uitgave is van
Elsevier en de pros
f29,50
het samengestelde dgezin,
waar behalve de vader, moe
der en ongetrouwde kinderen
ook de getrouwde dochters
met hun man en kinderen bij
horen. Een familie kan ver
spreid wonen, maar wordt
ook dan door de zigeuners be
schouwd als een sociale een
heid. Voor buitenstaanders is
daardoor moeilijk uit te ma
ken wie bij wie hoort.
Aan het hoofd van een aantal
gezinnen - tussen de tien en
de dertig - staat een gekozen
stamhoofd, wiens titel niet
erfelijk is. Hij bepaalt waar
heen men gaat en treedt naar
buiten toe op. Het stamhoofd
wordt bijgestaan door een
wijze oude vrouw, die veel
macht heeft.
Het hoogste gezagsorgaan van
de zigeuners is de „kriss", een
raad van oudsten, die boven
alles staat. De kriss spreekt
recht, regelt huwelijk, bepaalt
hoe het sociale leven geleefd
wordt. Aan het gezag van de
kriss wordt door een zigeuner
niet getornd - de raad van
oudsten is een sterk bindend
element,'die het volk hecht
bijeen houdt. De straffen, die
de kriss kan opleggen vane
ren van - steeds minder toe
gepaste - lijfstraffen, tot eco
nomische en sociale sancties,
waarvan uitstoting de zwaar
ste is. Veel zigeuners zijn
analfabeten. Geschreven
recht is er niet. Men vertelt
door van generatie op genera
tie. Zo ontstaat traditie.
Doet ze dat wel, dan wordt ze
uitgesloten - ze hoort niet
meer bij haar volk. Er zijn ge
bruiken: de kleding van de
vrouwen, die een aantal -
vaak zeven - rokken; het niet
al te vaak een bad nemen, een
gegeven dat kan leiden tot de
gedachte, dat zigeuners min
der hygiënisch zijn. Zij den
ken anders. Ze vinden het
buitengewoon vies om een
toilet in een huis naast de keu
ken te situeren, om maar iets
te noemen.
die basisgedachte bestaan on
der zigeuners complexe reli
gieuze opvattingen. Sommi
gen geloven, dat de aarde,
„ons aller moeder", al vóór
god bestond. Op die aarde, die
van alle tijden is. verscheen
god en tegenover hem de dui
vel. o Bengh. Er is een mythe,
waarin wordt vertelddat god
en de duivel samenwerkten
bij de schepping van de mens.
De duivel maakte beeldjes
van aarde, waarin god het le
ven bracht. Echt duidelijk
wordt de religie niet. Er zijn
zekerheden over het voorbe
staan na de dood en over een
god die vergeeft en be
schermt. Vanuit die grondge
dachte beleven de zigeuners,
op verschillende manieren,
hun religie met een sterke in
tensiteit en zekerheid. Dat
kan zich uiten in een declna-
kerkdienst. Maar achter wat
direct valt waar te nemen, ligt
een voor de buitenstaander
ondoorgrondelijke wereld
van mythe en overlevering.
Gezinnen
Zigeuners kennen twee soorten
gezinnen Het gezin, waarin de
vader, moeder en dc kinderen
zijn opgenomen en daarnaast
Schadeloosstelling was er na de
oorlog niet voor de overleven
den. Van Wiedergutmachung
kwam niets terecht. Op gang
gezette procedures liepen
dood. En vaak besloten zigeu
ners af te zien van aanspra
ken. Na eeuwen pesterijen en
vervolging, na moorden op in
dividuen en na de uitroeiing
in de oorlog hielden ze zich
ver van politiek, van ambte
narij, van registratie. De zi
geuners hadden een diep in
gevreten gevoel van wantrou
wen ten opzichte van de geor
dende samenleving. Ze hou
den zich op een afstand van
de maatschappij, die wetten
maakt, die erop gericht zijn
hen als volk te laten opgaan in
een nieuw milieu. Ze trekken
zich terug binnen hun eigen
stelling. Die van hun cultuur.
Taal
Belangrijk voor die cultuur if
hun taal, het Romany, dat
geen geschreven vorm kent
De taal kent dertien dialecten
Ze ontstonden in perioden,
waarin groepen zigeuners
zich een tijdlang in een be
paald gebied bevonden. Zo n
groep leende woorden van de
ter plekke gesproken taal en
De anti-revolutionaire staatsman doctor Abra
ham Kuyper schreef in 1907 over zigeuners:
„Ze zijn en blijven parasieten in den meest
eigenlijken zin van het woord, die, meer verte
rend dan producerend, en zonder iets dat ook
maar naar een ideaal zweemt, tal van kringen
vergiftigd hebben. Ze hebben ons niets toege
bracht, en veel goeds onder ons bedorven". De
spelling en woordkeus zijn wat verouderd. De
opvatting van Kuyper, dat de zigeuners een
probleem vormen, dat om een internationale
oplossing vraagt, is niet verdwenen.
Even terug naar begin van dit
jaar: een groep niet geregi
streerde zigeuners in Neder
land wordt te verstaan gege
ven dat vertrek naar een an
der land het beste is. Waar
heen? Duitsland sluit de
grenzen, België doet dat ook.
Na lang getouwtrek en heen
en weer gesleep van de groep
besluit de Nederlandse over
heid de zigeuners te registre
ren. Als tijdelijk onderkomen
dienen de huizen van bewa
ring in Zwolle en Middel
burg.
De staatssecretaris van justitie
mevrouw A.Haars brengt de
zigeuners daar een bezoek.
Ze noemt hen 'bizonder
vriendelijk', hoewel ze de zi
geuners zelf niet heeft ge
sproken. Verder heeft ze de
indruk dat de zigeuners zich
naar hun eigen gevoel in 'een
paradijs' bevinden. Inmid
dels hebben rechters in Mid
delburg en Zwolle het vast
houden van de zigeuners in
de gevangenis veroordeeld.
Justitie zal per individu na
gaan wie van de zigeuners
het land moet verlaten.
Op dit moment verkeren ruim
180 zigeuners in een identie
ke situatie. Al meer dan een
week worden ze opgejaagd
van parkeerplaats naar par
keerplaats, van grens naar
grens, op zoek naar een vaste
standplaats: Den-Haag, de
rijksweg bij Hoevelaken,
Vlaardingen, Didam, de Ne
derlands-Belgische grens
overgang bij Hazeldonk, en
weer terug naar Den Haag....
Een verblijfsvergunning
wordt hun tot nu toe gewei
gerd. Het ministerie van jus
titie is nog steeds van mening
dat de groep het land uit
moet.
De beslissing van justitie over
het al of niet registreren van
zigeuners gebeurt op grond
van wetten, die de zigeuners
kennen noch erkennen. Zij
hebben hun eigen wetten. Ze
hebben hun eigen taal, hun
eigen cultuur, eigen leefre
gels, eigen muziek, hun eigen
geschiedenis. Alleen hebben
ze geen eigen land....
Uit India
Ze komen uit India, de zigeu
ners. Er is niet nauwkeurig
bekend op welk moment ze
India verlieten. Een belang
rijk jaartal is in elk geval 1192,
toen slag werd geleverd bij
Therain nabij Dwelhi De
moslimveldheer Mohammed
van Ghur versloeg de legers
van de Hindoe-koning Prthvi-
raja. Het verslagen Indische
leger splitste zich in groepen
en één daarvan trok naar het
noorden, richting Europa. De
mensen van die groep zijn de
voorouders van de zigeuners,
die nu nog steeds door Euro
pa trekken. Het zijn er naar
schatting over de hele wereld
zes miljoen. Zeshonderd jaar
hebben ze rondgezworven.
Ze werden en worden aange
duid als Gipsy - afkomstig uit
Egypte -. Cygan. of Cigans of
zigeuner aangeduid, maar in
feite is dat onjuist. Correcte
namen zijn onder meer Rom -
dat betekent tnens - en Sin-
ti.
Als beesten
Door een diep dal gingen de zi
geuners in de Tweede Wereld
oorlog. Wat voor de joden
gold, was ook op hen van toe
passing. Nazi-Duitsland
maakte jacht op hen als op
beesten. Groepen zigeuners
werden tijdens veldtochten
door Rusland en de Baltische
landen vermoord, andere
groepen werden uitgehon
gerd. Dat gebeurde al vanaf
het begin van de oorlog. En
later werden ze naar Duitse
concentratiekampen gesleept
om vergast te worden. Zigeu
ners uit Rusland, Servië,
Kroatië. Oostenrijk, Roeme
nië en Polen, uit Duitsland,
Nederland en Frankrijk. Ze
werden misbruikt voor medi
sche proeven, ze werden mis
bruikt als slaven, ze vonden
de dood in de gaskamers. Het
ging om honderdduizenden
mensen.
De moord, die op het volk van
de zigeuners werd gepleegd,
heeft na de oorlog betrekke
lijk weinig aandacht gekre
gen. Vandaar, dat over het
aantal mensen, dat werd om
gebracht, alleen schattingen
bestaan. „Officieel" werd aan
genomen, dat een halfmiljoen
zigeuners is vermoord in de
oorlog. Mensen, die door de
SS-commandant van het
kamp Auschwitz, Rudolf
Hess, werden omschreven als
„mijn liefste gevangenen".
H~ss was graag in hun barak
ken. Ze waren zo optimis
tisch, schreef hij. Er werd mu
ziek gemaakt en de kinderen
dansten.
Opgejaagd
In de zeshonderd jaar, dat de zi
geuners zwierven werden ze
op sterk verschillende manie
ren behandeld. Soms werden
ze onthaald door edelen, vaak
werden ze opgejaagd. In het
Europa van de vijftiende
eeuw trokken ze, zonder be
lemmering, rond. Maar Euro
pa was in die tijd en voor de
normen van die tijd al dicht
bevolkt.
Aan de ene kant was het nor
maal, dat een groep mensen
rondreisde - de hele samenle
ving was meer mobiel dan in
later tijden. Aan de andere
kant arriveerden de zigeuners
te laat in Europa om er nog
een plaats voor zichzelf te vin
den of om opgenomen te wor
den in de bevolkingsgroepen,
die er al waren.
Toen na 1500 de samenleving
vastere structuren kreeg, ble
ven zij daar buiten. En vanaf
die tijd werd vanuit de geor
dende samenleving op gezet
te tijden jacht gemaakt op de
mensen, die nergens thuis
hoorden. Of overal thuishoor
den. Europa leek een haat
liefde gevoel te hebben voor
de reizigers. Er werd en wordt
in romantiserende zin over
hen gesproken. En er werden
wetten tegen hen uitgevaar
digd, beschuldigingen tegen
hen ingebracht, die niet waar
gemaakt hoefden wórden om
tot een veroordeling te leiden.
