De morgenstond heeft bij
velen alcohol in de mond
De
stille
drinkers
ZATERDAG 4 JULI 1981
De eerste de beste Leidse huis
arts, wiens naam we om rede
nen van integriteit jegens zijn
patiënten maar liever achter
wege laten, hoeft niet naar
woorden te zoeken. "Als ik
denk aan het grote aantal
mensen met een neiging tot
alcoholisme, dan denk ik aan
het grootste probleem van
deze tijd", zegt hij. "Ik merk
dagelijks in mijn praktijk dat
alcohol de onderliggende
oorzaak van allerlei vage
klachten is: vermoeidheid,
hangerigheid, hoofdpijn, tril
lerigheid en ga zo maar door.
Alleen als je heel gericht
doorvraagt komt iemand er
wel eens mee op de prop
pen".
Volgens hem is vooral het grote
aantal vrouwen onder de stil
le drinkers de laatste jaren
enorm toegenomen. "Je ruikt
het gewoon. Het komt her
haaldelijk voor dat vrouwen
op het middagspreekuur met
hun mond van je af gaan
staan. Als ze dan moeten
zuchten komt de lucht van al
cohol je als het ware tege
moet".
En niet zelden, zegt hij, wordt
het drinken in deze groep
veroorzaakt door eenzaam
heid, het alleen thuis zitten.
"Als je vraagt
drinkt, dan is het antwoord
bijna altijd: om de tijd te ver
drijven. Is dat laatste het ge
val, dan wordt het vaak ook
als heel normaal ervaren om
bij vriendinnen op bezoek te
gaan en daar zo'n zes a acht
glazen sherry leeg te drinken.
Let wel: nog vóórdat de
avond begonnen is. Dat ge
beurt vrijwel ongemerkt.
Nou, als je dat toetst aan wat
de lever aan alcohol kan ver
dragen, dan is er iets goed
Welvaart
"Het mechanisme ligt primair
in het sociale vlak. Het is een
welvaartsverschijnsel, waar
van ik vrees dat het niet meer
is terug te draaien. En het
gaat natuurlijk lang niei al
leen om vrouwen. Als ik me
alleen al herinner wat er in
militaire dienst tussen de
middag in de kantine werd
gedronken, dan vraag je je af
hoe iemand gedurende de
rest van de dag nog functio
neert. Een jonge zakenman
die tijdens de lunch een paar
borrels en een paar glazen
wijn drinkt, hoe kan die nog
functioneren? Ik zou geen
praktijk meer kunnen doen.
En toch vindt men dat door
gaans de gewoonste zaak van
de wereld. Maar het is helaas
niet zo onschuldig. Levercel
len die uitsterven, komen
niet meer terug. Kapot is ka
pot".
Elke waarschuwing op het ge
bied van drankmisbruik mag
misschien op zijn plaats zijn,
zo ver is het in eerste instan
tie nog niet. Wat speelt zich
nu precies bij een teveel aan
alcohol in het lichaam af? De
lever - het enige orgaan dat
in staat is om alcohol af te
breken vertoont aanvanke
lijk vervettingsverschijnse-
len. Op zichzelf is dit een be
trekkelijk onschuldig symp
toom, dat weer verdwijnt als
er een tijdje met de alcohol
consumptie wordt gestopt.
Deskundigen hebben uitge
dokterd dat deze leverueruet-
tir.g zich aandient als iemand
zonder onderbreking 18 da
gen lang vijf tot zeven glazen
alcoholhoudende drank (we
rekenen voor het gemak even
met horeca-doseringen) tot
zich neemt. In die tussentijd
doet zich wel een ander pro
bleem voor, namelijk dat een
lever de neiging heeft om al
cohol voorrang te verlenen
waardoor de andere functies
(o.a. ontgiften en eiwit produ
ceren) worden verwaarloosd.
Maar tot dan toe doen zich
verder nog betrekkelijk wei
nig complicaties voor.
Vier glazen
Die complicaties komen pas bij
de leververharding (in medi
sche terminologie heet dit le-
vercirrhose), die zich moge
lijk aandient als gedurende
een aantal jaren boven het
toelaatbare niveau stug
wordt doorgedronken. Deze
verharding gaat gepaard met
het uitsterven van levercellen
een onherstelbare zaak -
en niet in het minst een aan
tal complicaties die op den
duur fataal kunnen zijn. Om
er maar enkele te noemen:
spataderen in de slokdarm
(met bloedbraken als gevolg),
ophoping van vocht in dc
Naar schattingen uit medische hoek lopen er in Ne
derland minstens 750.000 mensen rond met een al
coholprobleem. Let wel: dat zijn geen alcoholis
ten. Het gaat hier om mensen die dagelijks zo'n 8
a 12 glazen alcoholhoudende drank nuttigen.
Daarboven bevindt zich nog eens een groep van
naar schatting 400.000 mensen die méér drinken
en als zodanig in meerdere of mindere mate tot de
alcoholverslaafden kunnen worden gerekend.
Over die laatste groep gaat dit verhaal niet. Dit
verhaal gaat over het groeiende aantal mensen
dat zich niet of nauwelijks bewust is van enig al
coholprobleem: de stille drinkers. Mensen die
drinken om spanningen te ontladen, ongenoegen
te verdoezelen of eenzaamheid te verdrijven. De
met wijn doordrenkte zakenlunch, waaraan ter
loops nog enkele borrels vooraf gaan. Of de fles
sherry bij de huisvrouw in het keukenkastje.
Bij deze groep gaat minstens één van de hierna vol
gende symptomen vrijwel zeker op: slecht slapen,
sneller geïrriteerd raken, steeds meer drinken
voordat men effect voelt, moeten drinken om te
kunnen ontspannen, sneller vermoeid raken, ver
waarlozen van activiteiten die men voorheen ge
wend was te doen, aandoeningen die langzamer
genezen dan normaal.
Onlangs nog becijferde de Leidse psycholoog G.M.
Schippers in een proefschrift dat alcohol jaarlijks
in bijna 100.000 gevallen een verergerende of uit
lokkende factor is bij opnamen in ziekenhuizen.
Hulpverleners en huisartsen, zo constateerde hij,
zijn doorgaans geneigd het alcoholprobleem niet
als zodanig te herkennen. En toch wijt hij een
groot aantal klachten, die in de huisartsenprak
tijk worden geventileerd, aan overmatige drink
gewoonten.
Op deze pagina gesprekken met een huisarts ("ik
ruik het"), een aantal internisten ("de mens in
principe onbetrouwbaar als het om alcohol gaat")
en een opsomming van wat de gevolgen kunnen
zijn als de lever in last is.
buik en kans op ontwikke
ling van kanker in de lever.
In alle eerlijkheid moet hieraan
worden toegevoegd dat ook
op dit gebied berekeningen
zijn gemaakt, die ogenschijn
lijk niet zo alarmerend zijn.
Leveruerharding, zo becijfer
den dezelfde deskundigen,
ontstaat op z'n vroegst pas na
vijf jaar alcoholmisbruik en
op z'n laatst na vijfentwintig
jaar. Maar daar staat tegen
over dat genoemde kwaal
vaak pas in een zeer laat sta
dium wordt ontdekt. Theore
tisch is het mogelijk om een
leverkwaal als gevolg van al
coholmisbruik al in een zeer
vroeg stadium op te sporen,
namelijk door een simpele
bloedproef. Maar de praktijk
wijst uit dat het daar door
gaans niet van komt.
Wat is dan veilig? Na talloze on
derzoekingen is de weten
schap het erover eens dat de
grens bereikt is bij 40 gram
pure alcohol per dag. Omge
rekend in horeca-eenheden
betekent dat vier glazen per
dag. Een enkele strenge me
dicus houdt het liever nog op
20 glazen per week, en dat
heeft weer te maken met de
individuele gevoeligheid van
elk levend wezen. De een kan
Foto Dirk Ketting
meer hebben dan de ander.
Iedereen heeft - om het zo te
zeggen - zijn eigen absorptie
vermogen.
Hoe dan ook: zit men daar ver
boven, dan is het aan te beve
len de fles naar het weekend
te schuiven of alleen 's
avonds te drinken, totdat ge
noemd weekrantsoen een feit
Ezel
Het eerder genoemde klachten-
lijstje - variërend van slaap
stoornissen tot relatiestoor
nissen en werkverzuim - is
ook niet geheel onbekend bij
de doktoren M. Boekhout en
P. Rosekrans, beiden inter
nisten aan het Elisabcthzie-
kenhuis in Leiden Ook zij
zeggen meer en meer. gecon
fronteerd te zijn geraakt met
het verschijnsel van de stille
drinker.
Boekhout "En dan praten we
inderdaad niet over alcoholi
ci, maar over de grote groep
daaronder: de sociaal aange
paste alcoholgebruikers. Het
is alsof we het met de paple
pel krijgen ingegoten. De af
gelopen decennia hebben
duidelijk een soort verschui
ving laten zien van het ar-
moedednnken naar jonge
mensen en kleine gezinnen
met voldoende financiële
ruimte voor een fors alcohol
gebruik. Nederland spant de
kroon als het gaat om alco
holconsumptie En er is een
vaste relatie met het daarmee
samenhangende alcoholpro
bleem. Het is een modieus
verschijnsel geworden. Heer
lijk helder Hcinekcn. eVW n
vlekje wegwerken en niet te
vergeten Campari Als je dat
niet gedronken hebt ben je
een ezel We kunnen als het
ware niet meer zonder".
Ook hier huist de constatering
dat dc omvang \an het
drankprobleem vaak door de
betrokkenen wordt gebaga
telliseerd om zichzelf gerust
te stellen. De ervaring leert
dat zelfs bij gericht vragen ie
mand altijd te weinig op
geeft. Rosekrans- "De mens
is in principe onbetrouwbaar
als het om alcohol gaat" En
hij illustreert een weinig hik
kend de bedoeling van zijn
woorden met een sketch van
Koot en Bie (..."Ik roken?
Nee, alleen zo'n twintig men
tholsigaret j es per dag
Bakerpraatjes
Nu zijn er andere dan medische
instanties die doorgaans wat
meer begrip hebben voor het
hulpmiddel alcohol bij het
tijdelijk onderdrukken van
problemen, angst, ontevre
denheid en agressie Boek
hout: "Niemand is in staat
om altijd maar het hoofd koel
te houden Om altijd maar
weer met de beide benen op
de grond te staan. Iedereen
wil wel eens n keertje hand
in hand over het strand lo
pen, een keertje verliefd zijn,
een keertje buitengewoon
vrolijk zijn. Alcohol geeft ook
zo'n roes. We moeten er al
leen verstandig mee leren
omgaan. In het algemeen kun
je zeggen dat één of twee bor
rels per dag geen kwaad kun
nen. Maar dat moet je niet
zeggen tegen iemand die er al
zes drinkt".
Waarmee dc excuses zich aan
dienen. Bloedvatverwijding
bijvoorbeeld. Boekhout:
"Onzin. Alcohol veroorzaakt
juist een stijging van de
bloeddruk. Je hoort wel meer
van die bakerpraatjes Het
vlees onder de pekel houden
Bloedverdunning, enzovoort.
En niet te vergeten de sociale
excuses: hij moest een bor
reltje lusten, en zo De reali
teit is dat als er honderd men
sen méér dan zes glazen alco
hol per dag drinken, dat
zoiets voor negentig van hen
schade oplevert. En als dat
maar lang genoeg doorgaat,
kan die schade zelfs fataal
zijn. Wat rest is een drama
tisch ziektebeeld. Als je aan
honderd dokters zou vragen
hoe ze aan hun levenseinde
zouden willen komen, dan
zou niemand zich een alcoho
lische leverziekte wensen.
De gevolgen sfyn VU dtfUl
kelijk: een uitgemergeld li
chaam. een bolle buik. bloed
braken en hersenen die niet
meer functioneren".
"Maar voordat het zo ver is, is
er bepaald nog een weg te
rug Als we met z'n allen
maar leren om verstandig
met alcohol om te gaan In
principe is er voorlichting ge
noeg. er wordt alleen slecht
gebruik van gemaakt Je li
chaam is tenslotte het hlliS
waarin je woont, dus moet je
wel proberen om het be
woonbaar te houden Waarbij
gezegd moet worden dat de
mens een taai zoogdier is
Maar zeg dat tegen een forse
alcoholdrinker en hij neemt
er nog eentje op".
