Onmacht idealen te verwezenlijken "Uit talloos veel miljoenen" Vuilniskoningin en heksenkind Vakantieleestips Record aantal rij-examens verkiezingen Ruzie over succes boycot WOENSDAG 17 JUNI 1981 EXTRA PAGINA 21 Eindelijk, na 6 jaar, ligt er weer een nieuwe roman van Willem Frederik Hermans in de winkel. Een roman met de intrigerende titel Uit talloos veel miljoenen. Het eerste dat opvalt is dat Her mans zijn verhaal opnieuw si tueert in de Groningse uni versiteitswereld. In het in 1975 gepubliceerde Onder professoren - na deze roman zou Hérmans zes jaar lang op enkele novellen na vrijwel zwijgen - werd het wereldje van academici al aan een iro nische analyse onderworpen. Nu fungeert het milieu van professoren meer als decor om het thema van de schrij ver duidelijk te markeren: ae onmacht van de mens zijn idealen waar te maken. Het is een bekend thema bij Her mans o.a. uitgewerkt in zijn roman Nooit meer slapen. Hermans tekent mensen, on zeker en in voortdurende twijfel over hun capaciteiten zich vastklampend aan een ideaal dat ze nooit zullen ver wezenlijken. Deze menselijke onmacht iets in het leven te bereiken of te veranderen geeft Hermans in zijn boek Uit talloos veel miljoenen gestalte door mid del van het echtpaar Sita en Clemens van de Wissel. Twee mensen met een relatie die het midden houdt tussen haat en liefde, levend in sleur en onvrede, weggedronken met liters sherry en jenever. Clemens is 43 jaar, wetenschap pelijk hoofdmedewerker en zwaar gefrustreerd vanwege het uitblijven van zijn hoog leraarschap. Elke avond zet de man zich aan zijn bureau om een wetenschappelijke verhandeling te schrijven, maar verder dan de titel is hij nooit gekomen. Dit onvermo gen wetenschappelijk werk te produceren voert hij terug op zijn huwelijk met de wei nig inspirerende Sita, die in een cafetaria werkte toen Cle mens haar leerde kennen. Si ta, een ongehuwde moeder met een dochter verwekt op de toonbank van het wolwin keltje van haar ouders. Cle mens, veelbelovend zoon van een oud-minister, maakt haar opnieuw zwanger. Op gezag van vader van de Wissel volgt een abortus, maar evengoed voelt Clemens zich verplicht Sita te trouwen. Nog steeds, na 23 jaar huwelijk, wordt Si ta achtervolgd door schuld complexen. In de eerste plaats heeft ze Clemens opge zadeld met het kind van een ander. En is Parel niet een dellerige meid met een ty pisch talent voor de verkeer de mannen? Ze had zich nooit boven het eenvoudige milieu van haar ouders moe ten uitwerken, concludeert Sita na talloze tegenslagen. Wie als een dubbeltje is gebo ren, hoeft niet te proberen een kwartje te worden. Het is hèèr schuld dat de maat schappelijke carrière van Clemens in een impasse is ge raakt. De opmerkingen van haar man voelt ze als stille verwijten. Na 23 jaar samen zijn is Sita een zenuwpees, half-alcoholisch, onzeker, twijfelend, altijd maar pieke rend, 'machteloos iets tot een goed einde te brengen'. Dochter Parel vormt de verfris sende noot in dit verhaal. Geenszins gehinderd door de frustraties van haar moeder en stiefvader weet deze 26-ja- rige mooie meid wat er in het leven te koop is. Zonder moeilijk te doen, het leven accepterend zoals het op haar afkomt, grijpt Parel haar kan- Iets wat niet bepaald gezegd kan worden van haar moeder Sita. Al jarenlang loopt deze rond met kinderversjes over een beertje. Beertje Bomba zijn. Nu eindelijk een uitge ver brood ziet in de knullige versjes, ziet Sita zich beroofd van haar tas met het kostbare manuscript. Het einde van al haar illusies. 'Niets, wordt er, niets, uit tal loos veel miljoenen', luidt de dichtregel die Hermans als motto en gedeeltelijk als titel voor deze roman heeft geko zen. Een voortreffelijke keu ze, want zowel Clemens als Sita falen in hun pogingen iets van hun idealen te verwe zenlijken. Clemens verzoent zich met zijn lot. Stiefdochter Parel lapt de wereld aan haar laars en verdient geld als wa ter in een Duits Eroscentrum. En Sita? 'Er zijn nog zoveel heerlijke dingen in het leven', houdt de gynaecoloog Sita voor, wanneer ze zojuist heeft gehoord dat 'alles wegge haald' moet worden. Met een tas van croco véritable op de schoot - een kadootje van Pa rel met een waarde van meer dan tienduizend(l) gulden - weet Sita niets anders te be denken dan dat 'die heerlijke dingen feitelijk nooit binnen haar bereik zijn gekomen'. Een sterk slot, al valt Uit talloos veel miljoenen als geheel wat tegen. Dat komt voorname lijk door de vorm die Her mans kiest om zijn gegeven uit te werken. De eenvoudi ge, soms banale dialogen en innerlijke bespiegelingen van zijn personages onder strepen nog eens het lege be staan en het onvermogen van de betrokkenen daar veran dering in te brengen. Het hel dere. duidelijke taalgebruik Willem Frederik Hermans is niet voor tweeërlei uitleg vatbaar en laat over de be doelingen van de schrijver geen twijfel bestaan. Zelden worden de voortkabbelende mono- en dialogen onderbro ken voor enige actie, zoals het uitstapje naar de lompen handel van de Zwarte Dwerg. Er zijn maar weinig fragmen ten waar Hermans zich de ou de meester toont met zijn iro nische, weergaloze typerin gen. De beschrijving van Klaas van Zeerijp bijvoor beeld, collega van Clemens. Hermans prikt de holle kreto logie - 'evaluatie, multidisci plinaire stuur- en werkgroe pen, samenwerken aan de ba sis enz. - van deze weten schapper genadeloos door. 'Zijn wetenschappelijk taal gebruik stokte in een volzin die hij nog wel op een hoofd zin en vier bijzinnen had be groot, geëvalueerd beter ge zegd, of, nog veel beter, inge schat'. Dergelijke passages zijn jam mer genoeg te schaars. Wordt de meester soms moe? Is hij het na al die jaren zat? Het is niet te hopen. Het zou ook onzinnig zijn deze roman aan te vallen op grond van een te heldere - lees: doorzichtige - uitwerking van het gegeven. Er zijn al meer dan genoeg diepzinnige filosofische ver handelingen vol symboliek, waaraan een eenvoudig mens geen touw meer kan vastkno pen, of, het andere uiterste, romans die niet meer om het lyf hebben dan oppervlakki ge prietpraat. Verhalen die de argeloze lezer als literatuur in de maag worden gesplitst. Uit talloos veel miljoenen vormt een gunstige uitzonde ring: het is een roman met een wezenlijk thema dat ook herkenbaar is uitgewerkt. En toch Het vorige werk van Hermans ontleende zijn kracht aan de ironische bena dering en intrigerende vorm geving van het gegeven. In Uit talloos veel miljoenen maakt Hermans te weinig ge bruik van deze elementen. Maar literair vakmanschap laat zich niet loochenen. Ook deze roman blijft een 'typi sche Hermans', een waarborg voor onmiskenbare kwaliteit Uit talloos veel miljoenen. Willem Frederik Hermans, uitg. De Bezige Bij, prijs f29,50. MARGOT KLOMPMAKER Een vuilniskoningin en een hek senkind. Dat zijn de spotna men van de hoofdpersonen uit Mevrouw Vis, aap en de vuilniskoningin van Norma Fox Mazer en Een heksen toer van Nina Bawden, twee onlangs bij Querido versche nen jeugdboeken. Beide boeken hebben één ge meenschappelijk kenmerk: centraal staat een kind - een meisje van een jaar of tien - dat niet wordt geaccepteerd door haar leeftijdgenoten en geïsoleerd raakt. Wie nu mocht denken dat dit uitgangspunt heeft geleid tot twee boeken vol diepe treur nis, vergist zich. Dat Nina Bawden het in haar vingers heeft spannende, knap ge schreven verhalen te schrij ven, was bekend. Een hek sentoer is dan ook geen echte verrassing. Norma Fox Mazer daarentegen kende ik niet, maar bliikt eveneens een schrijfster die in staat is tot een gave sfeertekening. Allereerst Nina Bawdens Een heksentoer, dat zich afspeelt op het eilandje Skua, gelegen voor de kust van Schotland. Hoofdpersoon is het meisje Perdita, dat na de dood van haar ouders wordt verzorgd door Annie MacLaren, een al oudere vrouw en huishoud ster van ene meneer Smith. Gedrieën wonen ze in een af gelegen bouwvallig huis. Per dita groeit op, eenzaam, ver waarloosd, zonder vrienden. Perdita is ènders; Annie dicht haar zelfs geheime krachten toe, een bepaalde vorm van helderziendheid. Heksenkind, noemen de ei land-kinderen het meisje spottend. Angstvallig gaat Perdita ze uit de weg. Voor zichtig probeert ze aanslui ting te zoeken bij Tim en Ja- ney Hoggart, kinderen van vakantiegangers. Vanaf dat moment gebeuren er allerlei onverklaarbare dingen: va der Hoggart wordt neergesla gen, meneer Smith krijgt een vreemde bezoeker en Tim vindt een kostbare robijn, die even later weer verdwijnt. Voor ze het weten raken de kinderen betrokken bij een juwelendiefstal. Nina Bawden is sterk in het op roepen van een geheimzinni ge, mysterieuze sfeer. Maar dit keer is de intrige - hoewel spannend - toch iets te ge kunsteld en bedacht. Nina Bawden moet oppassen niet af te glijden naar het peil van tweederangs avonturenro mans met een ongeloofwaar dige verhandeling en een op pervlakkige karakterteke ning. Een heksentoer is op het randje: de wijze waarop Perdita en meneer Smith zijn neergezet vergoedt veel. Heel anders gaat Norma Fox Mazer te werk. Mevrouw Vis, aap en de vuilniskoningin is niet direct avontuurlijk te noemen, maar boeit meer door de voortreffelijke ma nier waarop de schrijfster de drie hoofdpersonen gestalte geeft. Allereerst Joyce Adams, de vuilniskoningin. Samen met haar oom Henry ('Oompa') woont ze bij een vuilnisbelt, waar Oompa werkzaam is. In de ogen van haar klasgenoten is vuilnis iets smerigs en wordt Joyce spottend de 'vuilniskoningin' genoemd. Niemand wil met haar omgaan. Oom Henry is een typische Einzelganger. Hjj is niet bepaald een schoonheid - een aap zegt hij zelf - en wil tot in het absurde zijn onafhankelijkheid bewa ren. Mevrouw Vis tot slot is werkster en ziet eruit, zoals Joyce ergens zegt, als een enorme, grote petemoei uit een sprookje. Emily Vis wordt Joyce's steun en toe verlaat, vooral wanneer oom Henry een beroerte krijgt. Tussen Oompa en mevrouw Vis echter wil het niet zo best vlotten. Henry heeft geen hulp nodig, zegt hij, zeker niet die van Emily Vis. Opzet telijk gedraagt hij zich grof en onbehouwen. Maar me vrouw Vis laat zich niet zo ge makkelijk opzij zetten. Joyce, Henry Adams en Emily Vis worden raak getypeerd. Vooral de gedachtenwereld van Joyce, met haar fanta sieën over haar moeder, haar hunkering naar vriendschap, haar machteloze woede over de pesterijen op school. Maar ook de manier waarop Nor- ma Fox de haat-liefde ver houding tussen Emily Vis en Henry Adams beschrijft, ge tuigt van haar vermogen ka rakters en relaties tussen per sonen te kunnen uitdiepen. Het boek van Norma Fox Ma zer is misschien minder span nend dan Bawdens Heksen toer, maar vertoont wel een subtielere psychologische uitwerking van de persona ges. Het taalgebruik in beide boe ken is niet moeilijk en voor kinderen vanaf 10 jaar goed te volgen. De zinnen zijn vrij kort. veelal in dialoogvorm geschreven. De vertaling is prima, op enkele anglicismen in Een heksentoer na. Mevrouw Vis, aap en de vuil niskoningin, Norma Fox Ma zer, uitg. Querido, prijs f 16,50, vert. Bob den Uyl, ill. Nicolaas Wijnberg; Een heksentoer, Nina Bawden, uitg. Querido, prijs f 17,50, vert. Karin Bron, ill. Karin Meister en The Tjong Khing. MARGOT KLOMPMAKER Als ik iets haat is het wel om - vooral in vakantietijden - verplich tingen na te -komen. Deze afkeer strekt zich uiteraard, en mis schien vooral, uit tot het lezen (en recenseren) van belachelijke, nutteloze, slecht geschreven literaire boeken Dat behoort te gelden voor alle fatsoenlijke mensen. Daarom hier (en later) vermelding van - zowel op 't strand van Rhodos als op een kletsnatte camping in de Achterhoek - enkele prettig lees bare boekjes. Voor de verandering de beoordeling is positief by voorbaat en zo min mogelijk gelardeerd met zinloze, universi- tair-geschoolde of literaire kanttekeningen. In het geval van Eefje Wijnberg, die enkele maanden eerder debu teerde met haar 'bekentenisroman'Een meisjesleven, is boven staande opmerking niet overbodig. In veel. zo niet de meeste scherpzinnig-literaire recensies in dag-, week-, maand- en jaar bladen is dit erg aardige "vrouwenboek" ten onrechte afge kraakt. Naar ik meen. op literaire gronden. Als we - zoals ik beloofd heb -dergelijke zwaargetaalde entena achterwege te laten, blijft een prima boek over. zelfs door mij. op een leeftijd van onverzoenlijke vrouwenhaat, met veel plezier, inleving en rode wangen gelezen. Het begin van Een meisjesleven (voorafgegaan door een treffend motto van Cat Stevens: ("the first cut is the deepest") ontwapent al volledig: "Ik ben geen schrijfster. Mijn eerste liefde (niet mijn eerste vriendjewas een dichter zonder pen die niet veel zei. Maar als ik hem nog wel eens tegenkom, in de stad of op het strand, sta ik te trillen op mijn benen en wordt mijn keel ge snoerd zodat ik hem niet zeggen kan wat hij m(j allemaal ont houden heeft in zijn verzameld zwijgen. Het vervolg stelt niet teleur. In kalme vogelvlucht en met een aangenaam helder taalgebruik beschrijft de auteur (in de ik vorm) het leven van. pakweg, een gemiddelde jonge vrouw die al vlot via misbruik van hasj en door aantrekkelijke vriendjes een lastige jeugd aanvat. Betrekkelijk vroeg krygt ze een doch tertje en wat al niet voor narigheid: wat dit boek boven de mid delmaat doet uitstijgen, is vooral elke afwezigheid van jam merklacht en mensenhaat - integendeel: de hoofdpersoon cq. schrijfster zelf rekent bedaard, met humor en beslist schrijfvaar dig talent af met haar "verleden", in dit geval haar jeugd Ecf)e Wijnberg schrijft een zo natuurlijk proza dat maar weinig le zers/lezeressen in staat zullen zyn zichzelf, familie en/of kennis sen niet in de inhoud te herkennen. Een prima boek. vond ik, en een nieuw boek van de auteur zou ik zonder zuinig te zijn, op slag aanschaffen. Dan is zopas op het wondere gebied der science fiction Wim Gij- sen's De Konging van Weleer verschenen, een vervolg op het vorig jaar al zo terecht bejubelde De Eersten van Rissan Dit gejuich gold niet alleen het feit dat een Nederlands SF-autcur door - een absolute en veelbelovende uitzondering uitgeverij Meulenhoff gedrukt werd. maar natuurlijk tegelijk de opmerke lijke kwaliteit, zeker naar SF-maatstaven. Heel in 't kort handelt het verhaal over de belevenissen van hoofd persoon Hirdan op de ooit door de Aarde gekoloniseerde pla neet Rissan. Aldaar heersen rin het le deel) allerlei theologisch- feodale misstanden welke de jonge hoofdpersoon - een soort charismatisch leider - m.b.v. paranormale gaven en goede vrienden rechtzet. Het 2e (en tevens laatste) deel gaat nader in op de oorspronkelijke bewoners van Rissan. de buitenaardse "Koningen van weleer"; Hirdan en de zynen (van wie m.n. de Aardse archeoloog Rhes een interessante rol vervult) gaan op zoek naar de bron die zich ergens op de planeet moet bevinden. Wim Gijsen weet op buitengewone wijze (zijn beide SF-romans steken ver uit boven wat gemiddeld in 't buitenland uitkomt) avontuur, fantasie, werkelijkheid, (para)psychologie, actie en vi sionaire creativiteit te vermengen. Een boel woorden voor wat eigenlijke een van de beste SF-werken is die ik - sedert Jack Vance, Tolkien en enkele anderen - gelezen heb. Geen moment valt te betwijfelen dat we hier voor het eerst met een auteur te maken hebben die science fiction boven de slechte naam van dit genre kan uittillen. De lezer hoopt hartstochtelijk op méér (SF- of ander) literair werx van deze schrijver. Met complimenten aan speurzin en inzicht van Meulenhoff s SF-redactie! Tenslotte nog enkele prettige regels voor Lucky Jim, een "klassie ke satire op de Engelse universiteitswereld" door Kingsley Amis. Na de dood van lachwekkende-butler-auteur Wodchousc en ei gen Godfried Bomans viel er in dit land nog maar weinig of hooguit zuur, te grinniken. Om dit oorspronkelijk van 1953 date rende en eerder al in 1962 vertaalde pro fessoren-boek heb ik - ik kan 't niet ontkennen - soms hardop gelachen. Niemand zag me, maar toch Wie lijdt aan liefde, aan school- of univcrsiteitsbezoek en ellende lingen rondom, kan troost putten uit dit (soms wat ouderwets vertaalde) werkje. Ook voor na de vakantie als college-ellende en bijpassende ondergeschiktheid hoogtij vieren. Voor universi taire horigen. Wat mij betreft, ik ben nog steeds goed. haast glimlachend gehumeurd. Zomaar drie boeken uitgelezen. Wie verlangt meer van 't leven? ROB VOOREN Eefje Wijnberg, Een meisjesleven. Uitg. De Arbeiderspers, Am sterdam 1981, 29.50. Wim Gijsen, De Koningen van Weleer. Uitg. Meulenhoff (MSF 164), Amsterdam 1981, 14,50. Kingsley Amis, Lucky Jim. Uitg. Veen. UtrechbAntwerpen 1981, 2e vert. druk (H.WJ. Schaap), 24,50. RIJSWIJK (ANP) - De Stichting Centraal Bureau Rijvaardig heidsbewijzen (CBR) heeft over 1980 een record aantal aanvragen voor het afleggen van een rijexa men geboekt: 914 768. Dat zijn er ruim 55.000 meer dan in 1979. Dit staat in het jaarverslag van het CBR over 1980. Het meeste aantal aanvragen had betrekking op het rijbewijs-BE. dat voor personenauto's. Van de ruim 820.000 afgenomen exa mens in deze categorie, werd 38,8 procent met goed gevolg afge legd. De mannelyke kandidaten scoorden 44,8 en de vrouwelijke 34,2 procent. Het aantal vrouwen dat zich bij één van de 59 oproep- plaatsen voor het BE-examcn meldde lag wel hoger dan dat bij mannen: 51,7 procent In zyn to taliteit bezien namen de jonge ren onder de kandidaten het grootste aantal examens voor hun rekening, bijna 58 procent van de examens werd afgelegd door personen tussen de 18 en 21 jaar. zo staat in het jaarverslag Ondanks de forse toeneming van het aantal examens behoefden de kandidaten met langer dan andere jaren op hun oproep te wachten. Dankzij het door het CBR ontwikkelde prognose- en beheersingssysteem van de zoge noemde doorlooptijden, konden ook de herexamenkandidaten binnen de tien elf weken opko nden. De gemiddelde doorloop tijd kwam in 1980 uit op onge veer acht en een halve week. Niet alle aanvragen werden door het CBR ook daadwerkelijk in de praktijk verwezenlijkt. Ruim 11 500 aanvragen konden niet worden geaccepteerd. Het ont breken van documenten of gege vens op de in te vullen formulie ren en het te laat of helemaal niet betalen van de aanvraag waren de meest voorkomende redenen tot het weigeren van een kandi daal. Aan het einde van het jaar bleek dat de 550 examinatoren toch nog 339 427 keer de presta ties van de kandidaat goed ge noeg voor een rijvaardigheidsbe wijs hadden gevonden, op 49.000 na alle BE-bewijzen. President Marcos voor zes jaar herkozen (Van onze speciale verslaggever) MANILLA (GPD) De Filippijnse president Ferdinand Marcos is gisteren voor een termijn van zes jaar herkozen. De regeringsge zinde kranten, radio en televisie meldden vandaag dat negentig procent van de kiezers op de 63- jarige president heeft gestemd. Volgens de kiesraad die toezicht had op de verkiezingen is de boy cot-actie van de Unido (de Ver enigde Democratische Opposi tie) volkomen mislukt. Volgens de raad was de opkomst meer dan negentig procent. Marcos' twee rivalen, generaal Santos van de Nationalistische Partij en majoor Cabangbang van de Fe derale Partij, kwamen niet boven de vijf procent. Unido-voorzitter Gerardo Rochas vocht de verklaring van de kies raad aan. Hij verklaarde desge vraagd dat men niet zo maar de cijfers van de media moet gelo ven. "Volgens onze eigen waar nemingen is de opkomst van de ruim 25 miljoen geregistreerde kiezers maar zestig procent ge weest. In Manilla was de op komst veertig procent". In de hoofdstad waren volgens Rochas ruim 4 miljoen geregistreerde kiezers. Unido had voorspeld dat 51 procent van de kiezers de ver kiezingen zou boycotten. „Onze boycot-actie is dus in alle opzichten gelukt", verklaarde Rochas. De boycotters waren in twee groepen te verdelen: dege nen die niet hebben gestemd en zij die toch maar zijn gaan stem men uit vrees voor gerechtelijke vervolging maar hun stembiljet blanco of beschadigd hebben in geleverd. Dat is in de totale uit slag niet tot uitdrukking geko men. In elk geval zal Unido de uitslagen aan een nauwkeurig onderzoek onderwerpen om te weten te ko men hoeveel mensen precies zich van stemming hebben ont houden of op andere wijze blijk hebben gegeven aan de oproep om de verkiezingen te boycotten, aldus de Unido-voorzitter. De Volksbeweging voor Onafhan kelijkheid, Nationalisme en De mocratie, een groep van veront ruste burgers aangevoerd door uitgever Roces, meldde dat de partijleden van Marcos bij hun supervisie over de stembureaus, flink met de stembiljetten heb ben geknoeid. Zo werden in vele stembureaus de stembussen ge vuld met stembiljetten die tevo ren al waren ingevuld en waren voorzien van valse duimafdruk ken: een afdruk van iemand wiens naam niet op het biljet staat. Verder, zo onthulde de Volksbewe ging, zijn honderden kiezers door hun wijkhoofden gedwon gen om op Marcos te stemmen. Ook de zogenaamde flying vo ters, door de regering ingehuur de kiezers die in tot bussen om gebouwde jeeps van het ene stembureau naar het andere re den om de stembiljetten in te vullen, hebben de uitslag beïn vloed, aldus een woordvoerder van de Volksbeweging. Marcos heeft om er zeker van te zijn dat er werd gestemd parallel met de verkiezingen een referen dum laten houden over de wen selijkheid van nieuwe gemeente raadsverkiezingen. Krachtens het in april gehouden referen dum is de president na deze ver kiezingen de machtigste man in het land. De premier heeft in de nieuwe constellatie slechts een representatieve functie, terwijl de president de dienst uitmaakt. Marcos zal zijn minister van fi nanciën. Cesar Virata, waar schijnlijk benoemen tot zijn nieuwe premier.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1981 | | pagina 21