Stoottroepers gaan herinneringen ophalen
Omroepidealen verzonken
in moeras van commercie
>Si,v
*4\
lo$
zr
AA,;
A &A A
?er van AVRO en ÈO
'timercie viert
hij TR°SI
We waren zo idealistisch als de pest
"TROS en Veronica fout'
V
\>- An
V' er°nica
'®A> '«W
ZATERDAG 13 JUNI 1981
p lom i is
Veronica en de
TROS maken zich
al jarenlang schul
dig aan commercië
le activiteiten, die
de Omroepwet ver
biedt.
Zo luidde de conclu
sie van een lijvig
rapport, opgesteld
door de regerings
commissaris voor
de omroep mr.
M.M.L.G.M. Ous
ters, dat verleden
week donderdag
werd gepubliceerd
en waarvan alle
dagbladen melding
maakten.
Hoe bevlekt zijn Ver
onica en de TROS
eigenlijk? En hoe
schoon zijn de an
dere omroepen.
Hieronder wat za
ken gerangschikt.
Regeringscommissaris
mr. M.M.L.G.M. Custers
Door Sjak Jansen
HILVERSUM - De beroering
was hevig bij de TROS en
Veronica. toen verleden
week een rapport het dag
licht zag. waarin onomwon
den werd gesteld dat deze
twee omroepen tot over hun
oksels in de commercie ste
ken. Daarmee overtreden zij
artikel 13 van de Omroepwet
het verbod op het maken
van winst - op dusdanig gro
te schaal, dat ze een berisping
van minister Gardeniers van
CRM verdienen.
Deze aanbeveling was afkom
stig van mr. M.M.L.G.M. Cus-
ters, de regeringscommissa
ris voor de omroep en de sa
mensteller van het rapport.
Hij heeft daarin keurig op
een rijtje gezet in hoeverre
omroeporganisaties de voor
schriften in genoemd artikel
naleven.
In artikel 13 van de Omroepwet
staat globaal dat zendge
machtigden „uitsluitend, al
thans hoofdzakelijk" gericht
moeten zijn op het verzorgen
van radio- en televisiepro
gramma's. Ook vermeldt het
artikel dat de zendgemach
tigden geen winst mogen ma
ken, welke niet is bestemd
voor de vervulling van de
omroeptaak.
Dat artikel 13 is indertijd in de
Omroepwet gemaakt om te
voorkomen dat ideëel be
doelde omroepen ooit een
commercieel karakter zou
den krijgen. Artikel 13 moest
ook voorzien in het buiten de
deur houden van commercië
le ondernemingen bij die om
roepen.
Moeras
Maar wat bleek, toen regerings
commissaris Custers de jaar
rekeningen van de omroepen
over de periode '77—'78 on
derzocht? Toen bleken de in
komsten van Veronica voor
maar liefst 73 procent te ko
men uit andere bronnen dan
omroepbijdragen; bij de
AVRO ging het om 63% en bij
de TROS betrof het 57%; ook
meer dan de helft dus.
Andere omroepen als de KRO,
VARA en de NCRV kwamen
- met respectievelijk 48%,
47% en 44% andere inkom
sten dan uit omroepbijdra
gen al evenmin brand
schoon uit de bus. De conclu
sie was dan ook dat de neven
activiteiten bij de omroepen
hoofdactiviteiten waren ge
worden. Omroepidealen ble
ken in een moeras van com
mercie verzonken. En het ge
volg daarvan is dat de ether
op grote schaal wordt mis-
Omroepcomissaris: Berisping voor teveel commercie
^3 XT* u u viert
bruikt ten bate van de meest
uiteenlopende handelsactivi
teiten.
Zoals daar bij Veronica de Dri
ve—in Show Hilversum BV
is; een 100% dochter van de
omroepvereniging VOO. De
ze besloten vennootschap
wordt bestuurd door de di
rectie van de VOO en houdt
zich bezig met het organise
ren van Veronica Drive-in
shows, welke door het be
drijfsleven worden gespon
sord in ruil voor de aanprij
zing van hun produkten.
Verloedering
Ook is Veronica nauw verwe
ven met de Stichting Neder
landse Top-40. En duikt er
daarnaast bij de VOO nog een
tweede 100% dochter op: na
melijk de Veronica Blad BV,
waarvan VOO-directeur Rob
Out alweer de directionele
touwtjes in handen heeft. De
ze BV is getuige de statuten
„bevoegd tot het oprichten
en verkrijgen van en het op
enigerlei deelnemen in ande
re ondernemingen." Kortom:
bijster veel laat Veronica niet
heel van alle goede bedoelin
gen van artikel 13 van de Om
roepwet.
De omroep van Rob Out krijgt
er in het rapport van mr. Cus
ters dan ook flink van langs.
En zij niet alleen. Ook gaat
een standje naar Den Haag,
waar een „stilzwijgende over
heid" heeft verzuimd een
stokje te steken voor de ver
loedering van de Omroepwet.
En waar minister Gardeniers
van CRM in 1978 Veronica de
C-status heeft verleend, ter
wijl toen al uitvoerig in het
weekblad Vrij Nederland
was bericht over de commer
ciële activiteiten van Veroni
ca en andere omroepen. Vol
gens Custers lijdt het geen
twijfel, dat Veronica onder de
huidige omstandigheden
geen kans maakt op de door
haar geclaimde B-status.
Privacy
En Veronica? Hoe reageerde zij
op de bevindingen van mr.
Custers? Wel, Veronica toon
de zich er onaangenaam ver
rast door. En zag ze zelfs
vliegen, want hoe anders kun
je het rapport beschouwen
als een pesterijtje ten aanzien
van de door de VOO aange
vraagde B-status? Ze vindt
zelfs „dat de privacy van be
trokken personen zo na
drukkelijk is geschonden."
Volgens de VOO wringt de
schoen bij wat je wel en niet
onder commerciële activitei
ten mag verstaan. Daar be
staat onvoldoende duidelijk
heid over, vindt ze.
De TROS deelt die mening en
houdt zich al net zo van de
domme, als het om haar com
merciële activiteiten gaat.
Ook die liegen er niet om. Zo
onderhoudt de omroep, die
de wereld bij u thuis zegt te
brengen, niet alleen commer
ciële banden met De Tele
graaf. maar is zij ook ver
groeid met BV's als Publi-
tros, TROS-Label en Educa
tion Distribution Service.
Zwartwit
Publitros BV is een volle doch
ter van de TROS, die in het
rapport van mr. Custers
ronduit wordt omschreven
als een „algemene produk-
tie-, exploitatie- en han
delsvennootschap." De ban
den van de TROS met platen
maatschappijen en an
ments- en restaurantbedrij
ven zijn al evenmin van
commerciële aard. Kortom
ook de TROS botst aanzien
lijk met artikel 13 van de Om
roepwet.
Maar waar mr. Custers vraagte
kens plaatst bij bijvoorbeeld
de exploitatie van TROS--
Kompas in samenwerking
met De Telegraaf, verklaart
TROS-directeur Cees Baay
misnoegd „dat men klaarblij
kelijk geen succes meer mag
hebben in Nederland."
Zo zwartwit heeft de AVRO het
nog niet weten te verwoor
den, maar ook zij neemt het
met artikel 13 van de Om
roepwet allesbehalve nauw.
Samen met een commerciële
uitgever geeft de AVRO pro
grammabladen uit en daar
worden beide partijen finan
cieel wijzer van. Ook bemid
delt de AVRO in reizen en is
er een AVRO's Toppop Disco
Show, die wordt gerund door
een freelance organisator.
Daarnaast organiseert de
AVRO cursuss.-n. zoals in
blokfluit- en gitaarspelen en
werken er bij deze omroep
mensen, die belangen heb
ben (of in elk geval hadden)
bij platenmaatschappijen.
Plussen
Vrijuit gaat evenmin de KRO.
Al was het maar vanwege
sommige grammofoonplaten
en boeken, die de KRO sa
men met een theaterproduk-
tiebureau uitgeeft. De netto
winst daarvan wordt evenre
dig verdeeld. Voorts kent de
Katholieke Radio Omroep de
stichting Auvimed, welke
een 100% dochter van haar is
en onder meer bedrijfsfilms
maakt. Ook daarover is de re
geringscommissaris voor de
omroep niet al te enthousiast.
De NCRV geeft op beperkte
schaal boeken uit en exploi
teert reizen, wat niet valt te
rijmen met artikel 13 van de
Omroepwet. Net zo min als
haar inmiddels gestaakte ac
tiviteiten in de Pallas Theater
en Televisie Productie BV en
Pcnta Media BV
En de VARA? Ook die geeft
boeken uit. En platen zelfs op
haar eigen Varagram-label.
Artikel 13 van de Omroepwet
voorziet daar niet in. En voor
ziet evenmin in het pluggen
van eigen plaatjes en het noe
men van een bepaald merk
sportartikelen, wat onlangs
verscheidene keren is ge
beurd in een VARA sport
programma. En dat is nog
slechts een piepklein voor
beeld van hoe in omroepland
artikel 13 van de Omroepwet
wordt overtreden.
EO
De Evangelische Omroep kan,
wat de naleving van artikel 13
van de Omroepwet betreft, al
evenzeer te biecht gaan Zo
begaat zij een zonde met het
uitgeven van kalenders, vi
deobanden. diaseries, gram
mofoonplaten. boeken en
brochures. Ook organiseert
de EO in samenwerking met
een reisorganisatie vakantie
reizen en dat heeft al even
min de zegen van artikel 13
van de Omroepwet.
De VPRO ten slotte is nog het
schoonst van allemaal. Mer
chandising kent deze omroep
niet of nauwelijks. Slechts
zelden, en dan nog in kleine
oplagen, worden cassettes en
grammofoonplaten uitgege
ven. Steken Veronica en
de TROS beiden tot over hun
oksels in de commercie, de
VPRO hooguit tot haar en
kelbanden.
yy
yy
Joop Kok (65)
secretaris
BOSS
De oorlog begon voor de stoottroe
pen van Joop Kok een beetje op
zijn janbocrefluitjes. Eind '44 ter
hoogte van Wamel en Dreumel
met de neus net boven de Waal
dijk turen naar de Duitsers aan
de overkant. Af en toe een Duitse
patrouille die overstak om een
boerderij in brand te steken. De
echte oorlog hoorde je alleen; de
beschietingen in Kleef, Nijme
gen, Arnhem.
De eerste compie in het land van
Maas en Waal bestond voor een
groot deel uit mensen die nog
nooit een geweer hadden vastge
houden. Want om een goed ver
zetsstrijder te zijn heb je niet per
sé een wapen nodig. Daar aan de
Waal leerden ze schieten, onder
aan de dijk. In hun eigen onder
goed, op hun eigen schoenen.
Voor een gulden soldij per dag
en een geringe kostwinnersver
goeding.
Rangen bestonden niet. Die waren
in een vlaag van idealisme afge
schaft. Want in het verzet, waar
uit veel stoters voortkwamen,
waren allerlei mensen met heel
verschillende idealen met elkaar
opgetrokken. Alles voor het va
derland; het zou nooit meer zo
worden als vóór de oorlog.
"We waren zo idealistisch als de
pest. Het droop er van af. Omdat
het merendeel van de mensen uit
Limburg en Brabant kwam wa
ren de meesten katholiek. Maar
d?t telde niet zo. Er waren ook
communisten, maar die zag je
niet, zoals nu, als communist. De
cowboys noemden we ze. omdat
het ruige jongens waren. Het wa
ren mensen van heel verschillen
de komaf, met heel verschillende
beroepen. En toch ging het alle
maal goed samen. We kozen onze
eigen commandanten. En als ze
niet voldeden werden ze wegge
jaagd. Die club van nu, de
WDM, zou er een lesje van kun
nen leren".
"Ik denk dat daar die groepsver-
bondenheid van de stoters is ont
staan. Want je leerde toch vooral
ook dat je je er niet op vooi
moest laten staan datje iets was.
Vanuit je eigen verantwoorde
lijkheid leerde je ook respect
voor de ander. Ik denk dat zo ook
de korpsgeest is ontstaan. Iets ei
gens".
Kok, nu 65 jaar en als secretaris
van de BOSS (Bond Oud-Sloot-
troepers en Stoottroepers). we
kenlang druk met het voorberei
den van het 35-jarig bestaan dat
vandaag in Den Bosch wordt
gevierd, voelt zich nog altijd sto
ter Ook al werd hij na drie jaar
Indië afgekeurd.
De idealen duurden maar kort. De
stoottroepen kregen rangen En
Door
Pieter
van
de
Vliet
Het vaandel
van de
stoottroepers
behoorden weldra gewoon tot
het Nederlandse leger. Kok te
kende als langverbander. Hij zou
Nederlandsch-Indie van de Ja
panners gaan bevrijden. Zo was
het plan. Of zo heette het.
"We kregen een opleiding in Enge
land. Wat ik me er vooral van
herinner is dat we al onze spullen
moesten inleveren en er hetzelf
de voor terugkregen. Mèt, tot on
ze grote verbazing, een gasmas
ker en een winterjas".
Voordat Kok en zijn stoters Indié
konden bevrijden capituleerde
Japan.
"We juichten De atoombom? Wat
wisten we nou van dat ding. We
wisten dat er een grote bom was
gevallen en we warc-n er blij om
Veel later pas sijpelde heel lang
zaam door wat voor bom dat was.
En ook nu nog is niet alles be
kend van toen".
"We waren met vierduizend Neder
landers op het Engelse schip Al
cantara van Liverpool op weg
naar Indië. Vlak voor Tandjong
Priok gingen we rechtsomkeert.
In Malakka gingen we naar een
trainingskamp. Bloedheet. Zes
uur op voor de ochtendgym.
Sweet potatoes, zoete aardappe
len die beurtelings rose, geel en
blauw zagen. Ik had in Neder
land een boek over Indië ge
kocht: "Insulinde, werk en wel
vaart" door dr. C.J.J. van Hall.
We lazen er beurtelings wat uit
voor en dat werd dan besproken.
Politiek? Nee, wat er geteeld, ge
kweekt en gevonden werd. Want
wat wist je nou van Indië? Bali,
Lombok, Soemba, Soembawa,
Floris, Timor. Die rijtjes dreunde
je op, want zo leerde je dat op
school. En je kende de plaatjes
uit de klas. En je wist iets van
klapperbomen".
"We kregen bulletins. Over de op
stand van Soekarno. En dat we
de opdracht hadden orde en vre
de te herstellen zodat de regering
de inlandse bevolking kon op
voeden tot zelfstandigheid".
"In Malakka kregen we ook Malei-
se les. Van twee knapen die voor
de oorlog in Indië bij de marine
hadden gezeten. Ze vertelden
ook iets over het leven in de
kampongs. Ook werd ons ge
leerd hoe we rijst klaar moesten
maken Want er waren jongens
bij die in Nederland zelfs nooit in
de trein hadden gezeten".
In die tijd werden dc Indonesische
vrijheidsstrijders in officiële Ne
derlandse kring aangeduid als
benden en terroristen.
"Ja. kijk Wij zagen dat ook echt zo
Wij hebben Banka bevrijd Het
merendeel van de bevolking
haalde ons daar als bevrijders in
Er waren kleine groepjes die je
dwars zaten en dat waren dan de
bendes. Maar de bevolking was
blij met onze komst. Dan kregen
ze kleding en weer regelmatig
eten. De Chinezen kwamen terug
en daarmee de handel Het leven
kwam weer op gang Ik zeg niet
dat het overal zo was. Maar er
waren bij die opstandelingen
toch een hoop meelopers, die
meededen voor de sensatie en
het gepiefpaf.
Bevrijders7 Of ging het gewoon om
de tin en de olie?
"Wij moesten inderdaad de pro-
duktiegebieden veilig stellen.
Maar dat was ook nodig om het
gewone leven weer op gang te
brengen, om de zaak weer te
kunnen opbouwen Het was een
chaos, er moest orde en rust ko
men. Bendes, vaak onder aan
voering van Japanners, ten Uil
seerden de bevolking. Ze ronsel
den mensen. Wie niet mee wilde
doen werd doodgeschoten".
Net als Westerling1
"Ja".
Later een gevierd operazanger.
"Hij kon mooi zingen Maar wy
moesten niets van hem hebben,
van de man van Bandoeng. Ook
al was hij de grote man geweest
achter de kaderschool van de
stoters in Breda".
Schieten op de ploppers
'Toen gold vooral dat ze op jou en
je kameraad schoten Dat het je
dood kon zyn. Voor zover ik
weet heb ik er nooit één doodge
schoten En daar ben ik big om
want het lijkt me niet prettig om
te leven met die gedachte. Ik ben
«•en killer Dat geldt ook voor de
meeste beroepsmilitairen, denk
ik Ze doen hun w«-rk r
ten. Al vraag ik me af of het vech
ten was wat we in Indié deden.
Het was meer lopen en zweten,
beschoten worden, zoeken en
niks vinden Want ze waren altijd
verdwenen".
Omdat ze door de bevolking wer
den gesteund?
"Nee. omdat ze de bevolking steun
afdwongen Maar goed. achteraf
is het misschien wel allemaal erg
verkeerd geweest Al wisten wc
dat niet in onze tijd".
Toch In 1979 zijn we in Banka te
ruggeweest We zijn er als vor
sten ontvangen We kregen «en
officieel ontvangst in het rege
ringsgebouw, compleet met kou
de lunch en toespraken Weet u
wat die officiële persoon zei7 Dat
hij het jammer vond dat we weg
waren gegaan uit Indonesië Nee.
namen noem ik niet. Want die
man knjgt anders moeilgkhc
den Want tenslotte zit daar nu
een generaalsregiem terwijl wij
in Nederland een democratie
hebben".
"Natuurlijk Ook op de reünies
hoor ik.hct wol. Stoters die zeg
gen dat ze zich gebruikt voelen,
die zich afvragen waarvoor het
nodig is geweest Maar dat is al
tijd achteraf'.
"Wat toen gold was dat je dag en
nacht met elkaar optrok. Vooral
ook dat je het weinige met elkaar
deelde Dat je samen ontberin
gen leed Dat je elkaar niet in de
steek liet".
