Holland: erwtensoep,
saucijzebroodjes en
kerkgenootschappen
Nederlandse kolonie in Michigan ontsnapte
ruimschoots aan bedoelingen van zijn stichter
Een festival dat eerbied verdient en geld opbrengt
ZATERDAG 13 JUNI 1981
EXTRA
PAGINA 15
Zoals gebruikelijk hadden de
dames van de leesclub weer
erwtensoep en saucijze-
broodjes bij gelegenheid van
het tulpenfestival, dat jaar
lijks halverwege de maand
mei zo'n half miljoen toeris
ten naar de voormalige Ne
derlandse nederzetting Hol
land brengt. Langs de voor
naamste straten staan de tul
pen aan de stoeprand soms
wel drie dik en als je die stra
ten maar volgt, kom je onver
mijdelijk bij de klompenma
kerij. de windmolen "De
Zwaan" (uit Nederland over
geplant) en zulke attracties
als "Het Nederlandse dorp".
Daar zit alweer een klom-
penmaKer gereed, er is een
soort kopie van Oudewaters
Heksenwaag, een boerderij
tje met geitjes, een jongetje
met een vinger in een beton
nen dijk. En tonnen geïmpor
teerd Delfts Blauw, tegeltjes
en vaderlands snoepwerk
gaan de deur uit onder de
hartverscheurende tonen van
het zieltogend draaiorgel "De
Gouden Engel", voorheen
van Texel.
Op dikke billen werpen Ameri
kaanse huismoeders zich van
een glijbaan die uit een zeer
grote klomp te voorschijn
komt, een beverig oud da
metje hijst zich in de luier
aan de snavel van een over
maatse ooievaar. De automa
tische camera legt het keurig
vast.
Dit evenement in de streek
waar behalve Holland ook
Drenthe ligt en Friesland en
Borculo en Zeeland, is in be
zoekersaantal het derde festi
val van de VS (na de Rose Pa
rade in Pasadena en New Or
leans' Mardi Gras). In een
weck komt zo ongeveer de
helft van het totale aantal toe
risten per jaar op visite. Voor
herinneringen aan een verle
den dat nu 135 jaar bestaat,
dat eerbied verdient en geld
opbrengt.
De stichter van de ne
derzetting Holland, do
minee Albertus Chris-
tiaan van Raalte: van
Wanneperveen naar Mi
chigan.
HOLLAND (MICHIGAN) - Zelfs al wordt het tulpen
festival dan dagelijks opgeluisterd door een gods
dienstoefening in het Nederlands (bekort, maar
mét collecte), zelfs al zijn er voor 30.000 inwoners
en een goede tienduizend omwonenden maar liefst
zeventig verschillende kerkgenootschappen en
evangelisaties: dit Holland, zo keurig netjes, moet
ruimschoots zijn ontsnapt aan de bedoeling van
zijn stichter, dominee Albertus Christiaan van
Raalte. Deze 35-jarige dominee, geboren in Wanne
perveen, ging in 1846 op een septemberdag 59 man
nen, vrouwen en kinderen vóór aan boord van de
brik Southerner van Rotterdam naar Amerika - om
dat een uiterst orthodoxe visie op het geloof meer
vrijheid en tolerantie vergde dan Nederland in die
dagen had te bieden.
De reformatorische geloofs
richting, zo geloofde Van
Raalte, was onder staatsbe
heer min of meer afgedwaald.
Deze separatisten keerden
daarom terug naar de strenge
beginselen die de Synode van
Dordrecht had vastgelegd
Aan de bereidheid van vele,
doorgaans behoorlijk geletterde
gelovigen om op
reis te gaan naar elders lag
méér ten grondslag dan offi
ciële intolerantie alleen. Het
verhaal van officiële „vervol
ging en onderdrukking"
evenwel, beheerst het kleur
rijke, maar aan feiten toch wat
arme verhaal waarmee Hol
land vandaag de dag, in de
marge van erwtensoep en
saucijzebroodjes, de toerist
informeert.
Vertrek
In de jaren tussen 1830 en 1840
had Nederland te maken met
een formidabele economi
sche depressie. De Neder
landse arbeider verdiende
zo'n 45 cent per dag - in 1840
teerde 13 procent van de be
volking op de bedeling. In
1850 was dat tot meer dan een
kwart gegroeid. In de jaren
1845 en 1846 heerste honger
door een totaal mislukte
aardappeloogst: boven
de akkers hing, zo beschrijft
een tijdgenoot, de stank van
verrotting.
Van Raalte, uit Ommen, leidde*
als predikant een zwervend
bestaan. Hij preekte in -schu
ren en stallen, werd in de ge
vangenis gezet voor korte tijd.
Samenscholingen van meer
dan twintig personen waren
met het oog op de gerefor
meerde afscheidingsbewe
ging verboden. En Van Raalte
besloot te vertrekken.
Het werd Amerika dus. De zee
reis was moeilijk voor de boe
ren uit Friesland, Drenthe,
Overijssel, Gelderland,
Utrecht en Zeeland. Een
kindje stierf en een vrouw.
Maar na zeven weken varen
kwam dan toch New York in
zicht en werd dankend psal
mengezang luidkeels aange
heven.
Hulp was er in New York, voor
namelijk uit de kring van Ne
derlandse emigranten die
daar in de zeventiende en
achttiende eeuw waren neer
gestreken. De groep werd zo
van kerkgemeenschap naar
dominee in geleidelijk aan
strenger winterweer „doorge
geven' Van New York naar
Albany, van Albany naar Buf
falo, van Buffalo naar Roches
ter, met de boot naar Detroit.
En daar kregen zij voorlopig
werk op een scheepswerf.
Deel van de betaling: een paar
laarzen, want de Nederlan
ders droegen nog steeds de
klompen waarop zij van huis
waren gegaan.
Van Raalte, even onverzettelijk
in zijn zoeken naar een beter
bestaan als in de leer, was al
leen doorgereisd. Een eenza
me verkenner arriveerde zo
aan de oevers van „het Zwarte
Water", een binnenmeer net
achter de duinenrij die het
scheidde van het Michigan-
meer, met een oppervlakte
die de Nederlandse te boven
dominee zag ver. Hij werd
goed ontvangen door de
plaatselijke Indianen. Van
Raalte mocht achterop hun
sneeuwschoenen staan - „te
gelijk de benen heffen" no
teerde hij. Daar, na zorgvuldi
ge verkenning, vond hij de
plaats voor zijn „kolonie".
Aan water, in een gematigd
klimaat, met onverbiddelijke
wouden en stinkende moe
rassen, die koortsen zouden
veroorzaken.
Van de enorme bossen die dit
stuk Michigan bedekten, is
niets meer over. En waar de
eerste Nederlandse immi
granten verbijsterd consta
teerden, dat het niet meeviel
om „uren gaans" in groen
schermlicht onder een dicht
bladerdak je weg te vinden,
dansen nu hun nazaten op
vrolijke dagen met klepperende
klompen aan de voeten in aardig
nagemaakte Nederlandse kleder
drachten.
De erwtensoep en sauzgze-
broodjes hebben wat de re
ceptuur betreft helaas per ge
neratie een ingrediënt moe
ten inleveren naar het schijnt,
net als de gemeenteraad in
quasi-Volendammer pakken.
Wanneer dit hele dorp zich bij
het begin van de feestelijkhe
den op de straten stort, nadat
de dorpsomroeper in onver
valst Oostnederlandse tong
val het „schoonschrobb'n"
namens het gemeentebestuur
verplicht heeft gesteld, ont
rolt zich een verbijsterend pa
troon van gelijkenissen op het
gebied van het zogenaamde
„volkseigen". De hoofden lij
ken gemaakt door de petjes
en op trekkarren worden zeer
Nederlands ogende kindjes
meegesleurd. De Nederland
se immigranten en hun nako
melingen hebben zich maar
zeer ten dele vermengd met
de Amerikaanse bevolking en
religieuze overwegingen heb
ben daarbij een opzichtige rol
gespeeld.
Aan de stoeprand staat de heer
Ten Harmsel zo'n 800 klom-
pendansende meisjes gade te
slaan. Dit folkloristisch ver
toon roept nog vage herinne
ringen op aan de driekusman,
maar de beentjes zwaaien
hoog in de stijl van de Ameri
kaanse music hall. Een klomp
vliegt weg en boort zich in het
publiek. „Wie kunt goed
trapp'n, jong", stelt Ten
Harmsel tevreden lachend
vast. Hij is nog nooit in Neder
land geweest, maar leerde
Nijverdals van zijn ouders.
Bedrog
Streng
Aan de muur van het Neder
lands museum in Holland
kijkt Van Raaltes gezicht nog
steeds sireng neer op nel ge
beuren. De zwarte jas zit hem
keurig om de schouders. Deze
De eerste kolonisten arriveer
den op 9 februari 1847 na een
sledetocht van 24 uur. Vier
maanden daarna kwam een
nieuwe groep landverhuizers,
onder wie de Amsterdammer
E. van der Veen. Zij arriveer
den, per boot, midden in de
nacht en gingen in het aarde-
duister aan land. Niet zonder
argwaan omtrent hetgeen hen
te wachten stond, want de ka
pitein van het schip had al
barre verhalen gedaan over
gebrek aan eten, behuizing,
het onverstoorbare woud en
mensen die naast de koeien
op de grond sliepen. Scherts,
dacht Van der Veen.
En daar blijkt plotseling het be
drog, want de agenten, de ron
selaars, die aan de landver
huizing geld verdienden, had
den de Van der Veens in de
kolonie van ds. Van Raalte
een grote stad voorgespie
geld, met 1100 huizen.
Ook de klompenma
kerij doet goede zaken
tijdens bet jaarlijkse
tulpenfestival, dat een
half miljoen Amerika
nen op de been brengt.
Speciaal voor deze ge
legenheid is bet assor
timent uitgebreid met
herinneringsplankjes.
Door
Henk Kolb
Van der Veen: „led r had zo zij
nen provinciale taal, gewoon
ten en opvattingen van bijza
ken, en zodoende werd er
zaad gestrooid en grondsla
gen jgelegd, die naderhand
treurige vruchten afwier
pen". In de nogal miezerige
..Holiday Inn", aan de Buiten
zijde van Holland, hangt
naast de receptie een lijst van
maar liefst zeventig kerkge
nootschappen: een aparte do
minee voor de Graafschapse
versie van de reformatie, weer
een andere voor de Harder-
wijkse traditie enz. Dit lijstje
is het hedendaags bewijs voor
Van Raaltes grote teleurstel
ling - materieel mag zijn op
zet tenslotte zijn geslaagd, in
geestelijk opzicht ontstond
versplintering in plaats van
de eenheid die Van Raaltes
grote ideaal was en waarvoor
hij zijn vaderland de rug toe
keerde. Onophoudelijke reli
gieuze twisten leidden al in
1862 tot Van Raaltes verlan
gen naar Nederland te wor
den beroepen en in 1866 ging
hij terug naar Ommen om te
zien of hij een gemeente kon
vinden. Dat is hem niet ge
lukt. Zijn Nederlandse ge
loofsgenoten keken hem min
of meer met de nek aan.
niet genoeg
Terug
Van Raalte keerde terug naar
Holland. Michigan: een
geestelijk enigszins statenlo
ze. Hij had op 21 september
1846, vlak voor zijn vertrek
aan de Nederlandse staats
man Groen van Prinsterer ge
schreven: Toch krenkt mij
de scheiding mijn hart... Ver
lies van God en bloedbanden
en verguizing was voor mij
niet de in nadruk bittere be
ker welke ik op den vader-
landschen grond gedronken
heb. Maar neen. De scheiding
en verwijdering ja verbitte
ring tusschen het volk Gods.
ach dat het volk één wa
re".
De kolonie werd in die eerste
zomer van 1847 door een
reeks van ziekten geteisterd.
Doorgaans waren er geen me
dicijnen en bij tijden waren er
of plan
ken om kisten te maken voor
de doden.
Desondanks, Holland groeide -
700 immigranten na zes
maanden, 1700 in oktober. In
het „oude vaderland" staken
kermisprenten de draak met
de uittocht der „geestelijke
landverhuizers", dat wel. De
teksten logen er niet om:
„Terwijl de man op het land
werkt verslindt een leeuw zij
ne vrouw en rooft een lam
mergier zijn kind weg" De
plaatjes vertonen, met het bij
schrift „Geestelijke verwar
ring in spraken en talen", een
boer die zich door een blote
indiaanse bg de neus laat ne
men terwijl zijn vrouw, de ar
men in wanhoop ten hemel
geheven, toeziet En genade
loos. bg een tekening van
mannen met kerkezakjes in
de hand: „Ondergang der ko
lonie: collecte in het moeder
land".
Ten behoeve van een nederzet
ting, waar een collecte onder
de meest wclvarenden voor
een kerkklok de som van 5
dollar en 22,5 cent opbracht,
kocht Van Raalte voor dui
zenden dollars land. Hij stond
binnen een jaar voor 5800,14
dollar in de schuld.
Het land was niet voor Van
Raalte zelf. maar voor zijn ko
lonie. Hij kon zo de minver
mogenden weer tegen nog ge
makkelijker voorwaarden
aan grond helpen. De man
had gigantische problemen
op te lossen, terwijl, volgens
een landverhuizer, tgdens de
godsdienstoefeningen in de
openlucht „het gebladerde
galmde van de psalmzangen"
Gokkers
De glorie van „de onverzettelij
ke Nederlanders" wordt in
het Holland van vandaag nog
steeds dik uitgesmeerd, maar
het is een in doorsnee Ameri
kaans stadje geworden. De
Nederlandstalige krant „The
Hollander", en het blad „De
Grondwet" zgn al lang ver
dwenen. Kranten vol leerza
me wgsheid. „The Hollander"
opent op 18 januari 1851 zgn
frontpagina over de volle
breedte met „Eerste lessen in
hot gebed van Maarten Lu
ther". Aan de vooravond van
Kerstmis 1850 adverteert A.
Naeye uit het gehucht Zee
land: „Verloren een groote
roode koe met blaarkop, heb
bende eene bel aan. Ook eene
witgevlekte koe. Diedezelve
vindt en terugbrengt zal een
goede beloning ontvangen".
Op eerste kerstdag 1850 be
looft J. Nagel om voor 2 dollar
(of 2.50 dollar aan winkelwa
ren) ossen te scherpen (tegen
civiele prijzen).
Een ontploffing op de stoom
boot „Douglas" blgkt een ge
zelschap gokkers naar het
hiernamaals te hebben gebla
zen: „Zg werden (stelt „The
Hollander" niet zonder ver
maan vast) in één ogenblik
van de speeltafel voor den rig-
terstoel van God gedag
vaard". Bij wgze van spreken
met de kaarten nog in de hand
Een betekenisvolle ingezonden
mededeling verraadt dat de
overgang van Nederlandse
kolonie naar Amerikaanse
stad is begonnen: „Wij zien
gaarne in Nederlandse opstel
len alleen Nederlandse woor
den. Die verstaan wg en onze
taal behoeft toch in geen punt
voor het ellendige, zamenge-
flanste Engels de vlag te strij
ken".
Oktober 1871: de stad Holland
brandt geheel af, terwijl de
plannen voor het 25-jang be
staan in volle gang zgn. Maar,
Holland herrees rap en in sep
tember 1872 werd er toch
feestgevierd. Met Albert
Christiaan van Raalte als
voorganger.
Rechts
Van Raalte is vier jaar later ge
storven en begraven naast het
eerste kerkje van boomstam
men waar hg zgn uit Neder
land meegebrachte preken
onvermoeibaar bleef afdraai
en. Op de plek van het in
diaanse kerkhof staat nu een
fabriek van Heinz-met-de-57-
smaken. De indianen zijn
maar weggegaan toen de
energieke, godvrezende en
voortdurend biddende Hol
landers de emmers waarin zij
Ahornsap tapten om er stroop
en suiker van te koken, mee
naar huis namen en zich be
hendig meester maakten van
het hertevlees dat in de bo
dem te drogen hing.
Het Holland van deze dagen
stemt onveranderlijk rechts
republikeins. En is niet inge
nomen met nieuwe bewoners
van Latqnsamerikaanse en
Zuidoostaziatische oor
sprong. Sommigen schuiven,
aan wat zg schamper noemen
"The Latino-connection"
een flink stuk verantwoorde
lijkheid toe voor drugsproble
men waarmee ook deze recht
lijnige gemeenschap kampt
Bij het noenmaal dat de feeste
lijkheden dit jaar opende bo
gen de Hollanders (nazaten
van stugge gereformeerden
en zelf niet mis in de leer) ern
stig het hoofd en baden mee
voor het leven van de juist
neergeschoten paus. Maar
toen later de Latgnsamen-
kaanse schoonheidskoningin
werd voorgesteld, leek het ge
zicht van een der dames uit de
gemeenteraad van afgrgzen
te vertrekken. Even maar,
doch lang genoeg Het ap
plaus voor het wat dikkige
meisje was. zacht gezegd, te
rughoudend. Van zgn om
streeks 300 zwarte inwoners
heeft Holland geen last en
sommige dames brengen
zelfs zo nu en dan een bruin
brood naar een arm Cambod-
jaans gezin. Maar Holland wil
wel zichzelf blijven, ook al
kan het geen zinnig argument
bedenken om de deuren dicht
te houden voor de Latino's.
En zo blgkt Holland (Michi
gan) zgns ondanks te worden
meegesleept in althans de
vaart van dit Amerikaanse
volk: als het even kan geen
vreemdelingen - op zondag
wordt geen druppel drank ge
schonken - op maandag be
gint een behoedzame dans
om het gouden kalf
