F ormatie wordt
zeer moeilijk
De nieuwe coalitie is er; nu het beleid nog
Kleine linkse partijen toch tevreden
Boerenpartij
en DS'70 weg
uit de kamer
Van Agt stelt zich hard op
VOENSDAG 27 MEI 1981
BINNENLAND
PAGINA 9
PSP-letder Van der Spek kwam met winst uit de campagne Zijn doch
ter Eva blijkt het poltiek gezien helemaal met hem eens.
AMSTERDAM (GPD/ANP) - By
de kleine linkse partijen PPR,
CPN en PSP heerste op de bij
eenkomsten in de hoofdstad een
zekere mate van tevredenheid.
Hoewel er bij de PPR geen spra
ke van een zetelwinst is, toonde
fractievoorzitster Ria Beckers
zich tevreden met het resultaat.
„Vorige keer kregen we zetels
door de lijstverbinding met de
PvdA, maar ditmaal hebben we
het op eigen kracht gehaald en
daar ben ik best blij mee. Ik denk
dat we de trend omgebogen heb
ben", aldus Ria Beckers.
Zij vermoedt dat de Evangelische
Volks Partij de PPR een zetel
heeft gekost. Het is volgens de
PPR-lijsttrekster zaak dat de
progressieve partijen zo snel mo
gelijk met elkaar gaan overleg
gen. „Het is jammer dat er geen
linkse meerderheid is, maar
evengoed wil ik niet nog eens
vier jaar op dezelfde manier met
CDA en VVD verder".
Een matte stemming was er in het
hoofdkwartier van de CPN, ge
bouw De Hoeksteen. De verkie
zingsuitslagen werden met wei
nig enthousiasme begroet. CPN-
lijsttrekker Marcus Bakker be
keek het echter van de zonzijde.
„Achter elkaar hebben we drie
verkiezingen op hetzelfde niveau
gezeten en nu hebben we toch
duidelijk vooruitgang". Die
kwam volgens Bakker voorna
melijk uit het midden en het
westen van het land.
Een echt uitgelaten stemming
heerste er in het Roothaan Huis,
waar de PSP bivakkeerde. Het
kersverse kamerlid And ree van
Es, nummer twee op de PSP-
lijst, werd door talloze mensen
omhelsd. Teleurstelling was er in
die kring vooral vanwege het
ontbreken van een linkse meer
derheid. "Een werkelijke door
braak naar een ander beleid zal
nog vier jaar vergen", aldus voor
zitter Lambert Meertens.
Nieuweling
Meindert Leerling, lijsstrekker van
de Reformatorisch Politieke Fe
deratie, die sraks met twee zetels
als enige nieuwe partij in de
Tweede Kamer aantreedt, was
uiteraard verheugd over het suc
ces van zijn campagne. "Samen
met het GPV en de SGP hebben
we zes zetels. Daar moet iets mee
te beginnen zijn", aldus Leerling,
wiens partij de uitgangspunten
van het GPV het dichtst bena
derd.
Zijn collega Schutte van het GPV
wijt het lichte verlies van zijn
partij (het aantal stemmen nam
af, de ene zetel bleef behouden)
aan zijn eigen onbekendheid. Hij
volgde de teruggetreden fractie-
voorziter Verbrugh op.
Klaas Beuker van de RKPN bleek
van mening dat er in Nederland
"kennelijk geen plaats is voor ka
tholieke politiek, alleen voor
linkse". Volgens hem moet er
weer een CDA/WD-kabinet ko-
Lijsttrekker Westrate van de Evan
gelische Volkspartij gaf toe op
twee zetels te hebben gehoopt,
maar zei door te gaan met de op
bouw van zijn party, die zoals be
kend een afsplitsing is van kriti
sche CDA-leden. Hij hoopt op
een kabinet van CDA. PvdA en
D'66.
VNU-leider Glimmerveen vindt
dat de verkiezingen ongeldig
moeten worden verklaard, om
dat zijn partij in Zuid- en Noord-
Holland niet op de lijst mocht
verschijnen; zijn collega's van de
Centrumparty, die er eveneens
niet in slaagden tot het parle
ment door te dringen, zijn van
mening dat de "hetze tegen onze
partij" daar de oorzaak van is.
Hans Knoop van Realisten '81 ten
slotte vindt het erger dat CDA en
WD zetels hebben verloren, dan
dat zijn party er geen heeft kun
nen veroveren. Hy ziet een krap
budget en een te laat begonnen
campagne als oorzaak van zijn
mislukking.
(Van één onzer verslaggevers)
LEIDEN (GPD/ANP) De formatie van een nieuw kabinet zal zeer moeilijk worden. Dat
is de belangrijkste conclusie die getrokken kan worden uit de eerste voorzichtige specu
laties van de lijsttrekkers van de vier grootste partijen afgelopen nacht. Met name PvdA
en D'66 aan de ene kant en het CDA aan de andere kant lijken de formatieperiode met
grote vasthoudendheid te zullen ingaan.
CDA-lijsttrekker Dries van Agt. die zich nu leider van de grootste politieke partij mag noemen, wuift naai
spotprent, waarop behalve hijzelf, zijn collega's Terlouw en Den Uyl te zien zijn. Wiegel komt er ook op t
maar die viel net bullen de lens var
DEN HAAG (ANP/GPD) -
"We moeten de realiteit on
der ogen zien. Voor ons is het
afgelopen. Ik ben teleurge
steld, hoewel het niet hele
maal onverwacht is geko
men", aldus een gelaten
Ruud Nyhof. lijsttrekker en
tot gisteren het enige kamer
lid van DS'70. Volgens hem
zyn de vele negatieve opinie
peilingen voor zijn party "de
nekslag" geweest.
DS'70 werd elf jaar geleden op
gericht uit onvrede met de
"radicaal-socialistische"
koers van de PvdA. Leider
was Willem Drees jr., die sa
men met jhr. mr. De Braauw
een jaar later minister werd
in het toen aangtreden kabi
net Biesheuvel Na de mede
door DS'70 veroorzaakte val
van dit kabinet in '73, ver
dween Drees jr. naar de
Tweede Kamer. Toen zijn
party bij de verkiezingen in
11 tot één zetel werd geredu
ceerd, stapte Drees jr. uit de
politiek. Hij is, evenals zyn
vader nog steeds lid van
DS'70; de Braauw stapte on
langs over naar D'66 en gaat
nu de maatschappelijke dis
cussie over kernenergie lei
den.
Boerenpartij
De Boerenpartij, bij gelegen
heid van de jongste verkie
zingen omgedoopt tot
Rechtse Volkspartij, ver
dwijnt ook uit de Tweede Ka
mer. Lijsttrekker Koekoek
weigerde gisteren commen
taar te geven. Zyn party werd
in 1963 opgericht en kreeg
aanvankelijk veel aanhang
van ontevreden kiezers. Die
aanhang slonk de afgelopen
jaren, niet in het minst door
dat in eigen knng tegenstel
lingen tot afsplitsingen had
den geleid. Koekoek werd
vorige maand 69 jaar
WD-Wiegel daarentegen stelde
zich gisteravond wat ruimharti
ger op. Hij bleef D'66-lijsttrekker
Terlouw, zoals hij al eerder heeft
gedaan, uitnodigen om te gaan
praten over de vorming van een
kabinet van CDA, WD en D'66.
Terlouw op zijn beurt wees die
uitnodiging echter nadrukkelijk
van de hand. "Ik vind dat deze
verkiezingsuitslag ertoe moet lei
den dat wat wij steeds gewild
hebben, ook voor elkaar komt;
een kabinet met brede steun,
PvdA, CDA en D'66 (109 zetels
red.)", zei hij. Ook Den Uyl zei in
die richting - de tweede moge
lijkheid die zijn partij heeft open
gehouden - te denken.
Opvallend was de harde opstelling
van CDA-lijsttrekker Van Agt,
die de overige partijen voorhield
dat het CDA nu als grootste par
tij straks het voortouw zal nemen
bij de formatie."En wie daaraan
wil meedoen, is welkom", zei hij.
Het meest waarschijnlijk leek gis
teravond dat er voorlopig zal
worden aangekoerst op de vor
ming van een kabinet van CDA,
PvdA en D'66. Maar ook een
minderheidskabinet van CDA en
WD (samen 74 zetels) met steun
van de rechtse splinterpartijen
(totaal zes zetels) wordt niet uit
gesloten, al verklaarde Van Agt
wel dat hij "het vrijersoog" nog
niet op die splinters wil laten val
len.
Een nationaal kabinet op basis van
tenminste alle grote partijen -
een gedachte waaraan Wiegel
ook gisteravond'bleef vasthou
den - moet net als een links kabi
net onwaarschijnlijk worden
geacht. Zowel Terlouw als Den
Uyl wijst een nationaal kabinet
af en een links kabinet mist de
nodige steun in het parlement.
Progressief
Zoals te verwachten viel trokken
de vier lijsttrekkers van de grote
partijen de verkiezingsuitslag
gisteravond min of meer naar
zich toe. PvdA-lijsttrekker Den
Uyl onderkende weliswaar met
spijt dat zijn partij had verloren,
maar voegde daar onmiddellijk
aan toe dat de uitslag ook het ein
de betekent van de huidige rege
ring. "Alles wijst op een ver
schuiving naar de progressieve
kant, zie de winst voor D'66", zei
hij. "Er moet een andere regering
komen en een ander beleid".
Den Uyl herhaalde overigens zijn
eerder gedane uitspraak dat hij
best bereid is als minister in een
kabinet-Van Agt te gaan zitten
mits er een ander beleid komt.
CDA-lijsttrekker Van Agt weer
sprak net als Wiegel dat de kie
zers het beleid van het huidige
kabinet nu zouden hebben ver
oordeeld. "De eerst verantwoor
delijke voor het regeringsbeleid,
het CDA, heeft slechts één zetel
verlies geboekt, terwijl de oppo
sitie negen zetels verloor", zei
hy.
Voor de formatie kondigde hij aan
te zullen streven naar overeen
stemming over een nationaal
herstelplan voor de economie.
Hij verwees daarbij naar het on
langs gelanceerde plan van mi
nister Albeda (sociale zaken), dat
voorstellen bevat uit de pro
gramma's van de vier grote par
tijen plus suggesties van werkge
vers en werknemers.
Terlouw toonde zich uiteraard ver
heugd over de verkiezingsuit
slag. Hij suggereerde dat D'66
straks de rol van (in)formateur
op zich kan gaan nemen om
PvdA en CDA dichter bij elkaar
te brengen.
CDA-fractieleider Lubbers zei gis
teravond dat het inmiddels aan
vaarde abortuswetsontwerp
waarschijnlijk een belangrijke
oorzaak is geweest voor de ver
schuiving van twee zetels van
zijn partij naar de RPF. Het
PvdA-verlies verklaarde hij door
de "verkrampte wijze van oppo
sitie voeren van de socialisten
vergeleken met D'66".
Faber (IKV)
teleurgesteld
HILVERSUM (ANP) - Voorzitter
Mient-Jan Faber van het Interker-
kelyk Vredesberaad is teleurge
steld over de uitslag van de verkie
zingen omdat het vraagstuk van de
kernwapens niet werkelyk is be
handeld.
De grote partijen zyn niet serieus
op het vraagstuk ingegaan. Van de
coaliticbe: prekingen h.ing nu v< el
af voor de toekomst van Eurapa,
meent Faber.
Alphen a.d. Rijn
Katwijk
Leiden
KAMER 1977
KAMER 1981
KAMER 1977
KAMER 1981
KAMER 1977
KAMER 1981
perc.
stemmen
perc.
stemmen
perc.
stemmen
perc.
stemmen
perc.
stemmen
perc.
stemmen
PvdA
26.9
7296
21.3
6475
19.9
4309
14.6
3249
41.3
27153
35.6
23413
CDA
35.4
9594
29.4
8905
38.0
8211
37.7
8398
21.1
13837
19.4
12722
VVD
22.6
6126
23.5
7123
15.3
3309
14.8
3297
18.4
12103
18.6
12249
D'66
6.1
1653
13.4
4059
3.4
746
8.3
1862
7.8
5155
12.3
8116
SGP
2.6
703
2.1
631
18.0
3887
16.2
3605
0.8
524
0.7
444
PPR
1.9
516
2.6
799
1.0
216
1.1
250
2.6
1712
3.2
2095
CPN
0.5
134
0.8
244
0.3
60
0.5
113
24
1588
3.0
1981
GPV
0.8
217
0.5
154
0.8
166
0.9
203
0.4
283
0.4
243
PSP
0.5
146
1.6
472
0.3
57
0.9
193
1.9
1256
3.9
2530
RVP (BP)
0.3
91
0.1
43
0.5
105
0.1
23
0.3
195
0.1
80
DS'70
0.6
155
0.5
144
0.7
144
0.5
102
1.0
679
0.6
424
RKPN
0.3
89
0.2
63
0.1
33
0.1
20
0.3
169
0.2
100
LN
-
-
0.1
24
-
-
0.1
19
-
-
0.1
49
SP
0.1
15
0.3
98
0.1
19
0.1
31
0.7
461
0.7
476
RPF
1.0
268
2.6
785
1.1
235
3.2
713
0.4
269
0.7
466
1KB
-
-
0.0
5
-
-
0.0
7
-
-
0.0
29
EVP
-
-
1.0
289
-
-
0.8
184
-
-
0.5
316
SOS
-
-
0.0
11
-
-
0.1
29
-
-
0.0
18
OV.
0.4
108
0.0
0
0.5
100
0.0
0
0.6
362
0.0
0
OPKOMST
87.6
27111
86.4
30324
87.1
21597
85.6
22298
868
65746
84.7
65751
LEIDEN - Hoewel het CDA giste
ren de grootste partij in het par
lement is geworden, betekent
dat allerminst dat het huidige ka
binetsbeleid straks ook zal wor
den voortgezet. De christende
mocraten hebben samen met de
WD slechts 74 zetels verworven
en dat is nog altijd te weinig voor
een meerderheid in het parle
ment.
Weliswaar kunnen de huidige coa
litiepartners "gedoogsteun" vra
gen (en krijgen) van SGP, GPV
en de nieuwste ster aan het god
delijke firmament, de RPF (sa
men goed voor zes zetels). Maar
ook dat lijkt voorlopig geen al te
stevige basis voor een voortzet
ting van het huidige beleid.
Men zou dus kunnen zeggen dat
het winstpunt van het CDA (de
grootste partij) omgekeerd even
redig is met de nu ontstane posi
tie van CDA en WD samen, die
als coalitie hebben verloren. Iets
soortgelijks doet zich voor bij de
Partij van de Arbeid. Deze kreeg
weliswaar een fors verlies te in
casseren (van 53 naar 44 zetels),
maar is dank zij de riante zege
van D'66 (van acht naar zeven
tien zetels) toch een serieuze re
geringskandidaat gebleven.
Een regeringscoalitie van CDA,
PvdA en D'6G lijkt bijgevolg het
meest voor de hand te liggen, alle
bestaande "ononderhandelbaar-
heden", "strijdpunten" en "ver
trekpunten" ten spijt. En dat
zegt dan meteen ook iets over de
weinig benijdenswaardige posi
tie waarin de WD (van 28 naar
26 zetels) is komen te verkeren.
WD-lijsttrekker Wiegel mag dan
D'66 blijven uitnodigen om met
de liberalen en christendemocra
ten aan de onderhandelingstafel
te komen zitten, de democraten
blijven dat afwijzen omdat ze
vóór de verkiezingen nou een
maal een andere keus hebben ge
daan (CDA, PvdA en D'66). Daar
komt bij dat ook het liberale ge-
dachtenspinsel van een natio
naal kabinet met name door de
sociaal-democraten (inclusief
PvdA) slechts met hoongelach
wordt begroet. Het voornaamste
argument tegen zo'n nationaal
kabinet is dat de mogelijkheid
van oppositie voeren in het par
lement dan vrijwel is verkeken
(omdat alle belangrijke partijen
dan in de regering zijn vertegen
woordigd) en dat vinden de
linkse partijen verre van aantrek
kelijk.
Zou er aldus worden aangestuurd
op een coalitie van CDA, PvdA
en D'66, dan is de eerste vraag in
hoeverre de betrokken partijen
erin zullen slagen de bestaande
tegenstellingen te overbruggen.
D'66 zal daarbij ongetwijfeld een
spilfunctie moeten gaan vervul
len, aangezien zij programma
tisch tussen PvdA en CDA in
staat.
Kernwapens
De belangrijkste tegenstellingen
lijken trouwens op gebieden te
liggen waar de kiezers, blijkens
onderzoek, het minst wakker
van liggen, namelijk kernwapens
en kernenergie. De PvdA en D'66
staan, zoals bekend, op het
standpunt dat er geen 48 atoom
raketten op Nederlandse bodem
mogen komen, terwijl het CDA
de beslissing hieromtrent op z'n
vroegst pas in december en bij
voorkeur later wil nemen.
Voor de bestaande kerncentrales
in Borssele en Dodewaard geldt
iets dergelijks: PvdA en D'66 wil
len de centrales sluiten, het CDA
wil pas een beslissing nemen na
de zg. brede maatschappelijke
discussie over (kern)energie.
Zijn deze tegenstellingen onover
brugbaar? Dat hoeft niet. PvdA-
lijsttrekker Den Uyl liet gister
avond al doorschemeren dat de
"strijdpunten" waarmee zijn par
tij de verkiezingen is ingegaan,
hem - met het oog op de forma
tieperiode - geen zorgen baren.
Met andere woorden: concessies
zijn denkbaar. En Den Uyl moet
ook wel, gegeven het feit dat het
CDA als grootste partij de forma
tie althans in eerste instantie in
belangrijke mate zal gaan be
heersen.
Daar komt bij dat de defensiespe
cialist van het CDA in de Tweede
Kamer, Joep de Boer, al eerder
heeft laten weten dat er wat hem
betreft geen onoverkomelijke
hindernissen hoeven te zijn op
het gebied van de nieuwe atoom
raketten. De uitspraak om geen
raketten te plaatsen behoeft vol
gens hem niet strijdig te Zijn met
het door zijn partij bepleite uit
stel van de beslissing hierover.
En als het met de kernwapens
lukt, dan moet het ook bij de
kerncentrales welhaast kunnen.
Kernwapens
Curieus genoeg liggen de belang-
rijkste overeenkomsten tussen
CDA, PvdA en D'66 op sociaal-
economisch gebied. CDA-lyst-
trekker Van Agt gaf gisteravond
al een voorzichtige vingerwijzing
door met het plan van minister
Albeda (sociale zaken) op de
proppen te komen. Albeda heeft
dit "industrialisatieplan" een
kleine veertien dagen geleden
gepresenteerd op een verkie
zingsbijeenkomst in Gorkum en
daarby bleek hij uit alle pro
gramma's van de vier grote par
tijen te hebben geput en boven
dien nog een aantal belangwek
kende suggesties van FNV en
CNV te hebben meegenomen.
Het plan van Albeda voorziet in
een loonmatiging van gemiddeld
twee percent voor alle loontrek
kers, in ruil voor aantrekkelijk
werk in de industrie. De zg. echte
minima (iemand met een mini-
mum-inkomen waarvan tenmin
ste twee personen moeten leven)
behouden hun koopkracht; inko
mens boven de 120.000 leveren
vier percent in. Het verkleinen
van inkomensverschillen is vol
gens hem wel mogelijk, maar
dan vooral bij de hoogste inko
mens (vanaf 60.000).
Albeda heeft voor lief genomen dat
het PvdA-programma in begin
sel van geen koopkrachtdaling
voor de minima wil weten en dat
de WD een veel forsere inko
mensdaling bepleit en boven
dien ook af wil van een beleid
van inkomensnivellering Een
week vóór de verkiezingen heeft
de PvdA evenwel bereidheid ge
toond om ook de minima te laten
matigen, zij het onder de voor
waarde dat die matiging in werk
gelegenheid (deeltijdarbeid)
wordt omgezet. Dit nu wordt in
het plan van Albeda eveneens als
voorwaarde gesteld en daarom
zijn dus niet alleen PvdA. CDA
en D'66 tevreden gesteld, maar is
ook aan de wensen van FNV en
CNV tegemoet gekomen.
Een uiterst belangrijk punt van
overeenstemming is behalve het
beleid op het gebied van de so
ciale zekerheid de economische
groei. Waar de WD voor de ko
mende vier jaar uitgaat van een
zg. nul groei, zyn PvdA, CDA en
D'66 van mening dat cr wd dege
lijk groei te maken is en dat een
prognose van anderhalf tot twee-
en-een-half percent alleszins tot
de mogelykheden behoort.
"Personeelsbeleid"
Los van al deze boeiende tegenstel
lingen en overeenkomsten is er
nog een ander punt dat de partij
en nog heel wat hoofdbrekens
kan gaan kosten. Dat is "het per
soneelsbeleid" Den Uyl heeft al
verklaard dat hij onder Van Agt
best als minister wil dienen mits
er een ander beleid komt. Aange
nomen mag worden dat een coa
litie van CDA, PvdA en D'66 een
ander beleid zal voeren dan de
nu demissionaire regeringsploeg
en dat aldus de wens van Den
Uyl is ingelost
Wat minder eenvoudig ligt het
voor Van Agt. Deze heeft zich in
de verkiezingscampagne welis
waar herhaaldelijk van zyn
schoonste zijde laten zien door te
verklaren dat hij wel met Oom
Joop. maar Oom Joop niet met
hem wilde. Maar gisteravond
hield hy zich plotsklaps op de
vlakte. Nu heeft Van Agt al eer
der laten doorschemeren dat hy
niet van zins is langdurig aan de
formatie mee te doen. Mocht de
formatie langer dan dne maan
den duren, dan kan het wel eens
zyn dat Van Agt, zoals hij al eer
der heeft gesuggereerd, het veld
ruimt. En het is dan niet denk
beeldig dat Oom Joop alsnog het
nieuwe kabinet gaat leiden
Waarheid
In zekere zin slaat by de formatie
voor alle dne de partyen het uur
van de waarheid De PvdA zal
moeten tonen dat zy van het fa
len van meerderheidsstrategieén
heeft geleerd denk aan de for
matie van 11). Het CDA heeft
met het door Van Agt onder
schreven plan-Alboda voor het
eerst in vier jaar een aanzet gege
ven tot een dialoog met de vak
beweging. De formatie zal moe
ten uitwyzen in hoeverre het de
christendemocraten daarmee
ernst is. D'66 ten slotte zal voor
de moeilyke taak komen te staan
om de met d« In ton In wrkn-
zingswinst veroverde politieke
macht aan te wenden voor het
formuleren van "constructief
nieuw beleid".
Voor het CDA levert dit alles nog
een extra voordeel op de veelbe
sproken loyalisten die binnen
het CDA de meeste verwant
schap hebben getoond voor de
sociaal-democratie, zullen met
de komst van zo'n kabinet zon
der twyfel een vrywillige dood
sterven.
TON VAN BRUSSEL
wiM wan
