'Resterend risico
verwaarloosbaar'
DNA-onderzoek: optimisten contra sceptici
Lucas Reijnders: gevaren
worden altijd onderschat
Vernielingen in
kraakflals aan
Ter Haarkade
Maatregelen in Leeuwenhoek
Tijdelijk gebouwtje
voor sociale dienst
ZATERDAG 23 MEI 1981
Oplossing voor voedselprobleem of aanzet tot ontwikkeling van biologische wapens?
DNA is opgebouwd uil iweesi
gen die als een dubbelspiraal i
kaar zitten.
LEIDEN - Zelfs onze bloedeigen
tulpen hebben met DNA te ma
ken. In de zeventiende eeuw
kreeg Nederland zijn tulpenfaam
doordat verschillende soorten
tulpen met elkaar werden ge
kruist. Een mooier en ook wel
steviger soort was het resultaat.
Wat daar precies bij gebeurde
was iedereen onduidelijk. Altijd
even afwachten wat het gevolg
van de kruising zou zijn
Toch werd daarmee de kiem van
recombinant DNA gelegd.
Kunstmatige recombinatie van
het DNA wel te verstaan, want
ook de natuur zelf mag graag aan
zichzelf knutselen.
Wat houdt dat recombinant DNA-
onderzoek, waarbij niet in de na
tuur maar in laboratoria wordt
geexperimenteerd, nu precies
in? Voor de uitleg daarvan ko
men wc allereerst bi j de cellen te
recht. Alle levende organismen
zijn opgebouwd uit cellen Nu
heb je enerzijds hoger ontwik
kelde organismen (zoals mensen)
en anderzijds lager ontwikkelde
organismen (zoals gisten). De
eerste soort heeft verschillende
soorten cellen met verschillende
functies, de andere is behept met
maar één soort cel.
In 2
i cel bevindt zich een kern c
daarin zit een zuur dat het DNA
wordt genoemd. Dat DNA is op
gebouwd uil twee strengen die
als een soort dubbelspiraal in el
kaar zitten. Het lijkt op een wen
teltrap. Eén van de taken van het
DNA is hel doorgeven van infor
matie aan volgende generaties,
de erfelijke eigenschappen. Als
er nu iets aan het DNA veran
dert, dan veranderen die erfelij
ke eigenschappen ook. In de na
tuur gebeurt dat met enige regel
maat. Binnen een bepaald type
plant met rode bloemen, zie je in
eens een plant met een witte
bloem. Zoiets wordt natuurlijke
DNA-recombinatie genoemd
Kunstmatige DNA-recombinatie
wil dus zeggen dat doelbewust
stukken DNA van organisme A
worden ingebracht in het DNA
van organisme B. De kennis die
met het blootleggen van DNA is
gegroeid is volgens wetenschap
pers van gigantisch belang. Die
kennis en de mogelijkheid met
DNA te experimenteren biedt
volgens wetenschappers een
zeer interessante toekomst.
Kanker
eerste betreft: met het DNA-on
derzoek hopen wetenschappers
meer te weten te komen over een
ziekte als kanker en de mogelijke
bestrijding daarvan. Ook erfelij
ke ziekten zouden een halt kun
nen worden toegeroepen. Verder
kunnen met behulp van de ken
nis over het DNA geneesmidde
len goedkoper en in grotere hoe
veelheden worden geprodu
ceerd.
Ook in de agrarische sector lijken
drastische veranderingen voor
de deur staant. Sterke en pro-
dukticvc gewassen kuniu n WOT
den ontwikkeld, waardoor - vol
gens de grootste optimisten - het
voedselprobleem daadwerkelijk
kan worden aangepakt. Mislukte
oogsten vormen dan een zeldza
mer verschijnsel.
Aan de andere kant zijn er ook we
tenschappers die wat sceptischer
tegenover het DNA-fcnomecn
staan. Zn wnzen op de gevaren.
Volgens hen biedt DNA naast al
het goede ook de mogelijkheid
om biologische wapens te ont
wikkelen en bestaat het gevaar
dat het natuurlijk evenwicht
wordt verstoord. Met alle moge
lijk gevolgen vandien.
LEIDEN - In krantenartikelen wordt de uitleg veelal beperkt tot iets als 'erfelijk geknut
sel'. Niet uit luiheid maar om de doodeenvoudige reden dat het zogenaamde recombi
nant DNA-onderzoek niet in een paar zinnen is uitgelegd. Een zo ingewikkelde materie
dat de discussie over de gevaren, de veiligheidseisen en wat dies meer zij voornamelijk
binnen een select groepje deskundigen is gevoerd. Is kernenergie praktisch dagelijkse
gesprekstof, DNA speelt zich grotendeels boven onze hoofden af.
de universiteit er veel
Trouwens: voor leken lijkt met de
conclusies van een door de rege
ring ingestelde commissie het
Salomonsoordeel geveld. Deze
uit brede kring samengestelde
club van deskundigen - luiste
rend naar de naam commissie ad
hoe recombinant DNA-werk-
zaamheden - kwam vorige
maand met haar eindrapport.
Daarin staan nieuwe richtlijnen
voor het 'erfelijk geknutsel'. Ex
perimenten die eerder zwaar
werden beveiligd, kunnen met
nu met minder veiligheidsvoor-
LEIDEN - Alle commissies en rapporten ten spijt, dr.
Lucas Reijnders is nog allerminst overtuigd van het
heilzame karakter van het recombinant DNA-onder
zoek. Reijnders, werkzaam bij de Hilversumse stich
ting Natuur en Milieu, geldt al enkele jaren als een
van de meest prominente opponenten van uitbrei
ding van de experimenten met het DNA-molecuul.
pen betreft, volgens Schilperoort, hetzelfde voor als
de bewuste bacterie.
Ook historisch gezien vindt Reijnders dat de nodige
voorzichtigheid moet worden betracht. "De geschie
denis heeft geleerd dat gevaren altijd worden onder-
schat. Daarom moet de wetenschap veel voorzichti- Rob in t Veld (bureau veiligheid
schriften worden omringd. De
vermeende i^sico's aan het DNA-
onderzoek zijn veel kleiner dan
hier altijd werd verondersteld.
Zo stelt de commissie.
Is daarmee inderdaad het laatste
woord gesproken? Nog niet hele
maal. Over de ethische en maat
schappelijke aspecten van de
zaak (of dat geknutsel nu wel al-
lemaal kan en hoever dat mag
gaan) moet een andere, deze
week geïnstalleerde commissie
onder leiding van PvdA'er Oele
zich nog uitspreken.
Leiden
Ook in laboratoria in de Leeuwen
hoek wordt recombinant-DNA
onderwerp van onderzoek, zij
het op vrij beperkte schaal. PSP-
raadslid Annelies Ponsen stelde
over het verlenen van een hin
derwetvergunning voor dat
DNA-onderzoek vragen in de ge
meenteraad. Was dat nu wel zo
verstandig met de geplande wo
ningbouw in de Leeuwenhoek
en hoe zit het nu met de nieuwe
richtlijnen? Het college van bur
gemeester en wethouders heeft
inmiddels geprobeerd haar ge
rust te stellen.
geval heel weinig te vrezen. De
voorzieningen zijn dermate
scherp dat de resterende risico's
verwaarloosbaar zijn. Zeker in
het hele pakket van veiligheids
maatregelen die getroffen moe
ten worden".
Inschaling
Het rapport van de commissie ad hoe recombinant
DNA heeft daar geen verandering in kunnen bren
gen. Zegt Reijnders: "Het punt is dat die commissie
heeft nagekakeld wat er in het buitenland op dat
gebied aan rapporten is verschenen". Er zijn vol
gens hem nog altijd veel onbeantwoorde vragen.
Vragen die vooral liggen op het gebied van de orga
nismen waarmee wordt gewerkt.
Dat was in eerste instantie de bacterie, die luisterde
naar de codenaam Escheri coli K 12. Ontsnapte die
bacterie aan de laboratoria-ruimten en kwam in de
natuur terecht, dan was dat geen ramp. Want E coli
K 12 kan zich niet in de natuur handhaven. Maar er
wordt nu ook met andere organismen geëxperimen
teerd en "daarover is nog veel onduidelijk", zegt
Reijnders. Overigens geldt daar. wat het ontsnap-
ger zijn dan nu het geval is". Vervelend vindt Reijn
ders het ook dat de kloof tussen de voor- en tegen
standers met het verschijnen van het DNA-rapport
veel groter is geworden.
"Nadat er al die tijd rekening is gehouden met de criti
ci, zijn nu alleen nog maar de gouden bergen overge
bleven. Wat dat betreft had men een voorbeeld aan
het buitenland moeten nemen. In Engeland en
Amerika zijn in de groepjes deskundigen die zich
over de risico's van het recombinant DNA-onder
zoek bogen, werden ook de critici opgenomen. Dat
is in Nederland helaas niet het geval geweest. Het is
dus logisch dat kanttekeningen altijd achteraf wor
den gemaakt. En het verwijt dat wij de disucssie
verziekt zouden hebben, vind ik echt heel merk- De toekomstige bcwc
waardig. Op louter zakelijke gronden hebben we Leeuwenhoek kunnen dus ge
angst gecreëerd. Maar dat is toch niet fout. Die angst rust zijn? In 't Veld "Van het
is juist heel reëel". DNA-onderzoek hoeven ze in elk
ersiteit): "Mevrouw Ponsen
heeft het kennelijk niet zo goed
begrepen. Die vergunning is ver
leend op grond v^n veiligheids
voorschriften die in samen
spraak mer de Arbeidsinspectie
en de inspectie van volksgezond
heid zijn opgesteld. Voorschrif
ten die beslist strenger zijn dan
die nieuwe richtlijnen van de
commissie en daar zal bok geen
verandering in komen. Het is de
universiteit er immers veel aan
gelegen om boven verdenking te
blijv
De gevaren van DNA-onderzoek
zijn volgens een bepaalde formu
le ingeschaald, variërend van Cl
tot en met CIV. Hoe hoger het
cijfer, hoe hoger de risico's. Voor
de Sylvius-laboratoria is men uit
gekomen op CII en voor het bio
chemisch laboratorium op Cl.
Aan de hand daarvan zijn veilig
heidsvoorschriften vastgesteld
Het is de bedoeling dat in Rijs
wijk dan nog een CIII laborato
rium van TNO verrijst.
Goed, de discussie rond DNA lijkt
enigszins verstomd en als ie
mand zich daar gelukkig mee zal
prijzen, dan is het wel prof. dr.
RA. Schilperoort. hoogleraar
biochemie aan de Leidse univer
siteit. Dat die discussie al jaren
lang in politiek vaarwater
zwemt, is hem een doorn in het
oog.
"Een politicus moet zich eerst op
de hoogte stellen en niet de zaak
misleiden", zo karakteriseert hij
de parlementaire opponenten
van DNA-onderzoek. "Het is hier
en daar soms voorgesteld alsof
het om iets als kernenergie ging
Aan eerlijke voorlichting heeft
het al die tijd ontbroken. Begrijp
me goed: ik zie de noodzaak van
een goede discussie over deze
zaak zeker in. Maar we moeten
elkaar geen angst aanpraten. Het
woordje angst moet vervangen
worden door het woordje be
zorgd", aldus Schilperoort
Prof. Schilperoort: 'In vergelijking met de risico's van de petrochemi
sche industrie is hel gevaar nul komma nul".
Eenmaal op temperatuur geko
men, maakt hij zich ook boos
over, wat je zou kunnen om
schrijven als 'selectieve veront
waardiging'. "Kijk nu eens naar
het Academisch Ziekenhuis
Midden in de stad gesitueerd en
wat dacht je dat daar voor ge
vaarlijke stoffen worden ge
bruikt. Daarbij valt het DNA-on
derzoek werkelijk in het niet.
Hoor je daar iemand over?"
"Bovendien hebben wij hier bij de
universiteit vakbekwame men
sen die over de veiligheid waken.
(Schilperoort verwijst daarbij
naar In 't Veld, red.) Het is toch
te gek om te denken dat er daar
voor geen maatregelen te treffen
zijn. Natuurlijk kan dat. Nee. dat
gevaai van DNA-onderzoek valt
echt reuze mee Weet je wat veel
gevaarlijker is? De autogassen
waar we ons dagelijks aan bloot
stellen en hoor je daar iemand
Industrie
Nog gloedvoller wordt zijn betoog
als het nut en de toekomst van
het DNA-werk ter sprake komt
"De mogelijkheden zijn gigan
tisch groot, vooral uit medisch
oogpunt De kennis die de afge
lopen vijf jaar. juist dank zu het
DNA-onderzoek ontstond, is erg
groot".
Schilperoort zou het ook zeer toe
juichen als de industrie de kans
kreeg zich goed op de DNA mo
gelijkheden te storten. "Dat zou
te zijner tud werkelijk duizenden
arbeidsplaatsen op kunnen leve
ren. Commerciahsatie gevaar
lijk? Ja. er schuilt wel enig ge
vaar in als de bedrijven met el
kaar in een concurrentieslag
U.i.in Maar h< v. da' I
drijven als Gist Brocades en Uni
lever met dezelfde veiligheidsei
sen moeten werken als wij. Trou
wens in vergelijking met de risi
co's van de petrochemische in
dustrie is het gevaar du] komma
nul''
Hoogste tijd dus om de mouwen
op te stropen. "Want door die he-
k diai u—ia hebben we al een
grote achterstand opgelopen
Niet alleen op industrieel terrein,
maar juist ook op het gebied van
onderwijs. De kennis en het geld
zitten in het buitenland". Oppas
sen geblazen dus. volgens Schil
peroort "Nederland is hard op
weg het ontwikkelingsland van
Europa te worden"
BART JUNGMAN
In tuin aan Steenschuur
Een deel van de ravage die in de ontruimde flats werd aangericht
LEIDEN - De gekraakte flats van
de Noorderwiek zijn door de be
woners verlaten. Na een grondi
ge schoonmaak- en opknapbeurt
zullen de kamers van het voor
malige internaat van de school
worden verhuurd aan leerling-
ziekenverzorgsters van Marien-
haven in Warmond.
Het ministerie heeft gisteren toe
stemming gegeven voor de op
knapbeurt. waarmee naar schat
ting een bedrag van 60.000 gul
den is gemoeid. In de ontruimde
flats is een grote ravage aange
richt. Behalve dat de sloten, deu
ren en sponningen bij de kraak-
actie zijn vernield is ook een
achttal ruiten kapot. De meeste
kamers en de gangen waren be
spoten met verf; kasten en spie
gels waren vernield, het sanitair
verstopt en enkele huishoudelij
ke apparaten stuk of verdwenen.
Het opknappen gaat vermoedelijk
anderhalve maand tijd vergen.
Onmiddellijk daarna worden zij
verhuurd De twee bovenste ver
diepingen van het gebouw aan
de Ter Haarkade werden in ja
nuari van dit jaar gekraakt, na
een jarenlange leegstand.
Het was al lang de bedoeling van
het schoolbestuur om de leeg
staande kamers te verhuren,
maar het ministerie van onder
wijs gaf geen toestemming. Eerst
na de kraakactie kwam het mi
nisterie plotseling tot een posi
tief besluit.
De Leidse Kraakbond zegt desge
vraagd in een commentaar op de
vernielingen dat zij hier niets
mee van doen heeft en dat de
Kraakbond slechts adviezen
geeft en soms zonodig bij kraken
een handje helpt. Het gedrag van
de krakers is verder hun eigen
verantwoordelijkheid. Wel
merkt de bond op dat het altijd
de bedoeling van de kraakbewe
ging is om woonruimte te schep
pen in plaats van deze te vernie
len. De bond vreest dat kraken
en vernielen op deze manier op
éen lijn worden gesteld. In dat
verband wijst de bond op de ten
toonstelling in het Leids Volks
huis, waar juist het tegenoverge
stelde (opknappen van wonin
gen in slechte staat door krakers)
te zien is.
LEIDEN - De radio- en televi
sieuitzendingen van de Neder
landse Volksunie en de Cen
trumpartij moeten nauwkeurig
worden geanalyseerd om vast te
stellen of deze uitzendingen in
strijd zijn met de Nederlandse
wetgeving en het VN-verdrag uit
1966 inzake uitbanning van elke
vorm van rassendiscriminatie.
Als dat het geval blijkt moet on
verwijld tot strafrechtelijke ver
volging worden overgegaan
Dat schrijven alle in de Leidse ge
meenteraad vertegenwoordigde
politieke partijen in een brief aan
'Onderzoek
discriminatie
tv-nitzending"
de regering. De fracties vinden
dat de NVU en de Centrumpartij
een fascistisch karakter hebben
en een racistische grondslag,
stelselmatig vreemdelingenhaat
en rassenwaan prediken en in
Leiden misleiding en bedrog
hebben gepleegd door onder val
se voorwendsels handtckmin
gen in t<' zamelen voor verkiezin
gcrcfiatwtie
CDA. CPN. D 66. PvdA. PPR. PSP
en VVD onderschrijven het be
sluit van het hoofdstembureau
Leiden en GS van Zuid-Holland
om de lijsten ongeldig te verkla
ren. De fracties dringen verder
aan op wijziging in d< c»mr«.. p
wet zodanig, dat slechts die groe
peringen zendtijd krijgen die in
alle kieskringen toegelaten zijn
LEIDEN - De ruimtenood van de
Gemeentelijke Sociale Dienst
(GSD) is sinds gistermiddag mis
achten cnigmim geleni d Toei
opende wethouder Schoute na
melijk een tijdelijk Steenschuur
werd geplaatst. Dit gebouwtje
zal als kantoorruimte worden ge
bruikt
Schoute verrichtte de opening
door een papier, gespannen voor
de toegang tot de nieuwe ruimte,
met een bal kapot te trappen
Een voetbalstuntje waar hij wel
de rode kaart voor kreeg, want
eigenlijk had het personeel om
streeks deze tijd al een wat grote
re en vooral permanente uitbrci
ding van hun werkomgeving ver
wacht. -
De plannen voor uitbreiding zijn al
wel in een vergevorderd sta
dium. De gemeenteraad zal naar
verwachting maandag een kre
diet van vijf miljoen beschikbaar
LEIDEN Twee Haagse vrouwen
van 22 en 36 jaar zijn bij de V D
betrapt op winkeldiefstal Bij de
aanhouding door de particuliere
bew akingsdienst van V D ble
ken de vrouwen voor 500 gulden
aan goederen niet betaald te heb
ben De politie vond in de auto
van de vrouwen nog «rens 500
gulden aan nu t h. t.u <i. i
ren van de V D.'
stellen voor de bouw van de eer
ste fase daarvan. Voordat dan de
eerste paal kan worden geslagen
moet echter eerst een deel van de
brandweerkazerne aan de Lan
gebrug worden afgebroken. En
daarvoor is het wac hten weer op
de voltooiing van de nieuwe ka
zerne aan de Gooimeerlaan Tot
die tijd blijft het dus behelpen by
de Sociale Dienst, die naast het
ruimtetekort trouwens ook nog
met een groot tekort aan perso
neel heeft te kampen.
Gebreken bij
negentien
auto's ontdekt
LEIDEN De Leidse politie heeft
gistermorgen tussen tien en
twaalf uur aan de Plesmanlaan
bij negentien van de 31 3>ontro
leerde auto's gebreken gevon
den. Twee auto's werden van de
weg gehaald. Een automobilist
krijgt twintig dagen de tijd om
zijn auto te reparen Tegen zes
tien andere automobilisten werd
bovendien proces verbaal opge
maakt wegens zaken als gladde
banden, defecte uitlaten of het
niet in bezit hebben van het rij
of kentekenbewijs.
