Wie kiest wie in de Kamer?
Arme kiezer van '81
26 me' naar de
Spelregels bij de verkiezingen van 26 mei
ZATERDAG 23 MEI 1981
PAGINA 21
De geloofwaardigheid van de poli
tiek heeft in de afgelopen kabi
netsperiode flinke deuken opge
lopen. Op basis van een krappe
meerderheid in het parlement
voerde het kabinet-Van Agt een
beleid dat niet bepaald kon bo
gen op brede steun in de samen
leving. Toch werd dat beleid in
het parlement aanvaard, zij het
vaak met de grootst mogelijke
moeite.
Op sociaal-economisch en finan
cieel gebied, in de zg. Urenco-af-
faire, en ook bij het debat over
de kernwapens, de olieboycot
tegen Zuid-Afrika en de abor
tus, hadden de regeringspartij
en CDA en WD aanvankelijk -
soms los van elkaar grote be
zwaren tegen de koers van het
kabinet. Samen met de rege
ringsploeg werd er koortsachtig
naar een - parlementair - aan
vaardbaar compromis gezocht,
dat vervolgens ook werd gevon
den. Het kabinet kon aldus blij
ven zitten waar het zat, al was
het dan niet tot ieders vreugde.
Zelfs in de gelederen van CDA en
WD valt er inmiddels weinig
enthousiasme te bespeuren om
de oude coalitie op dezelfde
smalle parlementaire voet - een
meerderheid met slechts twee
stemmen verschil - voort te zet
ten. Want zo'n krappe steun
geeft een kabinet behalve weinig
speelruimte ook veel macht.
Het profiteert van de omstan
digheid dat er slechts een paar
stemmen voor nodig zijn om het
kabinet naar huis te sturen. In
de afgelopen periode zouden die
stemmen ofwel van de WD of
wel van het CDA moeten zijn
gekomen. En voor geen van deze
partijen zou dat aangenaam zijn
geweest. Verantwoordelijkheid
dragen voor een kabinetscrisis
maakt bij de kiezer nou een
maal een slechte indruk. Dus
moesten die partijen - meer nog
Een bijkomend bezwaar tegen een
coalitie die in het parlement op
slechts krappe steun kan reke
nen, is dat vaak de aansluiting
wordt gemist bij belangrijke or
ganisaties in de maatschappij
(werkgevers, werknemers e.a.).
En zonder de steun van die or
ganisaties is regeren - op z'n
zachtst gezegd - niet makkelijk.
Daarom pleiten politieke partijen
nu in de verkiezingsstrijd na
drukkelijk voor een kabinet
met een brede basis. Het gaat
om de macht, het gaat dus ook
om de geloofwaardigheid. En
daarover gaat deze verkiezings
bijlage.
Behalve het hoofdredactionele
commentaar en een overzicht
van de spelregels bij de verkie
zingen op deze pagina, vindt u
elders in deze bijlage onder
meer een interview met Twee
de-Kamervoorzitter Dolman,
een sociaal-economische analy
se, een overzicht van belangrij
ke debatten in de afgelopen ka
binetsperiode, en een overzicht
van wat de politieke partijen
hun kiezers voor de komende
periode beloven.
Nederland gaat op
stembus.Tegen de
achtergrond van de
enorme problemen
zijn deze verkiezin
gen wellicht de be
langrijkste van de
laatste 25 jaar.
In dit verband is het alleen al
opvallend hoe mat de verkie
zingsstrijd verloopt. Er heb
ben zich geen échte vernieu
wende partijen aangemeld, er
zijn geen nieuwe politieke lei
ders opgestaan.de belangrijk
ste lijsttrekkers lopen al jaren
mee.
De verkiezingsprogramma's
van de vier grote partijen zijn -
in het bijzonder waar het gaat
om een oplossing van de so
ciaal-economische proble
men - ingewikkeld en detaillis
tisch,zeker voor een gewone
kiezer en daar zou het toch
om moeten gaan. Dat zegt op
zichzelf niets over de geloof
waardigheid van elk van de
partijprogramma's. Moeilijker
wordt het voor diezelfde kie
zer wanneer hij vaststelt dat
de vier grote partijen serieus
stellen voor vrijwel alle pro
blemen een oplossing te heb
ben,mits de kiezer hen na
tuurlijk stuk voor stuk de
meerderheid in de Tweede
Kamer gunt.
Wat dit betreft is er uiteraard
niet zo heel veel verschil met
1977 en andere verkiezingen.
Nieuw is dat groei plotseling
weer helemaal in is. Een paar
jaar geleden was dat nog an
ders. Toen was er meer aan
dacht voor de Derde Wereld-
,de Club van Rome.de milieu
vervuiling, kortom we moes
ten eigenlijk maar niet meer
groeien. Nu zegt iedereen
weer: we moeten groeien an
ders komen we er niet meer
uit. Er wordt wel onmiddellijk
bijgezegd dat het uitsluitend
om selectieve groei mag
gaan. maar een echt duidelijk
verhaal hoe selectief die groei
dan wel moet zijn en, wat be
langrijker is.wie dat uiteinde
lijk gaat uitmaken, moet nog
geschreven worden.
De grote partijen hebben elk
nauwkeurig becijferd hoeveel
groei we van elk van die par
tijen mogen verwachten. Zijl
stra heeft gezegd dfat het bij
na ridicuul is dergelijke fijne
prognoses te doen. Hier en
daar hoort men kritiek op de
wijsheid van Zijlstra,wat dit
soort berekeningen aangaat
kan hij als een autoriteit wor
den beschouwd.
Nederland telt op dit ogenblik
ongeveer 350.000 werklozen.
Dat is 8.1 procent van de af
hankelijke beroepsbevolking.
Daarnaast zijn er 717.000 ar
beidsongeschikten (aaw en
wao), plus nog eens
1.338.000 gepensioneerden.
In totaal moeten ongeveer 2.5
miljoen mensen van een uit
kering leven. Dat is iets min
der dan de helft van de afhan
kelijke beroepsbevolking.
Ruim tweederde (75 miljard
gulden) van de totale rijksbe
groting is bestemd voor uitke
ringen. Dat moet nu worden
opgebracht,maar ook straks
en de sombere toekomstver
wachtingen doen vermoeden
dat dit alleen maar meer zal
worden.
stonden de zogenaamde
meerderheidsstratogie en
persoonlijke veto's tegen kan
didaat-ministers een snelle
formatie in de weg. Nu komt
de grootste oppositiepartij
met maar liefst zes min of
meer ononderhandelbare
punten op het formatietoneel,
in een land dat op de vorming
van regeringscoalities is aan
gewezen In dit geval kon het
CDA - bij monde van lijsttrek
ker Van Agt natuurlijk niet
anders zeggen dan dat hij met
bereid was vooraf dictaten te
accepteren.
De kiezer moet het er voorlopig
mee doen.Toezien hoe het
landsbelang afhangt van bij
voorbeeld de ontwikkeling
van de rivaliteit tussen de
twee politieke reuzen Van Agt
en Den Uyl. Ondanks alle
vriendelijke verklaringen blijft
het vrij onwaarschijnlijk dat
beide heren in één kabinet
zullen dienen. Veel zal na
tuurlijk afhangen van het ver
kiezingsresultaat van D'66,
maar dan nog zal dit pro
bleem blijven bestaan.
Voor veel kiezers zal het moei
lijk te begrijpen zijn dat er niet
veel meer eensgezindheid bij
de politici is om gezamenlijk
uit de problemen te komen. In
politiek Den Haag hoeven ze
het voorbeeld niet te zoeken,
of zoals de NRC onlangs
schreef: 'in de persoonlijke ri
valiteit van Van Agt en Den
Uyl weerspiegelt zich iets van
de nationale situatie: de te
genstellingen zijn gebleven,
de problemen groter gewor
den.'
Arme kiezer.
Tevens moet worden vastge
steld dat het met de over
heidsfinanciën jarenlang is
misgelopen, wat ook geldt
voor de arbeidskosten. Puur
economisch-technisch moet
men daar beginnen en als
men dat volhoudt komt de
groei terug. Het is een kwes
tie van het tot staan brengen
van het ziekteproces. Zowel
kiezers als politici zijn het
daar wel over eens. de vraag
is hoe willen de politici het in
de politiek in praktijk bren
gen?
Met andere woorden: hoe willen
de heren politici er straks te
genaan om ervoor te zorgen
dat het sociale verzekerings
kasteel overeind blijft?
Trouw publiceerde enige tijd ge
leden een overzicht van de
verschillende economische
scenario's van de vier grote
partijen in het kader van de
werkloosheidsbestrijding,
door de gemiddelde kiezer als
vraagstuk nummer één be
schouwd. Uit dit overzicht
blijkt dat de scenario's niet al
afwachten wat er mee zal ge
beuren. Het lijkt in elk geval
aannemelijk dat de kabinets
formatie geen sinecure wordt.
Afgezien van de (bijna theoreti
sche) mogelijkheid van een
links kabinet (PvdA. PPR,
PSP. D'66) zal de vorming
van een kabinet met CDA, Pv
dA en D'66 even moeizaam
worden als in I977. En dat is
eigenlijk tegen de achter
grond van de gigantische pro
blemen verbazingwekkend en
triest tegelijk. Vijf jaar geleden
En heeft de kiezer straks on
danks alles zijn stem uitge
bracht dan moet hij nog maar
leen verschillend zijn van el
kaar,maar ook nog hopeloos
vaag, nog afgezien van de
vraag of al die plannen in de
praktijk wel te betalen zijn.
Wat dat betreft wordt zelfs de
grootste optimist een pessi
mist. Hij hoeft alleen maar op
een zondagmiddag het boek
je 'Wie zal dat betalen van
het duo Nypels/De Kam door
te nemen.
Op 26 mei worden de 150 leden van
de Tweede Kamer gekozen. Wie
mogen naar de stembus, wie mo
gen worden gekozen en hoe gaat
de verkiezing in zijn werk?
Eerst een stukje historie. Aan het
kiesrecht, zoals we dat nu ken
nen, is namelijk het nodige voor
afgegaan. Rechtstreekse verkie
zingen van de leden van de Twee
de Kamer hebben sinds 1848
plaats. Lang niet iedereen mocht
toen echter aan de verkiezingen
mee doen. Kiezers (alleen man
nen) moesten een zekere wel
stand hebben. Het kiesrecht was
dan ook gekoppeld aan de hoe
veelheid belasting die werd be
taald. Fn dit stelsel, dat het kies
recht zeer beperkte, speelde bo
vendien 'de gesteldheid van de
streek' een rol. Voor rijke buur
ten golden andere normen dan
voor arme gebieden.
Deze regeling kreeg vanwege haar
beperktheid steeds meer kritiek
te verduren. Bij een grondwets
wijziging in 1887 werd dan ook
een bepaling opgenomen waarin
het kiesrecht afhankelijk werd
gesteld van 'door de kieswet te
bepalen tekenen van geschikt
heid en maatschappelijke wel
stand'. Over ce verdere invulling
van dit begrip ontstond echter de
nodige politieke strijd.
Een regeling kwam dan ook pas in
1896. in de zogeheten kieswet-
Van Houten. Deze wet bepaalde
dat iedereen die een belasting
aanslag had ontvangen kiesrecht
had. Verder kon men ook kiezer
zijn op grond van de huurprijs
van een bewoonde woning, het
verdiende loon. het genoten pen
sioen. het bezit van een bankre
kening. of het afgelegd hebben
van een bepa? ld
De kieswet-Van Houten, die het
aantal kiezers ongeveer verdub
belde, bleef tot 1917 van kracht.
In dat jaar werd bij een grond
wetswijziging het algemeen kies
recht ingevoerd, althans voor
mannen. Het algemeen kiesrecht
voor vrouwen volgde twee jaar la
ter. In 1922 werd het algemeen
kiesrecht, voor mannen en vrou
wen. in de Grondwet vastgelegd.
Daarmee kwam een definitief
einde aan de strijd voor de invoe
ring vai. dit recht.
Wie mag kiezen
Het kiesrecht mag dan sinds 1922
algemeen zijn, dit wil niet zeggen
dat iedereen aan de Tweede-
Kamerverkiezingen mag mee
doen. Kiesrecht, zo zegt artikel 90
van de Grondwet, hebben Neder
landers die in Nederland
woonachtig zijn. Op dit beginsel
geldt één uitzondering: Neder
landse diplomaten die in het bui
tenland zijn gestationeerd, heb
ben wel stemrecht. Verder geldt
dus als uitgangspunt dat Neder
landers die in het buitenland wo
nen en buitenlanders die in Ne
derland wonen niet mogen stem
men. Het al dan niet verlenen van
kiesrecht aan buitenlanders die,
hier wonen, is overigens in de dis
cussiesfeer beland.
Kiezers moeten bovendien 18 jaar
of ouder zijn. De Grondwet geeft
tevens aan welke groepen van het
kiesrecht zijn uitgesloten. Zo
treedt uitsluiting van het kies
recht automatisch op bij bepaal
de vonnissen. Daarbij gaat het
bijvoorbeeld om onder-curatele-
stclling wegens krankzinnigheid
of 'zwakheid van vermogens' en
om ontzetting uit de oifderlijke
macht of de voogdij over een of
meer van de kinderen. Een niet
onbelangrijke bepaling is verder
dat degenen die 'rechtens van
hun vrijheid zijn beroofd' even
eens automatisch hun kiesrecht
verliezen. Het gaat hierbij om
mensen die bijvoorbeeld een ge
vangenisstraf uitzitten of krach
tens een rechterlijk bevel in een
inrichting verblijven. Verlies van
kiesrecht kan verder ook als straf
door de rechter worden opgelegd.
Wie zijn verkiesbaar
Wie kunnen tot lid van de Tweede
Kamer worden gekozen? Voor
een deel dezelfde mensen die mo
gen kiezen, maar er zijn verschil
len. Zo is de leeftijdsgrens an
ders: om te kunnen worden geko
zen, moet iemand 21 jaar of ouder
z(jn. Verder geldt wel de cis dat
een kandidaat Nederlander moet
zijn, maar het wonen in Neder
land is niet verplicht. Zo kan een
Nederlandse niet-diplomaat die
bijvoorbeeld in Frankrijk woont
dus wel tot kamerlid wordén ge
kozen. maar mag hij niet stemmen.
Uitsluiting van het recht gekozen te
worden, geldt verder bij veroor
delingen die ook verlies van het
stemrecht met zich meebrengen.
Met één uitzondering: gerechte
lijke vrijheidsberoving Oi VWNH
deling tot vrijheidsstraf beletten
verkiesbaarheid niet tenzij ie
mand wegens landloperij, bede
larij of openbare dronkenschap is
veroordeeld. Dat laatste zal overi
gens niet vaak voorkomen. Deze
beperking is in de wet opgeno
men om te voorkomen dat ie
mand die wegens een politiek de
lict is veroordeeld niet meer zou
kunnen deelnemen aan verkie
zingen.
De procedure
Tot zover de vragen wie mag kiezen
en wie kan worden gekozen. Hoe
werkt een en ander nu in de prak
tijk. met andere woorden, hoe zit
ons kiesstelsel in elkaar0
Door
Mr. Arthur Maandag
Wie aan de komende kamerverkie
zingen had willen meedoen, had
zich voor de tweede dinsdag in
april (dit jaar voor 14 april) kandi
daat moeten stellen Daartoe
moesten kandidatenlijsten wor
den ingeleverd bij de voorzitters
van de zogeheten hoofdstembu
reaus die zijn gevestigd in de 18
kieskringen, waarin Nederland is
onderverdeeld. Die kieskringen
hebben overigens slechts een zui
ver administratieve functie. Zij
dienen om de organisatie van de
verkiezingen te vergemakkelij
ken. Na de verkiezingen worden
de in de diverse kieskringen uil
gebrachte stemmen landelijk op
geteld.
Wil een kandidatenlijst geldig zijn,
dan moet zij door ten minste 25
kiezers zijn ondertekend. Groe
peringen die niet in de Kamer zijn
vertegenwoordigd, mo. ti n va
der bij de indiening van de kandi
datenlijsten in elk der kieskrin
gen waarin aan de verkiezingen
wordt meegedaan, een waarborg
som van 1000 gulden storten. Dat
geld wordt overigens terugbe
taald als een lijst meer dan 7 5 pro
cent van de stemmen haalt, die
nodig zijn om voor een kamerze
tel in aanmerking te komen
Voldoet een lijst niet aan de formele
vereisten dan wordt zij door het
hoofdstembureau ongeldig ver
klaard. De Nederlandse Volksu
nie en Centrumpartij zijn daar re
cente voorbeelden van. Tegen
zo'n beslissing is overigens be
roep mogelijk bij Gedeputeerde
Staten m de betrokken provincies.
Partijen
Tot dusverre is slechts gesproken
over lijsten. Hoewel het een enke
le maal voorkomt dat een lijst
wordt genoemd naar de hjsttrek
ker. gaat een politieke groepering
in de praktik onder een partij
naam de verkiezingen in. Om on
der een partijnaam mee te mogen
doen, geldt een aparte procedure
Deze namen (en ook de daarbij
behorende afkortingen) mogen
slechts worden gebruikt indien
ze staan ingeschreven bij de Kies
raad in Den Haag.
Inschrijving bij de Kiesraad gaat
niet zomaar Zo weigert deze in
stantie registratie van een partij
naam onder meer als naam of
aanduiding van de in te schrijven
politieke groeperingen min of
meer overeenstemt met een reeds
geregistreerde naam en daardoor
verwarring is te duchten.
Het zeer grote aantal geregistreerde
partijen in Nederland (meer dan
200), die overigens lang niet alle
maal aan de kamerverkiezingen
meedoen, leidt bij registratie nog
wel eens tot problemen. In de
aanloop tot de komende verkie
zingen maakte het CDA bijvoor
beeld bezwaar tegen naam en af
korting van de Evangelische
Volkspartij
Die bezwaren kwamen erop neer
dat de voormalige ARP de naam
evangelische volkspartij als on
dertitel voerde en dat het CDA
deel uitmaakt van een groep Eu
ropese partijen die onder die
naam aan de verkiezingen van
het Europese parlement mee
doet De Kroon verwierp de be-
i de CDA echter, zodat
de EVP thans onder de oorspron
kelijke naam aan de verkiezingen
deelneemt
Gekozen
Wanneer zijn kandidaten in de I* i-
mer gekozen? Na ailoop van de
stemming op 26 mei worden de
op elke partij uitgebrachte stem
men oer kiesdistrict opgeteld.
Vervolgens worden de uitslagen
doorgegeven aan de Kiesraad die
de uitslag voor het hele land vast-
.stelt Daaraan g.ian enkele ver
richtingen vooraf Eerst wordt de
kiesdeler beprald het totaal aan
tal uitgebrachte geldige stemmen
wordt gedeeld door de 150 te be
zetten zetels Zijn er bijvoorbeeld
1.500.000 stemmen uitgebracht.
d£n is de kiesdeler 10 000 Tel
kens als een partij 10.000 stem
men heeft gehaald, is er een kan
didaat gekozen. De meeste zetels
kunnen zo direct worden toege
wezen. Omdat er echter over
schotten aan stemmen ontstaan -
niet iedereen krijgt een veelvoud
van 10 000 stemmen blijft een
aantal zetels onverdeeld en moet
worden uitgemaakt aan wie de.e
zogeheten restzetels toevallen.
Bij de verdeling van de rest.etels
wordt het zogeheten systeem van
de grootste gemiddelden ge
bruikt. Een vrij ingewikkeld sys
teem dat er in de praktijk op neer
komt dat grotere partijen eerder
een restzetel in de wacht slepen
dan kleinere Kleinere partijen
wapenen zich hiertegen door een
zogeheten lijstverbinding aan te
gaan. Bij de verdeling van de rest
zetels worden de door hen afzon
derlijk behaalde overschotten
aan stemmen opgeteld
1 oordat de definitieve vcrkie. ings-
uitslag bekend is, moet dus nog
het nodige rekenwerk worden
verricht Op dat moment staat de
uitslag in de praktijk al vast. On
derzoekbureaus weten deze im
mers al kort na het sluiten van de
stemlokalen te melden.
