„Tussen praten
en doen ligt
een heel stuk"
Interview
Winstdaling Holland-Amerika-Lijn
Corrie Wertheim (76) - verdacht van op
verzoek doden weduwe - heeft huisarrest
Klein budget
grote keuze
Wuustwezel verlost
van vrachtverkeer
WOENSDAG 13 MEI 1981
PAGINA 17
Door Pieter v.d. Vliet
De 76-jarige Corrie Wertheim-
Elink Schuurman heeft na
vier dagen in de Bijlmerba
jes te hebben gezeten, huis
arrest gekregen. Ze wordt er
van verdacht op 17 april een
67-jarige weduwe in Capelle
aan de IJssel op haar ver
zoek te hebben gedood.
Ze had de vrouw, het leven
moe na vele pijnlijke opera
ties, een dodelijke dosis
slaaptabletten toegediend.
De nabestaanden hadden
volgens haar positief gerea
geerd op deze 'zachte dood'.
De vroegere predikante me
vrouw Wertheim is mede
oprichtster van de Neder
landse vereniging voor vrij
willige euthanasie. Tot voor
kort leidde ze een euthana-
sie-werkgroep in haar woon
plaats Dordrecht. Ze wil de
stichting Decisorium op
richten, die een deskundige
en liefdevolle hulp bij zelf
doding beoogt.
De Rotterdamse officier van
justitie mr. H. A. van Brum-
men vindt dat er in het licht
ste geval sprake is van le
vensberoving op verzoek.
Hij overweegt nog of hij me
vrouw Wertheim moord ten
laste zal leggen.
van euthanasie kan volgens
de officier niet worden ge
sproken omdat er geen spra
ke is van het stoppen van
middelen die het leven in de
stervensfase rekken. Ook
was er geen sprake van on
draaglijk lijden, althans in
lichamelijk opzicht, meent
hij.
Van hulp bij zelfdoding kan
volgens de officier evenmin
worden gesproken. In dat
geval moet de betrokkene
zelf de laatste beslissende
handeling verrichten.
Mevrouw Wertheim heeft de
weduwe zelf de vla met der
tig verpulverde slaaptablet
ten gevoerd. En daarna haar
hand vastgehouden tot ze
niet meer ademde. „Om haar
het gevoel te geven dat ze
niet in de steek werd gela
ten", zegt mevrouw Wer
theim.
Nu ze justitie heeft moeten be
loven haar daadwerkelijke
hulpverlening bij zelfdoding
te staken verhevigt ze haar
strijd voor een schoon mi
lieu en tegen de kernwa
pens.
Onze verslaggever Pieter van
de Vliet zocht haar op in
haar flat in Dordt, een druk
bezochte 'gevangenis'.
„Ik had al veel ziekte en ellende in het eigen gezin meegemaakt toen de Eerste
Wereldoorlog uitbrak. We woonden in Hoek van Holland. Als de wind onze kant op
was kon je de kanonnen aan de IJzer horen bulderen. Ik droomde 's nachts van
grote troepen marcherende soldaten, bij een heel donkere lucht".
„Wie naar het zwaard grijpt zal
door het zwaard vergaan.
Veroordeelt Jezus hiermee
de krijgsdienst? „Ja", zei. ik
spontaan op catechisatie.
„Nee", klonk het koel terug.
Ik was twaalf jaar. Jezus als
provo, als pacifist was onbe
staanbaar in die dagen. Ik
ben daarna niet meer naar ca
techisatie gegaan".
„Ik ben toch nog theologie
gaan studeren. Een soort sur
rogaat, want ik was niet intel-'
ligent genoeg voor een medi
sche studie, lichamelijk ook
niet sterk genoeg. Ik dacht:
misschien kan ik ook zo hel
pen. Zieke mensen. Mensen
met verdriet".
„Een te groot idealisme en te
weinig realiteitsbesef. Het
heeft lang geduurd voordat
ik mijn eigen onvolkomenhe
den leerde kennen, er mee
leerde leven vooral. Het
duurde een tijd voordat ik be
sefte hoe leeg, hoe verleu-
gend voor mij de termen On
ze Vader en Hemel waren. De
meeste gemeenteleden kwa
men niet verder dan God op
de gouden troon. Ik slaagde
er niet in samen met hen
dieper te komen. Toen ik het
Onze Vader niet meer uit
mijn mond kon krijgen, ben
ik gestopt".
Sommige beelden zijn als foto's
die niet vergelen.
„Ik herinner me van vlak voor
de oorlog, _.gens in Fries
land, de koude bedeling van
de heren diakenen. Een we
duwe kreeg van de boerinnen
afgedragen kleertjes voor
haar vier kinderen. Van de
diakenen kreeg ze bonnetjes
voor turf. Op een dag sprak
het college van diakenen
haar ernstig toe. Er zou een
eind komen aan die turfbon-
nen als ze niet zorgde dat
haar kinderen er wat minder
mooi uitzagen. Dat zij er in
slaagde die afgedragen kle
ren zo fraai te verstellen wek
te woede op. De kinderen van
e^i werkvrouw hoorden er
niet net zo uit te zien als de
kinderen van de boerinnen.
Dat was hovaardij in een we
reld waarin het standsver
schil tot norm was verhe
ven".
„In die dagen hield ik me in
Friesland bezig met het op
richten van vrijzinnig her
vormde vrouwenverenigin
gen. Na kilometers lopen
over bolle smalle, altijd win
derige wegen (ik heb astma
en kan met mijn vergroeide
longen niet fietsen) kwam ik
wat koortsig die zaal met
vrouwen binnen. Misschien
kwam het wel door de koorts
dat ik het zo goed zag. In ie
der geval gilde ik het uit van
de lach. De boerinnen met
het haar in een keurig model.
En de arbeidersvrouwen het
haar stijf achterover in een
knoetje".
„Wat ze elkaar in de kerk aan
doen, daar heb je geen idee
van. Een gezin. Eén van de
tweeling verpletterd in het
verkeer. De moeder, gek van
leed, doet niets meer, wil lie
ver ook dood. De vader is
noodgedwongen daardoor
ook zondag bezig in de moes
tuin. Kerkeraadsleden die
zeggen: „Als jij doorgaat met
zondags te werken zal God
ook jouw tweede kind afne
men". Vind je het vreemd dat
mensen zich van de kerk af
keren?"
„In de Tweede Wereldoorlog
zat ik in Amersfoort. Aan en
kele leden van mijn vrijzin
nig hervormde gemeente,
van wie ik wist dat ze
NSB'ers waren, heb ik een
brief geschreven waarin ik
hun vroeg van hun positie ge
bruik te maken om hun jood
se landgenoten te doen ont
zien. Die brief hebben ze
doorgespeeld naar de Sicher-
heitsdienst (SD). Ik denk dat
ik niet slim en snel genoeg
ben voor zulke dingen. Ik
had een jood in huis, maar ik
had verzuimd te vragen waar
heen hij moest als hij onver
hoeds moest vlucvten. Dat
was al gauw het geval. Een
politieman belde bij mij aan,
vroeg of ik onderduikers had.
Ik zei: „Ja. Geef me een paar
minuten om hem te waar
schuwen zodat hij nog een
kans heeft om weg te ko
men". Die politieman schrok
zich wild. „Dat wil ik hele
maal niet weten dat u dat te
gen mij heeft gezegd", zei hij.
Ik zie die joodse man nog
weggaan. Waar moest hij
heen? Die man heb ik de
dood tegemoet gestuurd".
Mevrouw Wertheim heeft nooit
een medaille gehad.
„Ik ben niet iemand voor me
dailles. Hier en Nu van de
NCRV heeft afgelopen ko
ninginnedag een interview
met mij uitgezonden over
hoe ik denk over hulp bij zelf
doding. Toen heb ik toch zo'n
leuke reactie gehad van mijn
zwager, prof. W. F. Wertheim
(vroeger hoogleraar aan de
gemeentelijke universiteit
van Amsterdam, bekend Chi
na- en Indonesië-kenner).
Mijn zwager zei: „Je bent ere-
ADVERTENTIE)
Ico Athibu bewijst u graag dat
de keuken van uw keuze niet duurder
hoeft te zijn dan uw beurs toelaat.
In onze showrooms staat de
keuken die niet alleen past in uw
interieur, maar vooral ook in uw budget.
Smaakvolle en funktionele keukens-
overzichtelijk opgesteld.
Kompleet met inbouwapparatuur
en tegels voor vloer en wand,
Loopt u vrijblijvend binnen en
kijkt u rustig rond, onze adviseurs
staan u graag ter zijde.
Showrooms geopend:
dinsdag t/m vrijdag 9 - 5 uur,
donderdagavond 7 - 9 uur,
zatertiug 9.30 - 1.30 uur of na
iO0 Cïtt afspraak ook 's avonds.
ICO ATHIBU
Hoge Rijndijk 25, 2313 KG Leiden
Tel. 071 -1 11741
lid geworden van ons eigen
zooitje ongeregeld. Hij be
doelde zijn kindereri, alle
maal kopstukken hoor. 'En
dat erelidmaatschap van ons
is meer waard dan een ko
ninklijke onderscheiding'.
Weet je wat hij een onder
scheiding vindt? Dat de stu
denten bij zijn afscheid als
hoogleraar een enorme rode
vlag ontrolden. En zo denk ik
er ook over".
Terug naar de tijd van haar
twijfel.
„Toen ik tot de ontdekking
kwam dat ik Onze Vader niet
meer kon uitspreken ben ik
wat anders gaan doen. Op de
huishoudschool van mejuf
frouw Mesdag in Den Haag
ben ik in 1958 les gaan geven
in bijbelkennis, wat ik heb
uitgebreid tot de wereldgods
diensten en nog later tot le
vensvragen en maatschappe
lijk inzicht. Alles ging daar in
de sfeer van het gezin dat hei
lig is (zo ben ik gelukkig niet
opgevoed; ik ben pas op mijn
65e getrouwd met mijn even
oude man die ik nog van het
gymnasium ken toen we bei
den zeventien waren). Geluk
was op die school synoniem
voor het stralende bruidje en
echt tafelzilver. Seksualiteit
hoorde daar in het geheel niet
bij. Ik mocht dan wel les ge
ven in levensvragen, maar ik
had strikte opdracht te zwij
gen over seksualiteit. Dat ta
boe heb ik op die school daar
doorbroken. Dat was toen de
kranten volstonden over aan
vallen op vrijende homofie
len in het Haagse Bos. Dat
werd een mooi gesprek. Een
meisje vertelde dat haar va
der een homoseksuele vriend
had gehad. Die vriend had in
vreselijke eenzaamheid een
eind aan zijn leven gemaakt".
„Mijn moeder, bij wie ik weer
ging wonen toen ik les gaf,
begreep zulke dingen. Ze was
een heel geëmancipeerde
vrouw. Ze vond dat vrouwen
er niet alleen waren om te
trouwen. Daarom heeft ze me
nooit in de sfeer van kerk en
gezin opgevoed. Ze heeft me
alle ruimte gelaten dingen
zelf te zoeken, te onderzoe
ken".
„Moeder heeft het niet gemak
kelijk gehad. Toen haar jong
ste zoon in de Tweede We
reldoorlog in krijgsgevangen
schap omkwam kreeg ze acu
te astma. Een dochter stierf
aan kanker".
„Ze heeft te lang geleefd, moe
der. Ik denk wel eens dat ze
haar leven heeft willen rek
ken voor mij, omdat ze zich
voor mij verantwoordelijk
voelde, om mij niet in de
steek te laten. Aan het eind,
toen ze eigenlijk niet verder
kon, waren er momenten dat
haar bewustzijn zakte. Op
eens zei ze in een gesprek van
niveau iets dat kant noch wal
raakte. Dan viel er een dood
se stilte waarop iedereen zich
haastte het gesprek te hervat
ten. Moeder besefte dat. En
dat deed haar ongelooflijk
pijn. Ze besefte dat ze op weg
was dement te worden".
„Op een dag zat ze voorover in
haar stoel en haar kin beefde.
„Ik kan niet meer", zei ze. Ie
mand die zo sterk is en dat
zegt, kan ook echt niet meer.
„Wilt u liever sterven", vroeg
ik. „Ja", zei ze. „Dan zullen
we zorgen dat het mogelijk
wordt, mamaatje".
„Ik heb toen een telegram ge
zonden naar de toenmalige
minister van justitie Polak
waarin ik hem vroeg het arti
kel in het wetboek van straf
recht dat euthanasie straf
baar stelt in het geval van
mijn moder buiten werking
te stellen. Ze dachten ver
moedelijk dat ik gek was ge
worden want ik kreeg kort
daarop bezoek van een psy
chiater van de Haagse GG en
GD en van een brigadier van
politie. Die psychiater was
een autoritaire man die ik
snel uitschakelde. Maar de
politieman was aardig. Ik gaf
hem 'De grote zaal' van Jo
hanna van Velde mee. een
boek over mensen die in een
verpleegtehuis wachten op
hun dood, mensonwaardig,
zonder zelfbeschikkings
recht. Moeder was spook-
bang dat dit haar lot zou
zijn".
„Een tevergeefs beroep heb ik
op op prof. V.d. Berg gedaan
mijn moeder uit haar lijden te
helpen. Hij had immers het
boek 'Medische macht en
ethiek' geschreven. Over: en
dan komt de dokter met een
spuit en dan is het verhaaltje
uit.... Maar er is nu eenmaal
een heel stuk tussen praten
en doen".
„Als iemand echt dood wil om
dat het de enig overblijvende
manier is om onoverkomelij
ke moeilijkheden op te los
sen. En een ander heefi zach
te middelen, zodat je niet
wordt gedwongen je voor een
trein te gooien of van een
brug te springen. En derden
wordt geen ondraaglijk leed
aangedaan door je dood. En
levensbeschouwelijke rede
nen vormen geen beletsel.
Dan is het toch duidelijk. Dat
heb ik ook de Rotterdamse
officier van justitie gezegd,
die mij aanvankelijk moord
wilde aanwrijven. Alleen al
dat vreselijke woord:
moord... Hij zei: „Ik ben er
om de wetten te toetsen".
Mijn reactie was: „Ik ben hier
om het nieuwe rechtsgevoel
vorm te laten krijgen".
„In de raadkamer, waar ze be
sloten dat mijn voorarrest in
de Bijlmerbajes werd omge
zet in huisarrest, heb ik een
halve bladzijde voorgelezen
uit zo'n doktersromannetje
die je volop in de gevangenis-
bibliotheek kan vinden. Dat
zijn van die boekjes van
schrijvers die ik ervan ver
denk dat ze aandelen hebben
in de zakdoekenindustrie.
Nou. daar gebeurt het ge
woon in. Een doktersassis
tent die ontdekt dat de vrouw
van de chirurg met slaapta
bletten uit de doktersapo
theek een eind aan haar leven
heeft gemaakt. Het is een be
kend feit dat het suicidecijfer
(aantal zelfmoorden) in de
medische sector boven het
gemiddelde ligt. Dat heefi te
maken met de betere bereik
baarheid van de middelen.
Waarom zou je die middelen
aan gewone stervelingen ont
houden? Een van de recher
cheurs. die my arresteerden,
zei tegen mij: „Mevrouw, ik
ben er van overtuigd dat de
zelfmoordpil tegen de tyd dat
ik net zo oud ben als u vol
strekt normaal is
„Goed, laat de vrouw die ik uit
haar lijden verloste dan niet
lichamelijk ongeneeslijk ziek
zijn geweest. Maar g.-.vtelijk
was ze dat wel. Na al die pijn
lijke operaties ken ze op
nieuw dat ziekenhuis, op
nieuw die lijdensweg niet
meer verdragen. Ze kon
geestelijk niet meer verder.
Ik ben er zeker van dat er
voor haar geen andere weg
meer was. Ik twijfel geen mo
ment. Als ze mij na vele ge
sprekken heel rustig en over
wogen om hulp vraagt, vind
ik het laf die niet te geven.
Dan blijf ik er ook tot het
laatste moment bij".
Ze citeert uit 'De verboden ver
zen' van Weremeus Buning:
'De wereld goed genoeg ge
kend - En snel vaarwel ge
zegd in 't end'.
„Ik stop er nu mee. Ik ben blij
met de publiciteit waardoor
de discussie over euthanasie
en zelfdoding hopelijk in een
stroomversnelling komt
Maar onder deze omstandig
heden kan ik geen hulp meer
bieden. Mijn man en ik kie
zen verder voor rust in het le
ven dat ons nog rest".
Die rust is betrekkelijk. Want
de strijd voor een schoon mi
lieu en tegen de kernwapens
gaat door Dc andere kant
van de medaille.
„Hoe groot is de overkill? Heel
groot zullen we maar zeggen.
En dat moeten we heel fijn
vinden, al die bommen. Een
pilletje voor een oude vrouw
heet dan moord. Terwyl de
moord op miljoenen, die
zwaar criminelen vreugdevol
voorbereiden, defensie heet.
Ook dat heb ik dc raadkamer
gezegd".
Aanschaf nieuwe cruiseschepen vergt miljoenen
ROTTERDAM (ANP) - De
resultaten van de Holland-
Amerika-Lijn (HAL) zul
len dit jaar achter blijven
bij de winst van 10,7 mil
joen dollar die het bedrijf
over 1980 boekte. De voor
zitter van de raad van be
stuur mr. N. van der Vorm
zei dit op de jaarvergade
ring in Rotterdam.
Van der Vorm voegde daar echter
aan toe dat er momenteel nog te
veel onzekere factoren zyn om
een concrete uitspraak te doen
over het in 1981 te verwachten
BRUSSEL (ANP) - Minister
Tuijnman (verkeer en water
staat) zal volgende week maan
dag, samen met zijn Belgische
collega Chabert, een akkoord on
dertekenen dat de aanleg van
een nieuwe grensovergang (E-10)
voor vrachtverkeer tussen Ant
werpen en Breda moet bespoedi
gen. Gisteren hechtte de Vlaam
se deelregering haar goedkeu
ring aan het project.
Al jaren protesteren bewoners van
zowel Vlaamse als Nederlandse
gemeenten over de overlast die
zij ondervinden van het voortra
zende vrachtverkeer dat via
Wuustwezel nog altijd de grens
over moet. Sinds de nieuwe
grensovergang bij Meer gereed is
maakt slechts een klein deel van
de vrachtrijders gebruik van de
ze passage.
Alleen de lichtere vrachtwagens
konden dit douanekantoor pas
seren. Echter, het zware verkeer,
vaak geladen met explosieve
stoffen, denderde nog steeds
over de oude tweebaansweg tus
sen Antwerpen en Breda. In
overleg met de Nederlandse re
gering werd een werkgroep sa
mengesteld die tot een gezamen
lijk voorstel is gekomen.
totale resultaat. Volgens Van der
Vorm wordt de divisie toerisme
van de Holland-Amerika-Lijn (de
cruise-sector) geconfronteerd
met de hoge rentestand in Ame
rika en met hoge brandstofprij
zen, factoren die de omzet niet
stimuleren.
Voorts zal de in april uitgebroken
staking op Bermuda de omzet
van het Bermuda-programma
negatief beïnvloeden.
De Holland-Amerika-Lijn heefi be
sloten tot miljoeneninvesterin-
gen in twee nieuwe cruisesche
pen op basis van drie factoren
de huidige positie van dc HAL in
de cruiscsector, de verwachte
ontwikkeling van de cruise-
markt en de lagere exploitatie
kosten die nieuwe scheepstypes
bieden.
Volgens de voorzitter van de raad
van bestuur, mr. N van der
Vorm. is men bij de HAL opti
mistisch over de toekomst van
de Amerikaanse cruisemarkt op
lange termyn. Uit een rapport
van het Amerikaanse ministerie
van handel blijkt, dat de omzet in
de cruise sector van één miljard
dollar zal groeien tot ongeveer
drie miljard dollar in het begin
van de jaren negentig. De HAL
zelf denkt dat, in cruisedagen ge
rekend, het capaciteitsaanbod
met dertig procent zal toenemen
tot en met 1984 Eind 1984 rekent
de maatschappij op een bezet
tingsgraad van ruim 85 procent
in dc cruiseindustrie.
schepen die de HAL
gaat inzetten, brengen een effi
ciencyverbetering van 25 pro
cent, aldus Van der Vorm. Een
ander voordeel van het nieuwe
type passagiersschip ligt in het
gebruik van dieselmotoren in
pl.i.it v.in voort to wing door
stoomturbines Bij de huidige
oliepnjzcn levert dat een bespa
ring op dc brandstofkosten op
van ongeveer vijfiig procent per
passagierscruisedag
ROTTERDAM (ANP) - Over een
mogelijke verkoop van dc char
terluchtvaartmaatschappij
Transavia door de Nedlloyd
Groep valt nog niets te melden,
gezien het stadium van de be
sprekingen met verschillende
gegadigden.
Begin 1981 werd nog gedacht aan
een termijn van een half jaar
voor het vinden van een oplos
sing voor Transavia, maar dit
wordt zeker een jaar zo zei be
stuursvoorzitter B. E. Ruys van
de Nedlloyd Groep bij de prcscn-
tatie van het jaarverslag.
Toekomst
Transavia
onduidelijk
Transavia is een volledige dochter
van de door Nedlloyd overgeno
men KNSM Group. Nedlloyd
zelf heeft een belang van 49 pet
in de andere Nederlandse char
terluchtvaartmaatschappij Mar-
tinair. "Door de constructie van
de eigendomsverhoudingen zijn
conflicten ingebakken, hoewel
Martinair en Transavia volledig
zelfstandige maatschappijen
zijn", zo zei dc heer Ruys De
prijs van Transavia. een kleine
f 100 min, vormt voor kopers een
obstakel, aldus de Nedlloyd-top-
man. Voor deze f 100 min ver
krijgt men o m negen vliegtui-
ii m. dit voor i 93 ran In dt bi
l.m:-, /iin upi,. ri Ih«-rr
Ruys sloot de KLM als koper
niet uit. Onder bepaalde voor
waarden is de KLM misschien
bereid tot een transactie.
