Nieuwe
Linie
35 jaar
rersoonlijk.
van der
WIEL
Ieder zijn eigen boek
en'n Boekenweekgeschenk
voor allemaal.
WmË?.1
craju
V.
slfeS,
I3CI=KI:NWIÏIÏK
Geschiedenis van een links
anarchistisch weekblad
WOENSDAG 1 APRIL 1981
VARIA
PAGINA 19
Het vveeKblad De Nieu
we Linie heeft een
stormachtige ontwik
keling doorgemaakt.
Conflict na conflict
stapelde zich op. En
dikwijls dreigden in
terne twisten het defi
nitieve bankroet in te
luiden. Maar steeds
weer hield het blad
stand.
Deze week herdenkt De
Nieuwe Linie haar 35-
jarig bestaan met een
speciaal jubileum
nummer over de me
dia. Hoe heeft het blad
de stormen ovzrleefd?
Wat is het geheim van
een onrendabel be
drijfje dat gewoon
blijft draaien? De ge
schiedenis van een
links-anarchistisch fe
nomeen in de grote we
reld van de weekblad-
journalistiek.
Zo'n zeven jaar geleden dreigde De Nieuwe Linie voor het eerst een voortijdige dood
te zullen sterven. Om dat gevaar af te wenden stapte hoofdredacteur, aandeelhou
der en directeur Gerard van den Boomen naar de toenmalige PPR-minister van
crm, Van Doorn, en deed een dringend beroep op financiële steun uit het Bedrijfs
fonds voor de Pers. Tevergeefs. Want één van de normen waaraan het blad moest
voldoen, was het uitzicht op een rendabele bedrijfsvoering. Daarvoor was vreemd
kapitaal nodig en het blad had dat niet.
Van den Boomen: "Ik kwam
dus bij Van Doorn en ik zei
dat ik dat nogal raar vond
voor een PPR-minister, dat
geld een criterium was. Ik
zei: dat is een nogal kapitalis
tische norm. Nou kon hij
daar verder ook niet veel aan
doen, want hij werd daarin
geadviseerd door het fonds
en daar kon hij moeilijk van
afwijken. Hij liet me uit en bij
de deur zei hij: ja^kijk es, ik
zit natuurlijk wel in deze re
gering, maar zo progressief is
die nou ook weer niet. Waar
op ik zei: dat is nou precies
wat wij wekelijks schrijven".
Van den Boomen (58) om
schrijft zijn blad als een "dui
delijk links" periodiek. De
redactie schrijft veelal be
schouwend over bevrij-
dingsbewegingn "uit de ba
sis", zoals actiegroepen,
strijdgroepen, guerrilleros.
De joods-christelijke traditie
van de vroegere linie is geble
ven. De feministische theolo
gie, de vrouwenbeweging,
neemt een prominente plaats
in. En de aandacht voor
vraagstukken van jongeren
spitst zich sterk toe.
In het redactiestatuut wordt
het blad gekarakteriseerd
met begrippen als socialisme,
niet-kapitalistische economi
sche orde, poëzie als uitdruk
king van menselijke (zelfbe
vrijding en bevordering van
veranderingsgezindheid.
Contrast
In bijna schril contrast daar
mee is het lyrische voor
woord waarmee de redactie
van de voormalige Linie in
het eerste nummer, eerste
jaargang 1946, haar taak aan
ving. "Het doel", aldus de
tekst, "is een offensieve ver
schansing op te werpen tegen
de chaotische vloedgolven,
die de wereld dreigen op te
slurpen en een schutse te zijn
voor datgene dat het leven
zijn zin en zijn onbeschrijfe
lijke bekoorlijkheid geeft".
En: "Wij zijn ons ervan be
wust wie wij tegen ons heb
ben: de veelkoppige - draak
van het hedendaags commu
nisme, de poliep van de plu
tocratie, het onmetelijke
weekdier der burgerlijke ge
makzucht, het serpent der
onnoemelijke haat en de haai
van het egoïsme".
Dat de toenmalige redactie
haar taak als een "schier bo
venmenselijke" beschouwde,
is niet verwonderlijk. Want
het waren louter paters Je
zuïeten die het blad volschre
ven en de boodschap Gods
drong dus wekelijks tot de
kolommen door. De eerste di
recteur en hoofdredacteur
van De Linie was de Jezuïet
prof. dr. J. H. C. Creyghton,
die een zwaar stempel drukte
op de inhoud van het blad.
Hij waakte voor de belangen
van de Jezuïetenorde, maar
oogstte in de kerkprovincie
ook felle kritiek, vooral later
bij de bisschoppen, die zich
met name bezorgd toonden
over de kritische houding
van De Linie ten opzicl\te
van de KVP.
Oud-NSB'ers
In het begin van de jaren vijftig
kreeg het blad zelfs een brief-
op-poten van de toenmalige
aartsbisschop van Utrecht,
Joh. Kard. de Jong, die ern
stig waarschuwde voor het
openlijk afgeven op de KVP.
Hij schreef dat De Linie hier
mee oud-NSB'ers in de kaart
speelde, omdat die als van
ouds anti-KVP gezind waren.
Een rondreis van Creyghton
langs de bisschoppen ver
zachtte de opstelling van de
geestelijke vaders «chter aan
zienlijk.
In zijn proefschrift "De Linie
1946-1963: een weekblad in
handen van Jezuïeten" (1978)
typeert dr. Ben Boersema het
blad als "Jezuïetisch", maar
zegt er tegelijk bij dat dit be
grip vaag is en voor vele in
terpretaties vatbaar. Bij zijn
bespreking van Boersema's
proefschrift is Van den Boo
men (van De Nieuwe Linie)
daar zijdelings op ingegaan.
(ADVERTENTIE)
Uw bril onderstreept uw persoonlijkheid
Nadrukkelijk of
subtiel, dat is ook
een kwestie van
persoonlijkheid.
En dat geldt voor
kontaktlenzen
eigenlijk net zo.
Nieuwe Rijn 62 Leiden 071 - 124108
met zorg voor uw ogen en oog voor uw uiterlijk.
De Jezuïetenorde is een vat
vol tegenstrijdigheden,
schreef hij. Verbetenheid
gaat gepaard met vergevings
gezindheid, nederigheid met
ijdelheid, manipulatiezucht
met openheid, naïviteit met
arglistigheid, gezagstrouw-
heid met vrijbuiterij. Zo was
ook De Linie en zo waren de
meeste van haar medewer
kers. Dat is misschien ook de
verklaring voor de soms blin
de aanpak van hoofdredac
teur Creyghton, die bijvoor
beeld de opmaak van het na-
tionaal-socialistische blad
van Goebbels, "Das Reich",
zo mooi vond, dat hij onmid
dellijk ook zijn eigen blad
daarmee toerustte. Creygh
ton nam ook medewerkers
aan die in de oorlog "fout"
waren geweest. Al leidt dat
volgens Boersema niet auto
matisch tot de veelgehoor
de conclusie dat De Linie
"fascistisch" of "fascistoïde"
zou zijn geweest.
De Linie groeide uit van een
reactionair blad tot een open
periodiek. Aanvankelijk wer
den het geloof en het aposto
laat verdedigd met een vast
beradenheid waar de honden
geen brood van lustten. Zelfs
de katholieke pers gispte de
onverzoenlijke houding van
de Linie-redactie, die voorna
melijk door middel van een
krachtig offensief de eigen
behuizing, het eigen geloof,
veilig wenste te stellen.
De strijd tegen de "verregaan
de verheidensing" leverde
ook slachtoffers op. Dat ge
beurde bijvoorbeeld in de
culturele sector, op welk ge
bied de kunst minder met es
thetische en meer met morele
maatstaven werd beoordeeld.
De schrijver Bertus Aafjes
moest in dat licht zijn on
schuldige poëzie "Voetreis
naar Rome" bekopen met
grove verdachtmakerij.
In 1962 leek opheffing van De
Linie onvermijdelijk. Het
blad zat financieel aan de
grond en de provinciale orde
der Jezuïeten voelde er niets
voor om het blad te blijven
steunen. Het aantal paters
dat de redactionele kolom
men vulde, was sterker ge
slonken en het "lekenbe-
stand' bij de medewerkers
was dusdanig gegroeid, dat
er maar een poging moest
worden gedaan om het blad
op een andere manier voort
te zetten, vond de leiding van
de Jezuïeten.
Bokma
Eén van de redacteuren, toen
nog pater, Joost Arts kreeg
opdracht naar een andere
hoofdredacteur om te zien.
Hij benaderde Gerard van
den Boomen, chef van de
nachtredactie bij de toen nog
zeer katholieke Volkskrant
van hoofdredacteur Lücker.
"Hij belde me op", vertelt Van
den Boomen nu, "en een half
uur later zat-ie bij me en ver
telde me over De Linie. Op
een gegeven ogenblik vraag
ik: en wie zou dan die nieuwe
hoofdredacteur moeten wor
den? En hij zegt: u. Nu pater
Arts. zeg ik, zullen we de
theekopjes dan nu maar even
wegzetten en de fles Bokma
tevoorschijn halen".
Later zou de jeneverfles op
nieuw op tafel komen, want
hoewel Van den Boomen er
wel oren naar had om hoofd
redacteur te worden, was er
nog steeds geen geld en
stond de dreigende opheffing
nog levensgroot voor de
deur.
Links hoofdredacteur Gerard vo
De Haagse Post mat de ver
dwijning van het omstreden
weekblad breed uit in haar
kolommen en dat bleef niet
onopgemerkt. Drs. Jan Feh-
mers, bankier bij de firma
Teixeira de Mattos, las het
verhaal en stak de helpende
hand toe. Pater Arts benader
de Van den Boomen op
nieuw. En in mei 1963 kwam
het eerste nummer uit van De
Nieuwe Linie, een progres
sief katholiek weekblad, dat
volgens Van den Boomen in
speelde op de vrijheids- en
democratiseringsdrang van
de jaren zestig.
Conflict
Drie paters Jezuïet maakten
toen nog steeds deel uit van
de redactie, Joost Arts, Nico
van Hees (de eerste pater Je
zuïet die later voor het socia
listische Vrije Volk ging
schrijven) en Wim Pisa. Ver
der: Henk Enkelaar (nu NOS-
radio), Ben Bos en later Jac.
Vroemen.
De Nieuwe Linie profileerde
zich niet als een politiek
geëngageerd blad, al werd
het politieke gebeuren wel
kritisch gevolgd. De redactie
bewoog zich veelal op kerke-
lijk-maatschappelijk gebied.
Zij schreef over oecumene en
geboorteregeling en nam
soms ook scherp stelling te
gen de paus.
Uit die opstelling ontstond een
regelrecht conflict met Ro
me, waar de generaal der Je
zuïeten toevallig een Vla
ming - de pennevruchten
van de drie redactionele pa
ters nauwlettend had ge
volgd. De drie paters kregen
moeilijkheden en er werd
hun een schrijfverbod opge
legd. Daarop schreven zeven
tig paters Jezuïet een boze
brief naar Rome, m]
i den Boomen en naast hem directeur Henk Jan Kuypers. F oto José Melo).
censuur scherp veroordeel
den. Maar Rome was niet te
vermurwen. Later stapten
Arts en Van Hees uit de orde
en kregen zij als priesters on
derdak bij bisschop Beckers
van Breda.
"Van Hees", vertelt Van den
Boomen, "zei toen nog tegen
mij: ik heb drie solidariteiten.
De eerste is de redactie van
De Nieuwe Linie, de tweede
zijn de lezers en de derde is
de orde van de Jezuïeten. In
die volgorde".
Failliet
In 1966 ging de kapitaalver
schaffer van De Nieuwe Li
nie failliet. Het abonneebe
stand van het blad was in
middels verdubbeld tot ver
over twintigduizend. En Van
den Boomen huldigde de op
vatting: "Als een bank ver
dwijnt, dan hoeft er nog geen
opinieweekblad te verdwij-
Hij benoemde zichzelf tot hon
derd procent aandeelhouder
en directeur en bleef de
hoofdredactie over De Nieu
we Linie voeren. Korte tijd
later ging de helft van zijn
aandelen naar andere venno
ten, kwam er een vereniging
van bedrijfsgenoten en werd
er een stuurgroep opgericht
die de administratieve lei
ding moest gaan uitoefenen.
In de woorden van Van den
Boomen had "het plenum de
macht en waren de aandelen
in handen van een coöpera
tie".
Zo kon De Nieuwe Linie nog
enige tijd voortbestaan. Maar
ook een opinieweekblad
moet een zekere basis heb
ben en die basis werd steeds
smaller. Steeds meer abon
nees haakten af. Niet in de
laatste plaats doordat de aard
van het blad veranderde.
Volgens Van den Boomen fun
geerde De Nieuwe Linie in de
jaren zestig nog als promi
nent doorgeefluik voor vele
(twijfelende, kritische) katho
lieken. Maar door verande
ringen in de samenleving (al
dus Van den Boomen) wijzig
de zich ook de inhoud van
het blad. De joods-christelij
ke traditie maakte plaats
voor nieuwe maatschappelij
ke stromingen, die gemid
deld genomen een vrij vluch
tige betekenis hadden, zoals
de Zen-beweging.
Feest
Veel abonnees stapten over
naar de Groene Amsterdam
mer of namen Vrij Neder
land. En in 1972 was het
abonneebestand van De Li
nie zover teruggelopen dat er
werd besloten tot een wer
vingsactie "Tienduizend"
waarmee het aantal abonnees
van zo'n veertien- tot vieren
twintigduizend moest wor
den vergroot.
Er kwam een groot wervings-
feest in Krasnapolsky. Van
den Boomen en zijn collega's
reden met opgesmukte bak
fietsen door Amsterdam. En
de actie slaagde. Er kwamen
minstens tienduizend abon
nees bij, die evenwel niet
standvastig bleken.
De "deelnemende journalis
tiek" van De Nieuwe Linie
dat wil zeggen: het inspelen
op nieuwe maatschappelijke
stromingen - sloeg niet goed
aan. Het blad kreeg te kam
pen met een identiteitscrisis,
die later nog eens werd ver
sterkt door een intern con
flict van grote omvang. Vol
gens Van den Boomen ging
het om een generatieconflict,
waarbij ook persoonlijke an
tipathieën een rol gingen spe
len.
In 1975 vertrok Van den Boo
men als hoofdredacteur en
nam zijn aandelen (dus een
stuk van de macht) mee. Hij
werd opgevolgd door Gerard
de Bruijn, die echter al spoe
dig in conflict kwam met drie
vrouwelijke redacteuren.
Van den Boomen spreekt van
een "krotrevolutie" (in plaats
van paleisrevolutie) vanwege
de oude, krakende behuizing
van het blad aan de Prinsen
gracht. Naar buiten toe werd
deze nieuwe interne twist
volgens hem ten onrechte
vertaald als een conflict tus
sen anti- en pro-feministen.
In elk geval kwam Van den
Boomen terug toen in 1977
het voortbestaan van De
Nieuwe Linie opnieuw ter
discussie kwam te staan. Hij
werd weer hoofdredacteur en
Gerard de Bruijn vertrok,
evenals twee van de drie eer
dergenoemde redactrices.
Huub Oosterhuis
Inmiddels is er een nieuwe be
sloten vennootschap, die het
weekblad uitgeeft. De aande
len zijn voor een derd,e in
handen van de Stichting Me
dia "De Populier", die voort
komt uit het gelijknamige so
ciaal-culturele vormingscen
trum van de priester-dichter
Huub Oosterhuis. Deze
maakt met nog drie anderen
deel uit van de redactie van
De Nieuwe Linie, die volgens
Van den Boomen de toe
komst hoopvol tegemoet ziet.
Volgens de nieuwe directeur
van het blad. Henk-Jan Kuy
pers, ligt er nog een flink ter
rein braak, waarop De Nieu
we Linie straks een goede
toekomst kan bouwen. Hij
meent dat "het linkse ant
woord op de jaren tachtig"
niet van de politieke partijen
zal komen, maar van de "soli
daire solisten", van actiegroe
pen met een linkse mentali
teit en van veel jongeren die
hun geloof in de politiek heb
ben verloren. Politiek is (der
halve) geen bedrijf waar De
Nieuwe Linie zich primair op
zal richten. "Wij verdiepen
ons meer in de achtergrond
van de politiek als we erover
schrijven", zegt Van den
Boomen. "En we schrijven
bij voorkeur over wat er bui
ten het parlement gebeurt. Al
heb ik iemand wel eens ho
ren zeggen dat het CDA de
grootste buitenparlementaire
groep van Nederland is".
Half miljoen
Het Bedrijfsfonds voor de Pers
is inmiddels niet tevergeefs
aangesproken. De Nieuwe
Linie heeft een half miljoen
gulden per lening verstrekt
gekregen, die het blad in 1986
moet gaan aflossen. In mei
a.s. zal er een nieuwe aan
vraag voor eveneens een half
miljoen de deur uitgaan.
Want er is heel wat geld voor
nodig om het abonneebe
stand, dat in de jaren zeven
tig terugliep van zo'n 22.000
naar 4.500, weer een groei im
puls te geven. "We hebben
een nieuw ronrept", /ent
Kuypers. "De redactie is uit
gebreid, de opmaak is verbe
terd. En daar beginnen we nu
al iets van te merken Het
gaat beter. En ik denk wel dat
we het zullen redden".
(ADVERTENTIE)
Het is weer Boekenweek! Dit jaar onder het motto
Jeder zijn eigen boekt Want bij de erkende boek
handel vindt iedereen moeiteloos 'n boek dat bij hem
past. Je hebt er alle keuze, kunt er rustig rondsnuf
felen en vragen zoveel je wilt.
Natuurlijk is er ook het jaarlijkse Boekenweek
geschenk. Bij aankoop van ten minste f 18,50 aan
boeken krijgt u „De Ronde van '43"door Henri Knap
van uw boekhandelaar cadeau.
Een ontroerend verhaal uit de tweede wereld
oorlog. Over de wanhopige pogingen van een
jonge huisvader om een klein Joods meisje een
onderduikadres te bezorgen.
Een Boekenweekgeschenk voor allemaal!
De aanbieding gekit alkttn tijdeas de Boekenweek
(van 26 maart t/m 4 april), echter zolang de voorraad strekt
